jezyk polski matura ustna powtorka

( jezyk_polski_matura_ustna_powtorka.pdf )

http://www7.filehost.pm/plik/jezyk_polski_matura_ustna_powtorka#

Podobne: jezyk polski matura ustna pytania, jezyk polski matura ustna cke, jezyk polski matura ustna tematy,

jezyk polski matura ustna 2016, jezyk polski matura ustna 2015, jezyk polski matura probna nowa era,

jezyk polski matura ustna bibliografia, jezyk polski matura ustna, jezyk polski matura 2017 nowa era,

1-wsza. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych racji, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: sytuacja, w ktorej nalezy bedzie

zadecydowac pomiedzy takimi racjami a, takze kazda decyzja doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, sposrod ktorych obie sa rownie wazne a, takze sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko trup zmarlego bedzie

pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona odwiedzi w spor z uprawnieniem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go za

zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze swoim sumieniem, upowaznienie

boskie a, takze wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak wyzwolenie fita

od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego poteguja odbiorce w celu niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a przez to pozwalaja jemu sie od

czasu nich wyzwolic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc a, takze trwoge―, baczac na akcje tragedii.

Oficjalna (jezeli jestesmy widzami) milosierdzie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory jest w

celu nas analogiczny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o ludzi celach.

Fatum – inaczej los badz przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w

zyciu, ktorych nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie ma obowiazek spotkac dziecka i nie istnieje od tego ucieczki. Jest to zazwyczaj zapowiedz nieszczescia.

Przykladem znajduja sie dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka a, takze taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi natomiast wlasnym

wplywem bohatera. Bohater jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego wybrania. Dzialania tej prowadza w celu katastrofy. Staje sie on

rownoczesnie ofiara a, takze winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak

siostra a, takze wierna prawom boskim. W charakterze obywatelka ciebie, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny.

Nad jak Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca,

nie widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach a, takze zeslali dywanowi w

beczce Pandory zmartwienie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom w zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go w dwie

czesci: osobno zlozyl mieso a, takze owinal halasuje w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora frakcja ludzie

odgrywaja skladac bogom. Zeus wybral druga frakcja, myslac ze pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko te czesc ludzie skladali bogom

w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, jaka wciaz odrastala.

Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z namietnosci do ludzi, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu jego godnosci

powstalo okreslenie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie namietnosci do ludzi.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu ludzi Nazywam sie Milion, bo za miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, twierdzi, ze ma taka moc jak Pan, jego

piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to wielka, piesn konstruowanie, taka piosenka jest moc, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog podarowal mu moc

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu jej nie da, to mezczyzna odwroci od czasu Niego ludzi. Konrad okazuje sie byc cierpiacym

patriota, dla jakiego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, zechce sie gwoli niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali

poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl mezczyzna jednak trafic do ciebie cieni, bowiem zona nie zakopala tej ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic w ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o nim.

Zyl dlugo, az nareszcie przypomniano osobiscie o nim i wyslano Tanatosa poprzez jego istote. Za kare Syzyf mial wniesc wielki kamien w gore. Syzyf

wzial sie do robocie, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Tak bylo za drugim, 3, dziesiatym wspolnie.

Syzyf bezustannie wznosi kamyczek, ale stale tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, funkcjonowania nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji w ziemiach naszych do robocie Syzyfa. Procedura ten nie byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna a mianowicie Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby

jemu pozwolil wrocic do Tunezji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by tym sposobem mogl z synem wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie za wysoko, bowiem wosk ma mozliwosc sie stopic i

aby nie schodzil zbyt nisko wody, bowiem piora maja mozliwosc nasiaknac wilgocia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal

sie powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na glebe. Stal sie on

znakiem czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje

sie byc zauwazona za posrednictwem nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem tak bardzo Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za posrednictwem

Niemcow. Tez jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie poprzez Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony a, takze glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, aby

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na 4 miesiace w calej roku, wtenczas to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W taki wlasnie

srodek starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc odmian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przykladow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zrodlo, z ktorej wyrosla a, takze na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka

otoczenia zachodniego). Sposoby nawiazan w celu kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po

jednostki konkretne i kanony a, takze zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu pisarzy, poetow. Na tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i powodow.

Jezeli chodzi o postawy ludzkie czy wzorce osobowe to kultura grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy znajduja sie nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie owe sa przyniesione niestety w celu jednego wymiaru - znajduja sie archetypami uczuc i ustaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w calej nowej

swiadomosci w takim wymiarze jaki wytworzyla literatura staropolska, europejska czy aktualna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, jaka przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, jak

niejasne pozostanie przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - mit „Demeter a, takze Kora"). Mity dla dawnych pelnily

role poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Literatura antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie sposob w

pelni pojac literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta sposrod Abdery,

Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota okazuje sie byc dobrem najwyzszym.

Slowacki wspomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc wyrazem dazenia

czlowieka w celu nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny h2o, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze

czlowiek powstaja w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego a, takze wytrwalego w ciagu

zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze projekty ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci. Tylko w

osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Wielokrotny obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Na taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew

grozacej jej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. gdyby

pozostawila odroczenia brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego wybrania. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z niej na korzysc szczescia swojego syna. Podczas gdy waha sie przed podjeciem

ostatecznej decyzji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje.

Owego ciosu nie wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka partnera, a zona Kreona odbiera sobie zywot. Kreon,

nieustannie stawiany w wypadku wyboru, ma obowiazek rozwazyc, czy powinien wybierac dobro swojego ludu, czy dobro swojej rodziny. Tej

nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej a, takze scharakteryzuj tworczosc kilku sposrod nich.

W celu przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca w celu

walki. W obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, wina,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca powiazany byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac w calej pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje w celu trwania w polu bitwy i w celu gotowosci oddania zycia za swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty przyklad – ukazuje, co oczekuje tchorza, dziecka, ktory nie chce odstapic zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc fita wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca design swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Poeta

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec ewentualnych pokolen, natomiast imie tamtego, ktory nie obcuje

wraz z sztuka, natomiast przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest nie pamietac:

„... pies z kulawa noga cie sposrod tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze naszym nie chodzi o bitwe na sen wieczny i zywot; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka w piesci, jaka podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

jak przyniesie ci jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fart jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest grymasny, a

przerabia sie tak bardzo szybko, ze niejednokrotnie ciezko jest sie nam co wiecej zorientowac, kiedy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, przedtem

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow

stoikow a, takze epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze przenigdy

nalezy cenic rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Egzystowac nalezy wedlug natura, zabierac od otoczenia tyle, ile potrzeba, nie

za mnostwo, ale i nie za nieduzo. Taka postura zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze wyobrazenie, ze redakcje wierszy

przynosi poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia osobiscie za istnienia poeta, okazuje sie byc jego tworczosc. Poeta przynosi tym samym termin

swojej pewnosci, ze ma juz zagwarantowane wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc egzystowac bedzie w calej wierszach, w calej pamieci ludzi, ktorzy owe wiersze sa kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki w celu czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje historia legendarnych

badz historycznych chojrakow na tle zdarzen przelomowych gwoli danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu znajduja sie mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

robieniu dziela. W „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i ludzi. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie walcza po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w swiecie ludzi― a, takze ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, jak widac wyraznie w sposobie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane tak bardzo, ze wolno je latwo odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, nieba, morza, 2 miast a, takze zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon okazuje sie byc rozbudowany tak bardzo, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od czasu toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie powiazanego

z nadrzedna fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno a, takze uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstw zachodniej Europy -

dodatkowo i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia codziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy jak cos znakomitego, a ow lampy

prowadza nas do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten wolno uznac za prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w calej odniesieniu w celu dorastajacych

ludzi. Ogolnie sprawa biorac wazne jest, ze ktorykolwiek badz ma w calej sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy sposrod

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, prywatny system

zalety, stajemy sie innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje pociechy. Bogini nie

zniosla takiej zniewagi a, takze jej pociechy: Apollin a, takze Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami sposrod luku. Nieszczesliwa

Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja w calej

kamien. Aczkolwiek i wtenczas smutek srodku przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten przedstawia istote

macierzynstwa a, takze wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie poprzez Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony a, takze glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i

nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo

ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na 4 miesiace w calej roku, wtenczas to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W taki wlasnie

srodek starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc odmian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwoch. maja rys uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o materiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie uzyte w sztuce

5. wolno je przyrownac do wydarzen majacych polozenie w terazniejszosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one meritum religijny a, takze duchowy. Dzis posiadaja walory kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy

to aczkolwiek, ze mity odeszly gdzies w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow mity mialy ogromne znaczenie. Dawny one gwoli nich tak bardzo cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich ogromna role. Udostepnia to zjawisko, ze kultura i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Dzieki

mitom poznajemy jakie posiadali poglady w dane rzeczy, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

na temat powstaniu ludzi opowiada naszemu portalowi mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza trudnosc winy

a, takze kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, ze starozytni posiadali podobny punkt widzenia

na dane sprawy, jakim sposobem my teraz.

Wrocmy aczkolwiek do czasow obecnych. Jak wspomnialem od razu "piekno

a, takze uniwersalizm mitow greckich zauwaza sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity zostaly i znajduja sie obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja gwoli poetow, konstruktorow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W malarstwie przykladem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, bardzo duze,

pospolite, prywatne. W melodii - operetki Ofenbacha. W przenosni a mianowicie powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, w calej mitach sa utrwalone pierwsze wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu stalo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal glob

i czlowiek, jaka okazuje sie byc jego przyroda i zastosowanie. Dawni ludzie odpowiadali w te pytania

opowiescia, jaka byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu wyboru

zalety przeciwstawnych ale jednakowo podstawowych. Dzialania bohatera sa z gory skazane w niepowodzenie natomiast sam swiadectwo wyboru, bez

wzgledu na to, ktore sposrod wartosci bedzie wybrana ma obowiazek doprowadzic w celu katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim natomiast boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma

mozliwosc ja poznac za strony www wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona

podlega obu prawom. Asortyment jednego wytwarza kolizje kluczowego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - sen

wieczny. Obie siostry sa kompletnie rozne. Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie odwazna a, takze

energiczna. Chce uczcic sen wieczny brata, chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena okazuje sie byc

inna. Obawia sie na temat swoje zywot i nie chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu w stosunku do niego. Wydaje sie oportunistka.

Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem losem swoim i wlasnych bliskich. Godzi sie w smierc. Nie zaakceptowac buntuje

sie gdyz nie chce upokorzyc sie poprzednio Kreonem. Okazalaby sie wtenczas slaba a, takze przecietna istota.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownoczesnie zlamal upowaznienie boskie. Wiec zgineli tej bliscy.

Jesliby uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl stracic caly swoj autorytet natomiast to zdolalo doprowadzic w celu anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze umie byc zacny i bezwzgledny dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Modelem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj wplyw.

Bezwzgledny gwoli wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. Podczas

konfrontacji sposrod synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i przewage dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby

ojciec zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw

boskich, ktore znajduja sie wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie w celu jego ludzkich uczuc. Chce by spojrzal na to jakim sposobem zwykly czlowiek,

a nie krol. Wycofanie sie sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem. Mimo, ze Hajmon zachodzi w

obronie demokracji w calej panstwie, tej ojciec fita nie slucha. Kreon zwaza sie za nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza w wskazowki syna, ktory

okazuje sie byc mlodszy od czasu niego. W przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tu poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora sposrod postaci okazuje

sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie sposob go ustrzec sie. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy

publicznej. Jest mezczyzna wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Rodzina wedlug niej jest pierwszoplanowa i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla

Antygony smierc. Jej osoba jednak zwaza, ze nie powinna postapic inaczej. Role ktora narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu. Ma w celu wyboru 2-ie

mozliwosci a, takze kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac zgonu. Dalsze zywot bedzie

aczkolwiek pelne wyrzutow sumienia. Intencjonalnosc, ze potrafila by nie dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz sen wieczny.

Kreon takze uwaza, ze racja okazuje sie byc po jej stronie, ma obowiazek jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen

rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od czasu siostry Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum.

Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde sposrod nich okazuje sie byc przekonane na temat swojej racji. Nie ma miedzy

nimi sposobnosci kompromisu. A, takze to jest istota tragedii.

Odczytujac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, jaka daje zadowolenie i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem a, takze personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie zginac. Jest rewolucyjny i walczy z zastosowaniem. Walka

sposrod czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny wystarczy. Nic nie moglo uratowac Antygony

poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej rzeczy, a nie zostac pokonanym mogla tylko i wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje poprzednio nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine a, takze oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku posiadamy do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. W utworze wolno odnalezc prawdziwosci uniwersalne a

mianowicie problem potegi, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w calej imie zalety moralnych to glowne aspekty utworu. Jednostka

miary opowiadajaca sie po 1 ze stron ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy.

