L

EŒNE

P

RACE

B

ADAWCZE

, 2006, 1: 103–118.

Adam K

ALISZEWSKI

*

LASY MIEJSKIE – PRZEGL¥D WYBRANYCH ZAGADNIEÑ

NA PODSTAWIE LITERATURY

URBAN FORESTS – LITERATURE REVIEW ON SELECTED TOPICS

Abstract. Literature concerning urban forests is very extensive and covers prac-
tically all the aspects related to forests in urban areas. The article gives histori-
cal review, a present concept of urban forests, and the results of the first forest
inventories in urban areas. It also describes functions of urban forests and for-
estry, issues concerning forest policy, and rules of forest management. The arti-
cle is concluded with the section on economic aspects of urban forests.
Key words: urban forests, urban areas, forest functions.

*

Instytut Badawczy Leœnictwa, Zak³ad Ekonomiki i Polityki Leœnej, 00-973 Warszawa, ul. Bitwy
Warszawskiej 1920 r. 3, [e-mail]

1. WSTÊP

Przemiany spo³eczno-ekonomiczne zachodz¹ce w krajach rozwiniêtych spo-

wodowa³y w ostatnich dekadach gwa³town¹ i szerok¹ migracjê ludnoœci wiejskiej
do miast. Choæ samo zjawisko nie jest nowe i trwa od pocz¹tku istnienia oœrodków
miejskich, dynamika i skala procesu nie znajduj¹ analogii w historii.

Niezale¿nie od miejsca zamieszkania, ludzie maj¹ potrzebê kontaktu ze œro-

dowiskiem naturalnym, przekszta³conym w mo¿liwie niewielkim stopniu. W roz-
budowuj¹cych siê i coraz gêœciej zaludnionych miastach gwa³townie roœnie popyt
na miejsca wypoczynku i rekreacji. Sytuacja ta sprawia, ¿e miejskie i wokó³-
miejskie tereny zielone, w tym lasy, poddawane s¹ silnej antropopresji i konieczne
staje siê odpowiednie ich zagospodarowanie, uwzglêdniaj¹ce potrzeby i ocze-
kiwania spo³eczne. W tym kontekœcie, w ostatnich dekadach coraz wiêkszego
znaczenia nabiera koncepcja leœnictwa miejskiego (urban forestry), w której za-
gospodarowanie zasobów leœnych s³u¿y zapewnieniu spo³ecznoœci miejskiej szero-
kich korzyœci psychologicznych, socjologicznych, ekonomicznych i estetycznych
(Miller 1997). Z uwagi na swój multidyscyplinarny charakter nowe podejœcie do
zagospodarowania lasów na obszarach zurbanizowanych stawia zupe³nie nowe
wyzwania odnoœnie do planowania, projektowania i zagospodarowania lasów w
miastach i wokó³ nich.

Celem niniejszego artyku³u jest przybli¿enie problematyki poruszanej w ostat-

nich latach w wybranych publikacjach naukowych i popularnonaukowych do-
tycz¹cych lasów miejskich. Literatura tematu jest niezwykle bogata i dotyczy
praktycznie wszystkich aspektów zwi¹zanych z lasami na obszarach zurbanizo-
wanych.

Ni¿ej zaprezentowany przegl¹d powsta³ na podstawie literatury dostêpnej w

Bibliotece Instytutu Badawczego Leœnictwa w Warszawie oraz wa¿niejszych opra-
cowañ ogólnie dostêpnych w Internecie. Nie pretenduje on do miana przegl¹du
uniwersalnego (systemowego), na podstawie którego mog³yby zostaæ sformu³o-
wane jednoznaczne wnioski, a jedynie koncentruje siê wokó³ najwa¿niejszych
zagadnieñ poruszanych w literaturze przedmiotu.

2. RYS HISTORYCZNY LASÓW MIEJSKICH

Lasy miejskie stanowi¹ wa¿ny element zieleni miejskiej, a korzystanie z ich

ró¿norodnych funkcji ma tak d³ug¹ historiê, jak samo osiedlanie siê ludzi w
miastach (Lawrence 1995). Na rozwój lasów i pe³nione przez nie funkcje za-
sadniczy wp³yw na przestrzeni wieków wywiera³y czynniki biofizyczne, spo³ecz-
no-ekonomiczne, kulturowe oraz polityczne. Lasy na terenach zurbanizowanych
ró¿ni¹ siê znacz¹co od pozosta³ych obszarów leœnych, zarówno po³o¿eniem wzglê-

104

A. Kaliszewski

dem terenów zurbanizowanych, struktur¹ i w³aœciwoœciami samego ekosystemu
leœnego, jak równie¿ iloœci¹ urz¹dzeñ rekreacyjnych, rodzajem i liczb¹ podmiotów
zaanga¿owanych w tworzenie polityki leœnej i decyduj¹cych o sposobie ich za-
gospodarowania, a tak¿e czêstym wystêpowaniem konfliktów spo³ecznych na tle
wykorzystania ich zasobów (Konijnedijk 1997b).

Wed³ug Konijnendijka historia leœnictwa miejskiego w Europie Zachodniej

powinna byæ postrzegana w kontekœcie spo³eczno-ekonomicznym, politycznym i
kulturowym. We wczesnym œredniowieczu lasy miejskie by³y w³asnoœci¹ w³adców
feudalnych i kleru, a g³ówn¹ ich funkcj¹ by³o zapewnienie ich w³aœcicielom
miejsca do polowañ i rekreacji oraz dostarczanie surowca drzewnego (Konij-
nendijk 1997b). Z up³ywem stuleci, w miarê rozrastania siê oœrodków miejskich,
lasy naturalne powoli ustêpowa³y miejsca lasom i zadrzewieniom wprowadzanym
przez cz³owieka. W XVII i XVIII wieku w wielu du¿ych miastach europejskich
zaczê³y powstawaæ rezydencyjne ogrody, linearne promenady, niewielkie skwery
oraz du¿e parki, zak³adane przez bogat¹ arystokracjê i przedstawicieli wy¿szych
klas spo³ecznych (Lawrence 1995). W miarê rozwoju mieszczañstwa i umacniania
siê jego wp³ywów powstawa³y lasy miejskie, zwykle maj¹ce charakter w³asnoœci
publicznej. W pocz¹tkowym okresie ich fundatorami byli przedstawiciele wy¿-
szych klas spo³ecznych, z czasem ich miejsce zajmowali przemys³owcy i inne
osoby prywatne. Du¿ego znaczenia zaczê³y nabieraæ wówczas funkcje rekreacyjne
i œrodowiskowe, wci¹¿ jednak traktowane na równi z funkcjami produkcyjnymi.
Od II po³owy XIX wieku opiekê nad lasami w miastach stopniowo zaczê³y przej-
mowaæ rady miejskie i zarz¹dy regionalne, co znacz¹co wp³ynê³o na wzrost
powierzchni publicznych lasów miejskich. W kolejnych dziesiêcioleciach ludnoœæ
miejska coraz bardziej anga¿owa³a siê w kszta³towanie polityki miast w od-
niesieniu do obszarów leœnych, co przyczynia³o siê do znacznego ograniczenia
ekonomicznego u¿ytkowania lasów, z korzyœci¹ dla realizacji funkcji pozapro-
dukcyjnych, z funkcj¹ rekreacyjn¹ na czele. Wzrasta³ równie¿ udzia³ lokalnych
spo³ecznoœci w podejmowaniu decyzji zwi¹zanych z lasami (Konijnedijk 1997b,
Lawrence 1995).

