1

KALENDARZ ŚWIĄT OBCHODZONYCH W STAROŻYTNYM RZYMIE

Pod koniec okresu cesarstwa mawiano, że w kalendarzu rzymskim jest więcej świąt, niż

dni nieświątecznych. Poniższy spis świąt dobrze ilustruje to powiedzenie, choć trzeba
zauważyć, że nie wszystkie święta były obchodzone w tym samym okresie. Popularność
niektórych z nich zanikała, gdy inne, nowe zaczynały być obchodzone coraz huczniej.

Inne święta obchodzono też wśród pospólstwa, inne w kręgach patrycjuszowskich.

Szereg świąt było też zarezerwowanych dla poszczególnych grup zawodowych. Niektóre
bóstwa, a więc i związane z nimi święta były popularne tylko w konkretnych regionach kraju,
ale migrująca ludność przenosząc się często kultywowała dawne tradycje, które mieszały się
i nakładały na zwyczaje i wierzenia lokalne.

I

Styczeń, 1.

Kalendy styczniowe. Ważne święto.

Rzymski miesiąc Januarius poświęcony był Janusowi. Pierwszy dzień tego miesiąca nie

był rozpoczęciem nowego roku, dzień ten celebrowano w marcu, w związku z tym
pierwszemu stycznia nie towarzyszyły uroczystości noworoczne. Znano i kultywowano
natomiast wymianę prezentów właśnie tego dnia. Tradycyjnie natomiast w kalendy płacono
podatki. Zazwyczaj, przy stabilnej sytuacji ekonomicznej Cesarstwa, wysokość
comiesięcznych poborów była równa 0,5%. Dodatkowo, w Kalendy Styczniowe obejmowali
swój urząd konsulowie.
Pierwszego stycznia każdego roku Pontifex i Rex Sacrorum składali ofiarę Junonie, wzywając
przy tym również Janusa. Żona Rexa sacrorum w tym czasie składała ofiarę Junonie w Regii.
Od czasów republikańskich pierwszego dnia nowego roku, po przejściu świętej procesji przez
miasto do Kapitolu, konsulowie inaugurowali swoje rządy składając ofiary z białych wołów
i wznosząc modły do Junony, Minerwy i Jowisza (za czasów cesarstwa rytualne śluby
składano 3 stycznia).
W czasie procesji i po nabożeństwach lud obrzucał się drobnymi monetami, co miało
zapewnić pomyślność i dostatek.
Święto Vejovisa (Vediovisa)

Rocznica poświęcenia temu mrocznemu bóstwu świątyni na Tybrze, w którym to dniu
rzymianie składali mu ofiary błagalne, wierząc że przychylność Vediovisa jest nad wyraz
pożądana. Vediovisa nazywano „małym Jowiszem”, choć w przeciwieństwie od Jowisza –
dawcy życia, Vediovis był panem śmierci, rażącym śmiertelników swymi niechybnymi
strzałami.

Święto Eskulapa.
Na tej samej wyspie na rzece Tybr stała świątynia Eskulapa. Często zresztą łączono wyprawę
do świątyni Vediovisa ze złożeniem ofiar Eskulapowi. Pierwszego błagano o odstąpienie od
uśmiercania bliskich osób, drugiego zaś o dobre zdrowie i wyleczenie z chorób.

Styczeń, 5
W tym dniu Rex Sacrorum ogłaszał zebranym na Kapitolu ludziom kalendarz dni
świątecznych na styczeń.

2

Styczeń, 9
Agonalia
Tego dnia Rex Sacrorum składał w ofierze barana, zwracając się znów do Janusa
o przychylność i ochronę przed całym złem. Podobne obrzędy odprawiane były także 17
marca, 21 maja, 11 grudnia, a poświęcano je, w kolejności: Marsowi, Vediovisowi i Sol
Indiges.
Styczeń, 11-15.
Carmentalia.

Jak sama nazwa wskazuje, święto to było poświęcone bogini Carmenta. Carmenta była

dobrą nimfą jednego ze źródeł nieopodal Rzymu. Od jej imienia zwano jedną z bram
Wiecznego miasta Porta Carmentalis. Do Carmenty modliły się przez cały okres istnienia
pogańskiego Rzymu kobiety, prosząc o lekki i szczęśliwy poród oraz zdrowe dzieci. Do
świątyni Carmenty nie wolno było wchodzić w rzeczach skórzanych ani wnosić skór pod
żadną postacią. Według Owidiusza, skóry mogłyby przypomnieć Bogini o śmierci i cierpieniu
zwierząt. W święto, Flamen Carmentalis składał ofiarę w świątyni, znajdującej się nota bene
obok Porta Carmentalis.
Styczeń, 11.
Święto Juturny.

Juturna była boginią żyjącą pod ziemią, dlatego też jej symbolami były fontany i źródła

wynoszące wodę z głębin na powierzchnię. Wierzono, że jest ona małżonką Fontusa. W tym
dniu wszyscy opiekunowie świętych wód, ale i akweduktów, zbierali się, by oddać cześć
bogini w miejscu, gdzie Agryppa zbudował akwedukt Aqua Virgo.
Styczeń, 16
Concordiae

Święto dedykowane bogini zgody i harmonii Concordii. O popularności jej kultu niech

świadczy fakt, że w samym Rzymie było kilka miejsc jej kultu. Najbardziej znana jest
świątynia stojąca u podnóża Wzgórza Kapitolińskiego, przy Tabularium.
Styczeń, 27.

Tego dnia obchodzono rocznicę wybudowania pierwszej świątyni Kastora i Polluksa na

Forum Romanum. Świątynia miała wyrażać wdzięczność Rzymian za pomoc w rozbiciu
Latynów nad jeziorem Regillus. Gdy wojska dyktatora Postumiusza przestały już wierzyć
w zwycięstwo, gdy szala przechylała się na stronę przeciwników Rzymu, nagle pojawiło się
dwóch młodzieńców na białych rumakach, którzy runęli na wroga siejąc popłoch
i zniszczenie, napawając Rzymian duchem męstwa i wiarą w zwycięstwo. Chwilę po tym, jak
Rzymianie przeszli do kontrataku, młodzieńcy zniknęli, pojawiając się jednocześnie u źródła
Juturny. Pojąc spienione konie ogłosili oni ludowi zwycięstwo Rzymian w bitwie... i to
w czasie gdy bitwa jeszcze trwała.
Styczeń, 30
Składanie ofiar na ołtarzach pokoju.

Do czasów cesarza Augusta było to typowo wiejskie święto, podczas którego rolnicy

składali ofiary w imię pokoju. Oktawian zmienił charakter obchodów. Po podziale Rzymu na
256 „vici” (dzielnic), rozkazał on postawienie kaplic na ulicach i skrzyżowaniach granicznych
pomiędzy dzielnicami. Kaplice te naturalnie związane były z czcią oddawaną Lares
Compitales. Doszedł do tego jednak kult Geniusza Augusta, a z połączenia powstał kult Lares
Augusti, których czczono we wzniesionych kaplicach i na ołtarzach granicznych właśnie.
Trzydziestego dnia stycznia na ołtarzach tych zgodnie z prastarą tradycją składano ofiary
w imię pokoju, centralne uroczystości odbywały się zaś wokół Ara Pacis – Ołtarza Pokoju
wzniesionego przez cesarza Augusta na polu Marsowym dla uczczenia pokoju,
przywróconego przez władcę światu po zakończeniu wojen domowych.