Kwestia samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu

dodatkowo wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na siebie sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

10. Wymien gatunki literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie gatunki literackie, znane z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie a, takze wydarzenia nie sa wazne zwazywszy na nie same, lecz jak przyklady uniwersalnych

prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci.

Wlasciwa rozumienie przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje

sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa projekty, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie wycelowana jest w celu

Boga. W celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to byc takze patetyczny utwor liryczny, o tresci

patriotycznej badz religijnej. Dzielo ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem a, takze wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby badz instytucji. W celu Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odstepie

miedzy miastami, a takze w trudy przejazdzki, list stawal sie forma przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i konca swiata.

STROFOWANIE:

Jest to tekst, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo w celu wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez wolno tresc

pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs zgonu, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi, przewagi.

Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden sposrod podstawowych dokumentow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie

na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z gatunkow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor ten jest zazwyczaj wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia

mezczyzna losy chojrakow na tle zdarzen waznych gwoli danej wspolnoty. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu okazuje

sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie powiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, natury, swiata a, takze milosci. Preferencje filozoficzne egzystuja najczesciej tematyke

piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez pomysl, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, strukturze lub agend. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna i tym,

ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Czesto opowiadanie ogranicza sie w celu jednego drutu fabularnego. Wyrazne dla przekazywania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w ktorej czesto wspolwystepuja epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci

biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani w calej kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie w dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) sposrod chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Sklad aktorski ograniczal sie w celu trzech jednostek. Aktorami mogli byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali

wiec podobnie i funkcje kobiece. W tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie prowadzilo w celu uszlachetnienia

uczuc, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do uzyskania stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu w akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii a, takze nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi fita do

katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne znajduja sie przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt zalety i wymogu, bowiem bohaterowie bronia

przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a

mianowicie obronie placowki. Z tamtego wzgledu, ze racje obu stron znajduja sie rownorzedne, spor tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, prowadzi

nieuchronnie w celu kleski chojrakow. Antygona, za przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien

smierci trzech osob (Antygony, jej narzeczonego, a swojego syna a mianowicie Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore

beda fita dreczyly dozywotni. Tragizm okazuje sie byc wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od energii charakteru a, takze

szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dodac, ze na temat ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum a

mianowicie przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest poprzez stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu

uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga a, takze przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom,

niezaleznosc, namietnosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza okazuje sie byc obrazem istnienia

codziennego, druga zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie sposrod 3 trzonow: dwa pierwsze to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne znajduja sie osoby a, takze wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego rys

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na pole by zasiac ziarna. 1 upadlo w droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone za

posrednictwem slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem

jest wyrazenie boze, natomiast gleba kazdy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo zrezygnowac, ale rezonansy sa

jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu a, takze jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja frakcja majatku a, takze wyruszyl w

calej swiat. Wlasnosc roztrwonil aczkolwiek szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Jak skruszony

synek wrocil w celu ojca ten sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotu

syna, ktory byl jakim sposobem umarly, natomiast teraz znowu ozyl. Tatem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z wszelakiego nawroconego grzesznika.

Jest to wezwanie do dostrzegania swoich niedoborow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego a, takze obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za pobyt w

gospodzie. Wczesniej wsparcia odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem okazuje sie byc niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze ludzie

powinni okazywac innym ludziom milosc a, takze milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i wypadki nie sa wazne ze wzgledu na nie same, lecz jako przyklad

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze,

uniwersalne tresci. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem siewce padlo na

przerozne podloze. Jednego razu padlo w droge a, takze wydziobalo halasuje ptaki, nie wzeszlo w kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami. Dopiero

gdy ziarno trafilo w zyzna ziemie, wydalo zbior bogaty. Latwo odczytac istotnosc uniwersalne naszej przypowiesci, odszukac jej meritum, ktory odnosi sie

do ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc obejmuje nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory odnajduje zysk z edukacji. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda ma wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl mezczyzna

wczesniej a, takze odszedl od czasu wiary, lecz powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi.

Powrot do bliskich traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada okreslone cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Pan

Ojciec natomiast Jego synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie

sposrod wezwaniem w celu ciaglego powracania, dostrzegania wlasnych bledow a, takze checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy

alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Po dzis

dzien samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego ogromnym cierpieniem autor probuje wyjasnic tajemnice cierpienia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a w koncu i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie

jest kara za grzechy. Hiob osobiscie walczy na temat swoja urzad odpierajac pierwotnego racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob

swiadczy symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie ma walor wychowawczy;

- czlowiek powinien ubostwiac tajemnicze projekty Opatrznosci, natomiast nie halasuje badac;

a mianowicie Bog definitywnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie w celu wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja istote i trup

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), natomiast jego zywot podporzadkowane pozostalo wlasciwie

przygotowaniu sie w celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec

postawe sw. Franciszka. To dodatkowo wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do natury, do otoczenia. Mozna

zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli:

Karol Wysoki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi

wartosciami dla jego zasobow sa: wiara, kosciol katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest dlatego symbolem perfekcyjnego wladcy

a, takze doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie

wolnosci narodu. Odgrywa na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw

Chrobry sposrod „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego prawdomownosc

i troske o poddanych. Scena zgonu krola zostala przedstawiona sposrod wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i

wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kompanow i damy swego serduszka, za

najlepsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie i swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista inicjatywa

tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem tej zycia

okazuje sie byc walka w calej obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena

smierci bohatera, w ktorej za swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, mezny na jej

miejsce wybiera wzgorze, aby byc blizej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego formy: miecz a, takze rog. W swej ostatecznej spowiedzi wspomina

wartosci nadajace sens tej zyciu. W scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami wielokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim punktem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w wielorakie tematy. Aczkolwiek na plan pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza zamieszczenie Boga w calej centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej zjawiskowy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje rzetelne zasady plywania przy stole ï‚® mozliwosc wychowawcza a, takze dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna wezwanie pomocy

Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada o tym co powstaje na polu i niebawem zostanie zebrane i wyszuka sie w biesiadnym stole. Udziela porad

kobietom a, takze mezczyznom. Na koniec zacheca w celu przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga na temat odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci w wszystkich ludzi. Nazywany okazuje sie byc takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz obejmuje zbior nakazow i

pouczen, jak powinien zachowac sie przy stole rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do kobiety,

ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej materia i atrybutami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, jaka zaprasza w celu tanca czlonkow roznych stanow.

Obraz mozna przeczytac sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera pomysl, ze sen wieczny zrownuje kazde stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje zwiazki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak zeby tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele lecz zostal w tym miejscu zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden zamysl parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy modne i uznawane w

konkretnej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pomyslne, idealne. Literatura sredniowiecza zarysowuje taki

portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych w Zachodzie, ktore obyczaje a, takze wyzsza tradycje

chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre normy zachowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna.

Utwor startuje wezwanie wsparcia Bozej a mianowicie apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym jak rosnie w polu a, takze niedlugo bedzie zebrane a,

takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec naklania do przyswajania sobie porzadnych obyczajow.

Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie uciechy na kazdego ludzi. Zwany jest dodatkowo pierwszym savoir-vivrem polskim, bowiem

zawiera komplet nakazow a, takze pouczen, jakim sposobem powinien zatrzymac sie przy stole rycerz. Wyraznie czuje sie w ponizszym utworze

rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Do niej istota a, takze cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje sen wieczny, ktora zacheca do

tanca przedstawicieli roznorodnych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje zwiazki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak zeby tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja robocie. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele lecz zostal w tym miejscu zabity. Dostrzegamy tu spor spoleczny miedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo miec

przywileje. Wywoluje sie posrod nich pycha.

Jest nadal duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis miesiaca, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie

jej powstania:

• piesn zaistniala w X w., natomiast jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, ze powstala w calej 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o czym swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego sposrod 1506r., jak nobilitowalo ten tekst w celu rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. Jest to hymn w celu Chrystusa skierowany do Matki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, zeby Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, natomiast po zgonu przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania stanu sylabicznego, jak z czasem, w calej XVI w calej.,

doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace

czasami po kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul

wersowych wynika tym samym, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa a mianowicie pojedyncze zdanie lub jednorodny

czlon zdaniowy, wypowiadane sposrod odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy

opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Po zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Stosunek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw w

jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na terenie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w calej Szwajcarii. W XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6)

a, takze pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna

precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore jej cechy. Wolno powiedziec, ze na tak bardzo przemyslane a, takze

staranie dopracowane od strony www formalnej wyczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range naszej piesni, czyniac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana

kazdemu Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi sposrod 1407r., aczkolwiek juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za glowny hymn naszego kraju. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest w celu Matki

Boskiej, druga w celu Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa natomiast

Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt przenigdy ziemskim a, takze wieczne zywot po zgonu. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, w

celu ktorej wielokrotnie nawiazywali ludzie sredniowiecza, jaka wspoltworza w calej Bogurodzicy religijne osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog a,

takze Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy mnostwo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych,

np. w calej funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica miast Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj,

zeslij! ), wyrazy, gdzie nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy

np. wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela

Krzcicela). Zastosowane znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, czyli rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym dowodem na to, iz w

Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lament swietokrzyski to

glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze przede wszystkim

podsluchujemy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych matek, ludziom opowiada

swoj bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu sposrod konca

XV wieku okazuje sie byc zabytkiem tekstow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis istnienia swietego, czyli hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy tworzy slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa dodatkowo znane a, takze wciaz funkcjonujace modlitwy taki jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich zywocie i czynach,,

Legenda na temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty powiazana tematycznie sposrod Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Ich zbior swiadczy psalterz., zostaly bardzo atrakcyjne w sredniowieczu,

opiewaja wielkosc i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub polozenie np. kraj szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; okazuje

sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec

tym bardziej boli tej zniewazanie. Pierwowzor Boska ukazuje losy swojego Syna od chwili biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony,

bicie go za posrednictwem Zydow, poprzez przybicie w celu krzyza. Nieustannie wspolcierpi sposrod nim, chce czuc w podobny sposob On, myslec

podobnie. Jednakze przede wszystkim podsluchujemy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do

pozostalych matek, ludziom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza

odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miasteczku, postrzegana

za posrednictwem ludzi jak szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 2 barw: czarnej i srebrzystej.

Czarny a mianowicie prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie w czarno, ma mozliwosc dlatego, ze jej skora juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny -

poniewaz jej klaki sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez strach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor

powieszonych utracila jedno sposrod podstawowych zajec do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu utraty

swoich pociechy, ale dodatkowo z powodu kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w pewnym stopniu. Wedlug mnie Matka sposrod wiersza

Rozewicza Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa potrzeby

niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych pociechy lecz dodatkowo przyjmuje w swoje barki

cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli w calej obronie wlasnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja w celu szalenstwa.

Ale juz Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami naturalnymi,

lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do ekstrawagancji lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze ow jedna sen wieczny, smierc

jej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma zyczenia, ze w tej chwili zadna matka nie stanie sie musiala tak bardzo cierpiec jakim sposobem ona.

dwadziescia. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana zostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy

okazje nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz wybitniej specyficzne: na temat pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten odgrywa wielorakie role. Przede wszystkim okazuje sie byc

refrenem, a wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze napisana zostala umyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie wieksza od czolowej, podwojone formy wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze rozbudowane wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, jak i rowniez na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + trzy;

* trzy. wers a mianowicie 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• wszelka strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasciwosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w calej tekst

apostrofy. Apostrofe swiadczy cala pierwsza zwrotka, jaka obejmuje ciag wolaczy a, takze dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piesn spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element

lingwistyczny pochodzacy sposrod minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl sposrod codziennego uzycia. Tych

nieuzywanych dzis wyrazen jest w calej „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali osobiscie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca w calej tych latach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl glob, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Ludzie

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl

na temat zyciu posmiertnym.

W naszej epoce dwa pojecia znajduja sie centralne: Pan i czlowiek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jednak to czlowiek zostal

zmajstrowany na wizerunek i zwiazek Boga a, takze dzieki temu sprawny jest odszukac w osobiscie doskonalosc a, takze jednosc sposrod Nim.