Lawrence (1995) wymienia trzy najwa¿niejsze funkcje, jakie pe³ni³y lasy w

miastach do pocz¹tku XX wieku: stanowi³y one element naturalny w silnie przek-
szta³conym œrodowisku antropogenicznym, by³y obiektem estetycznym, kszta³-
tuj¹cym pejza¿ miejski, oraz odgrywa³y rolê spo³eczn¹, podkreœlaj¹c zhierar-
chizowan¹ strukturê spo³ecznoœci miejskiej oraz strukturê w³adzy wœród mieszkañców
miast.

Chocia¿ niektóre lasy by³y pod bezpoœrednim wp³ywem miast przez ca³e

wieki, szczególnie w Europie, gwa³towna „urbanizacja” lasu jest zjawiskiem sto-
sunkowo nowym (Konijnendijk 2003, Moll 1995). Konijnedijk (1997b) zauwa¿a,
¿e na proces ten szczególnie du¿y wp³yw mia³ rozwój przemys³owego spo³e-
czeñstwa miejskiego. Dynamiczna urbanizacja doprowadzi³a do zmian w sposobie
sprawowania w³adzy oraz do stopniowego przekszta³cenia siê spo³eczeñstwa feu-
dalnego w pluralistyczne spo³eczeñstwo demokratyczne, w którym w tworzeniu

Lasy miejskie – przegl¹d wybranych zagadnieñ na podstawie literatury

105

polityki mog¹ braæ udzia³ wszyscy. Z drugiej strony urbanizacja i industrializacja
doprowadzi³y do wzrostu wyobcowania mieszkañców miast wobec natury, co w
odpowiedzi wymusi³o wiêkszy popyt na lasy i tereny zielone w miastach.

3. WSPÓ£CZESNA KONCEPCJA LASÓW MIEJSKICH

W ostatnich dziesiêcioleciach coraz wiêkszego znaczenia nabiera nowa kon-

cepcja leœnictwa miejskiego (urban forestry). Jest ona definiowana najczêœciej jako
„sztuka, nauka i technika gospodarowania drzewami i zasobami leœnymi w eko-
systemach miejskich i wokó³ nich w celu zapewnienia spo³ecznoœciom miejskim
korzyœci psychologicznych, socjologicznych, ekonomicznych i estetycznych”
(Miller 1997). Sam termin urban forestry zosta³ u¿yty po raz pierwszy w 1965 roku
dla okreœlenia tytu³u absolwenta studiów w zakresie pielêgnacji drzew w miejskich
dzielnicach Toronto (Johnston 1996). Ta multidyscyplinarna, a w swej idealnej
formie nawet interdyscyplinarna, koncepcja, opracowana w drugiej po³owie lat 60.
XX wieku w Ameryce Pó³nocnej, ma s³u¿yæ zintegrowaniu planowania i zago-
spodarowania wszystkich zasobów drzewnych na obszarach miejskich (Konij-
nendijk 2003). Do tego celu wykorzystywane s¹ osi¹gniêcia nauk podstawowych i
stosowanych, przyrodniczych i spo³ecznych, a tak¿e humanistycznych i plani-
stycznych (Konijnendijk i in. 2000, Moll 1995).

Konijnendijk (2003) zauwa¿a, ¿e stosowany w obszarze anglojêzycznym

termin urban forestry, przet³umaczony na inne jêzyki europejskie, nie oddaje istoty
zagadnienia. Wiêkszoœæ stosowanych dotychczas terminów (np. niemiecki Stadt-
wald) ma d³ug¹ tradycjê i odnosi siê jedynie do surowcowego elementu zieleni
miejskiej. Lasy miejskie czy komunalne s¹ bowiem typowo europejskim zja-
wiskiem, maj¹cym d³ug¹ historiê zagospodarowania i ochrony oraz ugruntowan¹,
powszechnie stosowan¹ terminologiê.

Choæ w Ameryce Pó³nocnej nowa koncepcja nie spotka³a siê w pocz¹tkowym

okresie z entuzjastycznym przyjêciem – g³ównie z powodu sprzeciwu specjalistów
z zakresu pielêgnacji terenów zielonych, obawiaj¹cych siê zdominowania przez
leœników ich obszaru dzia³ania – ju¿ na pocz¹tku lat 70. opór wobec idei leœnictwa
miejskiego os³ab³, by z czasem przerodziæ siê w szerok¹ akceptacjê, wyra¿on¹
poparciem zarówno ze strony leœników, jak i osób zajmuj¹cych siê pielêgno-
waniem zieleni miejskiej (Johnston 1996).

Znacznie d³u¿ej trwa³a akceptacja leœnictwa miejskiego w Europie, gdzie

mimo d³ugiej tradycji planowania, projektowania i zagospodarowania miejskich
obszarów zielonych, zintegrowane podejœcie urban forestry trafi³o na podatny
grunt dopiero w latach 90. XX wieku. Sta³o siê tak przede wszystkim za spraw¹
wzrastaj¹cej gwa³townie od lat 80. presji mieszkañców miast na lasy wokó³ wiel-
kich aglomeracji i nasilaj¹cego siê popytu na funkcje pe³nione przez zieleñ miejsk¹

106

A. Kaliszewski

(Konijnendijk 2003, £onkiewicz 1997). Konijnendijk (2003) podaje za John-
stonem (1997), ¿e pierwszym pañstwem europejskim, które przyjê³o i zaczê³o
wprowadzaæ w ¿ycie now¹ koncepcjê leœnictwa miejskiego, by³a Wielka Brytania.

Pojêcie „lasu” w ramach koncepcji urban forestry jest znacznie szersze ni¿ to

wyznaczone przez tradycyjne leœnictwo. Termin ten obejmuje bowiem, poza „ty-
powymi” lasami, równie¿ niewielkie zadrzewione po³acie, parki i ogrody, jak
równie¿ pojedyncze drzewa (Konijnendijk 2003). Rola leœnika prowadz¹cego
gospodarstwo lasów miejskich jest wiêc wieloaspektowa i wymaga innego przy-
gotowania i sposobu myœlenia, ni¿ ma to miejsce w przypadku leœników prowa-
dz¹cych tradycyjne gospodarstwo leœne (Vogel 1978). Prowadzenie w³aœciwej
gospodarki w lasach miejskich musi byæ wiêc poprzedzone odpowiednim do-
skonaleniem zawodowym kadr i przekazywaniem im mo¿liwie szerokiego wyk-
szta³cenia (Andersen 1978). Szkolenie powinno obejmowaæ wiele dyscyplin i
³¹czyæ ze sob¹ nauki przyrodnicze z naukami spo³ecznymi (Andersen i in. 2002).
Od kilku lat s¹ tworzone i funkcjonuj¹ odrêbne programy i kierunki studiów
poœwiêcone leœnictwu miejskiemu (Konijnendijk 2003), jednak liczba studentów
podejmuj¹cych takie studia w Europie nie jest du¿a (Andersen i in. 2002).

Niektórzy autorzy zwracaj¹ uwagê na koniecznoœæ szerokiej edukacji pub-

licznej, która – odpowiednio prowadzona – przyczyni siê do wzrostu zaanga¿o-
wania w sprawy lasów miejskich pojedynczych osób, grup szkolnych, organizacji
ochrony przyrody czy przedstawicieli drobnego biznesu i mo¿e byæ czynnikiem
decyduj¹cym o powodzeniu wielu dzia³añ podejmowanych na tym obszarze przez
organy publiczne (Springgate i Hoesterey 1995). Konijnendijk (2003) podkreœla
koniecznoœæ zintensyfikowania badañ naukowych w zakresie leœnictwa miejskie-
go. Dziedzina ta jest ju¿ bardzo szeroko badana w Stanach Zjednoczonych (John-
ston 1996). Von Gadow (2002) zauwa¿a, ¿e zwa¿ywszy na spo³eczne i kulturowe
znaczenie lasów miejskich, poœwiêcana im przez europejskich naukowców uwaga
jest dalece niewystarczaj¹ca.

