www.e-bookowo.pl

M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a

| 2

www.e-bookowo.pl

MAŁGORZATA TURSKA

Percepcja siebie i własnej sytuacji życiowej

przez wychowanków domu dziecka

Copyright by e-bookowo & Małgorzata Turska 2008

ISBN 978-83-61184-13-3

Internetowe Wydawnictwo „e-bookowo”

www.e-bookowo.pl

Kontakt: [e-mail]

Wszelkie prawa zastrzeżone.

Kopiowanie, rozpowszechnianie części lub całości bez zgody wydawcy zabronione

Wydanie I 2008

M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a

| 3

www.e-bookowo.pl

Spis treści

Wstęp ............................................................................................................... 5

Rozdział I ......................................................................................................... 8
Dom dziecka jako ekosystem opiekuńczo-pomocowy ...................................... 8
1.1 System opieki i społecznego wsparcia. Wstępny opis zagadnienia ................... 8
1.2 Zarys historyczny oraz podstawy prawne funkcjonowania domów dziecka w
Polsce .................................................................................................................................. 9
1.3 Model domu dziecka, zasady jego działania i postulowane kierunki zmian .. 10
1.4 Sytuacja wychowanków domu dziecka w świetle badań i analiz ..................... 11

Rozdział II ..................................................................................................... 13
Percepcja siebie i własnej sytuacji życiowej. Wybrane aspekty .................... 13
2.1 Proces percepcji i jego wyznaczniki ..................................................................... 13
2.2 Percepcja siebie w sytuacji braku opieki rodzicielskiej ..................................... 14
2.3 Pomoc i wsparcie w sytuacjach sieroctwa naturalnego i społecznego ............ 15
2.4 Samodzielne życie w planach wychowanków domu dziecka ............................ 15

Rozdział III .................................................................................................... 17
Metodologia badań ........................................................................................ 17
3.1. Cel, przedmiot i zakres badań ............................................................................... 17
3.2. Problemy badawcze i hipotezy.............................................................................. 18
3.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze ............................................................... 18
3.4. Charakterystyka badanej próby ............................................................................... 19
3.5. Charakterystyka przebiegu i terenu badań .......................................................... 20

Rozdział IV .................................................................................................... 21
Cechy położenia życiowego badanych ........................................................... 21
4.1. Charakterystyka cech indywidualnych badanych .................................................. 21
4.2. Sytuacja rodzinno-prawna wychowanków ........................................................... 21
4.3. Klimat społeczny placówki .................................................................................... 21
4.4. Formy pomocy opiekuńczo-wychowawczej ......................................................... 21
4.5. Podsumowanie.......................................................................................................... 21

Rozdział V ...................................................................................................... 22
Ocena położenia życiowego i jej wymiary ..................................................... 22
5.1. Orientacje życiowe badanych .................................................................................. 22
5.1.1. Poczucie zrozumiałości........................................................................................ 23
5.1.2. Poczucie zaradności ............................................................................................. 23
5.1.3. Poczucie sensowności ......................................................................................... 23
5.2. Wsparcie społeczne w subiektywnej ocenie badanych ....................................... 23
5.3. Subiektywny obraz własnej sytuacji życiowej w aspekcie teraźniejszości i
przyszłości ........................................................................................................................ 23
5.4. Podsumowanie.......................................................................................................... 24

M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a

| 4

www.e-bookowo.pl

Rozdział VI .................................................................................................... 25
Wnioski i postulaty pedagogiczne .................................................................. 25
6.1. Synteza wyników badań........................................................................................... 25
6.2. Postulaty pedagogiczne ......................................................................................... 26

www.e-bookowo.pl

Wstęp

Sytuacja życiowa wychowanków domów dziecka stanowi

przedmiot analiz dokonywanych przez wiele instytucji zajmujących się

niesieniem im niezbędnej materialnej pomocy, dbaniem o ich

wykształcenie oraz umożliwieniem normalnego startu w dorosłe życie.