3

II

Luty, 2.

Paganalia

Na początku lutego obchodzono święto siewu – Paganalia. W ofierze Ceres i Mater

Tellus składano tradycyjne placki ofiarne, ale też i różnorodne wypieki domowe.
Przychylność bóstw zjednywano także ofiarując im w dniu święta ciężarną maciorę. Modlono
się o ochronę zasiewów przed ptakami, mrówkami, zimnem, złą pogodą, chwastami
i pasożytami.
Luty, 9.
Święto Apolla.
Luty, 12
Święto Diany, bogini księżyca i polowań.
Luty, 15.
Lupercalia.
Ważne święto obchodzone we wszystkich kręgach społecznych.

Przez długie stulecia, od czasów najdawniejszych aż do upadku Cesarstwa, a nawet

w czasach chrześcijańskich, obchodzono w Rzymie Lupercalia. Teoretycznie były to
uroczystości ku czci Fauna, któremu dodawano przydomek „Lupercus”, w praktyce
i powszechnym przekonaniu łączono jednak ten dzień z cudem, którym było ocalenie przez
wilczycę od śmierci założycieli Rzymu, Romulusa i Remusa. Na pamiątkę tego wydarzenia,
co roku, kapłani zwani „luperkami” zabijali na ołtarzu koźlę i psa, a potem nożami
zbrukanymi krwią ofiarną dotykali czół dwu młodzieńców wysokiego rodu. Krwawe ślady
zmywano potem z twarzy kłębkami wełny zmoczonej w mleku, po czym zasiadano do uczty.
Po rytualnej biesiadzie, luperkowie wykrawali ze skóry ofiarnego kozła skórzane przepaski na
biodra i rzemienie, a potem półnadzy, umazani krwią ofiarną, biegali wokół sanktuarium na
Palatynie i krzycząc głośno pędzili przez miasto. Kogokolwiek spotkali na swej drodze, bili
go świętymi rzemieniami, a uderzenie takie miało moc obmywającą ze skazy grzechu,
przynosiło szczęście i powodzenie w życiu, a kobietom zapewniało płodność. Z tego też
powodu Lupercalia zwano „Dniem Oczyszczenia”. Niektórzy wywodzą nawet nazwę
miesiąca „Februarius” od tego święta, februa`mi zwano bowiem owe skórzane rzemienie
oczyszczające z grzechu.
Luty, 17.
Quirinalia. Jedno z główny świąt, powszechnie obchodzone.

Główne święto Quirinusa (Kwiryna), jednego z boskiej trójcy kapitolińskiej. Na

wzgórzu kwirynalskim, które od patrona swego wzięło imię, od wieków miało się znajdować
sanktuarium tego boga, gdzie czczono go, podobnie jak Marsa, pod postacią włóczni.
W późniejszym okresie, Rzymianie poczęli utożsamiać Kwiryna z Romulusem, który po
śmierci swojej miał wejść miedzy bogów i stać się ni mniej, ni więcej tylko właśnie
Quirinusem.
Luty, 18.
Święto Tacita, bogini milczenia i powstrzymywania kłótni. Święto poboczne.
Luty, 21.
Feralia.
Od 13 lutego trwały w Rzymie Parentalia – okres, gdy szczególną czcią otaczano Many,
duchy zmarłych. W okresie tym zamykano wszystkie świątynie, na grobach zaś składano
ofiary z wina, chleba i soli.
Do 20 lutego oddawanie czci Manom nosiło prywatny charakter, ostatni dzień Parentaliów,
zwany Feralia, był głównym świętem ku czci zmarłych, które to święto można umownie
nazwać „Rzymskimi zaduszkami”.

4

Tego dnia składano Manom specjalne ofiary, szczególnie uroczyście wieńczono groby
świeżymi kwiatami i gałązkami mirtowymi, skrapiano mogiły miodem, winem, wodą
kryniczną i mlekiem, a w domach, w pustym pokoju stawiano im miseczki z jadłem
i napojem, duchy bowiem w tym dniu miały prawo opuszczać groby i zasiadać do uczty,
przygotowanej przez żyjących krewnych.
Luty, 23.
Terminalia.
Święto Terminusa, boga granic, miedz i kamieni granicznych.. W dniu tym kamienie
graniczne dekorowano girlandami kwiatów, posiadacze ziemscy składali przy swoich znakach
granicznych ofiary. Częste również były uczty, organizowane na miedzy lub w pobliżu
kamieni granicznych przez sąsiadów. Najważniejszy uroczystości odbywały się jednak przy
świętym kamieniu w świątyni Jowisza na Kapitolu. Nie należy zapominać o tym, że
Terminalia odbywały się pod koniec Rzymskiego roku. Tym samym świętowano również
symboliczną granicę między starym, a nowym rokiem.
Luty, 24.
Regifugium
Niewiele wiemy o tym święcie, a sami starożytni spierali się co do jego sensu i przeznaczenia.
Prawdopodobnie nie nosiło ono charakteru czczenia jakiegokolwiek boga. Jedni mówili, że
świętowano koniec roku, inni podkreślali że chodzi o uczczenie rocznicy wygnania ostatniego
króla i ustanowienia republiki. To, co wiadomo na pewno, to fakt, iż dzień ten był jednym
z dwóch w roku gdy Rex Sacrorum osobiście pojawiał się na Forum by poprowadzić
ceremonię.

Luty, 27.
Equirria . Święto głównie wojskowe, ale pamiętać należy, że z wojskiem i sztuką
wojenną były związane rządzące i najbardziej uprzywilejowane kręgi Rzymian.

Święto to miało wymiar nie tylko religijny, ale i wojskowy. Equirria to święto

poświęcone Marsowi odbywające się dwa razy w roku – w lutym właśnie oraz 14 marca.
Związane ono było z kultem Marsa jako patrona koni, dlatego też w dniu Equirria tradycyjnie
przekazywano wojsku święcone konie wierzchowe dla oddziałów jazdy. Przeprowadzano
przy tym przeglądy w legionach, a szczególną uwagą i troską otaczano kawalerię. W tym dniu
również poświęcano jednostki jazdy. Główne uroczystości odbywały się na Polu Marsowym,
gdzie organizowano pokazy i wyścigi koni, jedne z najważniejszych i najbardziej
prestiżowych w całym Cesarstwie.