Akcentuje ona istotne wartosci dziecka, jego urzad zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania niezaplanowanego wyboru, w celu zdobywania

wiedzy, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza raz za razem mniej. Kazdy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod

konsekwencjami. Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac w filozofow sposrod tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc wlasciwego

postepowania. Jestesmy zobligowani przystanac na krotko i przemyslec o wlasnej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory

jest raz za razem mniej aktualny w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami tej nauki zostaly: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli owe

wartosci, ktore przestaja byc dla nas wazne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne np.: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i otoczenia.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w legendach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jakze jest to terazniejsze w oplatajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, jak najwazniejsze, czyli nasze zywot.

Zapominamy jak jest ono ulotne a, takze kruche.

Milosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce w calej sredniowieczu. Modelem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest aktualny w wszelakiej epoce. Milosc to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci okazuje sie byc

nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna wielokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy

czerpac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga i tym ktora wage ma dla jego zasobow honor, ktory we wspolczesnym

swieci stracil w swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wynika to stad, ze dotycza ow lampy czlowieka, natomiast

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Na polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca historia wybitnych

chojrakow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do

Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do gatunkow charakterystycznych gwoli tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do postepu hagiografii, sfery pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem zywotow

kultu religijnego, opartych w legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory owe mialy rys

dydaktyczny. Sporzadzanie sie nowych panstw a, takze dynastii stymuluje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel zabytowych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat

liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy a, takze

zakonnikow w calej kosciolach badz w specjalnie wyznaczonych dodatkowo miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ).

Pozniejsza forma dramatyczna okazuje sie byc misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla

najczesciej tematow ze Starego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze

prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek dziecka, odkupienie a, takze sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w

Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Wylacznym ze wspanialych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym

Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne wypadki z istnienia Maryi. Wraz z czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za posrednictwem

grzechy a, takze upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celem skierowanie dziecka na prawidlowa droge. Pierwszym bohaterem

moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna bitwe

miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Tobie utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej w celu glosu na przyklad

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

dziecka. W sredniowieczu w srodku swiata dziecka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary ludzi, ktorzy postrzegali

Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal pierwotnego glosy a, takze raczyl dac spokojne, pobozne

zycie a, takze miejsce w calej raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych -

zgonu, wiecznosci a, takze zbawieniu. W sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem jest apartament.

Zycie swiadczy jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem i duszy sposrod cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania naszej walki. W

utworze mozna przeczytac sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc.

Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy otoczenia tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow lampy w

stanie dac czlowiekowi rzetelnego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Tez "I nie milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy kompleks

milosci a, takze piekna w calej Bogu. Korzyscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy

teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe zalety, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo ma radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W baroku tworzy sie wariant czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z

uciech zycia, jakim sposobem wiemy to wzorce osobowe zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego).

Czas jej powstania w celu dzis ozywia zywe debaty badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu

zwiazane sa sposrod poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy

prawdziwym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest jawnie do Matki Boskiej

sposrod prosba na temat wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego,

obejmuje blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacji o slownictwie i

odmianach gramatycznych owczesnej polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn

Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, szybko wyszla procz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza owczesne

swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle stanowila wciaz nieodlaczna

frakcja wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - pierwsze polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem tych

kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany poprzez polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia w

calej sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i pierwotnego odbicie w calej literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie w ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe trup i ducha. Nagroda za jego cierpienia stalo sie biezace wziecie srodku do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza a, takze ich podejsciu do wiary. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik

z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja istote i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski a, takze

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych dookola legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w calej obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- koncentruje w

osobiscie szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. Stale postepuje w calej zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej

Francji― i wierny damie swojego serca. W charakterze rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Nazywa go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedlug Boleslaw powstal sie w

calej sposob cudowny, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od maluszka. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka pozostal przedstawiony w calej utworze Historia Tristana a, takze Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla dodatkowo liryka milosna

zgodnie z maksyma, ze ktorykolwiek badz rycerz powinien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych uczuc

i sadzi poetow, znajduja sie one predzej wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a spis

uczuc rycerza - dosyc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Historia Tristana a, takze Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, krotkim etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz z zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial ludzi do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala w celu tzw.

rzeczy ostatecznych w poblizu sadu zasadniczego, piekla a, takze nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przygotowanie sie

w spotkanie wraz z smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi a, takze swiatem.

Wzory motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy przerozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, blada, zolte oczy i trup, bez konca nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, sposrod kosa w calej reku itp. Mowi pani, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych w calej

dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika tym samym, ze dywanowi czlowiek przejdzie przez zywot

skromniej, naszym jego spotkanie ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― matka Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem natomiast ludzmi

1-wsza zwrotka okazuje sie byc apostrofa w celu Matki Boskiej i obejmuje w osobiscie wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W drugiej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Odkrywamy w niej prosby uniwersalne: o wysluchanie

modlitwy, na temat natchnienie sadzi.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Matki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

mowiaca w artykule jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako forme cierpiaca, zalaca sie morzem soba a, takze swoim synem. Oplakuje

swe dziecko, zechce z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest bezradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest ono twe wesele

Co zes mi w celu obiecywal, tylko i wylacznie bano mnostwo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wytycza dwudziestozwrotkowy tekst, prosi ludzi o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku a, takze zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej przede wszystkim cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest glownym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie

syna, bowiem jest mezczyzna jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy swojego syna od chwili biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej

korony, bicie go za posrednictwem zydow poprzez przybyciu w celu krzyza. Nieustannie wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec w podobny sposob on, czuc. Wie, ze to w tej chwili ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i w blahy idea, dotyczy jakiegos zdarzenia badz osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa posiadala

charakter zwlaszcza sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

samego zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, nieskomplikowana skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu

lub normy budowy). Istote piesni wynika z jej zwiazkow sposrod muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zwiazane

z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji krajowej

wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej sfery wiedzy. Wystepuje czesto w calej tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

utworow literackich niekoniecznie pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o zywocie pasterzy badz wiesniakow. Gatunek ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych a, takze oznaczal wtenczas wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta postaci literackiej na ogol pasterza, sposrod

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w srodek

realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury a, takze niecheci w

celu miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z poprawnym jej zainteresowaniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc konstrukcji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie tylko konkretnego watku, skoncentrowanie sie w jednym tylko i wylacznie problemie,

jeden punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Zostala srodkiem przedlozenia do tekstow srodowiska mieszczanskiego z

tej zyciem powszednim i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo ten gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) a, takze

nawolywanie w celu walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest aczkolwiek glosow

przemawiajacych, ze na temat ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o

tym M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P.

Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, postepuje

we kazdego nastepnych epokach literackich a, takze jest zwiazane z zadaniami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny

stawia ponad wlasnpe, prywatne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby poprawy, nie liczac sie sposrod przykrymi gwoli niego

konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde co wiecej ta przykra.

Troska na temat losy ojczyzny i obywateli jest gwoli niego naczelna wartoscia. Poswieca dla niej wszystko, co wiecej osobiste ambicje i prywatne dobro.

Mocy dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci tego rodzaju postepowania a, takze mysl, ze zasluguje osobiscie nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania

czytelnika w celu refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy a,

takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Wydaje sie jednak sprzeczny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini,

mezczyzna ksiedza, natomiast nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". W "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl swe

rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, jak na przyklad gramatyka,

logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, kwalifikacji praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew). Ceni

prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot, odrzuca

natomiast dziedziczenie poprzez przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto dziecka na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i robocie na wsi, totez starannie opisywal lekcje ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie zabraklo bliskim

gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy w wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz pozostalych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi zysk i

przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej a, takze

sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Akt milosny Reja w celu spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w ponizszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac pierwotnego

zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, ze moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, poniewaz oprocz wiedzy praktycznej reprezentant tego ogromnego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza dodatkowo sympatii seks szlachcica w celu obowiazku

sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, przynoszac im rozum i

mowe, Dlatego tez, ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma podarunek wypowiadania sie, powinien pouczac

innych. Ktory jest mezny - borykac sie w obronie wiary a, takze ojczyzny. Ogromniejsza wartosc ma oddanie istnienia za slawe, niz sen wieczny w

zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni

na temat spustoszeniu Podola", po klesce Polski sposrod Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po krzywdzie glupi". We

fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca egzystowac

wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka

„Do gor a, takze la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Niemcy, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac

sposrod chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i osoba wlada Los.

31. Przedstaw realia polskie XVI stuleciu widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Nazywa ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takiej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia szlachty,

brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Proponuje im bitwe, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by walczyli.

Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski zechce by walczyl caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O tej oburzeniu zaswiadcza ironiczne ukonczenie iz Polak jest niemadry przed a, takze po krzywdzie. Mimo krzywdy nie staraja sie oni

reperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja sposrod tragedii

wnioskow. Nie umieja ustrzec sie przed blizniacza sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem okazuje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

odstapic Helene poslom i uratowac ojczyzne od czasu wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to uniwersalnym problemem przedstawiania interesow prywatnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Krajowy, swiadczy o tym podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Moga miec dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze

madroscia. Solidnosc i potega panstwa jest zalezne od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie wystepuje nic ponad ojczyzne, czlowiek powinien co

wiecej z radoscia umierac za nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic jak ludzkie nie wydaje sie byc

mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia a, takze podziw gwoli urokow natury.

We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy czas

po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia, przyjemnosc duchowa a,

takze intelektualna. Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy przy dzwiekach muzyki, w atmosferze

tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet w czasie zabawy wypada zachowac, tak bardzo ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od dawnych

przejmuje dodatkowo ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci dziecka. Czestym powodem jego utworow jest cnota, ktora uznaje za najlepsza

wartosc a mianowicie "Piesn na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji

dziecka wyrazanej za posrednictwem Platona a mianowicie wylacznie element duchowy u czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie",

"Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o

niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten

mozna przeczytac sie w calej piesni "Niezwyklym i nie lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow

europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny

Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny"

a mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w tych propozycji pochwale cnot i cnot zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty,

haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Czesto poeta nabiera do Horacego, lecz

przeksztalca je, laczy rozne motywy w konkretnym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow walki trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w tym miejscu

problem dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym a, takze ogolnym. W ponizszym utworze swobodnie odnalezc

swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki znajduja sie wyrazem glebokiej troski na temat losy prywatnej

ojczyzny. Jednym sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac

sobie sprawe sposrod odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad calym narodem, dziac na strazy prawa a,

takze sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno dywanowi myslec na temat prywatnych interesach, powinni miec wylacznie na mysli dobro ogolu. W

ostatnim fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem

mlodych osob (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza

sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic ludzie mlodzi rycerska w celu grozacej w tej chwili wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil

dodatkowo do tragedii pewne detale, ktore pomimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa na temat

rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy naszego kraju balagan). Mysla przewodnia kompletnego utworu okazuje sie byc

stwierdzenie, ze panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym sposrod muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z ta

kobieta. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem gwoli Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego

znajduja sie przekladami rzymskiego poety. Sa one w wiekszosci powazne, pierwotnego tematyka okazuje sie byc zas roznorodna. Wystarczy dokonac

przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas poprzez temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda swiata,

natury i istnienia, milosci. Preferencje filozoficzne najczesciej stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge a, takze lament poprzez klesce

Polakow poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i ludzie ( dziewczyny i pociechy ) uprowadzone

przez wroga. Poeta odwoluje sie w celu tych, jacy czuja nadal milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania

finansow dla wojsk, mysli na temat kraju natomiast nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie ten rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Jednakze jesli mam racje i sposrod tego nas zbodzie,

Nowa przypowiesc Polak sobie kupuje,

Ze a, takze przed szkoda, i poprzez szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie baczac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, wyobrazenie

o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego obszaru dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, nareszcie czlowieka na temat

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i ludzie, bo ma czyste serce i tamtego „kogo

gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Panie za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali ksiega

Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz glowny o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie

stawiam trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Pelny poemat zbudowany z dwunastu piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z noca swietojanska. Jest to proba

wytworzenia pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali zywot na wsi. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o klopotach i klopotach

codziennych, co wiecej praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna cnot, gdzie zyje sie

uczciwie, poboznie a, takze bezpiecznie. Robota na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale a, takze pewne wikt, wysilek natomiast jest powodem

do dumy. Po robocie mozna odpoczac wesolo zapedzajac czas w tancach a, takze spiewach. Czlek zyje w wsi w calej harmonii sposrod przyroda. W celu

Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, poniewaz to naturalnie oni demonstruja zmeczonej zyciem dworskim

szlachcie jak znalezc spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci a, takze staropolskich weselach

szlacheckich, A takze mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

stulecia jest produktem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o negatywnych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako sprzeciw poety

przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, ze stan

ziemianski jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie a, takze radosc. Zabawy plynace sposrod zycia dziecka na wsi

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione w calej

obcowaniu w calej z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych na

temat swojej namietnosci prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie a, takze swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien

wlaczonej w tych propozycji mitologizacji a, takze jezyk wolno podzielic w dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa

lub przykladami, czy przerobkami idylli antycznej, lub tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, ale alegorycznych, pelnych powiazan

sposrod mitologia±, gdzie pod maska pasterzy a, takze pasterek prezentuje Szymonowic ludzi i zwiazki dworskie. Z pewnoscia obrazy dekorowane w

sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Ow wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja ponizej mitologicznymi

imionami: Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe lecz sztuczne a, takze zmyslone, ale prawdziwe bez watpienia sa odczucia, szczescie a, takze

nieszczescie w calej milosci, ktorych doswiadcza prawie kazdy, tak samo jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub wybitniej

dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej a, takze celnej obserwacji i marki zycia, takiej

jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". W utworze naszym poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace w swoj zycie. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, sposrod ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem rak tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych wesela i zamozne zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja spor

miedzy panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory wystepuje stale z wiernym symbolem swojej wladzy a mianowicie nahajka±, natomiast chlopem

bezwzglednie pedzonym w celu roboty.