Dzieci

stają

się

wychowankami

placówek

opiekuńczo-

wychowawczych z przeróżnych przyczyn. Może to być utrata rodziców,

ale również brak umiejętności zapewnienia właściwej opieki ze strony

matki czy ojca, którzy po utracie pracy popadli dodatkowo w nałóg

alkoholowy. Sytuacja tych dzieci jest niezwykle trudna, gdyż są one

nagle umieszczane w zupełnie innym, obcym im środowisku, co

powodować może liczne problemy psychologiczne i przeżycia

traumatyczne, nie pozostające bez wpływy na całe życie. Tak naprawdę

nikt nie jest w stanie dokładnie zbadać, co dzieje się w ich umysłach.

Celem niniejszej pracy stała się próba poznania sytuacji

spostrzegania siebie i własnej sytuacji życiowej przez dorastającą

młodzież. Badaniami objęto wychowanków domu dziecka oraz ich

wychowawców. Ci ostatni dostarczyli informacji teoretycznych na temat

stosowanych przez nich metod przygotowania młodzieży do życia w

dorosłym świecie. Jednak to młodzież jest ośrodkiem badań, gdyż chodzi

mi o pokazanie, w jaki sposób to oni właśnie oceniają siebie, swoją

sytuację życiową, a także swoją przyszłą rolę w społeczeństwie. Jako

osoby prawie już dorosłe pod względem prawnym są w stanie dokonać

M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a

| 6

www.e-bookowo.pl

oceny tego, co wynieśli z ośrodka, co stanowi dla nich wartość i czego

się nauczyli.

Na potrzeby niniejszej pracy zbadano sytuację indywidualną i

społeczno-prawną badanej młodzieży, także w kontekście rodzinnym.

Zajęto się przyczynami skierowania dzieci do domów dziecka i okresem,

w jakim tam przebywały. Spróbowano też określić szanse powrotu dzieci

do domów rodzinnych, uwzględniając przy tym pozytywne i negatywne

strony takiej sytuacji. Innym zagadnieniem było też istnienie wsparcia ze

strony społeczeństwa dla wychowanków domów dziecka. Przy badaniu

oceny własnej sytuacji życiowej przez młodzież zwrócono uwagę na ich

samoocenę oraz poczucie koherencji.

Badania przeprowadzone zostały wśród wychowanków i

pracowników domu dziecka.

Praca składa się z dwóch części. W pierwszej, teoretycznej,

przybliżony został problem funkcjonowania prawnego domów dziecka w

Polsce na podstawie dostępnej literatury.

Pierwszy rozdział prezentuje historię tego typu placówek, model

ich funkcjonowania, a także opisuje funkcje, jakie pełnią w nich

poszczególni pracownicy oraz jakie stosują działania opiekuńczo-

wychowawcze wobec dzieci.

Drugi rozdział z kolei skupia się na wychowankach domów

dziecka, opisując ich przeżycia związane z umieszczeniem w placówce,

sposoby zachowywania się, kontakty z rodzinami i rówieśnikami.

Rozdział ten mówi także o metodach łagodzenia konfliktów i zasadach

współżycia w grupie, a także, wstępnie, omawia problem samooceny

młodzieży. Tutaj omówione zostają plany na przyszłość młodych ludzi

oraz ich własna ocena swojej drogi życiowej po opuszczeniu ośrodka.

M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a

| 7

www.e-bookowo.pl

Druga część, praktyczna, składa się z trzech rozdziałów:

Trzeci rozdział dotyczy metod badawczych zastosowanych do

przeprowadzenia badań. Do badań wykorzystano następujące narzędzia

badawcze:

1.

Kwestionariusz wywiadu skierowany do wychowawców

na temat sytuacji podmiotowej i społeczno-prawnej badanych

2.

Kwestionariusz wywiadu skierowany do wychowanków

na temat percepcji swojej sytuacji życiowej

3.

Kwestionariusz orientacji życiowej (SOC-29)

4.

Skala spostrzeganego wsparcia społecznego skierowana

do wychowanków domu dziecka

5.

Skala klimatu społecznego w placówce skierowana do

opiekunów

Ponadto, rozdział ten opisuje przebieg i zakres badań, a także

omawia problemy badawcze i hipotezy.

Czwarty rozdział omawia cechy położenia życiowego badanych

wychowanków Domu Dziecka oraz ich sytuację życiową.

Piąty rozdział jest opisem i analizą oceny swojego położenia

życiowego przez badanych.