III

Marzec, 1.
Kalendy
Matronalia. Powszechne i popularne święto.
Święto ku czci Junony, małżonki Jupitera, matki Marsa, według tradycji miała wydać na
świat boga wojny właśnie 1 marca.
Według starego kalendarza 1 marca (nazwa miesiąca od imienia Marsa) rozpoczynał się nowy
rok, również pora rozpoczęcia prac polowych. Tego dnia Junonie, boskiemu uosobieniu cnót
żony, matki i niewiasty odprawiano uroczyste pochody, składano dary w świątyni i w
świętym gaju na Eskwilinie. Ołtarze dymiły się od kadzideł. Bogini ofiarowywano krowę.
Posągi ozdabiano kwiatami i wełnianymi wstążkami. Tego dnia przez miasto przechodziła
specjalna procesja niesiono święte tarcze. Saliowie, opiekunowie tarcz boga Marsa
w specjalnym tańcu i śpiewie czcili boga wojny (jest ich 12, od ilości tarcz; pierwsza,

5

ofiarowana Numie przez Marsa była jedna ale sporządzono jej 11 wiernych kopii). Wiosna
jest początkiem nowego sezonu wypraw wojennych. Tańce i śpiew Bractwa Saliów trwał cały
miesiąc. A tego dnia czyszczono broń, odbywały się wyścigi rydwanów. Matronalia są
świętem zwłaszcza mężatek i dziewic. Tego dnia mężowie obdarowywali żony drobnymi
upominkami, spełniali ich życzenia. W święcie mogły brać udział również niewolnice i za
przykładem Saturnalia panie domu, usługiwały swym niewolnicom przy stole. W święcie
pierwotnie nie mogły brać udziału kobiety parające się prostytucją, pod koniec republiki ten
zakaz został złagodzony, a później zniesiony.

Marzec, 16.
Święto Jowisza i Marsa
Jak i cały miesiąc było poświęcone bogu wojny, ale i bogu rolniczemu - uosobieniu rozrostu
i męskiej siły i witalności. Tego dnia pytano się bogów, ile lat życia pozostaje obywatelowi.
Odbywano małe uczty zakrapiane winem.
Marzec, 17.
Liberalia. Ważne święto.
Stare kapłanki i kapłani ozdobieni wieńcami z bluszczu ofiarowywali Bachusowi ciasta,
miód, mięso przyrządzone na słodko. Towarzyszyła temu głośna muzyka, tańce, i swoboda
obyczajów. Było to święto wolności.
Wolność od zła
Wolność od ciężarów
Wolność od trosk
Wolność od młodzieńczego ciężaru
Tego dnia chłopcy w wieku 16-17 lat przywdziewali męskie togi i stawali się pełnoprawnymi
obywatelami.
Marzec, 19.
Quinquatrus
Rozpoczyna pięciodniowe święto ku czci Minerwy, patronki tkactwa, muzyków, nauczycieli,
uczniów, lekarzy, mówców. To pora ferii dla młodzieży. Święto radosne, z muzyką, czyniono
ofiary bogini. Każda z grup, której patronowała bogini wielbiła ją przez te dni.
Marzec, 26.
Dzień wolny od tańców Bractwa Saliów.
Marzec, 30.
Dzień bogini Salus, bogini pomyślności i dobrobytu. Oddawano jej cześć na Quirinale, gdzie
miała swoją świątynię.
Marzec,31.
Święto Bogini Luny tożsamej z Dianą - dziewiczą boginią.

IV

Kwiecień, 1.
Kalendy, Veneralia. Świętowane głównie przez kobiety.
Veneralia, połączone często z świętem Fortuny Virilis i Ceraliami, były niezwykle popularne
i ważne dla Rzymian. Przybytki Pani Cypryjskiej, a także całe miasta, gdzie Pani Miłości
miała swych wyznawców były na ten czas przystrajane girlandami z kwiatów, szczególnie róż
i mirtem - roślinami nieodłącznie kojarzonymi z boginią. Aby zjednać sobie łaskę
najpiękniejszej mieszkanki niebios, składano jej w ofierze białe gołębice, tak przez nią
umiłowane oraz placki ofiarne. Modlono się tymi słowami:
"Matko narodu rzymskiego, rozkoszy ludzi i bogów, łaskawa Wenus! Ty morze żeglarskie
pod gwiazdami niebieskimi leżące, ty ziemię plony rodzącą nawiedzasz, albowiem dzięki
tobie powstaje wszystko, co żyje, i tylko dzięki tobie ogląda światło słońca. Gdy się pojawisz,

6

uciekają wiatry i chmury niebieskie, pod nogi ci ściele ziemia miękki kwiaty, do ciebie śmieją
się mórz roztocza i niebo lśni ku robię światłością szeroką. Albowiem skoro rozerwą się
wrota wiosny i powieje rodne tchnienie zefirów, ciebie, bogini, najpierw ptaki powietrzne
zwiastują; niesforne bydlęta skaczą po łąkach wesołych i przepływają rwące potoki, gdyż
wszystko idzie, posłuszne, za twoim urokiem. Przez morza i góry, i rzeki wezbrane, i przez
liściaste domy ptaków, i przez pola zielone, powszędy przelata tchnienie twojej miłości. ty
jedna rządzisz wszechświatem, bez ciebie ani dzień jeden się nie zarumieni świtem, bez ciebie
nie rodzi się nic, co jest radosne i miłe."
Następowały potem części obrzędowe przeznaczone wyłącznie dla kobiet. Panie rozbierały
się, zdejmowały z posągu Venus Verticordia wszelkie ozdoby i biżuterię, po czym
przemywały od stóp do głów ciało boskiej Kiprydy wodą z dodatkiem wywarów kwiatowych.
Po czym osuszano posąg i na powrót wkładano nań biżuterię, przyozdabiano mirtem i świeżo
ściętymi różami. Rytuał odprawiano zawsze w obecności silnych, korzenno-cytrusowych
kadzideł. Kobiety wypowiadały wówczas następujące słowa:
"Oddaję Ci cześć, Wenero, bogini z piany zrodzona, Najnadobniejsza spośród niewiast
boskich, zawsze zdobią Cię szlachetne klejnoty, jedwab skrywa Twe kobiece kształty, Twe
włosy wonią słodko, Twe morsko zielone oczy płoną gwiezdnym blaskiem całuje Twe
delikatne stopy. Ty, która łaskawie spoglądasz na kochanków, oddaję Ci cześć. Ty, która
odpowiadasz na modlitwy utęsknionych, oddaję Ci cześć. Ty, której dary zachwycają
wszystkich, starych i młodych, oddaję Ci cześć. Ty, która przynosisz słodką błogość, która
wspierasz samotnych, która łączysz dusze, żadne serce nie urąga Twej mocy. Wenus, której
piękność rozwidnia mrok nocy, Oddaję Ci cześć i dziękuję za Twe błogosławieństwo."
Równocześnie, panie składały hołd Fortunie Virilis (Fortunie Odważnych). Następnie,
w termach kobiety udawały się do łaźni, również przystrojonych mirtem, gdzie dalej modliły
się do Wenery. Przy tym strumienie wina płynęły na jej cześć. Na Cyprze odbywała się
pielgrzymka na plażę, na której bogini wynurzyła się z piany morskiej. Później zwyczaj ten
przyjął się także w innych nadmorskich miastach Imperium. Dni kwietnia uświęcano też
igrzyskami sportowymi, zabawami, tańcami i ucztami. Ludzie dobrze się bawili wiedząc, że
Venus im sprzyja.

W starożytnym Rzymie pierwszy dzień kwietnia był także znany jako Prima Aprilis,

dzień, w którym dozwolone były żarty, wygłupy i kawały. Kwiryci odstawiali komiczne
występy, mężczyźni przebierali się w damskie palle, zakładali peruki, tańczyli na ulicach, co
nie przydarzyłoby się im w innych dniach....