Doswiadczamy wiec tutaj krytyczna ocene zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej tekstow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem". Jest to

utwor na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw

nalezycie. Tez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to wielokrotnie. Pan leka sie, czy czasem za sprawa tego postepowaniu kazdy wraz z ksiedzem

nie odszukaja sie w lewicy, innymi slowy czy nie zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje nadal ksiedza, gada tylko

na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach,

ktore sa odpowiednio jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, wino, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz

wlacza sie w celu rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze w stu urzednikow, jeden okazuje sie

byc sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swoich procesow, chyba zeby za poboczne swiadczenia. Roznorodne lapowki

a, takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate

wyjawszy zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu wlacza sie a, takze przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini

Tatusiek Ksiedza, natomiast nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to

gesi, to kokosz. Ponizej przymusem zrobic trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala znowu zwozic ziarna poki nie

wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest klopotliwa, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa.

Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta

ponosi na skutek zycia ponad stan. Zbytki powoduja niedobor rozsadku a, takze nieuchronne bankructwa. Chlop okazuje sie byc zadowolony wraz z

swego losu. Jest osoba uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie sa zadowoleni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i odwage.

Utwor okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnoszace sie do zycia szlachty na wsi, omawia tok calego jej zycia. W mlodosci zaleca

cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, natomiast jezyka

wolno sie przyuczyc bez jej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic powinien posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc osobistych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem a, takze ozenic.

Stosunek malzenski nalezy zawierac sposrod osoba rownego stanu a, takze majetnosci. W celu urzedow nie powinno sie pretendowac. W czasie roku

przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy na dzialce, szczepic

galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy sposrod truskawkami itp. Latem wolno z ludzi przygotowanych na wiosne krzewow

a, takze drzewek miec owoce a, takze pozytek. Sa juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo przynosi

takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola

chlopskiego, bo to wznieca wrogosc i ludzie zle pracuja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z przyjaciolmi, a takze rybactwo w

przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W domu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie

pozytek. Aczkolwiek i zima nalezy dogladac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez wolno z towarami, albo podobnie u handlarza sie pobawic i baranow i

cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, w calej innej obszarze drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia

gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, natomiast korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia w wsi. W Czarnolesie powstalo wiele milych dla oczu tego typu utworow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Poeta zwraca atencje na to, ktore to wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow.

Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a

wlodarzem. Wlodarz odmawia dalszego picia z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina stare lata, kiedy obie strony

mialy wiecej powierzenia. Chlop podobnie o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden sposrod utworow w ktorym poeta

porusza problem spoleczny w Polsce. Opisywanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i

dwunastu piesni spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty w tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob

termin swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie mowa

na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie wyrazne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny

drugiej mowi na temat tancu a, takze radosci. Naklania wszystkich w celu pojscia w calej jej slady. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale

istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze swojej pracy siebie i rodzine, a zawod jego okazuje sie byc znacznie

spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza czy pisarza. Liczy nastepnie kazde przyjemnosci robocie, chwali wieczorne spiewy a, takze tance.

Dzielo nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw w uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan form, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly dwa glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w tej poezji znajdujemy echa

ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego wplywu przyrody w

ludzka psychike. Zawiera dodatkowo pochwale a, takze zachete w celu harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji a, takze umiejetnosc

krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola dziecka w swiecie, zastanawiaja

morzem nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

niemalze wszystkie przemyslenia i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Mu za ksiega stworzenia otoczenia oraz dziecka, a takze melodie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, baczac na owe czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postawy

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje pierwotnego syntezy. W zyciu najwazniejsze okazuje sie byc miec

czyste sumienie, radzi, aby korzystac z sposobnosci do zabawy, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w calej sobie. W „Piesni na temat cnocie― liryk

stara sie zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i

cierpien zwiazanych wraz z swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty okazuje sie

byc obowiazkiem kazdego czlowieka, a najlepsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage w celu slawy

doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez osobiscie proces tworczy. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem,

aby starali sie oni pozostawic poprzez sobie slawe i honor. Problematyke sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym a, takze nielada piorem

opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji w posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem roznymi

panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze tej dziela sa tez znane nie tylko rodakom, ale i daleko poza barierami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku. Wyrazenia z piesni „Milo hulac, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory

brzmi „slodko jest hulac w wlasciwym miejscu a, takze czasie―. Tez filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta

zostala z antyku, podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII wolno odnalezc dodatkowo topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna wciaz pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa w calej „Zywocie dziecka poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac dobytku,

rozkoszujac sie darami natury o wszelakiej porze roku kalendarzowego, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Pokrewny

model ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery a, takze znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych

za posrednictwem literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swoich dobr nawet lepiej zycia. Tego rodzaju ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden

schemat – wariant renesansowego tworcy, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do 1 dziedziny sporzadzania, jest wszechstronna, oprocz

umiejetnosci potrzebnych ma rozlegla wiedze i zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi ceniona

przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako lojalnosc, patriotyzm, zywot zgodne sposrod natura. Adekwatny ozenek, obowiazki gospodarskie a,

takze obywatelskie okreslaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia gospodarskie, prace w

roli a, takze w ogrodzie, przyjemnosci plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli

czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw

przyrody, zacnego ojca a, takze troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak sposrod dziedzicznego czy nadanego

tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach zechce Bozego blogoslawienstwa.

Wedlug jego zasobow najwyzsza wartoscia jest cnota ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana jak czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i wiernosc

pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego szczescia i pokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych,

ponadczasowych norm a, takze przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jakas z fraszek. Podmiot liryczny uznaje zdrowie

za jakas z najwazniejszych wartosci, w stosunku do ktorej odmienne dobra gubia swe istotnosc. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zywot w

zgodzie z przyroda i nie szuka mnostwo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego istnienia i tej prawdziwych zalety w wybranych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug dziecka odrodzenia nalezy zyc wedlug natura a, takze jej sprawami, pamietac, ze wszystko mija ale nalezy przy tym afirmowac zycie a, takze w

pelni tu korzystac. Wedlug stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wyrobic spokoj wewnetrzny broniacy poprzednio atakami

fortuny.

38. Ustal, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem okazuje sie byc

wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju

doskonalym uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru niesamowitego obywatela

Rzeczypospolitej oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie

tu takze postulat rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej gwoli roznych ludzi jest rozne prawo. Na przyklad

prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty a, takze inne gwoli mieszczan.

Mysle ze, ten problem okazuje sie byc nadal aktualny. Tak w tej chwili bylo a, takze jest, ze ludzie majacy wplywy a, takze takze zamozni podlegaja nie

zawsze tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, lecz zazwyczaj znajduja sie traktowani w znacznym stopniu lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga

sie chociazby wykupic. Czesto ludzie na kolosalnych stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie w calej ich kwestii jest znacznie przedluzone.

Pozniejszym problemem, ktory porusza Modrzewski jest rola nauki a, takze wiedzy przenigdy kazdego czlowieka i wspolzaleznosc energii panstwa a,

takze jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe szkoly i poprawic sytuacje finansowa

nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia instruktorow sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i manipuluje

nadal sposrod dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w calej malych miejscowosciach,

zamknieto a, takze dzieci czesto musza kroczyc do ludzi odleglych w znacznym stopniu kilometrow. W dodatku szkoly odgrywaja zazwyczaj nazbyt male

fundusze na progres pracowni a, takze zakup wsparcia naukowych, czasami nawet w utrzymanie. W ksiedze na temat wojnie natomiast mowi, iz kazda

wojna powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych obywateli a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze

walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia odnoszace sie do spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwa w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec okazuje

sie byc obywatelem a, takze panstwo musi mu zapewnic szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz czlowiek

powinien byc prawnie przygotowany w celu pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do niej powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie nalezy ustanowic

urzedy nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facio byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac nowy

przepis prawny sposrod udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci sposrod wojny nie sa tak bardzo wielkie, aby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny nazywa

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski oferuje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny

od czasu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez kazde narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez ludzi wyksztalconych a,

takze szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbyteczne, takie jak swietne domy i sute biesiady. Proponuje fundusze

przeznaczone w ten zamysl wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie w dotowanie szkolnictwa w

czasach, gdzie nie docenia sie wiedzy i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie. Modrzewski oferuje przejecie

kurateli nad budami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz glowny

prawo chodzenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. W ten sposob pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, czyli brak namietnosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny okazuje sie

byc podstawowym musem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Ow dwie zalety (Bog a, takze ojczyzna) winowajca sie wiazac w jakas calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra polaczonego, dla porzadna ojczyzny wypada poswiecic caloksztalt: majatek, energii,

zdrowie, fart, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna byc zgoda, poniewaz laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele - spory sejmowe,

walki domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze narod wymra,

a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc,

oblude a, takze obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej w celu tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo a, takze herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo polskie od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, zeby stara religia ustapila swiezej. Jednak heretycy nie

znajduja sie spojni, nie tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc a, takze zgoda, ktorej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode u

katolikow, ale u heretykow jest to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela

krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich dziedzinach zycia, zarowno publicznego, jak i rowniez prywatnego.

Heretycy nie maja mozliwosc nawet odpierac panstwa poprzednio poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest zdolne do

wygrania wojny. Skarga wzywa dlatego krola w celu obrony wiary katolickiej, jak straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia

jednosci religijnej w calej narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow a, takze pozbawienia pierwotnego ochrony sadowej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma autentycznej wolnosci. Zbyt

prawa sprawiedliwe uwaza realizowane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i

urzedowe, ustanowione gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim balagan (istnialo wtenczas wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia praw ograniczajacych a,

takze naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. Jednoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej a mianowicie np.

biezace sadzenie a, takze bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku.

Wymienia wsrod tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie,

niemoralnosc a, takze brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne w celu matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek i do tonacego okretu, ktory

wszyscy, w calej chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow a, takze zjawisk, ktore to maja polozenie w kraju i

proponuje naprawe istniejacego formy rzeczy. Rownolegle przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tego typu chorob zaprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek w celu ojczyzny wyrazal

zarowno w calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O porzadnej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w

ktorych krytykowal wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i

sumiennej pracy gwoli dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej w calej Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

maja mozliwosc jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna liczne analogie w celu wydarzen politycznych tego okresu. Priam

wykazuje zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu.

Zanotowac mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, iz nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie dziecka poczciwego" odszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace fita sprawy a, takze swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwa jest

"Krotka rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore to dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Nade

wszystko podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany sposrod

pozycji kalwina i w calej duzej czesci stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za posrednictwem protestantow, jak jest przede wszystkim widoczne

w calej krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych

katolickich na temat lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami,

zamilowanie do istnienia w przepychu i nienaturalne zawyzanie liczby swietych, w ktorych ciagle pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez

obyczaj placenia ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa wedlug niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a, takze

zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow ale takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym rys sporow religijnych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi pojac istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich―

to portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia fita i siega ponad typowych ludzi.

