www.e-bookowo.pl
M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a
| 2
MAŁGORZATA TURSKA
Percepcja siebie i własnej sytuacji życiowej
przez wychowanków domu dziecka
Copyright by e-bookowo & Małgorzata Turska 2008
ISBN 978-83-61184-13-3
Internetowe Wydawnictwo „e-bookowo”
Kontakt: wydawnictwo@e-bookowo.pl
Wszelkie prawa zastrzeżone.
Kopiowanie, rozpowszechnianie części lub całości bez zgody wydawcy zabronione
www.e-bookowo.pl
Wydanie I 2008
M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a
| 3
Spis treści
Rozdział I ......................................................................................................... 8
Dom dziecka jako ekosystem opiekuńczo-pomocowy ...................................... 8
1.1 System opieki i społecznego wsparcia. Wstępny opis zagadnienia ................... 8
1.2 Zarys historyczny oraz podstawy prawne funkcjonowania domów dziecka w
Polsce .................................................................................................................................. 9
1.3 Model domu dziecka, zasady jego działania i postulowane kierunki zmian .. 10
1.4 Sytuacja wychowanków domu dziecka w świetle badań i analiz ..................... 11
Rozdział II ..................................................................................................... 13
Percepcja siebie i własnej sytuacji życiowej. Wybrane aspekty .................... 13
2.1 Proces percepcji i jego wyznaczniki ..................................................................... 13
2.2 Percepcja siebie w sytuacji braku opieki rodzicielskiej ..................................... 14
2.3 Pomoc i wsparcie w sytuacjach sieroctwa naturalnego i społecznego ............ 15
2.4 Samodzielne życie w planach wychowanków domu dziecka ............................ 15
Rozdział III .................................................................................................... 17
Metodologia badań ........................................................................................ 17
3.1. Cel, przedmiot i zakres badań ............................................................................... 17
3.2. Problemy badawcze i hipotezy.............................................................................. 18
3.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze ............................................................... 18
3.4. Charakterystyka badanej próby ............................................................................... 19
3.5. Charakterystyka przebiegu i terenu badań .......................................................... 20
Rozdział V ...................................................................................................... 22
Ocena położenia życiowego i jej wymiary ..................................................... 22
5.1. Orientacje życiowe badanych .................................................................................. 22
5.1.1. Poczucie zrozumiałości ....................................................................................... 23
5.1.2. Poczucie zaradności ............................................................................................. 23
5.1.3. Poczucie sensowności ......................................................................................... 23
5.2. Wsparcie społeczne w subiektywnej ocenie badanych ....................................... 23
5.3. Subiektywny obraz własnej sytuacji życiowej w aspekcie teraźniejszości i
przyszłości ........................................................................................................................ 23
5.4. Podsumowanie ......................................................................................................... 24
www.e-bookowo.pl
M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a
| 4
www.e-bookowo.pl
Rozdział VI .................................................................................................... 25
Wnioski i postulaty pedagogiczne.................................................................. 25
6.1. Synteza wyników badań........................................................................................... 25
6.2. Postulaty pedagogiczne ......................................................................................... 26
Wstęp
Sytuacja życiowa wychowanków domów dziecka stanowi
przedmiot analiz dokonywanych przez wiele instytucji zajmujących się
niesieniem im niezbędnej materialnej pomocy, dbaniem o ich
wykształcenie oraz umożliwieniem normalnego startu w dorosłe życie.
Dzieci stają się wychowankami placówek opiekuńczo-
wychowawczych z przeróżnych przyczyn. Może to być utrata rodziców,
ale również brak umiejętności zapewnienia właściwej opieki ze strony
matki czy ojca, którzy po utracie pracy popadli dodatkowo w nałóg
alkoholowy. Sytuacja tych dzieci jest niezwykle trudna, gdyż są one
nagle umieszczane w zupełnie innym, obcym im środowisku, co
powodować może liczne problemy psychologiczne i przeżycia
traumatyczne, nie pozostające bez wpływy na całe życie. Tak naprawdę
nikt nie jest w stanie dokładnie zbadać, co dzieje się w ich umysłach.