Ostatni, szósty rozdział, zawiera wnioski z przeprowadzonych

badań empirycznych i postulaty pedagogiczne.

www.e-bookowo.pl

Rozdział I

Dom dziecka jako ekosystem opiekuńczo-

pomocowy

1.1 System opieki i społecznego wsparcia. Wstępny opis
zagadnienia

Proces resocjalizacji, opieki i udzielania wsparcia jest

traktowany w sposób całościowy, a więc systemowy. Opiera się on na

procesach uspołecznienia i wyboru społecznej przynależności poprzez

izolację od grup destrukcyjnych. W zamian za co kładzie się nacisk na

oddziaływanie grup konstruktywnych. Resocjalizacja odwołuje się do

mechanizmów funkcjonowania i zmiany kontroli wewnętrznej. Z kolei

kształtowanie kontroli wewnętrznej dotyczy kształtowania postaw,

sądów, przekonań i potrzeb. Pedagogika resocjalizacyjna odwołuje się

również do systemu kulturowych wzorców integrujących, do których

zalicza się: światopogląd, wzór osobistego sukcesu, styl życia czy

kulturowe wyznaczniki biegu życia. Innym zagadnieniem jest

resocjalizacja jako reedukacja w warunkach konfliktu wewnętrznego.

1

Problemami

resocjalizacji

zajmuje

się

szereg

wyspecjalizowanych instytucji. Zaliczyć do nich można: placówkę

resocjalizacyjną, placówkę opiekuńczo-wychowawczą, zakład opieki

zdrowotnej i pomocy społecznej, zakład poprawczy, zakład karny,

1

Por. W.W. Szczęsny: Zarys resocjalizacji z elementami patologii społecznej i profilaktyki, Wydawnictwo

Akademickie „Żak”, Warszawa 2003, s. 17.

M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a

| 9

www.e-bookowo.pl

kuratora sądowego, kuratorski ośrodek pracy z młodzieżą oraz różne

organizacje społeczne. Podstawowymi środkami wychowawczymi

stosowanymi wobec nieletnich są: nadzór, środki leczniczo-

wychowawcze, umieszczenie w rodzinie zastępczej lub ośrodku

szkolno-wychowawczym.

Dopiero,

gdy

okażą

się

one

niewystarczające, a proces wykolejenia nieletniego postępuje,

wówczas zostaje on skierowany do ośrodka poprawczego.

2

1.2 Zarys historyczny oraz podstawy prawne funkcjonowania
domów dziecka w Polsce

Dom dziecka jest "placówką opieki całkowitej przeznaczoną dla

dzieci i młodzieży pozostającej w normie rozwojowej, pozbawionych

trwale lub okresowo opieki rodziny własnej"

3

Ponadto, „jest on

instytucją opieki całkowitej nad dziećmi osieroconymi lub nie

mającymi sprzyjających warunków wychowawczych w domu

rodzinnym (rodzice zdemoralizowani, małżeństwa w stanie rozkładu

lub rozbite.)”

4

Dom dziecka zastępuje trwale lub okresowo rodzinę,

zapewnia opiekę i wychowanie, odpowiednie warunki rozwoju oraz

przygotowuje do samodzielnego życia. Obejmuje opieką dzieci i

młodzież do osiągnięcia pełnoletniości lub do 25 roku życia w

przypadku kontynuowania nauki. Zadaniem domu dziecka jest

zapewnienie warunków prawidłowego rozwoju psychofizycznego z

uwzględnieniem potrzeb emocjonalnych, kompensujących brak domu

rodzinnego. Dom dziecka zapewnić musi także odpowiednie warunki

2

Por. tamże, s. 59-60.

3

Zarządzenie Ministra Oświaty i Wychowania, 19 marzec 1980, s. 54.

4

R. Wroczyński: Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 1985, s. 296.

M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a

| 10

www.e-bookowo.pl

mieszkaniowe, całodzienne wyżywienie, zaopatrzenie w odzież oraz

przedmioty użytku osobistego, a także opiekę pielęgnacyjną i lekarską.

Celem działań personelu jest przygotowanie wychowanków do

samodzielnego życia. Dom dziecka pełni funkcję dydaktyczną,

wychowawczą, opiekuńczą, rekreacyjną, zdrowotną, korekcyjną,

integracyjną i kulturalną.