Kwiecień, 5.
Dzień poświęcony bogini Fortunie, patronce wszelkiej pomyślności i szczęścia, ale bogini
zmiennej.

Kwiecień, 10-19.
Święto bogini Ceres, bogini rolnictwa i płodów ziemi.
Ceralia były zwieńczeniem okresu panowania Ceres, który trwał wg tradycji od początku
stycznia. Prastarym obyczajem było w tym dniu polowanie na lisy w rejonie Circus Maximus,
na obszarze między Palatynem i Awentynem. Dla Rzymian bowiem rudy lis jest uosobieniem
rdzy (robigus). Cały obrzęd miał więc na celu przebłaganie boga Robigusa, złego boga, który
sprowadzał na młode zboże niszczącą siłę - rdzę. Także na jego cześć urządzano 25 kwietnia
Robigalia.
W święto, którego kulminacja następowała 19 kwietnia z uroczystą procesją, obowiązywał
biały ubiór. Bogini ofiarowywano na ołtarzu świnię, owoce i miód. Święto było uświetniane
igrzyskami organizowanymi przez edylów.

7

Kwiecień, 13.

Idy kwietniowe.
Święto ku czci Jowisza, uświetniane Igrzyskami. Popularność święta różna w różnych
okresach historycznych.

Kwiecień, 15.
Fordicidia.
Dzień poświęcony Tellus – bogini ziemi.

Kwiecień, 19.
Ceralia.
Apogeum święta ku czci bogini Ceres.

Kwiecień, 21.
Parilia.
Dzień założenia prze Romulusa Rzymu.
Tego dnia palono laur, drzewo oliwkowe, sosnowe, przeprowadzano przez dym domowe
zwierzęta w celu oczyszczenia go od wszelkich chorób.
Kwiecień, 23-28.
Vinalia.
Najwyższy kapłan ofiarowywał pierwsze winne grona i jagnię Jowiszowi.
Kwiecień, 27 - Maj, 2
Floralia.
Święto ku czci bogini Flory - patronki kwiatów i wiosny. Prawie tygodniowe uroczystości
rozpoczynały się tradycyjnie przedstawieniami teatralnymi, a kończyły igrzyskami pełną parą,
z pokazami walk gladiatorów, dzikimi zwierzętami i innymi krwawymi rozrywkami. Już
w okresie późnej Republiki prostytutki zaczęły uważać Florę, boginię płodności, za swoją
patronkę. Z niemałą werwą rok w rok przedstawicielki najstarszego zawodu świata włączały
się do świętowania Floraliów. W dniach święta prostytutki paradowały całkiem obnażone po
mieście, organizowały przedstawienia teatralne i uczestniczyły w walkach na podobieństwo
gladiatorskich, oczywiście w obu przypadkach nago. Prócz tego, do najpopularniejszych
tradycji związanych z Floraliami należało wypuszczanie na wolność królików (zajęcy)
i kozłów. Zwierzęta te były symbolami płodności i jako takie kojarzyły się wiosną
i odrodzeniem świata roślinnego i zwierzęcego z zimowej śpiączki. W trakcie uroczystości
obrzucano się także garściami fasoli i noszono jaskrawe ubrania, w odróżnieniu od
codziennych białych szat.

V

Maj, 1.
Pierwszy dzień maja poświęcony był także Bona Dea - ”dobrej bogini”. W tym dniu właśnie
obchodzono rocznicę oddania jej świątyni na wzgórzu Awentyńskim. W samych
uroczystościach mogły brać udział tylko kobiety. Do świątyni wnoszono garnce z ofiarnym
winem, głowę statui Bona Dei pokrywano liśćmi winorośli. Bogini ofiarowywano tego dnia
również ciężarną lochę. W samej świątyni trzymano wszelkiego rodzaju zioła lecznicze, a
kapłanki opiekowały się wężami świątynnymi. Laribius. Pierwszego maja otaczano czcią
także Lary, zwane Lares Praestites lub Lares Publici. Lary te były opiekunami całego Rzymu,
jako miasta i jako państwa. Lary w ogóle opiekowały się domostwami i skrzyżowaniami
(Lares Compitales), natomiast Lares Praestites pełniły rolę publicznych duszków
opiekuńczych. Oddawanie czci Praestites wywodzi się z czasów Etrusków. Wiemy też, że w
czasach Tacyta na Palatynie znajdowała się świątynia Larum, a inna świątynia poświęcona

8

Larom znajdowała się na Via Sacra. Owidiusz i Plutarch utożsamiali Lares Praestites z psami
– według nich ołtarze Larów otoczone były posągami psów, które w dniu święta
pokrywano skórami, rzecz jasna psimi.
Święto to straciło na popularności w czasach Augusta, później w ogóle zaprzestano jego
obchodzenia.

Maj, 1, 15.
Święto poświęcone bogini Maia, utożsamianej także z boginią ziemi Terra. W tym dniu
Flamen Vulcanalis ofiarowywał bogini ciężarną lochę.

Maj, 9, 11, 13.
Lemuria.
Nieprzypadkowo obchodzono je co drugi dzień. Wierzono bowiem, że parzyste dni są
pechowe. Pech zaś był najmniej pożądany w zetknięciu z Lemurami, okropnymi upiorami,
które opuszczały grobowce po to, by straszyć ludzi i uprzykrzać im życie. Dni Lemuriów były
czasem smutku i żałoby. Wszystkie świątynie zamykano, by złe duchy nie dostały się do
boskich przybytków. Nie wolno było wówczas zawierać ślubów ani wydawać uczt. Podczas
nastania Lemuriów, gdy północ nastawała, pater familias każdego domu obchodził wszystkie
kąty i zakamarki domu i głośnymi zaklęciami odpędzał złe duchy. Wyszedłszy przed dom
mył ręce w wodzie źródlanej, stawał na progu i odwróciwszy się tyłem wkładał do ust ziarna
czarnej fasoli lub bobu, a potem wypluwał je i szybko przerzucał za siebie. Za nic przy tym
nie wolno mu było się przy tym obejrzeć. Równocześnie po dziewięciokroć wymawiał słowa:
„Oto ofiara dla was, niech te fasole odkupią mnie i moich domowników.” Wierzono, że
ceremonia ta była w stanie ocalić dom. Lemury krążące w mroku wokół ludzkich siedzib
rzucały się chciwie na fasolę, a wtedy zaklinacz znów się obmywał wodą ze zdroju i waląc
z całej siły w miedziane naczynie, by duchy odstraszyć hałasem, wołał donośnie: „Idźcie stąd
duchy, odejdźcie stąd precz!” Dodatkowo miały miejsce podobne ceremonie publiczne, które
miały oczyścić państwo lub urząd jako całość, a westalki przygotowywały z pierwszej
zebranej na wiosnę pszenicy słone placki ofiarne.

Maj, 14.
Argeis.
Jedno z najstarszych świąt italskich. W dniu Argeis do Tybru wrzucano z mostu 27
słomianych kukieł zwanych „Argei”, wcześniej obnoszonych po mieście przez procesję,
której przewodzili Flamen i Flaminica Dialis oraz pretor. W procesji udział brały też westalki.
Uważa się, że słomiane kukły symbolizowały ofiary z ludzi składane we wcześniejszych
czasach. Dokładnie nie wiadomo, od czego święto to należy wywodzić. Jedni łączyli je
z kultem Jowisza, inni twierdzili że jeszcze przed królem Numą święto to znane było jako
święto Tiberinusa, podczas którego również wrzucano do wody słomiane kukły, co prawda 24
a nie 27.