Tymczasem mnich ow jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow za swietych, z przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal

okazuje sie byc anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swojego psa w cmentarzu w poblizu grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni a,

takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z czworonoga

uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze

lekcewazenie waznych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez protestantow

postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych gwoli wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie rozumieja

lacinskiej liturgii, nie wzruszaja pierwotnego spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo w calej odprawianej

mszy swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczescie ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach wielokrotnie nawiazywal w celu filozofii stoickiej - osobiscie pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, ze jest poufaly osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow minionych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim zaciecie, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen

wieczny malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych

a, takze zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal sposrod ta maksyma. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie na wlasna reke,

rownoczesnie chce dowiedziec, jak obecnie historia sie sposrod Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego istnienia. Brak okazuje sie byc na nie

odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc ostatecznych: "raj",

"czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz poprzez smierci,

w celu miejsc gdzie przebywala poprzednio wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to w calej ostatnim sposrod TRENOW, w ktorym

opowiada swoj sen a mianowicie we snie ukazala jemu sie matka z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze tej coreczka

okazuje sie byc szczesliwa. Postura ojca przerabia sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zywot Jana w wsi pozostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie rozumie, dlaczego to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta za

posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza,

pustka po odejsciu coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec

pyta sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana zostala jego wiara w prawdomownosc boska, prowadzi to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga nawet

lepiej w odcinku kulminacyjnym w celu zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc meritum calego istnienia i aktualnych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, ze corka stanie sie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna smutku, rozpaczy, trwogi. W

obliczu zgonu corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swoje Na

tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jeden z wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - gada matka poety - znos

po czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc koncepcje ukazujaca meritum boskiej decyzji - Urszula poprzez sen

wieczny w stuleciu dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, ktorych bohaterami znajduja sie pasterze badz rolnicy.

Sielanke umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

przedlozenia czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, w celu epiki – fabula a, takze narracja, w celu dramatu natomiast - dialogowe partie

tekstu, wypowiedzi a, takze rozmowy poszczegolnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie na ogol z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje

sie czesto tlem gwoli prezentowania zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizerunek wsi krajowej Ostatnia

sposrod panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; uciazliwa, codzienna praca w polu i przy gospodarstwie czyni radosc innym ludziom wsi a, takze

jest gwoli nich powodem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory glos twej chwale zdola?

Ktory twe urlop, kto pozytki?

Moze napomknac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w calej literaturze krajowej siegnal

poprzez motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia jakosci gatunku, okazuje

sie byc nietypowa, prezentuje bowiem prace panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje dlatego nie idea, ale srodek, w jaki zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w

motywach potocznych i skrzeczy razem sposrod Oluchna w ciezka prace oraz w srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki niej sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna dobroc czlowieka. Polska wies konca XVI stuleciu jest, wedlug Szymonowica,

stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie wielokrotnie dochodzi w celu naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw przykrych,

pokazuje ujemne strony istnienia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji otoczenia i sporzadzajac utwor zblizony raczej w celu antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle natury, a jej

przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i uciechy, jakie ciagnie ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa w spotkanie sposrod ukochanym ponizej

umowionym jaworem nikt w nia nie czeka. Wywoluje to posadzenie o niewiernosc i relacja z odrebna pasterka – Doryda, jak konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wtedy zza osciennych zarosli wybiega Filon a, takze

uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko i wylacznie przekonac sie na temat jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo

charakterystyczne gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu

namietnosci na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do obecnie wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany za tworce

zapowiadajacego nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak rys jego wierszy

wykracza daleko poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, jak

powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe,

wynikaly wraz z zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok

swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niejasnosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dosyc uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy a, takze wszechmocny, ale, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do obecnie i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest wspanialym obrazem ludzi niepewnosci a, takze lekow. Przede wszystkim wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w 2 sonetach – IV

a, takze V.

Sonet IV: Na temat wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, okazuje sie byc wyrazem niepokoje poety na temat wynik

bezustannej walki, ktora kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne a, takze pokusy

doczesne, ktore odciagaja czlowieka od czasu Boga. W celu grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W

swojej batalii z silami ciemnosci czlowiek jest samotny, a stawka jest jednak zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na

pomoc jakiego kazdy czlowiek powinien polegac, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, glob i odepchnac pokusy swojego

ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata tamtego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie

poprzedniego. Poeta stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co

duchowe, a najwznioslejsza wartoscia sakralna jest namietnosc do Boga. Bog okazuje sie byc wielki a, takze dokonaly, czlowiek maly a, takze pelen

grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od czasu Boga, utrudnia mu droge do istnienia wiecznego a, takze do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i rowniez do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana ludziom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium wiekopomny, maske (pretekst),

pod jaka autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest potezne, a kiedy slabe. Sens rozwazan

pisarza ma rys uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Polska XVI stuleciu,

wowczas nadal silna a, takze znaczaca w Europie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow

poprzednio tym, ze niewlasciwa strategia moze doprowadzic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o

tego typu intencjach pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita rzecza wladacie") okazuje sie byc skierowana w celu rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jakim

sposobem maja sprawowac powierzona dywanowi wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro

ogolne. Na zakonczenie liryk przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy o tym polski srodek glosowania za posrednictwem rozstapienie i obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor

odpowiedzialnosci za losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych interesach, malo natomiast jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia ludzie mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna

w celu pijanstwa a, takze obzarstwa, natomiast niezdolna w celu zadnego mordegi, a szczegolnie do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie

osoby beda mogli w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku ciebie rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W kreacjach nadrzednych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. 1-wszy z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie sposrod dobrem ciebie, realizowania osobistych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, jakkolwiek sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami zapobiezenia

jej, okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by za posrednictwem atak zaszokowac

wroga, naruszyc go a, takze nie pozwolic do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy najbardziej istotne, terazniejsze i

skomplikowane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jak dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla przyrzeczenia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia.

Trusia elekcyjny (wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz dzielo "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten trudnosc; za zabicie szlachcica sen wieczny,

wiezienie, lub wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej w celu rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, natomiast ci jak sa w jego czele

powinni podarowac przyklad,

dwoch. "O namietnosci ku ojczyznie" - oblicza 6 niemocy Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, bezlad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, ze milosc w celu ojczyzny glownym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny sposrod kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie istnieje, Skarga leka sie, ze fakt ten moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz okazuje

sie byc wykorzystywana za posrednictwem magnaterie w celu osiagniecia osobistych celow, jak prowadzi w celu anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym upowaznienie o

mezobojstwie ). zada wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie w jej negatywnych synow,

zamieszanie o losy Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste w celu nieba

to: brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna

pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada

upadek Krajowy, jesli jej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na obszarze niezaleznosci od czasu papiestwa a, takze cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o zywocie szlachcica od czasu narodzin do smierci. Frapuje sie morzem edukacja a, takze wychowaniem

pociechy szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Informujac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od edukacji Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci praktyczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez

taniec a, takze spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez osobistych

zaslug. Zbyt wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy w wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach roku kalendarzowego,

przynosza mnostwo pozytku, jak i rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i parki warzywne, zeby niczego za

posrednictwem caly dwanascie miesiecy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu pisarza do robocie na wsi swiadcza liczne

zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw i innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi relaksowac sie w blogim towarzystwie kompanow i bliskich, zaleca zabawy, polowania, rybactwo, co przynosi pozytek a, takze daje

przyjemnosc. Dbajacy na temat fortune liryk zaleca w calej wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, nabywac je taniej i sprzedawac

drozej w calej innych strefach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych i sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to upatrywal

w tym zwlaszcza ksztaltowanie tej charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal na temat urzedach ogolnych nie ceniac ich przesadnie.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie wydaje sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz procz wiedzy praktycznej

przedstawiciel tamtego wysokiego formy spolecznego powinien posiadac podobnie gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze sympatii stosunek

szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow w Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swe przemyslenia odnosnie do tego zdarzenia oraz sugestie, jak pozniej wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na

najazd Tatarow w Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow i mysl na temat powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie poprzednio

napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci barier Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co wyraza

slowami: "Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka a, takze

niesmiertelnej a mianowicie poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i nie znajacy

barier. Piesn ow przekazuje swiadomosc wlasnej zalety Kochanowskiego jak poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" okazuje sie byc cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych

chwale zycia w wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem h2o i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci sposrod natura. Formuluje pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala istnienia na wsi w gronie rodzinnym. Robota ziemianina w roli przeciwstawiona

jest pozostalym, niemoralnym sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza,

a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu a, takze stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie kierowac w zyciu. Ogromny

wplyw w tworczosc poety mialo podobnie spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z postacia znakomitego polskiego poety, ktory jako jeden z glownych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jakim sposobem wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza.

Poza tym dzielo ten okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci czlowieka, jest dodatkowo

uwidocznieniem swiadomosci wlasnej zalety Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze dlugo po tej smierci sa czytane a, takze

podziwiane za posrednictwem wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z istnienia codziennego, jak bylo typowe dla owczesnych humanistow, do ktorych niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przykladami moga byc: Piesn XXIII i fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej drugiej przemyslenia pokazuja wyraznie w znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej, jakkolwiek nie da sie

zamaskowac zawartej w calej niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego przemyslenia na ten

temat sa zawarte na przyklad w Piesniach XII a, takze XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, jaka pielegnowana w calej sercu

dziecka moze byc gwoli niego jednoczesnie "nagroda a, takze placa" i swoista ozdoba zycia. Explicite z cnota zwiazana okazuje sie byc tak okreslana

dobra slawa, tzn. porzadna opinia u wspolczesnych, natomiast po zgonu pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od czasu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc powszechne wsrod owczesnej

szlachty. Z pewnoscia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty nie moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz zartobliwy "Na

most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej "Piesni na

temat spustoszeniu Podola". Powstala pani pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej swe przemyslenia a, takze

sugestie, jakim sposobem w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale najbardziej emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat a, takze stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni

wspolrodakow. Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze kazde zalety

stanowiace cnote znajduja sie cenne, ale najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta droga do nieba, Tym, jak

sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym momencie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, aby tam

tworzyc i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety przenigdy

ziemianina. Pisarz opowiada na temat poboznej a, takze spokojnej rutyny gospodarza. W celu porownania wspomina takze na temat ludziach tulajacych

sie poprzez swiecie w calej poszukiwaniu przygod i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej okazuje sie byc zyc w roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Ze zbirow osiaganych z ofiarnej

pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki a, takze pola, natomiast nastepnie caloksztalt znosi w celu stodoly. Wieczorem, po skonczonej

pracy stale znajdzie czas na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby badz w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu na strychu nigdy nie brakuje jedzenia. W zagrodzie z pewnoscia pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze na temat

wychowaniu mlodego pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i wstyd. Poeta zechce, aby tej wnuki zostaly dobrze wychowane i azeby

posiadaly owe zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i

humanista, ale dodatkowo glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa –

jest to renesansowa zgoda zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, jakim holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby

chwytac dzien, a, takze stoickie, zeby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach―

posiadala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia dziecka jest fart, rozumiane jak zycie harmonijne z regulami cnoty, umozliwia czyste

sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z

przyjemnosci zyciowych. Wobec przemijalnosci otoczenia, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do korzystania z chwili,

cieszenia sie sposrod zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka byla

nie wolna od czasu sprzecznosci. Dlatego tez fraszki zostaly tak rozne. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy

Zenona zalecal opanowanie do otoczenia i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez

watpienia blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Dzialanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie

do szczescia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, ktora niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore mogly zmacic

fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce

„Na budynek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co wydaje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta zechce

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie,

ludzka zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra tamtego swiata nie zapewniaja rzetelnego

szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna tylko dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu nieprzemijalnych norm a, takze

przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna sposrod fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w

zgodzie z przyroda odnalezc mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na glob renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i stalosc wobec tak bardzo krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i

umiejacego ze stoickim spokojem spostrzegac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, w

calej korzystaniu sposrod rozumu, ale i w przyjemnosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia a,

takze wizji Boga, jako duzego Architekta, odkrywamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem w

stosunku do Boga, ale tez wizja czlowieka godnego, umiejacego uzyc swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od czasu trosk a, takze cierpienia i obawy

poprzednio smiercia. Tym dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone za posrednictwem myslicieli zalety – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta sposrod ironia wytycza sie odnosnie do madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi radzenie

sobie sposrod problemami, podarowac sile sakralna i solidne szczescie i czynic odpornym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie w

calej swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi odszukac w niej ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej

harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po zgonu Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu

a, takze ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja „Iliade―.

Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow poprzez porwana za posrednictwem Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska a, takze stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac

rozne postawy polityczne obywateli i stalo sie pretekstem w celu rozwazan natury ogolnej.

W konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, choc w pewnym stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w tragedii greckiej, zachodzi

podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob w scenie nie przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie

litosci i trwogi. Tragizm dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna.

Przeciez Helene dostal w calej nagrode za wyrok w calej sporze bogin, wine dlatego ponosi kociak, ktora fita nagrodzila.

