TEMAT:

Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci – symptomy oraz postępowanie.

ADHD to zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. W skrócie można po-
wiedzieć, że jest to odmienna praca mózgu dziecka, która uniemożliwia mu kontrolowanie
zachowań. Jest to jego stała cecha, a objawy są obecne przez cały czas. Jeśli objawy występu-
ją tylko w jednym środowisku (domu lub szkole) lub też pojawiły się nagle, to nie jest to nad-
pobudliwość. Muszą one też występować u dziecka przed ukończeniem przez nie 7. roku ży-
cia.

Przyczyny

W historii badań nad ADHD doszukiwano się różnych przyczyn. Były między innymi hipote-
zy zakładające, że zaburzenie jest wynikiem:

•

Mikrouszkodzeń centralnego układu nerwowego w okresie okołoporodowym. U wielu
dzieci z rozpoznaną nadpobudliwością stwierdza się takie zmiany, są jednak dzieci, u któ-
rych takich zmian nie stwierdzono.

•

Przewlekłego zatrucia ołowiem. Ta hipoteza jest efektem badań, w których stwierdzono
częstsze występowanie zaburzenia wśród dzieci miejskich i wielkomiejskich niż dzieci
wychowujących się na wsi.

•

Nieprawidłowej sytuacji domowej lub błędów popełnianych przez rodziców. Trudna sytu-
acja rodzinna, brak norm, zasad oraz niekonsekwencja i impulsywność samych rodziców
mogą zdecydowanie nasilać objawy nadpobudliwości, jednak nie stwierdzono, by były
jednoznaczną przyczyną. Poza tym takie podejście do problemu ADHD wyzwala w wielu
rodzicach znaczne poczucie winy.

•

Uwarunkowań genetycznych. W całej populacji dzieci ryzyko wystąpienia zespołu nad-
pobudliwości psychoruchowej wynosi ok. 3–10 %, natomiast jeśli jedno z rodziców miało
lub ma zespół hiperkinetyczny, to ryzyko wzrasta do 50%.

Objawy

W skład zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi wchodzą trzy elemen-
ty: nadmierna impulsywność, nadruchliwość oraz zaburzenia uwagi.

Dziecko nadmiernie impulsywne:

•

często udziela odpowiedzi, zanim pytanie jest dokończone;

•

często nie umie czekać w kolejce, na swoją rundę, nagrodę;

Materiał szkoleniowy

Łódź, 5 stycznia 2006 r.

Agnieszka Olejnik
psycholog

Lider Programu ORTOGRAFITI – Ilona Kałużna

•

często przerywa lub przeszkadza innym;

•

często dużo mówi bez względu na ograniczenia społeczne;

•

zna reguły, ale nie potrafi ich zastosować, np. wie, jak bezpiecznie przejść przez ulicę, po
czym na widok kolegi przebiega na drugą stronę;

•

ma kłopoty z przewidywaniem następstw swego postępowania, dlatego często podejmuje
działania niebezpieczne dla siebie i innych;

•

nie potrafi zaplanować pracy, zabawy, rozkładu dnia.

Nadruchliwość dziecka przejawia się w tym, że:

•

niespokojnie porusza rękoma, stopami, wierci się na krześle;

•

wstaje w klasie, w kościele lub w innej sytuacji, w której powinno siedzieć;

•

jest nadmiernie rozbiegane, wtrąca się w sytuacjach, w których jest to niewłaściwe;

•

jest nadmiernie hałaśliwe w zabawie, ma trudności z zachowaniem spokoju;

•

jest ciągle w ruchu;

•

jest bardzo gadatliwe.

Nie można powstrzymać ruchliwości dziecka. Można jedynie sprawić, by jak najmniej prze-
szkadzało.

Natomiast zaburzenia uwagi przejawiają się tym, iż dziecko:

•

nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas pracy i popełnia liczne, bez-
myślne pomyłki;

•

ma problem z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach;

•

wydaje się nie słuchać, tego co się do niego mówi;

•

ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy;

•

nie lubi zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego;

•

często gubi swoje rzeczy, zabawki, przybory szkolne;

•

łatwo rozprasza się pod wpływem bodźców nie związanych z wykonywaną czynnością;

•

często zapomina o różnych codziennych sprawach.

Cechą charakterystyczną jest to, że dzieci te mogą się koncentrować przez dłuższy czas na
zajęciach, które są dla nich atrakcyjne, np. zajęcia z komputerem.
Dziecko z deficytem uwagi nie potrafi z dochodzących do niego bodźców wybrać tego, co
jest najważniejsze i na tym się skoncentrować. Jednakowo ważne jest to, co mówi pani, jak i
to, że za oknem szczeka pies. Poza tym pojemność pamięci tych dzieci też jest mniejsza, z
reguły zapamiętują pierwsze 2–3 trzy wyrazy z naszej wypowiedzi.

Jak widać cały zespół przypomina konstrukcję z trzech klocków. Stosunek tych klocków do
siebie może być jednak różny i stąd wyróżnia się podtypy:

•

Podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi

Częściej dotyczy dziewczynek. Dzieci te są odbierane jako mniej zdolne i nieradzące so-
bie z nauką.

•

Podtyp z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej

Dzieci rozbiegane, będące w ciągłym ruchu, ale zainteresowane potrafią skupić uwagę.
Podtyp częściej występujący u chłopców.

•

Podtyp mieszany

Występują zarówno objawy niepokoju ruchowego, jak i zaburzenia koncentracji uwagi.

Zespół ADHD jest najbardziej widoczny w wieku szkolnym, a nasilenie objawów stopniowo
maleje. U młodzieży objawy przyjmują formę niepokoju oraz trudności w uczestniczeniu w
zajęciach wymagających spokojnego siedzenia. Poważnym problemem jest brak akceptacji ze
strony rówieśników w okresie dojrzewania. Może to prowadzić do rozwoju depresji, uzależ-
nienia czy rozwoju osobowości aspołecznej.

Postępowanie

1.

Farmakoterapia

Leczenie farmakologiczne stosuje się właściwie w ostateczności, kiedy dziecko stanowi za-
grożenie dla siebie lub innych lub nasilenie objawów uniemożliwia mu normalne funkcjono-
wanie w środowisku. Podawane leki nie usuwają przyczyny i nie spowodują wyleczenia
dziecka, a jedynie zredukują nasilenie objawów. Po odstawieniu leków symptomy powrócą.
Często stosowaną strategią jest podawanie środków farmaceutycznych w okresie roku szkol-
nego, by umożliwić dziecku edukację, a odstawia się na okres wakacyjny, kiedy uczeń może
sobie pozwolić na większe rozluźnienie.

2.

Psychoterapia

Opieką psychologiczną obejmuje się tak dziecko, jak i rodziców. Efekty oddziaływań zależą
od ścisłej współpracy psychologa, dziecka, rodziców i szkoły. Jest to proces długoterminowy
i wymagający dużego zaangażowania ze wszystkich stron.

Podstawowe zalecenia do pracy z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo

•

należy postępować konsekwentnie;

•

wydawać proste, krótkie polecenia (zdejmij buty, odwieś kurtkę, poskładaj klocki);

•

rozkładać trudniejsze zadania na etapy; zadanie: posprzątaj pokój może być dla dziecka
zbyt złożone, dlatego lepiej powiedzieć: zbierz klocki, poukładaj kredki, poskładaj za-
bawki;

•

przypominać o samokontroli i sprawdzaniu;

•

ustalić stałe i jednoznaczne zasady;

•

uczyć porządkowania i organizowania;

•

poszukać możliwych do zaakceptowania form rozładowania napięcia (sport, taniec).

Zasady dotyczące odrabiania lekcji:

•

ś

ciśle ustalona godzina;

•

przygotowanie pomocy przed przystąpieniem do pracy;

•

puste biurko – postawić pod białą ścianą, zabrać maskotki, zabawki;

•

wyłączyć sprzęt grający;

•

latem zamknąć okno;

•

wyprowadzić z pokoju psa, kota;

•

robić kilkuminutowe przerwy, w chwili, gdy dziecko przestaje się koncentrować (nie mo-
ż

e wtedy rozpoczynać czynności, która go angażuje, np. siadać do komputera czy przed

telewizorem);

•

stopniowo wydłużać czas pracy (na początku o 2–3 minuty);

•

pozwolić dziecku na wiercenie się w obrębie biurka, ale umawiamy się, że nie może wsta-
wać.

Zasady dotyczące słuchania:

•

zanim zaczniemy mówić, postarajmy się, aby dziecko się zatrzymało, popatrzyło na nas i
skupiło się na tym co robimy – mówimy, pokazujemy, podajemy;

•

mówmy, patrząc na dziecko, przykucnijmy, pochylmy się;

•

posługujmy się krótkimi zdaniami;

•

by przyciągnąć uwagę dziecka, można delikatnie przytrzymać za rękę, dotknąć ramienia;

•

wykreślamy ze słownika zwroty: „Ty nigdy!”, „Ty zawsze!”, „Zabraniam!”, „Ja ci każę!”
– dbajmy o samoocenę dziecka.

Dziecko nadpobudliwe nie słyszy 50% tego, co do niego mówimy i zapamiętuje około 50%
tego, co usłyszy.

Materiał opracowany na podstawie:
T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka, Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci:
prawie wszystko. co chcielibyście wiedzieć: książka dla rodziców, nauczycieli i lekarzy, Lu-
blin 1999.