Maj, 15.
Święto Merkurego.
Dzień ten uważano za datę urodzin Merkurego - patrona kupców i złodziei. Ze świętego
strumienia – aqua Mercurii – kupcy czerpali wygotowanymi naczyniami świętą wodę, którą,
skrapiali siebie i swoje towary, by zapewnić pomyślność sobie i swoim interesom.
Maj, 21.
Agonalia.
Świętowane były 4 razy do roku: 9 stycznia, 17 marca, 21 maja i 11 grudnia.

9

Rex Sacrorum składał tego dnia ofiarę z barana w Regia. Ofiara i samo święto czcić miały
Janusa i Sol Indiges, ale przede wszystkim odnosiły się do boga podziemi zwanego Veiovis
lub Vediovis, przez niektórych utożsamianych z Jowiszem, przez innych zaś z Marsem.
Nazwa święta pochodzi od pytania, które przed złożeniem ofiary z barana zadawał zebranym
Rex Sacrorum. „Agone?”, czyli „czy mam uśmiercić?”

Maj, 23.
Tubilustrium.
Święto muzyków, w dniu którego dokonywano poświęcenia ... trąb. To właśnie trąby
używane były najczęściej podczas ceremonii publicznych i religijnych, nie przypadkowo więc
oddawano im boską cześć, poświęcając w dniu Tubilustrium nowe trąbki i dokonując rytuału
oczyszczenia tych szlachetnych instrumentów, także poprzez złożenie ofiary z owcy.
Dźwiękom trąb w dniu Tubilustrium towarzyszyły tańce Saliów. Majowe święto Tubilustrium
poświęcone było Wulkanowi, jako bogowi, który odpowiedzialny był za cały technologiczny
proces wytworzenia trąb. Ceremonii przeglądu trąb towarzyszyły także uroczystości
wojskowe.
Ciekawostka: niski i głęboki dźwięk dokładnie takich samych trąb jak te używane podczas
pogrzebów, igrzysk i świąt religijnych, posłużył oddziałom Scipio Africanusa do
przestraszenia Kartagińskich słoni bojowych.
Maj, 25.
Święto Fortuny.
Maj, 29.
Ambarvalia.
Czyli rytuał poświęcenia pól. Łatwo więc się domyślić, że jako święto rolnicze wiąże się
z kultem Ceres, Bachusa i Marsa. Miedzy polami, najczęściej po miedzy, przechodziła
procesja prowadząca zwierzęta ofiarne. Ich przejście miało oczyścić pola i zapewnić ochronę
przed plagami. Procesje takie mogły nosić charakter zarówno prywatny, jak i oficjalny,
a kończyły się one złożeniem w ofierze – wina Janusowi, zwierząt ofiarnych Marsowi
i placków ofiarnych pozostałym bóstwom. Święto było bardziej popularne w regionach
rolniczych niż w samym Rzymie.

VI

Czerwiec, 1.
Święto Junony.
Pierwszy dzień czerwca poświęcony był Juno Moneta (Junonie ostrzegającej), jako bogini
ostrzegającej wiernych przed katastrofami i niebezpieczeństwami. Najsławniejszym tego
przykładem było zerwanie się świętych gęsi Junony w roku 363 od założenia Rzymu, które
ostrzegło obrońców przed niespodziewanym atakiem Galów. Świątynia Juno Moneta, której
powstanie wiąże się z przyrzeczeniem złożonym przez L. Furiusa Camillusa podczas jednej
z wojen, wybudowana została 45 lat po nieudanej napaści Galów.
Święto Marsa.
W tym samym dniu obchodzono święto Marsa. 1 czerwca był rocznicą oddania i poświęcenia
Świątyni Marsa obok bramy Capena.
Tempestatibus
Pierwszy dzień czerwca poświęcony był i Tempestates, bogini pogody. Tego dnia marynarze
skadali ofiary i modlili się o uniknięcie sztormów i pomyślne wiatry.
Dzień Carny.
Inna bogini, prócz Tempestatus, miała swój dzień 1 czerwca. Była to Carna, bogini zawiasów,
mająca także moc odganiania złych demonów od pozostawionych bez opieki w kołyskach
dzieci. Do Carny modlono się także o zdrowie, a szczególności wierzono, iż opiekuje się ona

10

sercem i wątrobą. By zapewnić sobie witalność i zdrowie przez resztę roku, Rzymianie
składali jej w ofierze 1 czerwca gotowaną fasolę i płaty sadła zwierzęcego.
Czerwiec, 3.
Święto Bellony, bogini wojny.

Czerwiec, 4.
Święto Herkulesa Wielkiego Opiekuna, Hercules Magno Custodi.

Czerwiec, 5.
Święto Dius Fidiusa
Od najdawniejszych czasów czczono tego dnia Dius Fidiusa, utożsamianego z Semo Sancus.
Bóg ten był patronem obietnic, przyrzeczeń i traktatów. Od jego imienia pochodzi częsta przy
zawieraniu umów i traktatów formułka „me dius fidius”. Umowy i przyrzeczenia składane w
imieniu Dius Fidius miały być czynione na ulicy, pod niebem i słońcem. Sam Dius Fidius
(Semo Sanctus) jest bogiem, o którym dzisiaj praktycznie nic nam nie wiadomo, ale nawet
starożytni nie byli co do jego pochodzenia pewni. Prawdopodobnie, bóstwo to wprowadzili
Sabinowie.
Czerwiec, 7-15.
Dni te związane były z przygotowaniami do Westaliów. 7 czerwca otwierano świątynie dla
wszystkich wiernych, zamykano 15 po ceremonii zamiatania świątyni i wyrzucania brudu do
Tybru.
Czerwiec, 7.
Święto Tiberinusa.
Dzień poświęcony Tiberinusowi, bogowi rzeki Tybr. W dniu tym odbywały się urządzane
przez rybaków igrzyska pod patronatem Praetora Urbanis. Według legendy, gdy Eneasz
przybył wraz ze współtowarzyszami w okolice Lacjum towarzyszył im Tiberinus, który
doradzał Eneaszowi wybór miejsca do osiedlenia. Kult Tiberinusa najbardziej popularny był
w okresie królestwa i wczesnej republiki. Niestety, niewiele o nim wiemy.

Czerwiec, 8.
Święto Mens.
Dzień 8 czerwca poświęcony był bogini myślenia, pamięci i logiki Mens, czasem zwanej
Mens Bona. To dzięki jej staraniom człowiek tak bardzo różni się od zwierzęcia ... i dlatego
powinniśmy ze wszelkich sił się starać żyć i działać świadomie.
Czerwiec, 9.
Westalia.
Wielkie święto Westy, powszechnie obchodzone w całym Cesarstwie.
Pielgrzymowały wówczas tłumnie do świątyni Westy kobiety rzymskie i, zdjąwszy sandały
ze stóp, bose, zanosiły swej bogini w dzbanuszkach i miseczkach potrawy spożywane w tym
dniu przez swoje rodziny. Składano jej wówczas także ofiarę uroczystą z osła, jej świętego
zwierzęcia, a młynarze i piekarze dekorowali swe wierne osiołki zawieszając im na szyjach
wianuszki ze słodkich bułek.
Jedynym mężczyzną który w dniu święta miał prawo przestąpić próg świątyni Westy był
Pontifex Maximus.