5

1.3 Model domu dziecka, zasady jego działania i postulowane
kierunki zmian

W zakresie zapobiegania demoralizacji wśród nieletnich, czyli

młodzieży do 18 roku życia, ustawodawstwo wyraźnie podkreśla, że w

postępowaniu z tą grupą należy kierować się dobrem dziecka, dążąc do

korzystnych zmian w jego osobowości i postępowaniu. „W

postępowaniu z nieletnimi jest przewidzianych sześć rodzajów

działalności, opartych na aspektach podmiotowych, przedmiotowych i

środowiskowych. Chodzi tu o postępowanie: 1. wyjaśniające, 2.

opiekuńczo-wychowawcze, 3. poprawcze, 4. dotyczące stosowania

środków leczniczo-wychowawczych, 5. odwoławcze i 6. wykonawcze.

W każdym z nich bierze się pod uwagę wiele czynników, takich jak :

wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju fizycznego i psychicznego, cechy

charakteru, zachowanie, stopień demoralizacji, charakter środowiska,

wychowanie.”

6

5

Por. E. Kozdrowicz (oprac.): Dom dziecka [w:] Lalak D., Pilch T. (red. naukowa): Elementarne pojęcia

pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 1999, s. 60-61.

6

L. Pytka: Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne i metodyczne, Wyższa Szkoła

Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Warszawa 1995, s. 151-152.

M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a

| 11

www.e-bookowo.pl

Opieka nad dziećmi polega nie tylko na dostarczaniu

niezbędnych środków do zaspokojenia ich materialnych potrzeb, ale

także na braniu odpowiedzialności za ich losy. Polega więc na

wspomaganiu i pielęgnowaniu ich rozwoju, zapobieganiu degeneracji

społecznej i kształtowaniu twórczej osobowości.

7

1.4 Sytuacja wychowanków domu dziecka w świetle badań i anal iz

Warto zdać sobie sprawę z faktu, że „wychowankowie [domu

dziecka] to najczęściej dzieci zaniedbane, opóźnione w nauce,

niedożywione, reagujące agresją lub apatią na emocjonalne odrzucenie

przez najbliższych.”

8

Zastępując naturalne środowisko rodzinne – dom

dziecka ma obowiązek ułatwienia swym wychowankom zdobycia

niezbędnej wiedzy w zakresie przygotowania do życia w rodzinie,

prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz poznania pozytywnych wzorów

życia

rodzinnego.

9

W

prawidłowo

funkcjonującej

rodzinie

przygotowanie do życia rodzinnego przebiega w sposób naturalny. W

domu dziecka proces ten trzeba inspirować i świadomie organizować.

W związku z tym na wychowawcach ciąży obowiązek przybliżania

dzieciom modeli funkcjonowania rodziny i podstaw życia w rodzinie.

Służyć temu celowi mogą spotkania z rodzinami i z wychowankami,

którzy opuścili placówkę i założyli własne rodziny. Ich przykład ma

inspirować młodszych kolegów.

7

Por. Ł. Wołczyk: Edukacja dla rozwoju, Wrocław 1973, s. 106.

8

Tamże, s. 60.

9

J. Raczkowska: Wychowanie w domu dziecka, dz.cyt., s. 17-18.

M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a

| 12

www.e-bookowo.pl

Dzieci trafiające do domów dziecka ujawniają niezwykle często

poważne zaburzenia zachowania, a nawet opóźnienia rozwojowe czy

schorzenia somatyczne. Trudno opisać jakiś typowy przypadek

dziecka przebywającego w placówce. Każde dziecko jest inne, każde

posiada własną, niepowtarzalną historię. Dosyć często do domów

dziecka trafiają półsieroty, które we wczesnym dzieciństwie utraciły

matkę, a ojciec nie był w stanie sam sprawować nad potomstwem

opieki ze względu na trudną sytuację materialną, brak zatrudnienia czy

uzależnienie od alkoholu. Dorastając w niepełnej, często patologicznej

rodzinie, dziecko samo popada w tak zwane złe towarzystwo, mogą

zacząć się problemy w szkole, a czasem także konflikty z prawem

związane z drobnymi kradzieżami, ucieczkami z domu i ze szkoły oraz

niechęcią do podporządkowania się nauczycielom. Wówczas szkoła

może zgłosić sprawę do sądu, który zarządza nadzór kuratorski. Może

jednak okazać się, że to nie odniesie spodziewanego rezultaty w

formie poprawy zachowania dziecka. Konsekwencją okazuje się

umieszczenie małoletniego w placówce opiekuńczo-wychowawczej.

www.e-bookowo.pl

Rozdział II

Percepcja siebie i własnej sytuacji życiowej.