4. ZASOBY LASÓW MIEJSKICH

Pierwsza kompleksowa ocena zasobów lasów miejskich zosta³a przeprowa-

dzona w Stanach Zjednoczonych w 2000 roku (Dwyer i in. 2000). W tym celu
wykorzystano kombinacjê ró¿nych metod, w tym metod satelitarnych. Inwen-
taryzacja wykaza³a, ¿e w Stanach Zjednoczonych 77,4 mld drzew pokrywa 33,4%
obszarów zurbanizowanych (okrêgów miejskich), co stanowi oko³o 8% obszaru
l¹dowego oraz jedn¹ czwart¹ wszystkich drzew w 48 stanach. Na obszarach o
zwartej zabudowie miejskiej (miasta i osiedla) 3,8 mld drzew pokrywa 27,1%
powierzchni, czyli oko³o 1% terytorium ca³ych Stanów Zjednoczonych (Dwyer i
in. 2000).

Lasy miejskie – przegl¹d wybranych zagadnieñ na podstawie literatury

107

Zasoby lasów miejskich w Europie, choæ wydaj¹ siê nieznaczne w porównaniu

z pozosta³ymi lasami, zajmuj¹ miliony hektarów i s¹ Ÿród³em licznych wysoce
po¿¹danych dóbr i us³ug. Mimo du¿ego znaczenia tych lasów, dotychczas nie
zosta³a przeprowadzona ¿adna kompleksowa ich inwentaryzacja, daj¹ca porów-
nywalne wyniki na poziomie krajowym b¹dŸ miêdzynarodowym (Konijnendijk
2003).

Przeprowadzone przyczynkowe badania wskazuj¹, ¿e udzia³ terenów zie-

lonych w wybranych miastach europejskich jest bardzo zró¿nicowany i oscyluje
miêdzy 5% w Madrycie a 60% w Bratys³awie, a œrednio wynosi oko³o 30%
(Stanners i Bourdeau 1995). Na podstawie badañ przeprowadzonych w 26 miastach
Europy oszacowano, ¿e przeciêtne pokrycie terenu przez zadrzewienia wynosi w
granicach miast 18,5%, a œrednia powierzchnia terenów zielonych przypadaj¹ca na
jednego mieszkañca – 104 m

2

. Badania Ottitscha (2002) pokazuj¹, ¿e ró¿nica

miêdzy powierzchni¹ terenów zadrzewionych przypadaj¹cych na jednego miesz-
kañca w badanych przez niego 14 miastach wynosi³a od 6 do 7000 m

2

(Konij-

nendijk 2003).

Wa¿yñski (1995) przedstawia dane z niepublikowanego opracowania pod

redakcj¹ Kasprzaka (1981), które potwierdzaj¹ ogromne zró¿nicowanie powierz-
chni lasów w polskich miastach – miasto Biskupiec ma lasy o powierzchni jedynie
1,11 ha, podczas gdy Warszawa – 2692,77 ha. Spoœród 199 miast posiadaj¹cych na
swoim obszarze lasy 143 (czyli 72%) ma lasy komunalne o powierzchni nie
przekraczaj¹cej 100 ha. Ponadto lasy w polskich miastach charakteryzuje du¿e
rozdrobnienie.

Kraje Pó³nocnej i Œrodkowej Europy oceniaj¹, ¿e ich zasoby lasów miejskich

stanowi¹ jeden do kilku procent wszystkich lasów. Udzia³ ten jest zdecydowanie
wy¿szy w bardziej zurbanizowanych rejonach Zachodniej Europy i ca³y czas
wzrasta na skutek intensywnych zalesieñ w s¹siedztwie du¿ych aglomeracji miej-
skich w tej czêœci kontynentu (Konijnendijk 2003).

5. FUNKCJE LASÓW I CELE LEŒNICTWA MIEJSKIEGO

Lasy miejskie maj¹ bardzo du¿e znaczenie w zaspokajaniu pozaprodukcyj-

nych us³ug publicznych, a sama produkcja surowca drzewnego ma w nich na ogó³
niewielkie znaczenie (Konijnendijk 2003). Do g³ównych funkcji lasów miejskich
zaliczyæ nale¿y: umo¿liwienie mieszkañcom rekreacji i wypoczynku, ochronê
przyrody i krajobrazu, ochronê bioró¿norodnoœci, zapewnienie walorów estetycz-
nych, kszta³towanie warunków klimatycznych oraz produkcjê drewna (Germann-
Chiari i Seeland 2004, £onkiewicz 1997, por. te¿ Wa¿yñski 1995).

Wagê spo³ecznych funkcji lasów miejskich podkreœla fakt, ¿e s¹ one, razem z

innymi terenami zielonymi, najpopularniejszymi miejscami rekreacji w Europie.

108

A. Kaliszewski

Konijnendijk (2003) przytacza wyniki badañ Moigneu (2001) i Rydberga (1998).
Pierwszy z badaczy szacuje, ¿e od jednej czwartej do po³owy wszystkich wizyt w
lasach francuskich ma miejsce na obszarze 80 tys. hektarów lasów w Wielkim
Regionie Paryskim. Badania Rydberga przeprowadzone w Szwecji wykaza³y, ¿e
55% wszystkich wizyt mieszkañców w tamtejszych lasach ma miejsce na ob-
szarach miejskich i wokó³ miast.

Jeden hektar lasu miejskiego w Europie przyci¹ga przeciêtnie kilka tysiêcy

odwiedzaj¹cych rocznie (Konijnendijk 2003), przy czym zdecydowana wiêkszoœæ
wszystkich wizyt rekreacyjnych w lasach – w przypadku mo¿liwoœci wyboru
kompleksu leœnego przez odwiedzaj¹cych – ma miejsce nie dalej ni¿ 1–2 km od
miejsca zamieszkania (Prastholm i in. 2002), bowiem najwa¿niejsz¹ zachêt¹ do
korzystania z lasów miejskich jest fakt, ¿e s¹ one dobrze znane mieszkañcom
(Bussey i Coles 1995, Donis 2003). Do innych czynników istotnie warunkuj¹cych
liczbê wizyt w lasach nale¿y wielkoœæ kompleksu leœnego (powy¿ej 2 ha), od-
powiednio otwarta struktura (Bussey i Coles 1995), lokalizacja, charakterystyka
drzewostanu oraz stopieñ zanieczyszczenia (Donis 2003). Z uwagi na du¿e po-
wodzenie, jakim ciesz¹ siê lasy miejskie, jedna pi¹ta duñskich gmin planuje w
najbli¿szych latach prowadziæ zalesienia, by przyci¹gn¹æ nowych mieszkañców.
Badania wykazuj¹ bowiem, ¿e s¹siedztwo przyrody, w tym lasu, by³o jednym z
wa¿niejszych kryteriów wyboru obecnego miejsca zamieszkania dla badanych
mieszkañców Danii (Prastholm i in. 2002).

Lasy miejskie dysponuj¹ wielkimi i nie zawsze w pe³ni wykorzystywanymi

mo¿liwoœciami regeneracji ludzkiej psychiki i neutralizowania indywidualnych
chorób (Kaplan 1995, Grahn i Stigsdotter 2003, Hastie 2003, Miller 1997). Mog¹
one tak¿e stanowiæ wa¿ne miejsce integracji ludzi m³odych i starych, obcokrajow-
ców, bezrobotnych i innych grup spo³ecznych (Germann-Chiari i Seeland 2004), a
tak¿e pe³niæ funkcjê edukacyjn¹ (£onkiewicz 1997) oraz kulturow¹ i kulturo-
twórcz¹ (Lawrence 1995). Leœnictwo miejskie mo¿e staæ siê skutecznym na-
rzêdziem budowania lokalnej wspólnoty (Dwyer i in. 2000). Jako obszary dobrej
wspó³pracy s³u¿b miejskich z mieszkañcami, lasy miejskie mog¹ przyczyniæ siê do
poprawy przejrzystoœci i wizerunku leœnictwa w spo³eczeñstwie (von Gadow
2002).