Czerwiec, 11.
Matralia.
Święto Mater Matuty, patronki dorastania, rodzenia dzieci, macierzyństwa i wychowywania
dzieci. Tego dnia dzieci i mężowie oddawali cześć matkom i, odpowiednio, żonom. Matki
natomiast modliły się żarliwie o zdrowie, szczęście i pomyślność swoich dzieci. Zgodnie

11

z tradycją, tego dnia przywdziewano w szaty statue Mater Matuty, przy czym odziać posąg
bogini mogła tylko „univira” – mężatka w pierwszym małżeństwie. Niewolnice miały w tym
dniu zakaz wstępu do świątyni, z wyjątkiem kilku, które poddawano rytualnemu biciu, by
odstraszyć je od odbijania żonatych, wolno urodzonych mężczyzn ich legalnie poślubionym
żonom, choć niektórzy dopatrywali się w tym także rytuału mającego zapewnić płodność
i zdrowe potomstwo.
Jak przy wielu okazjach religijnych, bogini ofiarowano święte placki ofiarne. W Rzymie
świątynia Mater Mutury znajdowała się na Forum Boarium.
Czerwiec, 11.
Fortuna Virgo.
Święty dzień bogini szczęścia Fortuny, w którym świątynia była uporządkowywana,
czyszczona i przystrajana.
Czerwiec, 13-15.
Quinquadratus
Festiwal flecistów, tak ważnych dla religii rzymskiej, bo dźwiękami swych instrumentów
zagłuszających wszystkie niemiłe bogom dźwięki. Przez trzy dni orkiestry grajków
wędrowały po wszystkich zakątkach miejskich wygrywając święte pieśni. Święto to także
było czasem utożsamiane z Minerwą, jako patronką flecistów. W najdawniejszych czasach,
w dniu święta fleciści spotykali się właśnie pod gmachem świątyni Minerwy przybrani
w maski na twarzach i łączyli się w procesję, przechodząc przez miasto do świątyni Jowisza
na Kapitolu.

Czerwiec, 19.
Święto Minerwy.

Czerwiec, 20.
Święto Summanusa.
Dzień poświęcony Summanusowi - wcieleniu Jowisza, odpowiadającemu za nocne ciskanie
błyskawic. Co roku składano w ofierze 2 wykastrowane barany oraz placki. Święto to
pochodzi z Etrurii, gdzie Summanus czczony był jako bóg nocnych burz. W odróżnieniu od
Jowisza, który patronował burzom w dzień. W okolicy Circus Maximus w roku 278 p.n.e.
wzniesiono świątynię Summanusa.

Czerwiec, 24.
Fors Fortuna.
Kolejny dzień ku czci Fortuny – zwyczajowo w dniu tym przystrajano kwieciem co się tylko
dało. A ogrodnicy zanosili na targ swe owoce i warzywa śpiewając gromkie pieśni
modlitewne ku czci Fors Fortuny.
Czerwiec, 25-26.
Ludi Quinquennales
Jak sama nazwa wskazuje, igrzyska te odbywały się co pięć lat. Urządzano je ku czci bóstw
podziemi, by przebłagać je i odwieść od nasyłania plag wszelakich na żyjących na ziemi
ludzi. Tradycyjnie, w program każdych igrzysk wchodziły wyścigi rydwanów, pokazy koni
oraz składanie bóstwom podziemi ofiar z byków.

Czerwiec, 27.
Jupiter Stator.
Dzień ten poświęcony był Jowiszowi „Stator”, wcieleniu Jowisza, które powstrzymywało
wojska na polu bitwy przed ucieczką. 27 dziewic maszerując w procesji po mieście, śpiewało
tego dnia święte pieśni. Zgodnie z tradycją, świątynia Jupitera Statora została wzniesiona

12

przez Romulusa po dramatycznej bitwie z Sabinami, podczas której Romulus miał wezwać
Jowisza, by zatrzymał jego uciekających wojów. Cud się stał, a Romulus miał spełnić
obietnicę budując świątynię. Świątynia ta nigdy nie istniała, jednak w roku 294 p.n.e. konsul
M. Atilius Rigidus złożył podobne przyrzeczenie w czasie jednej z bitew z Samnitami. M.
Atilius Rigidus okazał się być bardziej słowny od Romulusa i w krótkim czasie, w rejonie
porta Mugonia budowla została wzniesiona.

Czerwiec, 29.
Dzień Herkulesa Musarum.
Herkules był herosem niezwykle popularnym w Rzymie. Różne święta ku jego czci
uwypuklały różnorakie aspekty jego boskiej postaci. Ten dzień poświęcony był Herkulesowi
i Muzom, akcentując zamiłowanie herosa do sztuk.

VII

Lipiec, 5.
Poplifugia.
To ważne religijne święto na cześć Jowisza było dniem ucztowania i świętowania, ale rytuały
nie są dokładnie znane. Poplifugia uważane były za „Lot ludzkości” i dotyczyło to zdarzeń
starożytnych, niejasnych dla Rzymian, ale włączone było w to także zrabowanie Rzymu przez
Gallów w 360 roku p.n.e. Później działania wojenne osłabły, a Rzym stawił czoła wrogim
sąsiadom.
Lipiec, 7.
Nonae Caprotinae.
Święto Junony, Wielkiej Matki. Postrzegane również jako święto starych kobiet oraz
służących. Ustanowione na pamiątkę legendarnych już wydarzeń, kiedy w czasie najazdu na
Rzym Gallowie domagali się wydania wszystkich kobiet. Jednak dzielni Rzymianie obronili
swe niewiasty, a święto jest również znane jako Festiwal Fig.

Lipiec, 6-13.
Ludi Apollinares. Bardzo popularne święto.

W szczególnie złym czasie wojen punickich, w 212 roku p.n.e, decimviri sacris faciundis na
podstawie ksiąg sybillińskich zdecydowali o wprowadzeniu kultu greckiego boga Apollina.
Cztery lata później zostały wprowadzone Ludi Apollinares, które w czasie dwóch następnych
stuleci stały się świętem przewlekłym, obfitującym w gry i zabawy aż do ostatniego, ósmego
dnia. Dwa pierwsze dni były poświęcone igrzyskom cyrkowym, a reszta teatrowi.
Najważniejsze uroczystości odbywały się zawsze 13 Lipca. Pierwsze uroczystości były
bardzo bogate w wydarzenia. Skarb państwowy Rzymu wypłacał za wołu, krowę i dwie kozy.
Wszystkim zwierzętom w domach pozłacano rogi. Kapłani starali się wiernie odtworzyć
greckie zwyczaje. W świątyniach wszyscy, którzy nosili wianki, włączając poślubione
kobiety, składali modlitwy. Mimo, iż igrzyska przypadały na najgorętszą część roku, były
bardzo popularne. Często stawały się również miejscem protestów politycznych prostego
ludu. Ponieważ był to okres zbioru jęczmienia, rolnicy, którzy żyli poza Rzymem, mogli
przybyć do Miasta na ludi i sprzedać swoje plony.