Wybrane aspekty

2.1 Proces percepcji i jego wyznaczniki

Percepcją określa się taką organizację i interpretację wrażeń

zmysłowych, która umożliwia zrozumienie zjawisk dziejących się w

otoczeniu. Jest to inaczej proces postrzegania, sposób reagowania i

odbierania wrażeń płynących z zewnątrz. Struktura poznawcza

związana z wyobraźnią powoduje, że odbierane przez nią wrażenia

zmysłowe są deformowane przez oczekiwania, potrzeby, uczucia i

mechanizmy obronne uruchamiane przez podświadomość. Z kolei

struktura poznawcza związana z inteligencją koryguje doznania

zarejestrowane w wyobraźni, porównując je z dotychczasową wiedzą i

doświadczeniem.

10

Istnieje szereg czynników wpływających percepcję: osobisty

system wartości człowieka, jego uprzedzenia i doświadczenia, bieżące

potrzeby i nastrój, wreszcie oczekiwania wobec innych ludzi i

sytuacja, w której się znajduje. Czynniki sytuacyjne mają wpływ na

10

Por. http://pl.wikipedia.org/wiki/Percepcja (styczeń 2007)

M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a

| 14

www.e-bookowo.pl

powstanie tzw. pierwszego wrażenia. Na percepcję wpływają też

atrybuty, czyli wnioski dotyczące wewnętrznych stanów umysłu i

emocji, oparte na obserwowanych zachowaniach. Nasza percepcja

może być również modyfikowana poprzez oczekiwania wobec innych

ludzi. Percepcję modyfikuje także projekcja, czyli przenoszenie

własnych odczuć na inne osoby. Z kolei percepcja selektywna polega

na odbieraniu tylko tych bodźców, które dana osoba chce odebrać (jest

rezultatem mnogości bodźców w otoczeniu). Ostatnim czynnikiem

wpływającym na percepcję otoczenia są stereotypy jako uproszczone

wyobrażenia o ludziach, zjawiskach, sytuacjach. Są one wyrazem

dążenia do tworzenia tzw. skrótów społecznych - wynikają z tendencji

do

szybkiego

kategoryzowania

w

sytuacji,

gdy

brak

jest

dostatecznych, wiarygodnych informacji na temat danych osób.

11

2.2 Percepcja siebie w sytuacji braku opieki rodzicielskiej

Percepcja siebie stanowi podstawę tego, jak dana jednostka jest

postrzegana przez innych ludzi. Percepcja ludzi przez jednostkę składa

się z trzech elementów:

1. atrybucja, czyli przypisywanie ludziom mniej lub bardziej

trwałych cech

2. przypisywanie ludziom oczekiwań

3. wywoływanie emocji.

Elementy te są ze sobą wzajemnie powiązane i wpływają w

znacznym stopniu na sposób orientacji jednostki w świecie. Percepcja

11

Por. http://www.tf.pl/view.php?art=6881 (styczeń 2007)

M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a

| 15

www.e-bookowo.pl

ludzi rozwija się w procesie ontogenezy od okresu, w którym dziecko

potrafi wyodrębnić siebie z otoczenia. Umiejętność spostrzegania

innych ludzi osiąga w momencie, gdy jest w stanie wchodzić w cudze

położenie.

12

2.3 Pomoc i wsparcie w sytuacjach sieroctwa naturalnego i
społecznego

Dzieci osierocone mają zaburzoną percepcję siebie, czują się

niepotrzebne, odrzucone, nic nie warte. Przeżycia związane z utratą

rodziców doprowadziły do głębokich uszkodzeń w ich psychice,

sposobie postrzegania siebie i innych. Pomoc udzielana dzieciom

osieroconym polega na zapewnieniu im odpowiednich warunków

bytowych poprzez umieszczenie w domu dziecka, gdzie mają

zapewnioną opiekę personelu, wyżywienie, pomoc medyczną.