www.e-bookowo.pl
Celem niniejszej pracy stała się próba poznania sytuacji
spostrzegania siebie i własnej sytuacji życiowej przez dorastającą
młodzież. Badaniami objęto wychowanków domu dziecka oraz ich
wychowawców. Ci ostatni dostarczyli informacji teoretycznych na temat
stosowanych przez nich metod przygotowania młodzieży do życia w
dorosłym świecie. Jednak to młodzież jest ośrodkiem badań, gdyż chodzi
mi o pokazanie, w jaki sposób to oni właśnie oceniają siebie, swoją
sytuację życiową, a także swoją przyszłą rolę w społeczeństwie. Jako
osoby prawie już dorosłe pod względem prawnym są w stanie dokonać
M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a
| 6
oceny tego, co wynieśli z ośrodka, co stanowi dla nich wartość i czego
się nauczyli.
Na potrzeby niniejszej pracy zbadano sytuację indywidualną i
społeczno-prawną badanej młodzieży, także w kontekście rodzinnym.
Zajęto się przyczynami skierowania dzieci do domów dziecka i okresem,
w jakim tam przebywały. Spróbowano też określić szanse powrotu dzieci
do domów rodzinnych, uwzględniając przy tym pozytywne i negatywne
strony takiej sytuacji. Innym zagadnieniem było też istnienie wsparcia ze
strony społeczeństwa dla wychowanków domów dziecka. Przy badaniu
oceny własnej sytuacji życiowej przez młodzież zwrócono uwagę na ich
samoocenę oraz poczucie koherencji.
Badania przeprowadzone zostały wśród wychowanków i
pracowników domu dziecka.
Praca składa się z dwóch części. W pierwszej, teoretycznej,
przybliżony został problem funkcjonowania prawnego domów dziecka w
Polsce na podstawie dostępnej literatury.
Pierwszy rozdział prezentuje historię tego typu placówek, model
ich funkcjonowania, a także opisuje funkcje, jakie pełnią w nich
poszczególni pracownicy oraz jakie stosują działania opiekuńczo-
wychowawcze wobec dzieci.
www.e-bookowo.pl
Drugi rozdział z kolei skupia się na wychowankach domów
dziecka, opisując ich przeżycia związane z umieszczeniem w placówce,
sposoby zachowywania się, kontakty z rodzinami i rówieśnikami.
Rozdział ten mówi także o metodach łagodzenia konfliktów i zasadach
współżycia w grupie, a także, wstępnie, omawia problem samooceny
młodzieży. Tutaj omówione zostają plany na przyszłość młodych ludzi
oraz ich własna ocena swojej drogi życiowej po opuszczeniu ośrodka.
M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a
| 7
www.e-bookowo.pl
Druga część, praktyczna, składa się z trzech rozdziałów:
Trzeci rozdział dotyczy metod badawczych zastosowanych do
przeprowadzenia badań. Do badań wykorzystano następujące narzędzia
badawcze:
1.
Kwestionariusz wywiadu skierowany do wychowawców
na temat sytuacji podmiotowej i społeczno-prawnej badanych
2.
Kwestionariusz wywiadu skierowany do wychowanków
na temat percepcji swojej sytuacji życiowej
3.
Kwestionariusz orientacji życiowej (SOC-29)
4.
Skala spostrzeganego wsparcia społecznego skierowana
do wychowanków domu dziecka
5.
Skala klimatu społecznego w placówce skierowana do
opiekunów
Ponadto, rozdział ten opisuje przebieg i zakres badań, a także
omawia problemy badawcze i hipotezy.
Czwarty rozdział omawia cechy położenia życiowego badanych
wychowanków Domu Dziecka oraz ich sytuację życiową.
Piąty rozdział jest opisem i analizą oceny swojego położenia
życiowego przez badanych.
Ostatni, szósty rozdział, zawiera wnioski z przeprowadzonych
badań empirycznych i postulaty pedagogiczne.