Lipiec, 23.
Neptunalia. Święto czczone najbardziej w miastach nadmorskich.
Poprzedzały Furinalia. Wielu Rzymian spało wtedy na wolnym powietrzu w szałasach
z zielonych liści, ucztując i bawiąc się. Bogatsi zabierali komfortowe wozy. Na cześć Władcy

13

Mórz palono niebieskie świece, które stawiano na ołtarzach wraz z przedmiotami z morza, jak
muszle czy wodorosty.
Lipiec, 25.
Furinalia
Święto Furriny, żony Neptuna, władczyni wody.

VIII

Sierpień, 13.
Święto Diany.
Tego dnia konsekrowano jej świątynię na Awentynie. Od tego czasu również symbol
Herkulesa, czyli rogi krowy wisiały nad wejściem do sanktuarium.
Vertumnalia
Święto boga Vertumnusa i bogini Pomony, patronów warzywniaków i sadów owocowych.
Vertumnus bywał postrzegany czasami jako męski odpowiednik Diany. Bóstwa te były
odpowiedzialne za dojrzewanie owoców i warzyw.
Sierpień, 17.
Portunalia
Święto boga Portunusa, alter ego Janusa. Jego świątynia była wybudowana w porcie nad
Tybrem, więc czasami nazywano to święto także Tyberaliami. Podczas festynu nad rzeką, był
więc Portunus także bogiem Tybru. Portunus, znany był jako bóg kluczy, otwierania, zaś
Janus jako bóg drzwi. Tego dnia wszystkie stare klucze były spalane w ognisku i składane
w ofierze.
Sierpień, 21.
Consualia
Było to święto boga Consusa, który ochraniał zboże, plony i tych, którzy je zbierają. Ziarno
magazynowane było w podziemnych piwnicach, więc i świątynie Consusa znajdowały się
pod ziemią. Także lary, jako opiekunki rodzin indywidualnych rolników, winny być tego dnia
szczególnie czczone. Także właśnie tego dnia Romulus porwał piękne sabińskie dziewczyny.

Sierpień, 23.
Vulcanalia
Główne sanktuarium Wulkana wznosiło się w Ostii. Naczelnym kapłanem w tym mieście był
pontifex Volcani et aedium sacrarum. Miał on nadzór nie tylko nad kultem Wulkana, ale nad
wszystkimi bogami czczonymi w tym mieście. Święto obchodzono 23 sierpnia i zwane było
Volcanalia. Do Ostii, gdzie je odprawiano, przybywał sam cesarz lub jego przedstawiciel. Tej
nocy wielkie ogniska płonęły ku czci Wulcana. Świątynie znajdowały się z reguły za murami
miast, aby płomienie świętych ognisk nie wymknęły się podekscytowanym uczestnikom spod
kontroli.

Sierpień, 25.
Opiconsivia – święto bogini Ops Consivii, współdziałającej z Consusem, ale postrzeganej
jako żona Saturna. Jej sanktuarium znajdowało się w Regii. Tego dnia westalka otwierała
święty obiekt i spełniała pewne rytuały, których celem było zapewnienie obfitych plonów.
Sierpień, 27.
Volturnala – święto ku czci Vorlturnusa boga rzek, również alter ego Janusa. Vorlturnus był
ojcem bogini Juturny, która także była honorowana tego dnia ucztami, winem i zabawami.

IX

Wrzesień, 13.
Idy wrześniowe. Obchodzone uroczyście w Mieście.
Święto Jowisza Kapitolińskiego, Junony i Minervy. Wedle starej tradycji dzień 13 września
uchodził za rocznicę wzniesienia kapitolińskiej świątyni Jowisza, którą jedni uważali za

14

dzieło pobożnego Numy, inni za dzieło Romulusa czy Tarkwiniusza. Od tego dnia liczono
każde upływające stulecie uroczyście wbijając wielki gwóźdź w ścianę celi Jowisza. Dzień
ten otwierał urzędowy nowy rok w państwie. Nowo powołani konsule i pretorzy, zanim objęli
urzędowanie, w dniu tym składali uroczystą ofiarę z białego byka, a senat rzymski zbierał się
w świątyni na swe pierwsze w nowym roku posiedzenie, po którym z urzędnikami miejskimi
zasiadał do uroczystej uczty. Każdy młodzieniec po raz pierwszy przywdziewający męską
togę stawał w tym dniu przed obliczem Jowisza i składał mu błagalną ofiarę. Posągi
i popiersia Jowisza, Junony i Minewry ubierano, a w domach układano na łożach tak, by
mogli biesiadować razem ze śmiertelnikami.

Wrzesień, 5-19.
Ludi Romani. Tradycyjny okres igrzysk dla ludu.
Początkowo w czasie 15-dniowego święta organizowano igrzyska, wyścigi i widowiska
teatralne dla uczczenia Jowisza, ale także Junony i Minewry. Później znaczenie religijne tego
święta stopniowo zanikło, a samo święto przerodziło się w jeden z kilku okresów igrzysk.

Wrzesień, 26.
Święto ku czci Venus Genetrix – Wenus rodzicielki.
Świętymi ptakami Venus były łabędź i gołąb, a świętymi roślinami róża i mirt. Venus
Genetrix miała świątynię, zbudowaną przez G. Juliusza Cezara w 46 r.p.n.e. na Forum Iulii,
w której 26 września odbywały się centralne uroczystości.

X

Październik, 9.
Święto ku czci Venus Victrix – Wenus Zwycięskiej.

Październik, 11.
Meditrinalia.
Nazwa tego święta pochodzi od słowa „mederi” (uzdrawiać), a samo święto nierozerwalnie
związane jest z zakończeniem zbiorów winorośli. Tego dnia prawdopodobnie czczono
Jowisza i Bachusa, choć późniejsze źródła wspominają o bogince winnej Meditrina. To już
chyba późniejszy wynalazek, ale pewności co do czczonych tego dnia bóstw nie mamy. Jaki
to ma związek z uzdrawianiem? Ano taki, że w dniu tym mieszano wino młode i stare
z poprzednich lat, a mieszanka taka miała wg Rzymian właściwości uzdrawiające. Związana
z tym jest i jedna z sentencji Rzymskich: „Novum vetus vinum bibo: novo veteri morbo
medeor”. (dosł - młode i stare wino piję, od chorób nowych i starych się leczę). Sentencja ta
była także rytualnym toastem wznoszonym podczas uczty w dniu Meditrinaliów.
Mieszanie wina było podstawowym rytuałem tego święta, a jego opis jest zachowany i dziś
możemy go odtworzyć:
1. Przygotuj mieszankę starego i młodego wina. Miej na uwadze, że wino z tegorocznych
zbiorów nie przypomina jeszcze napoju alkoholowego, lecz raczej sok winogronowy, jeśli
więc nie masz młodego wina możesz użyć soku.. I ten sok zmieszać należy z kupionym lub
zachowanym w piwnicy winem przynajmniej kilkuletnim. Zmieszane wina wlewano do
patery.
2. Przygotuj naczynie z czystą wodą do obmycia rąk i świeży ręcznik do ich wytarcia.
3. Jeśli Twój ołtarz nie ma kaganka, kominka – wtedy po prostu wylejesz miksturę na ołtarz,
lub przelejesz do ofiarnego naczynia które postawić należy przed ołtarzykiem.
4. Teraz przejdź do pomieszczenia, w którym czcisz bogów (np. lararium). Niech asystuje Ci
dwoje ludzi, którzy pomogą Ci obmyć ręce i wytrzeć je do sucha.
5. Przykryj głowę, najlepiej połami togi.