Kolejnym etapem jest udzielenie wsparcia psychologicznego,

przywrócenie zaufania do ludzi, zniwelowanie skutków wystąpienia

choroby sierocej oraz poczucia osamotnienia i odrzucenia.

2.4 Samodzielne życie w planach wychowanków domu dziecka

Wychowankowie

placówek

opiekuńczo-wychowawczych

pozostają w domach dziecka do 18 roku życia lub do momentu

12

M. Przetacznik-Gierowska, Z. Włodarski: Psychologia wychowawcza, dz.cyt., s. 92.

M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a

| 16

www.e-bookowo.pl

ukończenia szkoły, nie dłużej jednak niż do 25 roku życia. Po

ukończeniu 18 lat wychowanek jako osoba pełnoletnia może na swój

wniosek, zgodnie z przyjętym wcześniej planem usamodzielnienia

zostać usamodzielniony lub pozostać w placówce do czasu ukończenia

nauki. Z chwilą usamodzielnienia wychowanek może otrzymać pomoc

pieniężną w wysokości od 100% do 400% podstawy, pomoc pieniężną

na kontynuowanie nauki, pomoc rzeczową w wysokości 300%

podstawy

(urządzenia

domowe,

pomoce

naukowe,

sprzęt

rehabilitacyjny, materiały konieczne do remontu i przygotowania

mieszkania), pomoc w uzyskaniu mieszkania oraz opiekę Miejskiego

Ośrodka Pomocy Społecznej i placówki opiekuńczej przez okres 2-3

lat.

13

13

Por. tamże, s. 137 (na podstawie Ustawy z dnia 12 marca 2004 r. DzU nr 64, poz. 593 o pomocy

społecznej oraz Rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 23.12.2004r. w sprawie udzielania
pomocy na usamodzielnienie, kontynuowanie nauki oraz zagospodarowanie.)

www.e-bookowo.pl

Rozdział III

Metodologia badań

3.1. Cel, przedmiot i zakres badań

Badania pedagogiczne w dużej mierze określane są przez cele,

którym mają służyć. W większości przypadków cele te mają charakter

praktyczny – służą zbadaniu warunków mających umożliwić skuteczne

działania. „Z punktu widzenia celu badań wyróżniamy w pedagogice:

a) badania teoretyczne

b) badania weryfikacyjne

c) badania diagnostyczne

[…] Badania teoretyczne – to wszelkie poznanie zmierzające do

gromadzenia wiedzy teoretycznej, pozwalające budować uogólnienia,

generalizacje, prawa rozwoju i przemian badanej rzeczywistości. […]

Badania

weryfikacyjne

–

to

próba

sprawdzenia

skutków

zastosowanych rozwiązań, skutków działania jakiegoś układu, to także

poszukiwanie cech, właściwości zdarzeń i procesów. […]

Najpowszechniejsze badania – to badania mające na celu diagnozę

określonego stanu rzeczy lub zdarzenia.”

14

(Pilch, 1995, s. 19-20).

14

T. Pilch: Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Żak, Warszawa 1995, s. 19-20.

M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a

| 18

www.e-bookowo.pl

3.2. Problemy badawcze i hipotezy

Celem niniejszej pracy jest poznanie percepcji samych sie bie

przez dorastającą młodzież mającą wkrótce opuścić dom dziecka. Z

tematem tym wiąże się szereg problemów badawczych. Sformułowanie

pytań badawczych jest pierwszym krokiem do ich rozwiązania. Istotne

jest także poszukiwanie odpowiedzi na pytania, na które dotąd nauka

nie znała odpowiedzi, a następnie znalezienie wskazówek, jak daną

sytuację zmienić, czy poprawić. Ważne jest więc usytuowanie

badanego problemu na tle dotychczasowych ustaleń naukowych.

Dalszym elementem jest empiryczne zweryfikowanie postawi onych

problemów oraz ich użyteczność praktyczna.

3.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze

Pedagogika jako stosunkowo młoda dziedzina wiedzy nie

posiada ściśle określonych metod badawczych. Są one dostosowywane

do przedmiotu i celu badań, a także do osobowości badającego. Aby

uniknąć nieporozumień płynących z dwuznaczności pewnych pojęć,

warto przybliżyć pewne podstawowe definicje opracowane przez

Tadeusza Pilcha w Zasadach badań pedagogicznych: „[…] przez

metodę badań rozumieć będziemy «zespół teoretycznie uzasadnionych

zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej

całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania

określonego problemu naukowego.» Techniką badań zaś nazywać

M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a

| 19

www.e-bookowo.pl

będziemy «czynności praktyczne, regulowane starannie opracowanymi

dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych

informacji, opinii, faktów.»”

15

3.4 Charakterystyka badanej próby

Badania ankietowo-sondażowe na potrzeby niniejszej pracy

przeprowadzono w lutym i marcu 2007 roku na terenie Domu Dziecka.

Wzięli w nich udział wychowawcy oraz wychowankowie. Odpowiadali

oni na pytania zawarte w kwestionariuszach i wywiadach, których

wzory zostały zamieszczone w Aneksie na końcu pracy. Aby poznać

odpowiedź na pytania i związane z nimi problemy badawcze

przeprowadzono skrupulatne badania za pomocą kwestionariuszy

wywiadu i ankiet wśród wychowanków w wieku od 10 do 18 roku

życia. Badania zostały przeprowadzone anonimowo.

Charakterystyki badanej próby dokonano na podstawie

Kwestionariusz

Wywiadu

z wychowawcą na temat sytuacji

podmiotowej i społeczno-prawnej wychowanków Domu Dziecka.

Badaniami objęto łącznie 21 wychowanków. Nie uzyskano danych z

dziewięciu ankiet Kwestionariusza wywiadu skierowanego do

wychowanków domu dziecka na temat percepcji swojej sytuacji

życiowej. Kwestionariusz orientacji życiowej (SOC-29) wypełniło 21

wychowanków. Wyniki ze Skali spostrzeganego wsparcia społecznego

uzyskano z 20 ankiet. Natomiast 15 pracowników domu dziecka

wypełniło Skalę klimatu społecznego w placówce skierowana do

opiekunów domu dziecka. Z kolei Kwestionariusz wywiadu z

15

T. Pilch: Zasady badań pedagogicznych, dz.cyt., s. 42.

M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a

| 20

www.e-bookowo.pl

wychowawcą na temat sytuacji podmiotowej wychowanków wypełniło

7 opiekunów.

3.5. Charakterystyka przebiegu i terenu badań

Przebieg przeprowadzonych badań został określony przez

założenia teoretyczne. Sposób ich realizacji został poddany dokładnej

analizie zabranych materiałów i wyznaczony przez problem główny

oraz wynikające z niego problemy szczegółowe oraz pytania

badawcze.

www.e-bookowo.pl

Rozdział IV

Cechy położenia życiowego badanych

4.

1. Charakterystyka cech indywidualnych badanych

4.2. Sytuacja rodzinno-prawna wychowanków

4.3. Klimat społeczny placówki

4.4. Formy pomocy opiekuńczo-wychowawczej

4.5. Podsumowanie

M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a

| 22

www.e-bookowo.pl

Rozdział V

Ocena położenia życiowego i jej wymiary

5.1. Orientacje życiowe badanych

Poznanie orientacji życiowych badanych wychowanków Domu

Dziecka jest jednym z celów niniejszej pracy. W celu zapoznania się z

tym problemem przeprowadzono wśród wychowanków domu dziecka

Kwestionariusz orientacji życiowej. Bada on poczucie koherencji, które

wpływa na postawy życiowe.

Wysoki poziom koherencji podnosi aktywność życiową w takich

dziedzinach jak kontakty z innymi, stosunek do obowiązków szkolnych

itp. Z kolei niski poziom koherencji wpływa na obniżenie aktywności.

Poczucie koherencji badane jest w trzech wymiarach, takich jak:

poczucie zrozumiałości, zaradności i sensowności. Poczucie koherencji

jest ważnym elementem wpływającym na umiejętność radzenia sobie w

życiu. Widzenie świata jako dobrego, sprawiedliwego i niosącego

potrzebne wsparcie pomaga w odnalezieniu swojego miejsca i realizacji

zamierzonych celów. Łatwiej jest funkcjonować w świecie ludziom,

którzy mają wysoki poziom poczucia koherencji. Ludzie ci czują się

zrozumiani i mają poczucie sensu swoich działań, co wpływa na z kolei

na ich poziom zaradności i radzenie sobie z problemami. Ludzie z

niskim poziomem poczucia koherencji czują się niepotrzebni,

odrzuceni, niezrozumiani przez otoczenie. Trudniej im jest wówczas

podejmować życiowe wyzwania i realizować własne zamierzenia.

M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a

| 23

www.e-bookowo.pl

Postrzegają oni świat jako trudny, niedostępny i niesprawiedliwy, pełen

pułapek i zła.

Na podstawie Kwestionariusza orientacji życiowej można

określić związki zachodzące między trzema składnikami koherencji:

poczuciem zrozumiałości, poczuciem zaradności i poczuciem

sensowności. Kwestionariusz wypełniło 21 wychowanków.

5.1.1. Poczucie zrozumiałości

5.1.2. Poczucie zaradności

5.1.3. Poczucie sensowności

5.2. Wsparcie społeczne w subiektywnej ocenie badanych

5.3. Subiektywny obraz własnej sytuacji życiowej w aspekcie
teraźniejszości i przyszłości

M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a

| 24

www.e-bookowo.pl

5.4. Podsumowanie

Wbrew pozorom, wychowankowie domu dziecka niezależnie od

tego, jak długo w nim już przebywają i w jakim są wieku, są

pozytywnie nastawieni do swojej przyszłości. Wychowankowie Domu

Dziecka potrafią dostosować się do przepisów i obyczajów panujących

w placówce. Nie sprawiają poważniejszych kłopotów wychowawczych,

są pozytywnie nastawieni do zdobywania wiedzy i nowych

umiejętności w szkole. Uczestniczą aktywnie w zajęciach

odbywających się w domu dziecka. Znajdują w nim swoje miejsce,

uczęszczając na zajęcia związane z ich zainteresowaniami, które starają

się pogłębiać.

M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a

| 25

www.e-bookowo.pl

Rozdział VI

Wnioski i postulaty pedagogiczne

6.1. Synteza wyników badań

Głównym celem badań było określenie percepcji siebie i swojej

sytuacji życiowej przez wychowanków domu dziecka. W ślad za tym

sformułowano problem główny pracy w postaci pytania: w jaki sposób

wychowankowie domu dziecka postrzegają samych siebie i swoją

sytuację życiową? W związku z postawionym problemem głównym

postawiono pytania badawcze dotyczące sytuacji badanych.

Do badań wykorzystano następujące narzędzia: Kwestionariusz

wywiadu z wychowawcą, Kwestionariusz wywiadu z wychowankami,

Skalę Spostrzeganego Wsparcia Społecznego, Skalę Klimatu

Społecznego w placówce oraz Kwestionariusz Orientacji Życiowej

(SOC-29).

Przydatna okazała się także obserwacja i opis

indywidualnych przypadków. Analiza wyników badań została

podporządkowana ustalonym zmiennym niezależnym i zależnym.

Badaniom poddano grupę 21 wychowanków oraz wychowawców

Domu Dziecka. Obie grupy odpowiadały na pytania Kwestionariuszy

wywiadów oraz wypełniały odpowiednie testy. Po przeanalizowaniu

M a ł g o r z a t a T u r s k a : P e r c e p c j a s i e b i e S t r o n a

| 26

www.e-bookowo.pl

danych dokonano ich syntezy oraz wyciągnięto wnioski zgodne z celem

pracy.

6.2. Postulaty pedagogiczne

Wyniki przeprowadzonych badań i poczynione obserwacje

stanowią podstawę do sformułowania wniosków praktycznych ujętych

w formie postulatów pedagogicznych. Wychowawcy i opiekunowie

dzieci w domu dziecka powinni kontynuować swoją pracę w

dotychczasowej

formie.

Mimo trudnej sytuacji życiowej ich

wychowankowie nie zatracili wiary w siebie i nadal dosyć wysoko

oceniają swoje szanse w dorosłym życiu. Jest to z pewnością zasługa

metod wykorzystywanych przed pedagogów i opiekunów, którzy

poświęcają wychowankom wystarczająco dużo czasu i uwagi, znają ich

problemy i potrafią znaleźć odpowiednie rozwiązania.