Sa jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie tu takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno okazuje sie byc tu wyznaczyc glownego bohatera, bowiem postepuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes w rowni wraz z sprawa panstwa

odstepstwem od czasu reguly okazuje sie byc rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos sposrod bohaterow w calej tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski — dworzanin czy

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Jakoscia szczegolna utworow z tamtego okresu okazuje sie byc epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w W celu Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni sposrod tego okresu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja, /

A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad caloksztalt

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w

najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze!

―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka W celu gor a, takze lasow, napisana

w momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i zarazem ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie sposrod przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki idol, ktory mial dar przemieniania sie w calej rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzis zas pyta z pewnym

niepokojem: „dalej co stanie sie? ―

dwoch. Czarnolas.

Panuje tutaj kompletnie inny humor, inne znajduja sie tez tematy. W duzej liczby utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc

budynku rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma miec

na pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie natury, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim losem

(Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, poniewaz wlasne zywot bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej

istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w tej

zyciu kluczowa byla tej poezja: „Prosze, niech wraz z mna za raz me rymy nie gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) a, takze

nawet wlasny pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i gatunkow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i

przekladzie Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow a, takze zagadnien sposrod zycia dziecka, porusza rzeczy jednostki, jak i rowniez calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez wprowadzenie w zywot prostego

systemu alarmowego wartosci. Czlek i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka tamtego pisarza w calej, odniesieniu w celu w/w przedmiotu, na wstepie wypada stwierdzic, iz tematyka tej utworow

odnosi sie do jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, jak i rowniez ogolu ludzi. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane jak

wskazowka gwoli jednostki, lecz dla kazdego, bowiem stosowac sie ma mozliwosc do tych propozycji kazdy, bowiem ich problematyka ma rys

uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kliku wersach w calej lapidarny srodek przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor postanawia odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie sposrod nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty

doktora i prowokuja go w celu kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja wyrazenia wypowiedziane za posrednictwem glownego bohatera: „Trudny (... )

moj rzad sposrod tymi pany: szedlem spac trzezwo, natomiast wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta ma na celem osmieszenie a, takze krytyke

pijanstwa. Jego efekty i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania,

natomiast przede wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem stanie sie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien wspominac o tym, ze cialo ludzkie ulega poprzez smierci rozpadowi, w dlatego kazdy powinien usilnie zabiegac, aby zostawic po osobiscie

dobre przypomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem ten, kto sadzi tylko na temat piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie na

darmo Pan odroznil dziecka od zwierzat, dajac jemu rozum a, takze mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego

pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek

obdarzony darem wymowy powinien szkolic swych klientow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania

autentycznej wolnosci. Ale juz ludzie posiadajacy odpowiednia moc i odwage powinni sposrod bronia w calej reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet

jesli przyjdzie w calej walce odstapic zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, porusza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka dopuszczalny kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac w celu walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

caloksztalt dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na

poczatku prezentuje tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a,

takze dzieci dostalo sie w celu niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak bardzo

rozwinietej cywilizacji; nie umie budowac domow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia na temat Polaku madrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy nie

pomysla zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak

osobiscie kupi, ze i poprzednio szkoda, a, takze po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej opinii o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a dokladnie

– zaangazowania w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to naturalnie odroznia wlasny narod od czasu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zadanie i trudnosc calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, ale sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Czyni to gwoli

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma w celu ukazanie postaw czlonkow kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku juz od czasu

poczatku istnienia naszego ciebie, ale czy takie zachowanie duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni do glebi sie

zastanowic morzem dalszymi swymi wlasnymi losami, aby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwyczajny ludzie. Jesli zawiedzie jeden

element w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ciala – panstwa – wolno tu

zaczac do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze jakas z powodow

upadku niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach starozytnych.

Utwor ten zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta sposrod

mitologii a, takze przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz

podle spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture dodatkowo zaczerpnal sposrod

antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas w scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora a, takze Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o wydarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach gada posel

-akcji – obnizona do konkretnego watku – sporu na temat Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, jak

ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw postaci, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, natomiast na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swe losy laczy z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na rzeczy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie morzem konsekwencjami

wszelakiego czynu, nie reprezentuje biznesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, oparty na wzorach antycznych.

Dzielo ten pozostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i prezentuje jeden sposrod epizodow walki trojanskiej. W utworze naszym latwo odszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje

wladcow i zle ludzie. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal sposrod „Iliady―, ktorej obszerny odlamek przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z

antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec niedobor parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie poprzednio palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych pomieszczeniach mowi

posel

-akcji – ograniczona w celu jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co ludzkie nie

jest mnie obce―. W odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg ustaw postaci, pierwotnego zachowan; od czasu patriotow

poczawszy, a w zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega na temat utrzymanie noclegu, swoje losy laczy

sposrod losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem a, takze intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega

poprzednio zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w ponizszym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory

zastanawia sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale kompletnego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze naturalnie w naszej epoce tworzy sie chodliwy w Polsce mit sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot dziecka poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Na wstepie oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, namietnosc i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa sposrod „Piesni na temat Sobotce―:

„wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu w prace, jaka wszystkim

przynosi radosc a, takze rozrywke, jaka tez przynosi zadowolenie. Tego rodzaju obraz uosabia „Zywot dziecka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze odmienna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie

skloceni, rozumuja egoistycznie, znajduja sie chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy

tryb istnienia. Ksiadz nie spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Facio musi wykonywac prace na panskim polu, praca nie jest

wesola piesnia a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z

kolei sposrod „Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― Metrow. Reja a, takze z „Zencow― Sz.

Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie tematy podejmuje

autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z podstawowych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza czescia dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w niej mysl, iz „bez praw nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska w cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego dziecka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie otrzymuje

kary, a plebejusz traci zywot. Za jak? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze czlowiek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za jak innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac ma obowiazek rowniez

opieke wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta kwitnac nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc a, takze

nam a, takze bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to bronil

chlopow poprzednio wyzyskiem a, takze samowola mezczyzn, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak tej duchowy patron Erazm sposrod

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych a, takze zaczepnych), natomiast zwolennikiem

zgody i noclegu, chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, bowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim

dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage w celu edukacji

mlodego obywatela a, takze do rangi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy a, takze rzeczom humanistycznym

najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady na odmienne rozmaitosci.

Postulat ten okazuje sie byc bardzo swobodnie zapamietac, bowiem dzis okazuje sie byc on takze aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze swiecka

w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w calej literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Instrukcje te powstale sa w calej „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami natury w wszelakiej porze roku kalendarzowego. dbajac na temat harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu

czy starosc, czy smierc. Charakteryzuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug intelektu i w calej bliskosci sposrod natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro ponad prywate, nie zaluje

jej swoich dobr, a takze a, takze zycia a mianowicie taki ideal ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, jest to czlowiek uniwersalny, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja tworcy tacy jakim sposobem

Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wytlumacz w jaki sposob autorzy polscy ery odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne a, takze lansujaca dobre.

Przykladem takiej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem natomiast Plebanem― Metrow.

Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski konstruktorow tego okresu o losy ojczyzny. W „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten okazuje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych gwoli

polskiego systemu spolecznego stanow a, takze pietnuje czynu kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu,

finansow wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci,

hazardzie a, takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z

piec ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko

rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym nalezytego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal

zarzadzania sie tylko dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku

do prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko

obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i tej

legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w

szkolach publicznych a, takze nakladow w ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

sobkostwo stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu w calej 1575 r.

Poeta obrazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju a,

takze wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ten niesie w calej sobie tresci uniwersalne, prezentuje sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on ostrozny, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie unosi sie

ambicja wowczas gdy chodzi na temat dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu a, takze

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten prezentuje

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dzielo poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal kazdy humanisci, kazde swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie dziecka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny ksztalt,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada

nieprawidlowosci, ktore to zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz

mysli na temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, kiepsko

sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - gada Pleban). Wiec Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz

pana wini, pan ksiedza A naszemu portalowi prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― w calej pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich

obywateli.

Podobna, lecz bardziej nadal przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Ukazujac szesc niemocy

spolecznych a mianowicie obojetnosc w stosunku do ojczyzny, zachlannosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc

prawa a, takze grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, w calej XVI

stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony wiary katolickiej, bitwy z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia w celu poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych odkrywamy tez w calej licznych fraszkach, a najwazniejsza pozycja

okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym ludziom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem.

Jest z pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal na temat ksztalt

swojego stylu, na temat forme trzymanych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, jak i rowniez o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej

Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie zostaly mu podobnie obce jezyki klasyczne:

lacina, greka, hebrajski, studiowal dodatkowo epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i

terazniejszych tworcow naszych. Nawiazania w celu antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chociazby w doborze uprawianych gatunkow, poeta

pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul klasycznych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w

calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu powodow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy

horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego ponad tlumem.

Ten wybitny czlowiek zapisal sie w historii literatury krajowej nie tylko jak poeta a, takze dramaturg, lecz takze jak tlumacz psalmow Starego Testamentu

– Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze myslicielskie poglady tworcy, ktory uznaje swiat za wielka melodie,

znajduje wielkie wartosci natury i wsi, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jak nazwy ery uzyto tamtego terminu wowczas w XVIII wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli

okreslenia czasow panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W ponizszym znaczenie okreslenie to pozostalo

przyjete za posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we

Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie mialo byc poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja

ow wywarla mnostwo sporow a, takze polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu aczkolwiek

odrodzenia antyku lecz czas swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale dalej sama doszla do szczytow

przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od czasu XIV w celu poczatkow XVI wieku, natomiast w krajach Europy

polnocnej od konca XV do oporu XVI stuleciu. Jest mezczyzna rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory jak:

dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po momencie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych krolestw, na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe a,

takze religie, najbardziej wazne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot a, takze kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, w plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie sposrod asceza a, takze teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek staje w srodku

badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jak o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci uznajac wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania a, takze ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki ludzkiej. W mysl

humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno, patriotyzm.

Byl to antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w srodku swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic co ludzkie

nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za formalny jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej w calej Spirze w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze wolno ja odtwarzac indywidualnie, ze nalezy

wyjasniac je w jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie powinna

dawac udzielenia rozgrzeszenia czyli uwolnienia ludzi od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek ma swoj zycie zapisany w

calej gwiazdach. Przeznaczone jest jemu niebo badz pieklo, natomiast zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i

zachowywanie dobr. Swoje to zasluga, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Anglii. Ruch ten powstal sposrod natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni w sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem znajduja sie wydane w

calej 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one w celu literatury religijnej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie

panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej w celu rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje

dolegliwosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem szczescia i potegi

panstwa. Dlatego najbardziej normalni powinni byc ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc niemocy Polski. Zawsze sa to: brak namietnosci ojczyzny, niedobor zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania

poswieca autor pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", jaka plynie sposrod "chciwosci domowego lakomstwa". W

sposob sugestywny i wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci w celu ojczyzny, namietnosci dla niej samej. Napad skierowany okazuje sie byc w strone www magnatow dbajacych jedynie na

temat swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, pociechy jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

poniewaz laczy pierwotnego jedna religia, nakazujaca namietnosc blizniego, ten sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Deficyt tej zgody

szczegolnie w sejmach ozywia u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV

a, takze V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa kleska

dla Krajowy, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako tylko prawdziwej, oferujacej do zgody i w celu

potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza forma rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani

winni znajduja sie swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co okazuje sie byc

jednoznaczne sposrod upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma autentycznej wolnosci. Liczy

prawa nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje

stany spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim kazde, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie milosc

w celu ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od czasu zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: niedobor sprawiedliwego a, takze sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne

nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow

przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, natomiast jej

tresc zwiazana okazuje sie byc z pierwszym, pelnym nadal nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech

nadrzednych stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory ujawnia istotne

problemy ciekawe owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy eksploatacji zup roznych metod oczyszczania wody, czy niedobor

stalego systemu alarmowego obronnego panstwa. Wiele dodatkowo uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno -

obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki

sprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego:

nieumiarkowanie w calej jedzeniu a, takze piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden

sposrod pierwszych naszych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie w celu rodakow sposrod prosba, aby pomysleli wreszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby sami stanac w celu obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem

ten, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej

slawy; sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest zginac

mlodo, ale w srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo a, takze umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu w oparciu o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly w celu komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka jak czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa natury

c) rozumienie zycia jak wiecznej bitwy o byt

2. postura uczonego a, takze badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i zdrowie mieszkancow. Wydaje sie on calkowity podziwu gwoli prostoty a, takze kontaktu sposrod

natura. Osada, wspomnienia, jak miejsce wazne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w tym miejscu zyjacych. Sa

oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wsi, tamtego

istnienia, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii pisarza. Pozostale sonety to

wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora poprzez stracie meza sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z robocie rak, natomiast kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, silny, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, ale to nie pomagalo. Nie zaakceptowac stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami

chalupy okazuje sie byc starsza pani (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci

istnienia. Mlodosc, swiezosc i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Cechy naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - niedobor wlasnej decyzji na inny los, uciazliwa wizja, walka o byt, przetrwanie

cztery. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie w calej plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne ma ukazywac klopoty duchowe dziecka. Te dziedziny ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Szczegoly w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 czesciowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety owe mozna uwazac za wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl

odrebny, glebszy. Dwie pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie "skromnie w celu

zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Przechowuje sie dlatego jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony

przez niebezpieczenstwa, zadumane ma skronie), okazuje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak ten probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona

za posrednictwem burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV

nastapil w tej chwili calkowity harmonogram. Podobnie okazuje sie byc z osoba, ktory w starosc okazuje sie byc chorowity, wiecej przydatny w celu zycia

niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie sposrod Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn ten wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad ostateczny i apokalipsa. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma rys symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Samodzielnie

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w ponizszym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow

innych poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego rys skazony okazuje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej

modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi a, takze przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw a, takze odcieni. Cztery opisy

konkretnego krajobrazu zmieniajacego sie ponizej wplywem periodu dnia.