Rozdział I
Dom dziecka jako ekosystem opiekuńczo-
pomocowy
1.1 System opieki i społecznego wsparcia. Wstępny opis
zagadnienia
Proces resocjalizacji, opieki i udzielania wsparcia jest
traktowany w sposób całościowy, a więc systemowy. Opiera się on na
procesach uspołecznienia i wyboru społecznej przynależności poprzez
izolację od grup destrukcyjnych. W zamian za co kładzie się nacisk na
oddziaływanie grup konstruktywnych. Resocjalizacja odwołuje się do
mechanizmów funkcjonowania i zmiany kontroli wewnętrznej. Z kolei
kształtowanie kontroli wewnętrznej dotyczy kształtowania postaw,
sądów, przekonań i potrzeb. Pedagogika resocjalizacyjna odwołuje się
również do systemu kulturowych wzorców integrujących, do których
zalicza się: światopogląd, wzór osobistego sukcesu, styl życia czy
kulturowe wyznaczniki biegu życia. Innym zagadnieniem jest
resocjalizacja jako reedukacja w warunkach konfliktu wewnętrznego.
Problemami resocjalizacji zajmuje się szereg
wyspecjalizowanych instytucji. Zaliczyć do nich można: placówkę
resocjalizacyjną, placówkę opiekuńczo-wychowawczą, zakład opieki
zdrowotnej i pomocy społecznej, zakład poprawczy, zakład karny,
www.e-bookowo.pl
1
Por. W.W. Szczęsny: Zarys resocjalizacji z elementami patologii społecznej i profilaktyki, Wydawnictwo
Akademickie „Żak”, Warszawa 2003, s. 17.
M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a
| 9
kuratora sądowego, kuratorski ośrodek pracy z młodzieżą oraz różne
organizacje społeczne. Podstawowymi środkami wychowawczymi
stosowanymi wobec nieletnich są: nadzór, środki leczniczo-
wychowawcze, umieszczenie w rodzinie zastępczej lub ośrodku
szkolno-wychowawczym. Dopiero, gdy okażą się one
niewystarczające, a proces wykolejenia nieletniego postępuje,
wówczas zostaje on skierowany do ośrodka poprawczego.
1.2 Zarys historyczny oraz podstawy prawne funkcjonowania
domów dziecka w Polsce
Dom dziecka jest "placówką opieki całkowitej przeznaczoną dla
dzieci i młodzieży pozostającej w normie rozwojowej, pozbawionych
trwale lub okresowo opieki rodziny własnej"
Ponadto, „jest on
instytucją opieki całkowitej nad dziećmi osieroconymi lub nie
mającymi sprzyjających warunków wychowawczych w domu
rodzinnym (rodzice zdemoralizowani, małżeństwa w stanie rozkładu
lub rozbite.)”
Dom dziecka zastępuje trwale lub okresowo rodzinę,
zapewnia opiekę i wychowanie, odpowiednie warunki rozwoju oraz
przygotowuje do samodzielnego życia. Obejmuje opieką dzieci i
młodzież do osiągnięcia pełnoletniości lub do 25 roku życia w
przypadku kontynuowania nauki. Zadaniem domu dziecka jest
zapewnienie warunków prawidłowego rozwoju psychofizycznego z
uwzględnieniem potrzeb emocjonalnych, kompensujących brak domu
rodzinnego. Dom dziecka zapewnić musi także odpowiednie warunki
2
Por. tamże, s. 59-60.
3
Zarządzenie Ministra Oświaty i Wychowania, 19 marzec 1980, s. 54.
www.e-bookowo.pl
4
R. Wroczyński: Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 1985, s. 296.
M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a
| 10
mieszkaniowe, całodzienne wyżywienie, zaopatrzenie w odzież oraz
przedmioty użytku osobistego, a także opiekę pielęgnacyjną i lekarską.
Celem działań personelu jest przygotowanie wychowanków do
samodzielnego życia. Dom dziecka pełni funkcję dydaktyczną,
wychowawczą, opiekuńczą, rekreacyjną, zdrowotną, korekcyjną,
integracyjną i kulturalną.
1.3 Model domu dziecka, zasady jego działania i postulowane
kierunki zmian
W zakresie zapobiegania demoralizacji wśród nieletnich, czyli
młodzieży do 18 roku życia, ustawodawstwo wyraźnie podkreśla, że w
postępowaniu z tą grupą należy kierować się dobrem dziecka, dążąc do
korzystnych zmian w jego osobowości i postępowaniu. „W
postępowaniu z nieletnimi jest przewidzianych sześć rodzajów
działalności, opartych na aspektach podmiotowych, przedmiotowych i
środowiskowych. Chodzi tu o postępowanie: 1. wyjaśniające, 2.
opiekuńczo-wychowawcze, 3. poprawcze, 4. dotyczące stosowania
środków leczniczo-wychowawczych, 5. odwoławcze i 6. wykonawcze.
W każdym z nich bierze się pod uwagę wiele czynników, takich jak:
wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju fizycznego i psychicznego, cechy
charakteru, zachowanie, stopień demoralizacji, charakter środowiska,
wychowanie.”
5
Por. E. Kozdrowicz (oprac.): Dom dziecka [w:] Lalak D., Pilch T. (red. naukowa): Elementarne pojęcia
pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 1999, s. 60-61.
www.e-bookowo.pl
6
L. Pytka: Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne i metodyczne, Wyższa Szkoła
Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Warszawa 1995, s. 151-152.
M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a
| 11
Opieka nad dziećmi polega nie tylko na dostarczaniu
niezbędnych środków do zaspokojenia ich materialnych potrzeb, ale
także na braniu odpowiedzialności za ich losy. Polega więc na
wspomaganiu i pielęgnowaniu ich rozwoju, zapobieganiu degeneracji
społecznej i kształtowaniu twórczej osobowości.
1.4 Sytuacja wychowanków domu dziecka w świetle badań i analiz
Warto zdać sobie sprawę z faktu, że „wychowankowie [domu
dziecka] to najczęściej dzieci zaniedbane, opóźnione w nauce,
niedożywione, reagujące agresją lub apatią na emocjonalne odrzucenie
przez najbliższych.”
Zastępując naturalne środowisko rodzinne – dom
dziecka ma obowiązek ułatwienia swym wychowankom zdobycia
niezbędnej wiedzy w zakresie przygotowania do życia w rodzinie,
prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz poznania pozytywnych wzorów
życia rodzinnego.
W prawidłowo funkcjonującej rodzinie
przygotowanie do życia rodzinnego przebiega w sposób naturalny. W
domu dziecka proces ten trzeba inspirować i świadomie organizować.
W związku z tym na wychowawcach ciąży obowiązek przybliżania
dzieciom modeli funkcjonowania rodziny i podstaw życia w rodzinie.
Służyć temu celowi mogą spotkania z rodzinami i z wychowankami,
którzy opuścili placówkę i założyli własne rodziny. Ich przykład ma
inspirować młodszych kolegów.
7
Por. Ł. Wołczyk: Edukacja dla rozwoju, Wrocław 1973, s. 106.
8
Tamże, s. 60.
www.e-bookowo.pl
9
J. Raczkowska: Wychowanie w domu dziecka, dz.cyt., s. 17-18.
M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a
| 12
www.e-bookowo.pl
Dzieci trafiające do domów dziecka ujawniają niezwykle często
poważne zaburzenia zachowania, a nawet opóźnienia rozwojowe czy
schorzenia somatyczne. Trudno opisać jakiś typowy przypadek
dziecka przebywającego w placówce. Każde dziecko jest inne, każde
posiada własną, niepowtarzalną historię. Dosyć często do domów
dziecka trafiają półsieroty, które we wczesnym dzieciństwie utraciły
matkę, a ojciec nie był w stanie sam sprawować nad potomstwem
opieki ze względu na trudną sytuację materialną, brak zatrudnienia czy
uzależnienie od alkoholu. Dorastając w niepełnej, często patologicznej
rodzinie, dziecko samo popada w tak zwane złe towarzystwo, mogą
zacząć się problemy w szkole, a czasem także konflikty z prawem
związane z drobnymi kradzieżami, ucieczkami z domu i ze szkoły oraz
niechęcią do podporządkowania się nauczycielom. Wówczas szkoła
może zgłosić sprawę do sądu, który zarządza nadzór kuratorski. Może
jednak okazać się, że to nie odniesie spodziewanego rezultaty w
formie poprawy zachowania dziecka. Konsekwencją okazuje się
umieszczenie małoletniego w placówce opiekuńczo-wychowawczej.
Rozdział II
Percepcja siebie i własnej sytuacji życiowej.
Wybrane aspekty
2.1 Proces percepcji i jego wyznaczniki
Percepcją określa się taką organizację i interpretację wrażeń
zmysłowych, która umożliwia zrozumienie zjawisk dziejących się w
otoczeniu. Jest to inaczej proces postrzegania, sposób reagowania i
odbierania wrażeń płynących z zewnątrz. Struktura poznawcza
związana z wyobraźnią powoduje, że odbierane przez nią wrażenia
zmysłowe są deformowane przez oczekiwania, potrzeby, uczucia i
mechanizmy obronne uruchamiane przez podświadomość. Z kolei
struktura poznawcza związana z inteligencją koryguje doznania
zarejestrowane w wyobraźni, porównując je z dotychczasową wiedzą i
doświadczeniem.
Istnieje szereg czynników wpływających percepcję: osobisty
system wartości człowieka, jego uprzedzenia i doświadczenia, bieżące
potrzeby i nastrój, wreszcie oczekiwania wobec innych ludzi i
sytuacja, w której się znajduje. Czynniki sytuacyjne mają wpływ na
www.e-bookowo.pl
10
Por. http://pl.wikipedia.org/wiki/Percepcja (styczeń 2007)
M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a
| 14
powstanie tzw. pierwszego wrażenia. Na percepcję wpływają też
atrybuty, czyli wnioski dotyczące wewnętrznych stanów umysłu i
emocji, oparte na obserwowanych zachowaniach. Nasza percepcja
może być również modyfikowana poprzez oczekiwania wobec innych
ludzi. Percepcję modyfikuje także projekcja, czyli przenoszenie
własnych odczuć na inne osoby. Z kolei percepcja selektywna polega
na odbieraniu tylko tych bodźców, które dana osoba chce odebrać (jest
rezultatem mnogości bodźców w otoczeniu). Ostatnim czynnikiem
wpływającym na percepcję otoczenia są stereotypy jako uproszczone
wyobrażenia o ludziach, zjawiskach, sytuacjach. Są one wyrazem
dążenia do tworzenia tzw. skrótów społecznych - wynikają z tendencji
do szybkiego kategoryzowania w sytuacji, gdy brak jest
dostatecznych, wiarygodnych informacji na temat danych osób.
2.2 Percepcja siebie w sytuacji braku opieki rodzicielskiej
Percepcja siebie stanowi podstawę tego, jak dana jednostka jest
postrzegana przez innych ludzi. Percepcja ludzi przez jednostkę składa
się z trzech elementów:
1. atrybucja, czyli przypisywanie ludziom mniej lub bardziej
trwałych cech
2. przypisywanie ludziom oczekiwań
3. wywoływanie emocji.
Elementy te są ze sobą wzajemnie powiązane i wpływają w
znacznym stopniu na sposób orientacji jednostki w świecie. Percepcja
www.e-bookowo.pl
11
Por. http://www.tf.pl/view.php?art=6881 (styczeń 2007)
M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a
| 15
ludzi rozwija się w procesie ontogenezy od okresu, w którym dziecko
potrafi wyodrębnić siebie z otoczenia. Umiejętność spostrzegania
innych ludzi osiąga w momencie, gdy jest w stanie wchodzić w cudze
położenie.
2.3 Pomoc i wsparcie w sytuacjach sieroctwa naturalnego i
społecznego
Dzieci osierocone mają zaburzoną percepcję siebie, czują się
niepotrzebne, odrzucone, nic nie warte. Przeżycia związane z utratą
rodziców doprowadziły do głębokich uszkodzeń w ich psychice,
sposobie postrzegania siebie i innych. Pomoc udzielana dzieciom
osieroconym polega na zapewnieniu im odpowiednich warunków
bytowych poprzez umieszczenie w domu dziecka, gdzie mają
zapewnioną opiekę personelu, wyżywienie, pomoc medyczną.
Kolejnym etapem jest udzielenie wsparcia psychologicznego,
przywrócenie zaufania do ludzi, zniwelowanie skutków wystąpienia
choroby sierocej oraz poczucia osamotnienia i odrzucenia.
2.4 Samodzielne życie w planach wychowanków domu dziecka
Wychowankowie placówek opiekuńczo-wychowawczych
pozostają w domach dziecka do 18 roku życia lub do momentu
www.e-bookowo.pl
12
M. Przetacznik-Gierowska, Z. Włodarski: Psychologia wychowawcza, dz.cyt., s. 92.
M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a
| 16
www.e-bookowo.pl
ukończenia szkoły, nie dłużej jednak niż do 25 roku życia. Po
ukończeniu 18 lat wychowanek jako osoba pełnoletnia może na swój
wniosek, zgodnie z przyjętym wcześniej planem usamodzielnienia
zostać usamodzielniony lub pozostać w placówce do czasu ukończenia
nauki. Z chwilą usamodzielnienia wychowanek może otrzymać pomoc
pieniężną w wysokości od 100% do 400% podstawy, pomoc pieniężną
na kontynuowanie nauki, pomoc rzeczową w wysokości 300%
podstawy (urządzenia domowe, pomoce naukowe, sprzęt
rehabilitacyjny, materiały konieczne do remontu i przygotowania
mieszkania), pomoc w uzyskaniu mieszkania oraz opiekę Miejskiego
Ośrodka Pomocy Społecznej i placówki opiekuńczej przez okres 2-3
lat.
13
Por. tamże, s. 137 (na podstawie Ustawy z dnia 12 marca 2004 r. DzU nr 64, poz. 593 o pomocy
społecznej oraz Rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 23.12.2004r. w sprawie udzielania
pomocy na usamodzielnienie, kontynuowanie nauki oraz zagospodarowanie.)
Rozdział III
Metodologia badań
3.1. Cel, przedmiot i zakres badań
Badania pedagogiczne w dużej mierze określane są przez cele,
którym mają służyć. W większości przypadków cele te mają charakter
praktyczny – służą zbadaniu warunków mających umożliwić skuteczne
działania. „Z punktu widzenia celu badań wyróżniamy w pedagogice:
a) badania teoretyczne
b) badania weryfikacyjne
c) badania diagnostyczne
[…] Badania teoretyczne – to wszelkie poznanie zmierzające do
gromadzenia wiedzy teoretycznej, pozwalające budować uogólnienia,
generalizacje, prawa rozwoju i przemian badanej rzeczywistości. […]
Badania weryfikacyjne – to próba sprawdzenia skutków
zastosowanych rozwiązań, skutków działania jakiegoś układu, to także
poszukiwanie cech, właściwości zdarzeń i procesów. […]
Najpowszechniejsze badania – to badania mające na celu diagnozę
określonego stanu rzeczy lub zdarzenia.”
(Pilch, 1995, s. 19-20).
www.e-bookowo.pl
14
T. Pilch: Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Żak, Warszawa 1995, s. 19-20.
M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a
| 18
3.2. Problemy badawcze i hipotezy
Celem niniejszej pracy jest poznanie percepcji samych siebie
przez dorastającą młodzież mającą wkrótce opuścić dom dziecka. Z
tematem tym wiąże się szereg problemów badawczych. Sformułowanie
pytań badawczych jest pierwszym krokiem do ich rozwiązania. Istotne
jest także poszukiwanie odpowiedzi na pytania, na które dotąd nauka
nie znała odpowiedzi, a następnie znalezienie wskazówek, jak daną
sytuację zmienić, czy poprawić. Ważne jest więc usytuowanie
badanego problemu na tle dotychczasowych ustaleń naukowych.
Dalszym elementem jest empiryczne zweryfikowanie postawionych
problemów oraz ich użyteczność praktyczna.
3.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze
www.e-bookowo.pl
Pedagogika jako stosunkowo młoda dziedzina wiedzy nie
posiada ściśle określonych metod badawczych. Są one dostosowywane
do przedmiotu i celu badań, a także do osobowości badającego. Aby
uniknąć nieporozumień płynących z dwuznaczności pewnych pojęć,
warto przybliżyć pewne podstawowe definicje opracowane przez
Tadeusza Pilcha w Zasadach badań pedagogicznych: „[…] przez
metodę badań rozumieć będziemy «zespół teoretycznie uzasadnionych
zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej
całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania
określonego problemu naukowego.» Techniką badań zaś nazywać
M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a
| 19
będziemy «czynności praktyczne, regulowane starannie opracowanymi
dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych
informacji, opinii, faktów.»”
3.4 Charakterystyka badanej próby
Badania ankietowo-sondażowe na potrzeby niniejszej pracy
przeprowadzono w lutym i marcu 2007 roku na terenie Domu Dziecka.
Wzięli w nich udział wychowawcy oraz wychowankowie. Odpowiadali
oni na pytania zawarte w kwestionariuszach i wywiadach, których
wzory zostały zamieszczone w Aneksie na końcu pracy. Aby poznać
odpowiedź na pytania i związane z nimi problemy badawcze
przeprowadzono skrupulatne badania za pomocą kwestionariuszy
wywiadu i ankiet wśród wychowanków w wieku od 10 do 18 roku
życia. Badania zostały przeprowadzone anonimowo.
Charakterystyki badanej próby dokonano na podstawie
Kwestionariusz Wywiadu z wychowawcą na temat sytuacji
podmiotowej i społeczno-prawnej wychowanków Domu Dziecka.
Badaniami objęto łącznie 21 wychowanków. Nie uzyskano danych z
dziewięciu ankiet Kwestionariusza wywiadu skierowanego do
wychowanków domu dziecka na temat percepcji swojej sytuacji
życiowej. Kwestionariusz orientacji życiowej (SOC-29) wypełniło 21
wychowanków. Wyniki ze Skali spostrzeganego wsparcia społecznego
uzyskano z 20 ankiet. Natomiast 15 pracowników domu dziecka
wypełniło Skalę klimatu społecznego w placówce skierowana do
opiekunów domu dziecka. Z kolei Kwestionariusz wywiadu z
www.e-bookowo.pl
15
T. Pilch: Zasady badań pedagogicznych, dz.cyt., s. 42.
M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a
| 20
www.e-bookowo.pl
wychowawcą na temat sytuacji podmiotowej wychowanków wypełniło
7 opiekunów.
3.5. Charakterystyka przebiegu i terenu badań
Przebieg przeprowadzonych badań został określony przez
założenia teoretyczne. Sposób ich realizacji został poddany dokładnej
analizie zabranych materiałów i wyznaczony przez problem główny
oraz wynikające z niego problemy szczegółowe oraz pytania
badawcze.
Rozdział IV
Cechy położenia życiowego badanych
4.
1. Charakterystyka cech indywidualnych badanych
4.2. Sytuacja rodzinno-prawna wychowanków
4.3. Klimat społeczny placówki
4.4. Formy pomocy opiekuńczo-wychowawczej
4.5. Podsumowanie
www.e-bookowo.pl
M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a
| 22
Rozdział V
Ocena położenia życiowego i jej wymiary
5.1. Orientacje życiowe badanych
Poznanie orientacji życiowych badanych wychowanków Domu
Dziecka jest jednym z celów niniejszej pracy. W celu zapoznania się z
tym problemem przeprowadzono wśród wychowanków domu dziecka
Kwestionariusz orientacji życiowej. Bada on poczucie koherencji, które
wpływa na postawy życiowe.
www.e-bookowo.pl
Wysoki poziom koherencji podnosi aktywność życiową w takich
dziedzinach jak kontakty z innymi, stosunek do obowiązków szkolnych
itp. Z kolei niski poziom koherencji wpływa na obniżenie aktywności.
Poczucie koherencji badane jest w trzech wymiarach, takich jak:
poczucie zrozumiałości, zaradności i sensowności. Poczucie koherencji
jest ważnym elementem wpływającym na umiejętność radzenia sobie w
życiu. Widzenie świata jako dobrego, sprawiedliwego i niosącego
potrzebne wsparcie pomaga w odnalezieniu swojego miejsca i realizacji
zamierzonych celów. Łatwiej jest funkcjonować w świecie ludziom,
którzy mają wysoki poziom poczucia koherencji. Ludzie ci czują się
zrozumiani i mają poczucie sensu swoich działań, co wpływa na z kolei
na ich poziom zaradności i radzenie sobie z problemami. Ludzie z
niskim poziomem poczucia koherencji czują się niepotrzebni,
odrzuceni, niezrozumiani przez otoczenie. Trudniej im jest wówczas
podejmować życiowe wyzwania i realizować własne zamierzenia.
M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a
| 23
Postrzegają oni świat jako trudny, niedostępny i niesprawiedliwy, pełen
pułapek i zła.
Na podstawie Kwestionariusza orientacji życiowej można
określić związki zachodzące między trzema składnikami koherencji:
poczuciem zrozumiałości, poczuciem zaradności i poczuciem
sensowności. Kwestionariusz wypełniło 21 wychowanków.
5.1.1. Poczucie zrozumiałości
5.1.2. Poczucie zaradności
5.1.3. Poczucie sensowności
5.2. Wsparcie społeczne w subiektywnej ocenie badanych
5.3. Subiektywny obraz własnej sytuacji życiowej w aspekcie
teraźniejszości i przyszłości
www.e-bookowo.pl
M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a
| 24
5.4. Podsumowanie
www.e-bookowo.pl
Wbrew pozorom, wychowankowie domu dziecka niezależnie od
tego, jak długo w nim już przebywają i w jakim są wieku, są
pozytywnie nastawieni do swojej przyszłości. Wychowankowie Domu
Dziecka potrafią dostosować się do przepisów i obyczajów panujących
w placówce. Nie sprawiają poważniejszych kłopotów wychowawczych,
są pozytywnie nastawieni do zdobywania wiedzy i nowych
umiejętności w szkole. Uczestniczą aktywnie w zajęciach
odbywających się w domu dziecka. Znajdują w nim swoje miejsce,
uczęszczając na zajęcia związane z ich zainteresowaniami, które starają
się pogłębiać.
M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a
| 25
Rozdział VI
Wnioski i postulaty pedagogiczne
6.1. Synteza wyników badań
Głównym celem badań było określenie percepcji siebie i swojej
sytuacji życiowej przez wychowanków domu dziecka. W ślad za tym
sformułowano problem główny pracy w postaci pytania: w jaki sposób
wychowankowie domu dziecka postrzegają samych siebie i swoją
sytuację życiową? W związku z postawionym problemem głównym
postawiono pytania badawcze dotyczące sytuacji badanych.
Do badań wykorzystano następujące narzędzia: Kwestionariusz
wywiadu z wychowawcą, Kwestionariusz wywiadu z wychowankami,
Skalę Spostrzeganego Wsparcia Społecznego, Skalę Klimatu
Społecznego w placówce oraz Kwestionariusz Orientacji Życiowej
(SOC-29). Przydatna okazała się także obserwacja i opis
indywidualnych przypadków. Analiza wyników badań została
podporządkowana ustalonym zmiennym niezależnym i zależnym.
www.e-bookowo.pl
Badaniom poddano grupę 21 wychowanków oraz wychowawców
Domu Dziecka. Obie grupy odpowiadały na pytania Kwestionariuszy
wywiadów oraz wypełniały odpowiednie testy. Po przeanalizowaniu
M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a
| 26
www.e-bookowo.pl
danych dokonano ich syntezy oraz wyciągnięto wnioski zgodne z celem
pracy.
6.2. Postulaty pedagogiczne
Wyniki przeprowadzonych badań i poczynione obserwacje
stanowią podstawę do sformułowania wniosków praktycznych ujętych
w formie postulatów pedagogicznych. Wychowawcy i opiekunowie
dzieci w domu dziecka powinni kontynuować swoją pracę w
dotychczasowej formie. Mimo trudnej sytuacji życiowej ich
wychowankowie nie zatracili wiary w siebie i nadal dosyć wysoko
oceniają swoje szanse w dorosłym życiu. Jest to z pewnością zasługa
metod wykorzystywanych przed pedagogów i opiekunów, którzy
poświęcają wychowankom wystarczająco dużo czasu i uwagi, znają ich
problemy i potrafią znaleźć odpowiednie rozwiązania.