15

6. Wznosząc ręce wezwij bogów, którym poświęcasz swą ofiarę.
7. Obmyj ręce podaną Ci wodą i wytrzyj je w ręcznik.
8. Weź naczynie z winem ofiarnym.
9. Wypowiadając modlitwę lub słowa poświęcające bogom twą ofiarę, polej ofiarnym płynem
ołtarzyk lub postaw przed nim naczynie.
10. Uroczystość zakończona. Wino powinno stać do następnego dnia tak, by bogowie mogli
się nim nacieszyć. Następnego dnia trzeba uprzątnąć wino i wymyć ołtarz zanim wino nie
zacznie się psuć i kwaśnieć, co byłoby obrazą dla bogów.

Październik, 13.
Fontinalia
Święto ku czci Fontusa boga fontann, studni i źródeł. Fontus uważany był przez niektórych za
syna Janusa, przez innych zaś był z Janusem utożsamiany. Dnia tego wydawano świąteczne
uczty, podczas których podawano wino zmieszane ze źródlaną wodą (na co dzień piło się
wino zmieszane z wodą z akweduktu), a źródełka i studnie dekorowano girlandami
z kwiatów.
Październik, 15.
Idy październikowe i święto Marsa.
Idy październikowe były kolejnym dniem w ciągu świąt „winnych” zapoczątkowanym przez
Meditrinalia. Cechą wyróżniającą te idy od innych było bowiem, nie łudźmy się, powszechne
i usprawiedliwione pijaństwo. Prócz tego, w dniu tym składano ofiary Marsowi, ku jego czci
organizowano wyścigi konne, a szczególnie prestiżową i najważniejszą w tym dniu była
gonitwa rydwanów 2-konnych na Campus Martius. Prawy z dwóch koni zwycięskiego
zaprzęgu był ofiarowywany tego samego dnia Marsowi, a o głowę tego zwierzęcia staczano
pod dźwięk fletów walkę na niby, w zasadzie taniec wojenny. Walczyli ze sobą
przedstawiciele dzielnic Subura i Sacra Via, a zwycięzcy zabierali głowę konia ze sobą
maszerując przez miasto w rynsztunku bojowym i śpiewając rytualne pieśni.

Październik, 19.
Armilustrium
Było świętem wojskowym, poświęconym, rzecz jasna, Marsowi. W dniu Armilustrium
dokonywano zwyczajowych przeglądów wojska nawet w najbardziej oddalonych
garnizonach. Dodajmy, że w podniosłej religijnej atmosferze. W Rzymie przeglądu
dokonywano na Circus Maximus, którego okolice przystrajano wieńcami i kwiatami, a granie
trąbek (tubae) miało oczyścić żołnierzy i odegnać złe duchy, zapewniając pomyślność na
służbie i w walce. W dniu tym składano w świątyniach ofiary, po czym kapłani
przygotowywali uczty ze zwierząt ofiarnych. Uczty, na który mógł przyjść każdy.
W odległych jednostkach i garnizonach również składano w ofierze zwierzęta, po czym cała
jednostka zasiadała do wspólnego stołu niezależnie od stanowiska – trybun obok optio,
centurion obok legionisty.

XI

Listopad, 4-17.
Ludi Plebei
Święto ustanowione na pamiątkę pojednania patrycjuszy z plebejuszami ustanowione około
220 r.p.n.e.
W trakcie świąt odbywały się pokazy walk gladiatorów, wyścigi rydwanów i przedstawienia
teatralne. Ludi zostały ustanowione w okresie wojen Punickich, miały wydźwięk moralny,
podniesienia Rzymian na duchu w czasie ponoszenia klęsk.

16

Listopad, 13.
Idy listopadowe.
Festiwal Jowisza, dzień szczególnie nabożny.

Listopad, 18.
Święto Ceres.

Listopad, 29.
Święto Minervy
To dzień święta tkaczy.

XII

Grudzień, 5.
Faunalia
Święto obchodzone na cześć boga Fauna, głownie na wsi. Bóg czczony był tańcem,
festynami. Niewolnikom należało tego dnia pozwolić na swobodę, by wraz z wolnymi mogli
brać udział w zabawie. Tego dnia Saliowie odbywali tradycyjny taniec.

Grudzień, 11.
Agonalia
Święto boga Janusa. Stróża bram niebios. Bóg o dwu obliczach czczony był festynem. To
również dzień Septimonium, czyli siedmiu wzgórz. Tradycyjnie tego dnia odbywały się
wyścigi rydwanów na wzgórzu Collini. Tego poranka, Rex Sacrorum uroczyście ofiarowywał
bogom ofiarę ze zwierząt. Dzień należało czcić nabożnie.

Grudzień, 15.
Consualia
Święto na cześć boga Konsusa.
Czczony był za to, że pomagał przechować zbiory i plony chroniąc je przed zniszczeniem
przez szkodniki i pasożyty. Dzień ten był dniem pokoju i pojednania. Tego dnia Rex
Sacrorum odbywał konny przejazd do Circus Maximus, gdzie odbywały się wyścigi
rydwanów.

Grudzień, 17-21.
Saturnalia
Ważne święto ku czci Saturna ojca Jowisza, obchodzone na cześć Złotego Wieku.
W tych dniach radość i wdzięczność okazywana bogu i wszystkim ludziom była szczególna.
Uroczystości oficjalne odbywały się u podnóża wzgórza Kapitolu gdzie wybudowana była
świątynia dla boga Saturna. Pierwszego dnia Senatorowie urządzali lectisternia - uczty
bogów. Uroczysty pochód udawał się do świątyni, by tam zastawić sofy i stoły
z poczęstunkiem dla 12 najważniejszych bogów. Po tych oficjalnych czynnościach
rozpoczynała się pora festynów, zabaw, uczt, wzajemnego obdarowywania się drobnymi
upominkami figurkami z gliny (sigilia), sigillaria i wosku (cerei), mających symbolizować
ofiarę czyniona z ludzi i drobne oszukanie bogów. W tych dniach zabronione były swary,
kłótnie, wszelkie prace. Boga należało czcić pieśnią i zabawą. Dnia 19 grudnia (Opalia)
wszyscy stawali się sobie równymi, niewolnik miał prawo gestem i słowem, wolnym od
strachu kary, wytykać swemu panu jego przywary, a pan tego dnia usługiwał swym
niewolnikom.
„Wzajemnie składajmy sobie życzenia w sposób prosty a miły, nie narzucajmy się sobie
nawzajem, a łaska boga Saturna będzie nam błogosławić”.
Święto w charakterze i obchodach coś nam przypomina, prawda?