1-wsza. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, rezonans

2. Won: ziola

trzy. Wzrok: odcien, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i okazuje sie byc piekna, szczedzi sie, okazuje sie byc delikatna, wyszukuje

wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w czasie burzy pozostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy poprzednio jej dynamicznoscia, ale dazy do przetrwania. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza

kurczowo trzyma sie istnienia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Szczegoly symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly opowiastke starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, bowiem dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, ksztalt swojego wzoru i forme

uprawianych gatunkow, a nade wszystko posiadl calosciowa wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie laczy sie sposrod antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o tej wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemalze boska moc tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), czyli przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

mija,

b) stoicka - zatrzymac umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady mozemy odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

a mianowicie Piesn IX - rozkosz zycia, wypada sie rozrywac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nas czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, ze zgadnie jak nan nazajutrz przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, lecz moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc sposrod tego

jak sie ma.

- Piesn XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie przenigdy bawic, ale mozna a, takze zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o zdrowie.

- liczne nawiazania w celu mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl wielokrotnie

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z nadrzednych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

wyraznie tworzyl swoja szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal w roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel tekstow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ten ukazuje wizerunek panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii,

kleski. Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna chce obrony a, takze pieniedzy w wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, jaka przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem. Ukazal

w calej niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace zwiazki w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami w calej bitwie

ponizej Chicimiem w calej 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic

patriotyzm, gotowosc w celu ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie sposrod 10 czesci dosc detalicznie opisujacych na wstepie

obustronne przygotowania, a dalej bardzo starannie, dzien poprzez dniu wypadki pamietnej bitwy, az do rozpoczecia ukladow a, takze zaprzestania prac

wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych rzeczy: nad calym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta

wyraza pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke ludzi wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage

terazniejszych nalezy odwrocic na rzeczy naprawde wazne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnych wspolczesnych. Prezentuje w

tych propozycji zywy wizerunek owczesnego istnienia szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia informacji o Naszym kraju XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. W 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl ponizej dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego pod

Matwami w 1666 roku. Od nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl w wsi w calej krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i pelniac

urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami,

natomiast wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

1-wsza czesc niesie 1656-1666 r i obejmuje opis zdarzen wojennych, czyli taki czas jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa w celu

Danii, wojna z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej

zwyczajach, upodobaniach, specyficznych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

awanturnictwem.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk a, takze niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w calej walce

a, takze sasiadami przenigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie przedmioty nie zauwaza przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw w zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; oryginalnie nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: zbior dodatnich jakosci odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie

przeciwienstwem gwoli zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa);

jednak pozniej sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady w obowiazki

spoleczne wobec ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo,

prywata, konserwatyzm, pycha, dazenie w celu zycia ponad stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako idea calkiem pociagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania postawa, jaka

doprowadzila w celu upadku A, takze Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Pisarz w srodek mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu owymi jak: hiperbola,

metafora, konfrontacja, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje bogata kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej zajeciem jest ukazanie zycia a, takze urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi mocny kontrast sposrod

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern a, takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc

uczuc, wynika sposrod kaprysu. Sugeruje to gre z uczuciem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu

lirycznego sposrod sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Czesc druga a mianowicie zestawienie pokoju trupa sposrod cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od czasu nich

uwolnic. Pointa: poprzednio miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, autor w wyszukany sposob pokazal zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela poprzez jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym i slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty krajowej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji i poczciwego

ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow lampy cennym podlozem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja wyglad

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska okazuje sie byc przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci we wnetrzu stanowej, wyobrazenie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich

refleksji w tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

wlasnych przywilejow, natomiast zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach formy

rycerskiego a, takze wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej

wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja walki chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz okazuje sie byc mysl, ze kobiety znajduja sie niestale w calej uczuciach.

Pomysl ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore okazuje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg kwestii niemozliwych a, takze stwierdzono, ze predzej wolno je zrobic (uspokoic morze, wiatr zamknac w

wor) niz spostrzec stalosc w calej uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota a, takze okrucienstwo podobnie moga stac sie tematem gwoli

artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa prawdziwym zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany

smak, erudycja, interesujace szczegoly tez znajduja sie w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego utracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej kwestii. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna przedstawiona jest jak piekna a, takze zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka a, takze

nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku a, takze ich oddzialywanie na zywot umyslowe ery.

W pewnym uproszczeniu rozmawiamy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, istotne prady. 1-wszy - uprzejmy – rozwijajacy sie w dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, dalekich od atrakcji turystycznych, tetniacych

osobistych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska posiadala wiec zaskoczyc odbiorce, zapewniac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z fasonow

zachodnich, dywanowi skladajacy szacunek, a sposrod niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, naszych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie dworki. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ow wlasnie literatura, odmiennie

niz nurt uprzejmy, przykladala olbrzymia wage w celu rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj naszego kraju

rodowod uznawala za kluczowy tworcami tamtego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten nazywa sie dodatkowo

sarmackim od czasu slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. a, takze oddzialywujacej w pozniejsze ery.

Podzial tekstow na dwa nurty okazuje sie byc wygodny, lecz nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec uprzejmy i

zostaly siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Jednakze byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn a, takze Naborowski znajduja sie poetami, jacy znacznie sie

roznia – mozna dlatego mowic przynajmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w calej XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie swojej

swietnosci poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy

dorzecze Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm ma dwa znaczenia - pierwsze oznacza sposob zycia szlachty w calej XV a, takze XVI stuleciu, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje progres zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska posiadala poczucie, ze Polska swiadczy przedmurze religii chrzescijanskiej - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla wszak

najdalej w wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to

przekonanie na temat szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania

panstwowosci krajowej - na temat szczegolnej pozycji jaka gra Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia -

zywot na wsi, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne zostaly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie w calej

zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie

synonimem ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje w celu laski, czego swiadectwem okazuje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie w celu Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, porzadnych sady skazaly go w infamie a, takze banicje. Tej pamietniki mieszcza

okres sluzby wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych

propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii

a, takze milosci natury - sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski sposrod

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna sposrod pierwszych naszych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach

1688 - 1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie mnostwo wagi w celu konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie respektuje. Pisarz zwraca

atencje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne stosunek szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie dlaczego represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, ze represje nie dotykaja

wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go zjawisko, ze w kraju, ktory nie istnieje za jak oplacic armii,

ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z

nieprzecietnym realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje obecnych. Termin Sarmata

oznacza u Potockiego synonim rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego okazuje sie byc regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory ustaw: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek badz z ludzi postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego mszy, natomiast mysli tylko i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk biednej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic potem formy obronnej kraju, poniewaz szlachta w calej wojsku

wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny ludzi i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich w calej sluzbie

wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w calej utworach W. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka rzeczy szlachty a, takze panstwa. Wielokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa

polskiego, ktore chyli sie w kierunku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze maja mozliwosc sluzyc wychowankom

do zabawy. Wszyscy dbaja o prywatne dobro, nie interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady systemu spolecznego. Polacy

rozumuja tylko na temat zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku

upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje sama dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. W wierszu "Kto

mocniejszy ten lepszy" Potocki porusza trudnosc nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory nie moze

obronic sie poprzednio lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Wczesnym

rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, bowiem jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy ponizej

Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje tok bitwy a, takze rokowan. Calosc przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej

pomoc w calej zwyciestwie morzem poganami. Umilowanie ojczyzny widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi mezczyzna o obrone

ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Sporo jest w

calej nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

dosyc znaczna pozycje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do zobrazowanych faktow znajduja sie znakomitym

podlozem poznania ludzi i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza frakcja zawiera spis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu

wyprawach wojennych. Pas opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat

odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji w

celu walki zapewnia mu gotowosc zdobycia lupow, a nie milosc w celu ojczyzny. Pas mowi podobnie o odbytych podrozach obcych, ktore zostaly

wynikiem tej zainteresowan a, takze ciekawosci. Pas opisuje podobnie msze swieta, do ktorej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami.

Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z odmiennymi. Przykladem okazuje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej

doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial borykac sie w obozie wojskowym, wyszedl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni

fita. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej bratu. Aczkolwiek taki tryb zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W strefach Krakowa upatrzyl

sobie kandydatke na malzonke. W drugiej czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow"

zawiera wielki obraz istnienia ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swa klase zwaza za

godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty polaczone jest troska o dobrobyt i wartosci wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie wizerunek

typowego sarmaty. Bohater lubi zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki.

Sa pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady ludzi, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwoch. Monolog skierowany do partnera, wziety w calej cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jak utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac osobiscie sprawe sposrod ich wplywu na zywot

polityczne w calej owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym zdania, do jakich konfliktow a, takze klesk maja mozliwosc one doprowadzic, stal sie

ich najglosniejszym przeciwnikiem. W celu walki sposrod nimi uslugiwaly mu przede wszystkim bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak opowiesci, ukazuja wizerunek zycia w calej XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tych czasow.

Krasicki obnazal a, takze osmieszal w calej nich najbardziej znaczne wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote

szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie wielokrotnie sa aczkolwiek

uniwersalne a, takze ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory

staral sie byc nie tylko moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Od razu utwor ten jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony juz w

calej tytule, natomiast przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie,

nazbyt mlody ilosc lat, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna staranie o nauke i tradycje. Zarzuty owe

pokrywaja sie z takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle bezsensowne i bezsensowne, iz domyslec sie wolno, ze tym

sposobem Krasicki ukazuje zalety krola. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego strategii

wewnetrznej, natomiast jednoczesnie okazuje sie byc atakiem w sarmacje, w jej niedoskonalosci i podle przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje alkoholizm. Jest ona zrobiona na zasadzie dialogu, konwersacji prowadzonej za posrednictwem

dwoch szlachcicow. Jeden sposrod nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i na temat przykrych pierwotnego konsekwencjach. Wymowa satyry

okazuje sie byc pesymistyczna a mianowicie wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by znalezc ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje

rowniez typowe cechy Polakow, ktorzy przy alkoholu stale sa odwazni, swietnie znaja sie w polityce, a przy tym uwielbiaja dyskutowac i ponizej lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie czasow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Okazuje sie, ze w calej Rzeczypospolitej historia sie

raz za razem gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Tego rodzaju brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie zjawisk

przedstawiana byla w calej sposob niepodwazalny i bezposredni. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana w celu fikcyjnego adresata, niejednokrotnie

ujeta w przytoczenie, przez co autor chcial zaakcentowac swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji prawdopodobnie

najwyrazniej w calej satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w ludzi, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze byc uznany za reprezentanta

pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie

odpowiedniej tresci i unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje osiagaja V. w

calej. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Spaja w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Tematyka utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze

karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek posrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co

mnostwo trunku posiadal mozliwosc pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem

kompletnym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem

sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl sposrod slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, jaka wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego przedstawiaja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

czasow. Swoistym komentarzem do kompletnego zbioru okazuje sie byc „Wstep w celu bajek―. W sposob zartobliwy autor wymienia rozne ludzkie

wady, zachowujac ze spotykamy ludzi perfekcyjnych, ale to tak rzadkie postawy, ze mozna halasuje miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur a, takze kot― okazuje sie byc atakiem w jedna sposrod najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak zwana

maska: wystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne pouczenie, ze w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl tu problem uniwersalny, wazny odpowiednio dla wszelakiej zywej: pragnienie

wolnosci. Ptaszki w klatce to gadanina dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie w tej chwili w niewoli i nie zna smaku

wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje swe zycie w calej klatce a, takze uwaza, ze jest to troche normalnego. Aczkolwiek stary czyzyk nie zgadza sie

sposrod twierdzeniem mlodego. On kiedys byl nieskrepowany, zostal aczkolwiek uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie w celu niewoli, stale bedzie

pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac ta bajke, obrazuje sie w fakt, ze powstala pani po pierwszym rozbiorze Krajowy, moze dlatego Krasicki chcial

napisac na temat nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl w calej nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, lecz byl roznorodny. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal

ludzi naturalne, owymi, jakimi znajduja sie, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej

a, takze najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna w znacznym stopniu

wiecej zdobyc.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest bajka "Jagnie a, takze wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w swiecie

dominuje upowaznienie silniejszego, iz racja okazuje sie byc po stronie www tego, ktory ma moc. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci a, takze

okrucienstwa). Gdy pyta, ktorym prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, niedysponowany i w calej lesie", natomiast

nastepnie pozostanie pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego dziecka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca co wiecej wiare w calej Boga a,

takze smieje sie ze kazdego swietych. Aczkolwiek gdy maleje na jego zasobow choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana

Boga―, ale takze w „upiory―. Utwor pokaze jak bardzo ludzie sa chwiejni we osobistych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca

atencje, ze wielokrotnie teoretyczne wiedzy nie wspomagaja w zyciu.