Obok funkcji spo³ecznych lasy miejskie pe³ni¹ ca³y wachlarz funkcji œro-

dowiskowych, w tym funkcjê klimatyczno-filtracyjn¹ – tzw. przewietrzanie miast
(£onkiewicz 1997). Roœlinnoœæ miejska wy³apuje cz¹stki sta³e oraz zanieczy-
szczenia gazowe (McPherson i in. 1995, Hastie 2003) oraz poch³ania i magazynuje
wêgiel atmosferyczny (Johnson i Gerhold 2003), a tak¿e kszta³tuje korzystny
mikroklimat (Konijnendijk 2003). Lasy miejskie zapobiegaj¹ odp³ywowi wód
podczas ulewnych deszczy i chroni¹ zasoby wody pitnej (Hastie 2003). Ponadto
efektywnie chroni¹ glebê oraz ³agodz¹ surowy klimat poprzez och³adzanie po-
wietrza, redukcjê si³y wiatru i ocienianie (McPherson i in. 1995).

Milligan Raedeke i Raedeke (1995) oraz Miller (1997) zauwa¿aj¹, ¿e poziom

bioró¿norodnoœci obszarów zielonych – w tym lasów – w miastach i w ich bliskim

Lasy miejskie – przegl¹d wybranych zagadnieñ na podstawie literatury

109

otoczeniu czêsto jest bardzo wysoki. Potwierdza to wystêpowanie parków na-
rodowych w bezpoœrednim s¹siedztwie niektórych du¿ych miast europejskich –
Moskwy, Warszawy i Wiednia (Konijnendijk 2003). Nawet niewielkie powierz-
chnie zalesione w aglomeracjach miejskich daj¹ mieszkañcom mo¿liwoœæ kontaktu
ze œrodowiskiem przyrodniczym w silnie przekszta³conym œrodowisku antropo-
genicznym (Agee 1995). Miller (1995) zwraca uwagê na du¿e znaczenie wartoœci
estetycznych krajobrazu dla mieszkañców aglomeracji miejskich.

Badania fiñskie przeprowadzone w dwóch miastach œredniej wielkoœci wy-

kaza³y, ¿e spoœród funkcji oferowanych przez lasy miejskie najwa¿niejsz¹ dla
mieszkañców jest funkcja ochrony przyrody (40% respondentów) i rekreacyjna
(ponad 30% badanych). Zdecydowanie mniejsze znaczenie nadano korzyœciom
klimatycznym – ochronie przed wiatrem, zmniejszaniu zanieczyszczeñ powietrza
oraz redukcji ha³asu. Badani wskazali równie¿ na wartoœæ architektoniczn¹ lasów,
przejawiaj¹c¹ siê w os³anianiu zabudowañ i podnoszeniu wartoœci posiad³oœci.
Wiêkszoœæ badanych Finów nie zauwa¿a istotnych efektów negatywnych wy-
nikaj¹cych z s¹siedztwa lasów miejskich. Wœród niekorzystnych zjawisk wymie-
niane jest jednak przyci¹ganie chuliganów, obni¿enie poziomu bezpieczeñstwa,
ocienianie budynków, niebezpieczeñstwo spowodowane spadaj¹cymi ga³êziami
oraz zaœmiecanie terenu œció³k¹ (Tyrväinen 2001).

Donis (2003) podaje informacjê, ¿e z uwagi na zapewnianie przez lasy od-

powiednich warunków dla rekreacji i poprawy zdrowia mieszkañców miast oraz
minimalizowanie negatywnego wp³ywu obszarów miejskich na otaczaj¹ce je œro-
dowisko, ³otewskie prawodawstwo wymaga, aby wokó³ miast by³y tworzone leœne
pasy ochronne.

6. POLITYKA LEŒNA, ZARZ¥DZANIE LASAMI MIEJSKIMI

Wzrastaj¹ce znaczenie lasów na terenach zurbanizowanych i rosn¹cy popyt na

ich funkcje wymusza na w³adzach miejskich i zarz¹dcach lasów odpowiednie
kszta³towanie polityki ochrony i zagospodarowania tych zasobów (Konijnendijk
1997a, b, Andersen i in. 2002, Johnston 1998). Polityka ta powinna byæ œciœle
po³¹czona z polityk¹ spo³eczn¹, tak aby poda¿ us³ug publicznych zaspokaja³a
indywidualny popyt i oczekiwania (Germann-Chiari i Seeland 2004). Polityka
wzglêdem lasów miejskich mo¿e znacz¹co wp³ywaæ na kszta³t krajowej polityki
leœnej, o czym œwiadcz¹ przyk³ady Belgii (Flandria), Danii, Irlandii, Holandii oraz
Wielkiej Brytanii, gdzie w programach zalesieniowych priorytetowo traktuje siê
otoczenie du¿ych aglomeracji miejsko-przemys³owych. W praktyce jednak roz-
winiêcie prawdziwej polityki leœnej na poziomie miasta stanowi powa¿ny dylemat,
czego przyczyn nale¿y szukaæ w problemach finansowych, walce ugrupowañ
politycznych oraz odmiennych priorytetach poszczególnych grup zawodowych i
spo³ecznych (Konijnendijk 2003).

110

A. Kaliszewski

Zarz¹dzanie lasami miejskimi wymaga umiejêtnoœci administrowania, zna-

jomoœci zagadnieñ finansowych, zrêcznoœci politycznej i bardzo dobrej znajomoœci
specyfiki œrodowiska miejskiego (Duvernoy 1995, Dwyer i in. 2000, Grey 1996).
Grey (1996) zwraca uwagê na ogromn¹ z³o¿onoœæ œrodowiska miejskiego. Autor
wyró¿nia: 1) œrodowisko fizyczne, obejmuj¹ce las miejski sam w sobie, miejsce
jego lokalizacji, cele, jakim s³u¿y, jednostki pielêgnuj¹ce oraz ograniczenia i
mo¿liwoœci zagospodarowania; 2) œrodowisko instytucjonalne, zawieraj¹ce zasoby
spo³eczne, w tym Ÿród³a finansowania, us³ugi, doradztwo techniczne, wolontariat,
a tak¿e mo¿liwoœci komunikacji; 3) œrodowisko legislacyjne, tworzone przez
obowi¹zuj¹ce akty prawne; oraz 4) œrodowisko polityczne (por. te¿ Bradley 1995).

Du¿a skutecznoœæ dzia³añ w sferze zarz¹dzania lasami miejskimi mo¿liwa jest

jedynie przy wspó³pracy w³adz lokalnych z organizacjami pozarz¹dowymi i miesz-
kañcami (Duvernoy 1995, Tyrväinen i in. 2003, por. te¿ Van Elegem i in. 1997,
2002). Leœnictwo miejskie musi bowiem odzwierciedlaæ postrzeganie lasu przez
ludnoœæ miejsk¹ i prowadziæ do zaspokajania potrzeb spo³ecznych (Vaux 1980,
Germann-Chiari i Seeland 2004).

Springgate i Hoesterey (1995) podkreœlaj¹, ¿e zasoby naturalne musz¹ byæ za-

rz¹dzane z takim samym profesjonalizmem i zaanga¿owaniem, jak zasoby spo³ecz-
ne. Do kluczowych celów zarz¹dzania zaliczaj¹ oni: zapewnienie bezpieczeñstwa
obywateli, poprawê stanu lasu, ochronê ostoi dzikiej przyrody, zapewnianie miejsc
do rekreacji, tworzenie stref buforowych i separacji przestrzennej oraz ochronê
wód. Agee (1995) zauwa¿a, ¿e proces ekologiczny jest zwykle d³u¿szy ni¿ proces
spo³eczny, dlatego w odniesieniu do lasów miejskich konieczne jest planowanie
d³ugookresowe, uwzglêdniaj¹ce docelow¹ strukturê krajobrazu metropolii (por. te¿
Miller 1997). Miller (1995) konstatuje, ¿e w wielu miastach wartoœciom kraj-
obrazowym nadal poœwiêca siê zbyt ma³o uwagi w procesie planowania, mimo
licznych skarg i zastrze¿eñ w tym zakresie ze strony mieszkañców. Tymczasem
w³aœciwe planowanie mo¿e z powodzeniem s³u¿yæ poprawie estetyki miejskich
ekosystemów leœnych, a wiêc tak¿e podniesieniu ich wartoœci rekreacyjnych i
edukacyjnych (Springgate i Hoesterey 1995).

Mo¿liwoœæ realizacji przez leœnictwo miejskie bardzo ró¿norodnych funkcji,

choæ ¿adnej z nich w pe³nym wymiarze, prowadzi czêsto do sytuacji konfliktowych
(Konijnendijk 2003). S¹ one logiczn¹ konsekwencj¹ bardzo wysokiego popytu na
dobra i us³ugi leœnictwa miejskiego w warunkach stosunkowo ograniczonej bazy
surowcowej i us³ugowej (Konijnendijk 2003, Konijnendijk 1997b). Bradley (1995)
jest zdania, ¿e zrozumienie celu, jakiemu s³u¿¹ lasy na obszarach zurbanizo-
wanych, i dostrze¿enie korzyœci spo³ecznych wynikaj¹cych z obecnoœci lasów w
miastach mog¹ istotnie przyczyniæ siê do ograniczania skali i natê¿enia konfliktów
dotycz¹cych sposobów zagospodarowania lasów. Wed³ug Millera (1995) konflikty
miêdzy zachowaniem funkcji krajobrazowej i estetycznej a realizacj¹ innych celów
gospodarowania mog¹ byæ z³agodzone podczas procesu planowania, gdzie zawsze
do pewnego stopnia mo¿liwe jest uwzglêdnienie wartoœci estetycznych. Konij-

Lasy miejskie – przegl¹d wybranych zagadnieñ na podstawie literatury

111

nendijk (1997b) zauwa¿a, ¿e sytuacje konfliktowe sta³y siê wa¿nym aspektem
procesu tworzenia polityki lasów miejskich. Badania fiñskie pokazuj¹, i¿ sku-
tecznym sposobem unikania potencjalnych konfliktów jest w³¹czenie do procesu
planowania dotycz¹cego zagospodarowania lasów miejskich mo¿liwie szerokiego
grona mieszkañców miast, reprezentuj¹cych ró¿ne grupy spo³eczne (Tyrväinen i
in. 2003).

7. ZAGOSPODAROWANIE LASÓW MIEJSKICH

Celem zagospodarowania lasu miejskiego jest jego za³o¿enie, utrzymanie,

ochrona i u¿ytkowanie (Grey 1996). £onkiewicz (1997) uszczegó³awia ten cel i
wymienia nastêpuj¹ce cele cz¹stkowe: 1) organizacja ekosystemów leœnych i
ochrona ich ró¿norodnoœci biologicznej, 2) zachowanie i zwiêkszenie roli lasów w
wi¹zaniu zanieczyszczeñ powietrza, wody i gleby oraz w wi¹zaniu dwutlenku
wêgla, 3) zachowanie i zwiêkszenie funkcji klimatycznych lasów, korzystnie
oddzia³ywuj¹cych na stan zdrowotny mieszkañców, 4) tworzenie warunków do
wypoczynku i prze¿yæ estetycznych ludnoœci, mo¿liwoœci edukacji ekologicznej
bezpoœrednio w œrodowisku przyrodniczym, 5) zachowanie i powiêkszenie za-
sobów leœnych, 6) tworzenie w opinii spo³ecznej obrazu ekologicznie i ekonomicz-
nie zharmonizowanej gospodarki leœnej, s³u¿¹cej materialnym i niematerialnym
potrzebom spo³ecznym.

Milligan Raedeke i Raedeke (1995) za g³ówny cel zarz¹dzania przyrod¹ na

obszarach miejskich uwa¿aj¹ zachowanie ró¿norodnoœci biologicznej poprzez
utrzymanie odpowiednich siedlisk dla maksymalnej liczby gatunków roœlin i zwie-
rz¹t. £onkiewicz (1997) opowiada siê za koniecznoœci¹ priorytetowego traktowa-
nia potrzeb ochrony przyrody oraz funkcji glebo- i wodochronnych wzglêdem
funkcji spo³ecznych, mimo np. wysokiej oceny lasu pod wzglêdem przydatnoœci
rekreacyjnej i zainteresowania ludnoœci wypoczynkiem.

Grey (1996) uwa¿a, ¿e kluczem do dobrego zagospodarowania lasu miej-

skiego jest odpowiednie planowanie. Pierwszym etapem jest przygotowanie przez
urz¹d miasta lub inn¹ jednostkê zarz¹dzaj¹c¹ planu d³ugofalowego, okreœlaj¹cego
misjê, definiuj¹cego cele oraz okreœlaj¹cego strategiê i dzia³ania priorytetowe.
Plany operacyjne, oparte na planach d³ugofalowych, precyzuj¹ cele i dzia³ania
etapowe. Na podstawie tych planów przygotowywany jest coroczny bud¿et. Plany
pracy powinny natomiast wyszczególniaæ zadania i harmonogramy dzia³añ s³u¿¹ce
wykonaniu planów operacyjnych. Wed³ug Beatty’ego (1978) plan urz¹dzania lasu
miejskiego powinien spe³niaæ nastêpuj¹ce warunki: mieæ szeroki zakres, skupiaæ
siê na kwestiach spo³ecznych, proponowaæ dobór drzew w sposób celowy, uw-
zglêdniaæ lokalne warunki œrodowiskowe i przyrodnicze oraz okreœlaæ cele d³u-
gofalowe.

112

A. Kaliszewski

Wed³ug Wa¿yñskiego (1995) czêœæ ogólna planu urz¹dzenia gospodarstwa

rekreacyjnego (a wiêc tak¿e lasu miejskiego) powinna przedstawiaæ, w sposób
bardziej szczegó³owy ni¿ ma to miejsce w przypadku nadleœnictwa, nastêpuj¹ce
elementy: stan zdrowotny i sanitarny lasu, ochronê przyrody, warunki rekreacji w
lesie, warunki ekonomiczne, ocenê zagospodarowania rekreacyjnego lasu w po-
przednim okresie, perspektywiczne kierunki rozwoju lasu wypoczynkowego oraz
zasady zagospodarowania lasu.

Planowanie nastawione na zaspakojanie funkcji rekreacyjnych i innych funk-

cji spo³ecznych w lasach miejskich powinno koncentrowaæ siê na obszarze ma-
sowego ruchu rekreacyjnego. Pozosta³e tereny powinny zachowaæ jako wiod¹ce
funkcje wynikaj¹ce z ich walorów i zagro¿eñ, w tym funkcje produkcyjne. Takie
podejœcie wymaga podzielenia kompleksu leœnego na ró¿ne strefy funkcjonalne
(£onkiewicz 1997). Pierwszym krokiem w etapie planowania powinna byæ ocena
potencja³u rekreacyjnego lasów, polegaj¹ca na okreœleniu poziomu tolerancji eko-
systemu leœnego na ró¿ne natê¿enie oddzia³ywania antropogenicznego (w tym
rekreacyjnego), ocena stanu (zniszczenia) lasu w kontekœcie u¿ytkowania re-
kreacyjnego, wycena wartoœci rekreacyjnej krajobrazu oraz okreœlenie obecnego i
przewidywanego poziomu obci¹¿enia rekreacyjnego. Po przeprowadzeniu wstêp-
nej analizy nale¿y okreœliæ istniej¹ce i zdefiniowaæ oczekiwane role urz¹dzanego
lasu (Donis 2003, por. te¿ Beatty 1978 i Wa¿yñski 1995).

£onkiewicz (1997) proponuje wprowadzenie trzech stref zagospodarowania

lasów na terenach zurbanizowanych: strefy A – intensywnego zagospodarowania
rekreacyjnego, zlokalizowanej g³ównie na skraju lasu, w której postêpowanie
hodowlane jest podporz¹dkowane szeroko rozumianej funkcji rekreacyjnej i mo¿e
w niej zachodziæ koniecznoœæ stosowania odrêbnych zasad hodowlanych, po-
stêpowania ochronnego i ewentualnie technicznej zabudowy; strefy B – masowego
wypoczynku, gdzie cel hodowlany jest zmieniony i dostosowany do prawid³owego
pe³nienia przypisanej funkcji, oraz strefy C – rozrzedzonego ruchu turystyczno-
wypoczynkowego, stanowi¹cej obszar stosowania ogólnie obowi¹zuj¹cych zasad
zagospodarowania, z preferencj¹ celów pó³naturalnej hodowli lasu i z uwzglêd-
nieniem walorów krajobrazowych.

Chocia¿ silna penetracja i presja rekreacyjna wywierana na ekosystemy leœne

mog¹ powodowaæ znaczne szkody w œrodowisku przyrodniczym, zw³aszcza w
warstwie runa leœnego (Malmivaara i in. 2002, por. te¿ Wa¿yñski 1995), to przy-
stosowanie lasu do potrzeb rekreacji, polegaj¹ce na wydzieleniu terenów funk-
cjonalnych (drogi, œcie¿ki, miejsca odpoczynku, pola biwakowe), wyposa¿onych
w elementy technicznego zagospodarowania, a tak¿e zastosowanie odpowiedniego
postêpowania hodowlanego, pozwalaj¹ na zminimalizowanie negatywnego wp³y-
wu odwiedzaj¹cych na las, umo¿liwiaj¹c tym samym zwielokrotnienie liczby osób
wykorzystuj¹cych las dla wypoczynku. Techniczne zagospodarowanie rekreacyjne
lasu polega na wyposa¿eniu najbardziej nara¿onych miejsc w urz¹dzenia i ele-
menty ochronne (np. pasy przeciwpo¿arowe, ogrodzenia), elementy informacyjno-
dydaktyczne (znaki drogowe, tablice i znaki informacyjne), elementy i urz¹dzenia

Lasy miejskie – przegl¹d wybranych zagadnieñ na podstawie literatury

113

komunikacyjne (np. œcie¿ki, k³adki, parkingi, drogi), urz¹dzenia sanitarne (sani-
tariaty, kosze na œmieci), urz¹dzenia socjalne (punkty poboru wody, paleniska itp.)
oraz urz¹dzenia rekreacyjne (zadaszenia, punkty widokowe, ³awy i in.) (£on-
kiewicz 1997, Springgate i Hoesterey 1995, Wa¿yñski 1995,). Wyposa¿enie re-
kreacyjne lasów wymaga zindywidualizowanego podejœcia uwzglêdniaj¹cego
kryteria estetyczne i mo¿liwoœci wykonawcze jednostek organizacyjnych odpo-
wiedzialnych za lasy miejskie. Forma urz¹dzeñ powinna byæ prosta, dostosowana
do regionalnych tradycji oraz zachowuj¹ca wzglêdy bezpieczeñstwa. Urz¹dzenia
musz¹ byæ harmonijnie wkomponowane w krajobraz wnêtrza lasu, co wymaga
kompleksowego projektowania technicznej zabudowy rejonu rekreacyjnego
(£onkiewicz 1997).

Wybór gatunków drzew do nasadzeñ w lasach i zadrzewieniach miejskich

powinien uwzglêdniaæ specyfikê warunków miejskich. Nale¿y przy tym mieæ na
uwadze wzmo¿one wystêpowanie sytuacji stresowych wywo³ywanych czynnikami
spo³ecznymi, ograniczon¹ przestrzeñ dla rozwoju koron (zadrzewienia), zanie-
czyszczenie gleb i powietrza, a tak¿e wiatr i suszê. Ponadto wa¿nym kryterium
doboru drzew powinna byæ wartoœæ estetyczna, forma wzrostu czy odpornoœæ na
z³amanie ga³êzi (Sabo i in. 2003).

Na terenach zurbanizowanych z uwagi na ochronn¹ funkcjê lasów nale¿y

unikaæ stosowania zrêbów zupe³nych, a tak¿e ograniczaæ ciêcia czêœciowe (Donis
2003). Do po¿¹danych dzia³añ hodowlanych nale¿¹ m.in. stosowanie wiêŸby
nieregularnej, raczej luŸnej, unikanie zalesiania (odnawiania) ka¿dego fragmentu
lasu, uwzglêdnianie zró¿nicowania mikrosiedliskowego i preferowanie grupowego
zró¿nicowania sk³adu gatunkowego oraz uwzglêdnianie bezpoœredniego s¹siedz-
twa upraw oraz obecnego krajobrazu i docelowego efektu krajobrazowego. Re-
gulacja stanu stale utrzymywanego drzewostanu powinna byæ osi¹gana przez
stosowanie ciêæ krajobrazowych, odnowieniowych, pielêgnacyjnych i sanitarnych
(Wa¿yñski 1995, £onkiewicz 1997). Wiele uwagi powinno byæ poœwiêcone stwo-
rzeniu du¿ego zwarcia drzew i krzewów, urozmaiconego sk³adu gatunkowego oraz
pielêgnacji podszytu na obszarach wzd³u¿ g³ównych dróg i linii kolejowych, a
tak¿e wokó³ oœrodków turystycznych, kempingów, parkingów i osad ludzkich, ze
wzglêdu na wagê funkcji estetycznej tych rejonów i du¿¹ liczbê osób maj¹cych z
nimi kontakt (Wa¿yñski 1995, Donis 2003).

Przy pielêgnowaniu lasu nale¿y uwzglêdniaæ sezonow¹ zmiennoœæ nasilenia

ruchu rekreacyjnego. Zaleca siê, aby czynnoœci gospodarcze (u¿ytkowanie, zrywka
i wywóz drewna) by³y wykonywane w okresach zmniejszonego nasilenia ruchu
turystyczno-wypoczynkowego. Szczególn¹ troskê nale¿y okazywaæ zbiorowiskom
leœnym zbli¿onym do stanu naturalnego i stanowiskom chronionym (£onkiewicz
1997, Wa¿yñski 1995).

Oprócz stosownych dzia³añ hodowlanych istotne miejsce w gospodarce w

lasach miejskich powinny mieæ zabiegi ochronne. Szczególnie wa¿na jest ochrona
przeciwpo¿arowa lasu i utrzymanie nale¿ytego stanu sanitarnego drzewostanów
(£onkiewicz 1997, Wa¿yñski 1995). Jednym z celów zarówno projektowania

114

A. Kaliszewski

przestrzennego, jak i ochrony przeciwpo¿arowej powinno byæ ograniczenie mo-
¿liwoœci rozprzestrzeniania siê ognia. Niezbêdna do tego jest znajomoœæ sposobów
rozszerzania siê po¿aru i wykorzystanie tej wiedzy w procesie planowania i wdra-
¿ania planów zagospodarowania lasów miejskich (Clark 1995). Podczas wyko-
nywania jakichkolwiek dzia³añ ochronnych nale¿y unikaæ stosowania zabiegów
chemicznych (Wa¿yñski 1995, £onkiewicz 1997).

8. ASPEKTY EKONOMICZNE

Aspekty ekonomiczne zwi¹zane z lasami na obszarach miejskich obejmuj¹

szerok¹ gamê zagadnieñ. Dwyer (1995) zauwa¿a, ¿e wiele kosztów i korzyœci
zwi¹zanych z leœnictwem miejskim mo¿e byæ wyra¿one w kategoriach ekono-
micznych, ale charakteryzuj¹ siê one du¿ym zró¿nicowaniem regionalnym i w
znacz¹cym stopniu zale¿¹ od sposobów zagospodarowania lasu i rodzaju eko-
systemu. Price (2002) prezentuje przegl¹d metod oceny wartoœci estetycznych
lasów miejskich. Wyniki badañ Prastholma i in. (2002) wskazuj¹, ¿e mieszkañcy
Danii s¹ gotowi znacz¹co wiêcej zap³aciæ za mo¿liwoœæ mieszkania w s¹siedztwie
lasu. Co mo¿e byæ zaskakuj¹ce, potwierdzaj¹ to równie¿ badania przeprowadzone
w miastach lesistej Finlandii (Tyrväinen 2001). Parstholm (2002) konkluduje, ¿e
zagregowana suma pieniêdzy, jak¹ sk³onni byliby zap³aciæ mieszkañcy wybranych
gmin za s¹siedztwo lasu, znacz¹co przewy¿sza koszty zalesieñ. McPherson i
Simpson (2003), opieraj¹c siê na wynikach badañ przeprowadzonych w Stanach
Zjednoczonych potwierdzaj¹ korzystny wp³yw drzew na oszczêdnoœæ energii w
miastach. Zadrzewienia i lasy miejskie w USA daj¹ oszczêdnoœci rzêdu 778,5 mln
USD rocznie z tytu³u redukcji zu¿ycia energii na klimatyzacjê. Ich korzystne
dzia³anie przejawia siê w os³anianiu budynków zim¹ i ocienianiu ich latem (por. te¿
Van Haverbeke 1978).

Wed³ug Pauleit’a ³¹czny koszt wprowadzenia drzew w wybranych miastach

europejskich waha siê od poni¿ej 200 /szt. do ponad 1500 /szt. (Pauleit i in.
2002). Z kolei wed³ug Vosteena (2002), cytowanego przez Konijnendijka (2003),
samo zarz¹dzanie lasami miejskimi w Wuppertal w Niemczech kosztuje mniej ni¿
1 za jedn¹ wizytê w lesie, co sprawia, ¿e wizyty w lesie z powodzeniem mog¹
konkurowaæ z innymi rodzajami rekreacji.

9. PODSUMOWANIE

U podstaw sformu³owania koncepcji leœnictwa miejskiego – urban forestry,

sta³o rosn¹ce zapotrzebowanie spo³ecznoœci miejskich na pozaprodukcyjne funkcje
i œwiadczenia leœnictwa. Wobec postêpuj¹cego rozwoju miast w krajach roz-

Lasy miejskie – przegl¹d wybranych zagadnieñ na podstawie literatury

115

winiêtych i zacierania siê granicy miêdzy obszarami zurbanizowanymi a terenami
wiejskimi w nadchodz¹cych latach nale¿y siê spodziewaæ upowszechniania siê tej
koncepcji. Przyk³ad Stanów Zjednoczonych pokazuje, ¿e wieloaspektowe i inter-
dyscyplinarne podejœcie do zarz¹dzania i gospodarowania zasobami leœnymi w
miastach i wokó³ nich nie jest jedynie modelem teoretycznym, ale powszechnie
stosowan¹ i akceptowan¹ praktyk¹.

Wskazane zatem jest kszta³towanie œwiadomoœci spo³ecznej i zachêcanie

spo³ecznoœci lokalnych do udzia³u w procesie planowania i podejmowania decyzji
w odniesieniu do terenów leœnych, bowiem bez realnego udzia³u spo³ecznego
nowoczesna koncepcja leœnictwa miejskiego nie ma racji bytu. Obszarom lasów w
obrêbie i wokó³ miast nale¿y siê odpowiednie uwzglêdnienie w planach i pro-
gramach dzia³añ oraz bud¿etach miast. Wszelkie dzia³ania powinny jednak byæ
poparte rzetelnymi badaniami naukowymi o charakterze multidyscyplinarnym,
uwzglêdniaj¹cymi ró¿ne aspekty tej problematyki.

Praca zosta³a z³o¿ona 4.04.2005 r. i przyjêta przez Komitet Redakcyjny 22.12.2005 r.

LITERATURA

Agee J. 1995: Management of Greenbelts for Forest Remnants in Urban Forest Landscapes. [W:] Ur-

ban Forest Landscapes: Integrating Multidisciplinary Perspectives (ed. G. Bradley). University
of Washington Press, Seattle and London.

Andersen F., Konijnendijk C. C., Randrup T. B. 2002: Higher education on urban forestry in Europe:

an overview. Forestry, 75, 5: 501-511.

Andersen J. W. 1978: Urban foresters and planners as managers. Proceedings of the National Urban

Forestry Conference, November 13-16, 1978, Washington, D.C. State University of New York:
597-606.

Beatty R. A. 1978: Master planning urban tree systems. Proceedings of the National Urban Forestry

Conference, November 13-16, 1978, Washington, D.C. State University of New York: 821.

Bradley G. 1995: Urban Forest Landscapes: Integrating Multidisciplinary Perspectives. [W:] Urban

Forest Landscapes: Integrating Multidisciplinary Perspectives (ed. G. Bradley). University of
Washington Press, Seattle and London.

Bussey S. C., Coles R. W. 1995: The structure and community use of an urban forest. Quarterly

Journal of Forestry, 89, 3: 182-191.

Clark J. R. 1995: Fire-Safe Landscapes. [W:] Urban Forest Landscapes: Integrating Multidisciplinary

Perspectives (ed. G. Bradley). University of Washington Press, Seattle and London.

Donis J. 2003: Designating a greenbelt around the city of Riga, Latvia. Urban Forestry and Urban

Greening, 2: 031-039.

Duvernoy G. 1995: Keeping it Green: Political and Administrative Issues in the Preservation of the

Urban Forest. [W:] Urban Forest Landscapes: Integrating Multidisciplinary Perspectives (ed. G.
Bradley). University of Washington Press, Seattle and London.

Dwyer J. 1995: The Role Economics Can Play as an Analytical Tool in Urban Forestry. [W:] Urban

Forest Landscapes: Integrating Multidisciplinary Perspectives (ed. G. Bradley). University of
Washington Press, Seattle and London.

116

A. Kaliszewski

Dwyer J. F., Nowak D. J., Noble M. H., Sisinni S. M. 2000: Connecting People with Ecosystems in the

21

st

Century: An Assessment of Our Nation’s Urban Forests. Gen. Tech. Rep. PNW-GTR-490.

US Department of Agriculture, Forest Service, Pacific Northwest Research Station, Portland.

Germann-Chiari C., Seeland C. 2004: Are urban green spaces optimally distributed to act as places for

social integration? Results of a geographical information system (GIS) approach for urban
forestry research. Forest Policy and Economics, 6: 3-13.

Grahn P., Stigsdotter U. A. 2003: Landscape architecture and stress. Urban Forestry and Urban

Greening, 2 (1): 1-18.

Grey G. W. 1996: The Urban Forest. Comprehensive Management. John Wiley & Sons, Inc., New York.
Hastie C. 2003: The Benefits of Urban Trees. Warwick District Council, Warwick.
Johnson A. D., Gerhold H. D. 2003: Carbon storage by urban tree cultivars, in roots and above-

ground. Urban Forestry and Urban Greening, 2: 65-72.

Johnston M. 1996: A brief history of urban forestry in the United States. Arboricultural Journal, 20:

257-278.

Johnston M. 1997: The early development of urban forestry in Britain: Part 1. Arboricultural Journal

21, 107-126.

Johnston M. 1998: The development of urban forestry in Northern Ireland. Irish Forestry, 55, 1: 37-58.
Kaplan S. 1995. The Urban Forest as a Source of Psychological Well-Being. [W:] Urban Forest

Landscapes: Integrating Multidisciplinary Perspectives (ed. G. Bradley). University of Wa-
shington Press, Seattle and London.

Kasprzak A. (red.) 1981: Rozpoznanie stanu lasów komunalnych i sformu³owanie wniosków dia-

gnostycznych w zakresie zagospodarowania rekreacyjnego. Maszynopis. Instytut Kszta³to-
wania Œrodowiska – Zak³ad Planowania Przestrzennego i Ochrony Œrodowiska, Lublin.

Konijnendijk C. C. 1997a: Causes of conflicts affecting urban forest policy-making: a theoretical

approach. [W:] Conflict Management and Public Participation in Land Management (eds. B.
Solberg, S. Miina). EFI Proceedings, No. 14: 133-147.

Konijnendijk C. C 1997b: Urban Forestry. Overview and Analysis of European Forest Policies. Part 1.

Conceptual Framework and European Urban Forestry History. EFI Working Paper, 12.

Konijnendijk C. C. 2003: A decade of urban forestry in Europe. Forest Policy and Economics, 5: 173-186.
Konijnendijk C. C., Randrup T. B., Nilsson K. 2000: Urban forestry research in Europe: an overview.

Journal of Arboriculture, 26 (3): 152-161.

Lawrence H. W. 1995; Changing Forms and Persistent Values: Historical Perspectives on the Urban

Forest. [W:] Urban Forest Landscapes: Integrating Multidisciplinary Perspectives (ed. G.
Bradley). University of Washington Press, Seattle and London.

£onkiewicz B. 1997: Urz¹dzanie i zagospodarowanie lasu w terenach zurbanizowanych i uzdro-

wiskowych. Postêpy Techniki w Leœnictwie, 64: 31-37.

Malmivaara M., Löfström I., Vanha-Majamaa I. 2002: Anthropogenic effects on understorey vege-

tation in Myrtillus type urban forests in southern Finland. Silva Fennica 36(1): 367-381.

McPherson E. G., Rowntree R. A., Wagar J. A. 1995: Energy-Efficient Landscapes. [W:] Urban

Forest Landscapes: Integrating Multidisciplinary Perspectives (ed. G. Bradley). University of
Washington Press, Seattle and London.

McPherson E. G., Simpson J. R. 2003: Potential energy savings in buildings by an urban tree planting

in California. Urban Forestry and Urban Greening, 2: 73-86.

Miller P. 1995. Scenic Value in the Urbanizing Landscape. [W:] Urban Forest Landscapes: In-

tegrating Multidisciplinary Perspectives (ed. G. Bradley). University of Washington Press,
Seattle and London.

Miller R.W. 1997: Urban Forestry: Planning and Managing Urban Green Spaces. Second edition.

Prentice Hall, New Jersey.

Milligan Raedeke D. A., Raedeke K. J. 1995: Wildlife Habitat Design in Urban Forest Landscapes.

[W:] Urban Forest Landscapes: Integrating Multidisciplinary Perspectives (ed. G. Bradley).
University of Washington Press, Seattle and London.

Moigneu T. 2001: Recreation in the Paris region national forests: a priceless service which should be

costless? [W:] Communicating and financing urban woodlands in Europe. Proceedings of the
Second and Third IUFRO European on Urban Forestry, Aarhus, Denmark, 4–6 May 1999 and

Lasy miejskie – przegl¹d wybranych zagadnieñ na podstawie literatury

117

GyarmatpusztayBudapest, Hungary, 9–12 May 2000 (eds. C. C. Konijnendijk, Flemish Forest
Organisation). Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Afdeling Bos & Groen etc., Brussels:
201–206.

Moll G. 1995: Urban Forestry: A National Initiative. [W:] Bradley, G., Urban Forest Landscapes:

Integrating Multidisciplinary Perspectives (ed. G. Bradley). University of Washington Press,
Seattle and London.

Ottitsch A. 2002: Urban forest policies – objectives and functions – trends and developments. Results from

a comparative European study. Unpublished report, COST Action E12 Urban Forests and Trees.

Pauleit S., Jones N., Garcia-Martin G., Garcia-Valdecantos J. L., Riviere L. M., Vidal-Beaudet L.,

Bodson M., Randrup T. B. 2002: Tree establishment practice in towns and cities – Results from a
European survey. Urban Forestry and Urban Greening, 2: 83-96.

Prastholm S., Jensen F. S., Hasler B., Damgaard C., Erichsen E., 2002: Forests improve qualities and

values of local areas in Denmark. Urban Forestry and Urban Greening, 2: 97-106.

Price C. 2003. Quantifying the aesthetic benefits of urban forestry. Urban Forestry and Urban

Greening, 3: 123-133.

Rydberg, D., 1998: Urban Forestry in Sweden – Silvicultural aspects focusing on young forests.

Doctoral thesis.

Sabo A., Benedikz T., Randrup T.B. 2003. Selection of trees for urban forestry in the Nordic

countries. Urban Forestry and Urban Greening, 2: 101-114.

Springgate. L. Hoesterey R. 1995: Bellevue, Washington: Managing the Urban Forest for Multiple

Benefits. [W:] Bradley, G., Urban Forest Landscapes: Integrating Multidisciplinary Perspe-
ctives (ed. G. Bradley). University of Washington Press, Seattle and London.

Stanners D., Bourdeau Ph. (eds.) 1995: Europe’s Environment: the Dobris Assessment. European

Environment Agency, Copenhagen.

Tyrväinen L. 2001: Economic valuation of urban forest benefits in Finland. Journal of Environmental

Management, 62: 75-92.

Tyrväinen L., Silvennoinen H., Kolehmainen O., 2003: Ecological and aesthetic values in urban forest

management. Urban Forestry and Urban Greening, 3: 135-149.

Van Elegem B., Embo T., Lust N., Kerkhove G., Houthaeve R. 1997: Criteria for the location of urban

forests in densely populated and scarcely wooded areas. Silva Gandavensis, 62: 51-73.

Van Elegem B., Embo T., Muys B., Lust N. 2002. A methodology to select the best locations for new

urban forests using multicriteria analysis. Forestry, 75, 1: 13-23.

Van Haverbeke D. F. 1978: Trees in urban energy conservation. Proceedings of the National Urban

Forestry Conference, November 13-16, 1978, Washington, D. C., State University of New York:
183-191.

Vaux H. J. 1980: Urban Forestry. Bridge to the Profession’s Future. Journal of Forestry, 5: 260-262.
Vogel J. T. 1978: The urban forester’s role. Proceedings of the National Urban Forestry Conference,

November 13-16, 1978, Washington, D.C., State University of New York: 676-678.

Von Gadow K. 2002: Adapting silvicultural management systems to urban forests. Urban Forestry

and Urban Greening, 2: 107-113.

Vosteen A. 2002: Paying for urban forests in Wuppertal. [W:] Communicating and financing urban

woodlands in Europe. Proceedings of the Second and Third IUFRO European on Urban
Forestry, Aarhus, Denmark, 4–6 May 1999 and GyarmatpusztayBudapest, Hungary, 9–12 May
2000 (eds. C. C. Konijnendijk, Flemish Forest Organisation). Ministerie van de Vlaamse
Gemeenschap, Afdeling Bos & Groen etc., Brussels: 207–214.

Wa¿yñski B. 1995: Urz¹dzanie i zagospodarowanie lasu dla potrzeb turystyki i rekreacji. Wydaw-

nictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, Poznañ.

118

A. Kaliszewski