Natomiast zatem glob w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki a,

takze zaprezentowane odbiorcy.

79. Zanalizuj role tekstow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: w calej Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Krajowy.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z glebokiej troski na temat kraj,

sposrod leku poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej celem powinno byc szczescie

ojczyzny. Poniewaz fart spoleczenstwa wynika z uzytecznosci wszystkich tej mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem edukacji krajowej byc powinna

zdatnosc obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl znacznie program reform Komisji

Oswiaty Narodowej.

Sporo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Powiedzial o wymogu utworzenia stabilnej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne polozenie w tej dzielach absorbuje krytyka krajowej magnaterii, jaka wini za upadek panstwa. Pisal: Wraz z samych mezczyzn zguba Polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal system reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Ponizej

swoim przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny a, takze polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra w

owczesne ludzie.

Do listy utworow wypada jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal w trakcie kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter klasyczny – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca a, takze akcji, niedobor jest takze scen masowych, calosc natomiast

utrzymana okazuje sie byc w 1 konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem

wplynac na reputacje publiczna i na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Dzielo ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc

odmian ustrojowych Krajowy, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przydac jak multum zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem a, takze ukazal chojrakow jednoczesnie

poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego

otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia dialogow

prezentujacych indywidualne poglady i racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― sa przedstawieni jak prawi a, takze wzorowi obywatele, ci „zli―

zas jak durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich synek Walery,

Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Z kolei ich wrogowie to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka klopoty, jakie stwarza szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jak doprowadza w celu upadku Krajowy, podobnie

jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory wysysa kazde sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swojego zycia silna i

wyzwolona z ponizej obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele gada, ale przewaznie bez sensu; zadziwia sie, ze

Starosta zezwala na kazde dziwne fantazje swojej zony (modnej); wreszcie okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: uwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu

konserwatywnego; Gadulski jest typowym szlachcicem, nie respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke

przymusem za mezczyzna, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski uosabia

jego niedobor zainteresowania wiedza, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; podobnie jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za swiete upowaznienie szlachty, na ktorym mozna z pewnoscia niezle zyskac; Szarmancki

okazuje sie byc czlowiekiem, ktory roztrwonil dobrobyt rodzicow w zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac sposobnosc finansowa, jakim sposobem

moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego fita nie nauczyly,

niczego zaciekawiajacego sie nie dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o wielkiej roli wyrazenia jako sprzet oddzialywania w spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na progres tego kierunku mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja nie sprzyja rozwojowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie –

byla to namietnosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Istota jego stalo rozumienie olsniewajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Poza literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane w calej malych odmianach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej

eleganckiej ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej tematyce

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od czasu 1730 w celu 1822. startuje sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w trzech dziedzinach istnienia:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. W 1740 wlozyl na fallusa szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam swieze metody ksztalcenia. Byl mezczyzna pijarem a, takze z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia

laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 roku kalendarzowego oddano w celu uzytku publicznego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum sadzi naukowej

panstwa. Na sejmie konwokacyjnym w calej 1764 roku kalendarzowego krolem Krajowy zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765

roku wlozyl na fallusa Szkole Rycerzy. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, ale rowniez

dawala gruntowna a, takze wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo

„Monitor― wzorowane w angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna

trybuna programowania reform. Redagowany w calej pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza.

„Monitor― poruszal wiec terazniejsze i rozne tematy. W bazie tego miesieczniki pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf,

felieton, reportaz, listy w celu redakcji a, takze odpowiedzi w nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego

szlachcica, biora w obrone mieszczan a, takze chlopow, pisza o klopotach gospodarczych a, takze politycznych Krajowy. Wydawany za posrednictwem

21 lat. Z inicjatywy krola w calej 1765 roku kalendarzowego zalozono na warszawskim rynku pierwszy w calej dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny.

Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach okreslany mianem Operalnia, w ktorym zaczely zalegac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Sklad polski

zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W.

Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal

przekonany majatek. Trusia przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa.

Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe a, takze podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor

morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze

dla zapewnienia nalezytego poziomu edukacji potrzebne znajduja sie dobre pozycje ksiazkowe dlatego w calej 1775 roku kalendarzowego powolana

Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo opracowanie a, takze wydanie nowych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794

roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego krola. Brali w

calej nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja

Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego

historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie czesci bohaterskie a, takze komiczne. Wynik komiczny

osiagniety zostaje przez celowe wykorzystanie kontrastu miedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast powaznym a, takze

podnioslym sposobem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, jaka wybucha miedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych

wowczas puchar, jak wiele trunku mogl pomiescic, na widok ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem kompletnym patosu,

opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne,

np. „wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od

czasu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np.

pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Czesc pierwsza tamtego poematu na temat charakterze konfesyjnym to niesamowity hymn w

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – ma poczucie dyspozycji, jest tworca, gra w gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Podlozem jego

macy jest namietnosc, ogarniajaca caly narod. W imie naszej milosci zada od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― –

krzyczy w calej uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac,

oczywiscie gwoli jego porzadna. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. W pogladach

Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza,

ktory podobnie poswiecil sie dla porzadna ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Wbrew szlachetnych intencji

jest skazany na kleske, bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny polega wiec w buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w imie szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on w calej pyche a, takze megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos w calej dyskusji odnosnie do oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba marki ruchu listopadowego i powodow jego katastrofy.

Nalezy podkreslic, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie w celu Paryza, porzadnych

uczestniczyl w calej wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich prasy emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze naszym Slowacki chcial dac replika na

testowanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, ze

rzady ludzi ludzi zostaly jedna sposrod przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku okazuje sie byc zamach w cara. Spoleczenstwo jest w calej tej kwestii podzielone. Wylacznie mlodzi

oficerowie pragna bitwy. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly bedaca sposobem dzialania. Lud,

reprezentowany za posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, jaka nienawidzi cara i zechce powstania, lecz potrzebuje

liderow. Wynik glosowania, ktore ma przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz posiada

kleske. Wolno zatem w calej dramacie odczytac caly tok powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, pierwotnego

pragnienie wolnosci jest tu oceniane jak bardzo przydatne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki entuzjazm zostal wyrzucony w bloto, niz

krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Krajowy. Krytykowal ludzie, ktoremu zabraklo

zdecydowania w calej walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narodowosc, niz ochronic

go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia w calej niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa,

ktory jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa historii i postepu.

Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie byly

dlatego rozumiane a, takze doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Dopiero po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub obszaru

pochowku. ―. Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci badz po zgonu. Smierc

uwydatnia dopiero pierwotnego wielkosc. Poeta uwaza, ze moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzetelnego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi w celu grobu, w calej ktory nie sklada ciala bohatera. Jest to symbol przetrwania

idealow Bema - bitwy o niepodleglosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Przebiega

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze

mezczyzna do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych ludzi, bo sen wieczny

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi porzadnych,

prawych a, takze uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - czarna noc jakos Murzyna―. W ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przezyc historie a, takze budzic w celu walki narody. Ale przedtem wielka idea Browna bedzie przez

pozostalych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Muzyka Chopina okazuje sie byc przedstawiona za

posrednictwem Norwida jak ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego dla

ludzi. Istota sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona sposrod ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny byt

wieczny. Idealu tamtego nie mozna zdobyc ale wolno don dazyc. Muzyka robi z ludzi istoty doskonale. Miara naszej doskonalosci okazuje sie byc

porownanie w celu hostii. W wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi

fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu teoria mowiaca, ze zniszczenie materialu nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci.

Wydaje sie tez w tym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie znajduja szczescia za istnienia, a nawet poprzez smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po zgonu

Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono dwa groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta

goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl w calej cieniu obszernych ludzi, nie doceniony, samotny, a zmarl w przytulku

dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka cene musi zaplacic kazda osobowosc za swoja

odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie tak bardzo dlugo jakim sposobem pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na okreslonych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady trzech jednosci: czas miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) trwa 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa sie

w duzej liczby miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – kompozycja otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom.

mieszal konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne:

wielkie monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Szczegoly epickie: legend

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek kobieta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen senatora),

pokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa koncepcji wolnosci swietnie poswiecic caly narod, niz ocalic fita ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia w calej niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory

jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa historii i postepu.

Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, jakim

przykryta okazuje sie byc „anielska psyche narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal inicjatywa sil

politycznych o charakterze demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― 2-ie plaszczyzny historyczne, historie wielka, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal pierwotnego od siebie, dzieki czemu historia ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Wraz z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie a, takze

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa w ugruntowanych za posrednictwem tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je dlatego autor w calej wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie w celu panstwa a, takze monarchy. W celu

Sienkiewicza tej bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa

nieskomplikowane, autor zaznacza kilka zasadniczych typow pierwotnego charakteru. Cechy typowe znajduja sie najlepiej dostrzegalne w

charakterystyce Zagloby, nadrzednego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy,

a wiec posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod

obcym najezdzca przez caly narod naszego kraju oraz metryka grozy polozenia naszego kraju w trakcie najazdu. Ukazanie wojny wraz z Szwedami jak

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc a, takze szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie tej moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez krola,

brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc liderow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna walka

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu uswiadamia

Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne energii i

izolowali sie od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Ukazujac

szeroko pobudki kleski patrzyl z ogromnym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc i brak

wiary narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w kategoriach wznioslego

cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania, zawiera mnostwo aluzji a, takze

mozna uwazac go za utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa wstrzymac sie ponizej Termopilami,

porzadnych Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom

tamtego brak. Poeta nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac

szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie

wyzebral udzialu w calej powstaniu, a wiec identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska w stosunku

do powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, autor pokazuje naszemu portalowi tylko represje

popowstancze ( wydarzenia sposrod 1823 roku kalendarzowego, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk

mozemy zostac poinformowanym z polaczeniu naocznych swiadkow – harmonijne z prawda historyczna. Wystepuja takze liczne postacie historyczne,

w tym takze Nowosilcow. Mozemy dodatkowo odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach,

walce a, takze tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Wlaczony jest trudnosc winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, natomiast Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w

calej utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Drobne zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic kluczowego czlowieka a, takze

patrzec obojetnie na czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo za zycia nie postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie mozna uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec odczucia innych, nie kpic sposrod

nich a, takze samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory ma romantyczny punkt widzenia na istote milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, znajduja

sie przeznaczone niezwyklego przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na ziemi nie mogli byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom upowaznienie do prywatnego szczescia i szydzi sposrod tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie.

Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za istnienia

zazna mezczyzna szczescia ziemskiego, bo taki fakt podobnie opoznia a, takze utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem istotne wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej na temat natchnienie, pomocna dlon w robieniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody,

nieba, obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chojrakow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc mozna przeczytac

sie takze arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu badz klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona w Moskwe).

Deficyt jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - otoczenia bogow a, takze ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie