Gatunki mowy

i ich ewolucja

Tom IV

Gatunek

a komunikacja społeczna

Kup książkę

NR 2845

Kup książkę

Gatunki mowy
i ich ewolucja

Tom IV

Gatunek

a komunikacja społeczna

pod redakcją

Danuty Ostaszewskiej

przy współudziale

Joanny Przyklenk

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Katowice 2011

Kup książkę

Redaktor serii: Językoznawstwo Polonistyczne

Olga Wolińska

Recenzenci

Stanisław Borawski

Władysława Bryła

Redaktor:

Olga Nowak

Projektant okładki i redaktor techniczny:

Małgorzata Pleśniar

Korektor:

Lidia Szumigała

Copyright © 2011 by

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Wszelkie prawa zastrzeżone

ISSN 0208-6336

ISBN 978-83-226-1992-8

(wersja drukowana)

ISBN 978-83-8012-493-6

(wersja elektroniczna)

Wydawca

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowice

www.wydawnictwo.us.edu.pl

e-mail: [e-mail]

Wydanie I. Ark. druk. 34,5. Ark. wyd. 42,0.

Papier offset. kl. III, 90 g Cena 50 zł (+ VAT)

Łamanie: Pracownia Składu Komputerowego

Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego

Druk i oprawa: EXPOL, P. Rybiński, J. Dąbek, Spółka Jawna

ul. Brzeska 4, 87-800 Włocławek

Kup książkę

Spis treści

Kszta³towanie siê systemu transferu informacji w formê dyskursów i ga-

tunków zamkniête (Danuta Ostaszewska) .

.

.

.

.

.

.

.

.

9

Część pierwsza

Rozważania teoretyczne

Aleksander Wilkoñ

O gatunkach niemaj¹cych nazwy. Komunikat

.

.

.

.

.

.

.

.

19

Bo¿ena Witosz

Interakcyjny model relacji gatunku i dyskursu w przestrzeni komunika-

cyjnej

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

23

Halina Grzmil-Tylutki

Gatunek jako kategoria spo³ecznojêzykowa .

.

.

.

.

.

.

.

.

33

Maria Wojtak

Osobliwe byty gatunkowe i tekstowe w ich uwik³aniach komunikacyjnych

44

Romuald Cudak

Genologiczne pogranicza i ekwiwalencje .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

57

Aldona Skudrzyk

Rudymenty gatunków

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

67

Jacek Warchala

Gatunek jako zamys³ perswazyjny. Rozwa¿ania nie tylko o reklamie

.

75

Ewa S³awkowa

Miejsce i rola gatunku mowy w komunikacji miêdzykulturowej (perspek-

tywa translatologiczna) .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

86

Kup książkę

Część druga

Analizy i interpretacje

Ewa Bi³as-Pleszak, Katarzyna Sujkowska-Sobisz

Strategiczne gry gatunkami — blog i recenzja w witrynach internetowych

perfumerii .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

97

Jerzy Biniewicz

Rodzenie siê polskiego dyskursu naukowego. Pragmatyka, struktura i jê-

zyk traktatu Olbrychta Strumieñskiego O sprawie, sypaniu, wymie-
rzaniu y rybieniu stawów

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

111

Ewa B³achowicz, Jadwiga Lizak

Funkcje pamiêtnika w komunikacji spo³ecznej (rekonesans badawczy) .

123

Stanis³aw Borawski

Dwie XVII-wieczne nowiny. O propagandowym u¿yciu listu prywat-

nego .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

135

Ma³gorzata Dawidziak-K³adoczna

WielofunkcyjnoϾ komentarzy w diariuszach Sejmu Wielkiego

.

.

.

147

Ewa Ficek

Zaczarowana, inspiruj¹ca, pouczaj¹ca... Jaka jest bajka terapeutyczna? .

159

Beata Grochala

Ten sam gatunek w dwóch odmianach — o telewizyjnej i internetowej

relacji sportowej na ¿ywo

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

169

Magdalena Hawrysz

Rozmowy chrystyjañskie Marcina Czechowica jako komunikat kszta³tuj¹-

cy wspólnotê arian

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

181

Maciej Kawka

Internet jako Ÿród³o plotki

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

194

Ma³gorzata Kita

Œmieræ wywiadu? Gatunek w ponowoczesnej Polsce

.

.

.

.

.

.

201

Maria Krauz

Wzorzec strukturalny dedykacji drukowanej a model relacji miêdzy adre-

satem i autorem

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

214

Iwona Loewe

Globalny gatunek w lokalnej ods³onie. Teleecho Ireny Dziedzic .

.

.

231

6

Spis treœci

Kup książkę

Ewa Malinowska

Komunikowanie w³adzy ze spo³eczeñstwem .

.

.

.

.

.

.

.

.

241

Anna Matuszewska

Laudacje polskie i niemieckie — podobieñstwa i ró¿nice .

.

.

.

.

251

Ma³gorzata Nowak-Barciñska

Drugie ¿ycie gatunku .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

266

Danuta Ostaszewska

Reporta¿ — wspó³istnienie kodów: werbalnego i ikonicznego (na mate-

riale tekstów w National Geographic Polska)

.

.

.

.

.

.

.

285

Iwona Pa³ucka-Czerniak

Funkcje czasowników pierwszoosobowych w pos³owiach do wspó³czes-

nych polskich publikacji naukowych .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

297

Edyta Pa³uszyñska

Zró¿nicowanie zachowañ komunikacyjnych rozmówców w gatunkowych

realizacjach rozmowy (dyskusja, debata a talk show) .

.

.

.

.

309

Magdalena Pietrzak

„Pozytywnienie” felietonu w drugiej po³owie XIX wieku .

.

.

.

.

321

Romualda Piêtkowa

Dialog w œwiecie tekstów naukowych .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

332

Olga Przybyla

Gatunek listu a kompetencja lingwistyczna i komunikacyjna dzieci upo-

œledzonych umys³owo

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

343

Magdalena Steci¹g

Jak wiele zale¿y od gatunku, czyli obraz ekologa w wiadomoœci i repor-

ta¿u informacyjnym .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

356

Agnieszka Szczaus

Instrukcja jako forma komunikacji (na przyk³adzie Informacyi matema-

tycznej Wojciecha Bystrzonowskiego z 1749 roku) .

.

.

.

.

.

369

Ewa Szkudlarek-Œmiechowicz

Modu³y makrosytuacyjne w radiowej i telewizyjnej debacie publicznej .

383

Wies³awa Troszczyñska-Nakonieczna

Komunikacja pracodawców z pracobiorcami w ofertach pracy

.

.

.

397

Marzanna UŸdzicka

Notatki z wyk³adu w perspektywie komunikacyjnej .

.

.

.

.

.

.

409

Spis treœci

7

Kup książkę

Anna Wojciechowska

Protoko³y jako œwiadectwo komunikacji spo³ecznej (rekonesans badaw-

czy) .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

425

Olga Woliñska

Oœwiadczenia i deklaracje w komunikacji spo³ecznej A.D. 2007 .

.

.

439

Katarzyna Wyrwas

Reklama typu homeshopping jako wzorzec dla reklamy wyborczej .

.

446

Miros³awa Ampel-Rudolf

Schemat informacyjny gawêdy szlacheckiej .

.

.

.

.

.

.

.

.

456

W³adys³awa Ksi¹¿ek-Bry³owa

Elementy „nowiniarskie” w wierszach Wac³awa Potockiego .

.

.

.

469

Joanna Przyklenk

Poznawczy aspekt gatunku — o œlepcu, niedowidz¹cym i jednookim (na

przyk³adzie epigramatu i gatunków pokrewnych)

.

.

.

.

.

.

477

Artur Rejter

Przeobra¿enia gatunków literackich w kontekœcie komunikacji spo³ecznej

(na przyk³adzie noweli) .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

493

Teresa Wilkoñ

Genologiczne aspekty poematów Ga³czyñskiego .

.

.

.

.

.

.

.

504

Część trzecia

Panel dyskusyjny

Moderatorzy dyskusji: Maria Wojtak, Zofia Bilut-Homplewicz, Halina Grzmil-Tylutki,

Waldemar Czachur

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

515

8

Spis treœci

Kup książkę

Kształtowanie się systemu transferu informacji

w formę dyskursów i gatunków zamknięte

Tom niniejszy jest kolejn¹ — czwart¹ — publikacj¹, która prezentuje doro-

bek katowickich spotkañ, podejmuj¹cych aktualne ci¹gle zagadnienia gatunku.
Referaty wyg³oszone na poprzednich konferencjach, gromadz¹cych uczonych
z najwa¿niejszych oœrodków w Polsce, tak¿e z zagranicy, z³o¿y³y siê na trzy
tomy: T. I: Mowy piêkno wielorakie (Katowice 2000); T. II: Tekst a gatunek
(Katowice 2004); T. III: Gatunek a odmiany funkcjonalne (Katowice 2007).

Tom IV kontynuuje genologiczn¹ tradycjê badañ, tym razem ze szczegól-

nym uwzglêdnieniem zwi¹zków, jakie istniej¹ miêdzy gatunkowym zró¿nico-
waniem uniwersum mowy a formami komunikacji spo³ecznej — dziœ i w daw-
nej Polsce. Podtytu³ czwartej konferencji (i tomu): Gatunek a komunikacja
spo³eczna pozwoli³ jej uczestnikom przedyskutowaæ wiele problemów do-
tycz¹cych kszta³towania siê systemu transferu informacji. Ów transfer wymaga
wielu gruntownych studiów, zw³aszcza jeœli w centrum uwagi pozostaj¹ po-
szczególne okresy rozwoju komunikacji miêdzyludzkiej — od czasów staro-
polszczyzny po komunikacjê wspó³czesn¹, pojmowan¹ jako jeden z g³ównych
wyk³adników nowoczesnej historii, kultury i mentalnoœci.

*

*

*

Artyku³y zgromadzone w tomie zawieraj¹ wiele cennych teoretycznych wnio-

sków i rozwi¹zañ. Badacze odnieœli siê m.in. do wspó³czesnej teorii tekstu, akcen-
tuj¹c z³o¿onoœæ i wieloaspektowoœæ ocen formu³owanych w badaniach nad tek-
stem. Podkreœlano, ¿e w ogl¹dzie historycznie zmiennego sposobu profilowania
tego obiektu w centrum zainteresowania pozostaj¹ wspó³czeœnie dwa nadrzêdne
modele: gatunek oraz dyskurs — kategorie wa¿ne dla teoretycznych ustaleñ.

Kup książkę

Pojêcie dyskursu i zagadnienie miejsca tekstu w tej przestrzeni epistemolo-

giczno-metodologicznej znalaz³y odzwierciedlenie w szerszym wymiarze —
jako prezentacja stanowisk badawczych zwi¹zanych z rozumieniem tych kate-
gorii w genologii polskiej, francuskiej, niemieckiej i anglosaskiej.

Obiektem zainteresowañ badaczy genologów pozostawa³o równie¿ zagad-

nienie komunikacji jako szeroko pojêtej transmisji informacji i jej gatunkowych
„wcieleñ”. I tak, spostrze¿enia na temat przeobra¿eñ kompetencji komunikacyj-
nej, wpisane w szersze, wieloaspektowe rozwa¿ania na temat zmian kulturo-
wych we wspó³czesnym spo³eczeñstwie, ³¹czono z rozwojem narzêdzi komu-
nikacji — mass mediów, zw³aszcza Internetu. Obserwacja innorodnych
stylistycznie formu³ jêzykowych w wypowiedziach najm³odszego pokolenia
Polaków nie tylko ka¿e w zjawisku tym widzieæ akcydentalny wp³yw jêzyka
mediów, ale wymaga równie¿ potraktowania tego zagadnienia jako sygna³u
obecnoœci ró¿nych gatunków / dyskursów w œwiadomoœci wspó³czesnych u¿yt-
kowników jêzyka. Tak sformu³owane wnioski upowa¿ni³y do postawienia pyta-
nia o rudymenty gatunkowej œwiadomoœci.

W rozwa¿aniach uwzglêdniaj¹cych ró¿norodnoœæ typów komunikacji spo-

³ecznej, wpisuj¹cych siê w najnowsz¹ sferê kulturowych przemian, badacze
podnosili problematykê œwiadomoœci gatunkowej, wi¹¿¹c j¹ z zagadnieniem ga-
tunków nowych, czêsto nie do koñca rozpoznanych, które — z jednej strony —
jako byty innowacyjne istniej¹ in potentia, bez nazwy i bez opisu czy te¿ —
z drugiej strony — akcentuj¹ wspó³czesn¹ transgresjê norm ró¿nych gatunków,
co znajduje uzasadnienie m.in. w kierunkach genologicznych otwaræ literatury.

Na marginesie rozwa¿añ o gatunkach wspó³czesnej reklamy, akcentowano

równie¿ problematykê zasadnoœci teorii gatunków. Uzasadnieniem s¹ takie cha-
rakterystyki gatunku, jak jego rozmytoœæ, brak granic ostro dyferencjuj¹cych
poszczególne gatunki i ogólnie ich polimorficznoœæ. W¹tpliwoœci budz¹ zw³asz-
cza gatunki nieliterackie — mówione.

Inny obszar zwi¹zków miêdzy gatunkiem a komunikacj¹ spo³eczn¹ odzwier-

ciedlaj¹ obserwacje gatunków, które postrzegane s¹ jako formy osobliwe — in-
teresuj¹co przedstawia siê interpretacja gatunku w formie kolekcji — sk³adaj¹-
cego siê wprawdzie z ró¿norodnych gatunków, ale trwale ze sob¹ wspó³wystê-
puj¹cych i maj¹cych kompozycyjne (strukturalne) zwieñczenie. Te wyk³adniki
pozwoli³y zaklasyfikowaæ kolekcjê do odrêbnego bytu gatunkowego.

Rozwa¿ania teoretyczne zamkniête zosta³y uwagami na temat przydatnoœci

nauki o gatunkach w praktyce translatologicznej.

*

*

*

W tomie znalaz³y siê równie¿ rezultaty szczegó³owych opracowañ wielu ga-

tunków, reprezentuj¹cych poszczególne odmiany dyskursu. Badania dotyczy³y

10

Kszta³towanie siê systemu transferu...

Kup książkę

— z jednej strony — gatunków u¿ytkowych (odmiana naukowa, religijna, kan-
celaryjno-urzêdowa, publicystyczna, masowa, potoczna), z drugiej — artystycz-
nych. Badano zarówno gatunki wspó³czesne, jak i reprezentuj¹ce epoki dawne.
W wielu artyku³ach zaprezentowane zosta³y rezultaty badañ nad ewolucj¹ ga-
tunków.

Problematyka gatunków naukowych koncentrowa³a siê m.in. na takich za-

gadnieniach, jak: dialogowy charakter tekstu naukowego, problematyka tekstu
jeszcze nierozpoznanego typologicznie, jakim jest notatka z wyk³adu, analiza
pocz¹tkowych etapów kszta³towania siê gatunku naukowego w œwietle jego
dyskursywnych kwalifikacji. To pozwoli³o spojrzeæ na analizowany gatunek jak
na dynamiczny obiekt, zorganizowany tak, by móg³ wype³niaæ komunikacyjne
zadania adekwatnie do etapu rozwoju cywilizacji.

Czêœæ artyku³ów poœwiêcona zosta³a komunikatom reprezentuj¹cym odmia-

nê kancelaryjno-urzêdow¹. Badacze opisuj¹ gatunki najnowsze, takie jak: usta-
wa lustracyjna, deklaracje podatkowe, wspó³czesna oferta pracy. Przedstawiono
ich gatunkowe wyznaczniki na tle pozajêzykowych kontekstów, w jakich teksty
pojawiaj¹ siê i funkcjonuj¹. Pokazano model strukturalny i jego sytuacyjne
przeobra¿enia, o których decyduje przede wszystkim sytuacja komunikacyjna,
np. czêste zmiany na rynku pracy. Zwrócono uwagê na inn¹ funkcjê konteksto-
wych (spo³ecznych) uwarunkowañ, które — jak w przypadku protoko³u — wa-
runkuj¹ wysoki stopieñ konwencjonalizacji zachowañ jêzykowych.

Stanowisko diachronii odzwierciedlaj¹ m.in. analizy dyskursu prawnoustro-

jowego. Badacze obserwuj¹ — z jednej strony — gatunek w aspekcie jego
ewolucji, jak w przypadku polskiej konstytucji, gdzie odnotowuje siê zmien-
noœæ relacji nadawczo-odbiorczych w badanych tekstach, a tak¿e ustala strate-
gie dyskursywne realizuj¹ce siê w poszczególnych etapach rozwoju spo³e-
czeñstwa polskiego, przyjmuj¹c jako nadrzêdny czynnik obserwacjê zmian
w komunikowaniu siê w³adzy ze spo³eczeñstwem. Konstatacja — z drugiej
strony — dotyczy specyfiki gatunku historycznego, jak w odniesieniu do dia-
riusza sejmowego (rejestruj¹cego obrady sejmu w latach 1788—1789), prezen-
tuj¹cego siê jako gatunek heterogeniczny, zbudowany z wielu tekstów pozo-
staj¹cych ze sob¹ w ró¿norakich korelacjach. Propozycje wspó³czesnej
genologii pozwoli³y omówiæ ich funkcjê oraz miejsce w diariuszu — obserwa-
cja i analiza da³y podstawê typologii badanych tekstów. Odwo³ania do
wspó³czesnej genologii pozwoli³y zaprezentowaæ w sposób wieloaspektowy
tak¿e inny gatunek — badaniami objêta zosta³a w tym przypadku p³aszczyzna
strukturalna, pragmatyczna, poznawcza i stylistyczna XVIII-wiecznych tekstów
instrukcji z ró¿nych dziedzin nauki, zamieszczonych w encyklopedii z 1749
roku.

Wielu autorów tomu podnosi problematykê przeobra¿eñ gatunków praso-

wych i medialnych. Obserwacj¹ objêto ró¿ne gatunki, prezentuj¹c rozmaite

Kszta³towanie siê systemu transferu...

11

Kup książkę

podejœcia badawcze. Rzadziej obiektem zainteresowañ by³y teksty historyczne,
czêœciej natomiast badacze koncentrowali uwagê na wspó³czesnym dyskursie
medialnym, œciœle warunkuj¹c jego rozwój i przemiany kontekstem funkcjono-
wania. Tak jest m.in. z felietonem pozytywistycznym (poddanym ogl¹dowi
zarówno w planie treœci, jak i formy), którego rozwój motywuje przede
wszystkim postawa felietonisty — nie tylko jego œwiatopogl¹d, ale równie¿
zrozumienie potrzeb spo³ecznych. To idea upowszechnienia hase³ pozytywi-
stycznych mia³a wp³yw na „pozytywnienie” felietonu. Z kolei problematykê
z zakresu wspó³czesnej publicystyki ujawnia m.in. opis wzajemnych zale¿-
noœci obrazu i s³owa w reporta¿ach zamieszczonych w magazynie „Nationale
Geographic Polska”. Na tym etapie rozwoju gatunku wa¿n¹ funkcjê pe³ni
fotografia, która wspó³uczestniczy w budowaniu ikonosfery tej odmiany re-
porta¿u.

W kilku publikacjach podejmowana jest problematyka dyskursu medialnego

zogniskowana wokó³ rozwa¿añ na temat struktury i funkcjonowania najnow-
szych gatunków, emitowanych za pomoc¹ elektronicznych œrodków przekazu.
I tak, obserwacje pewnej odmiany wywiadu telewizyjnego pozwoli³y sfor-
mu³owaæ myœl, ¿e w przestrzeni nowoczesnej komunikacji spo³ecznej konstela-
cja gatunków nie zmienia siê tak bardzo, jak style tekstów. Inne badania roz-
wia³y w¹tpliwoœci sformu³owane w konwencji postmodernistycznej „metafory
œmierci” gatunków. Tu obserwacja dzisiejszej przestrzeni medialnej — wsparta
odniesieniami do wspó³czesnej komunikacyjnej przestrzeni wirtualnej — po-
zwoli³a sformu³owaæ konkluzjê o trwa³oœci gatunku wywiadu, a jednoczeœnie
odnotowaæ zmiany bêd¹ce wynikiem nieuchronnego procesu, tak jak nieuchron-
nie zmieni³ siê w czasach ostatnich kontekst funkcjonowania tego gatunku.

Zjawisko debaty publicznej potraktowane zosta³o jako ca³oœciowo ujête ko-

munikaty, zorganizowane w formie audycji. Ze wzglêdu na medium wyró¿nio-
no dwie odmiany tego komunikatu — audycjê radiow¹ i audycjê telewizyjn¹.
W artykule zwrócono uwagê na podobieñstwa i ró¿nice kompozycji, opisuj¹c
segmenty (modu³y) tekstów — emitowanych zarówno przez medium radiowe,
jak i przez medium telewizyjne. Podjêto tak¿e problematykê zró¿nicowania za-
chowañ komunikacyjnych we wspó³czesnych gatunkach reprezentuj¹cych dwie
przeciwstawne konwencje: dyskurs / debata — talk show. Analiz¹ objêta zo-
sta³a struktura komunikatów — przede wszystkim sygna³y inicjalne ramy tek-
stów. Pozosta³e elementy gatunku potraktowano jedynie pomocniczo.

Jeszcze innej problematyce poœwiêcony zosta³ artyku³, w którym œledzi siê

potencja³ kognitywny dwu gatunków reprezentuj¹cych dyskurs medialny: wia-
domoœci i reporta¿u informacyjnego. W charakterystyce konkretnych aspektów
obu gatunków (uwzglêdniono aspekt strukturalny, stylistyczny, pragmatyczny
i kognitywny) wziêto pod uwagê jedynie cechy typowe, one bowiem w sposób
wyrazisty wyznaczaj¹ kierunek projektowania rzeczywistoœci (zarówno w nar-
racji obiektywnej, jak i jednostkowej).

12

Kszta³towanie siê systemu transferu...

Kup książkę

Kolejny artyku³ dotyczy udzia³u gatunku reklamy w sprzeda¿y telewizyjnej,

przede wszystkim kontekstowych (telezakupy) uwarunkowañ tego typu wypo-
wiedzi oraz ich wp³ywu na organizacjê kompozycji.

Najnowszy etap rozwoju komunikacji reprezentuj¹ gatunki internetowe.

Z przedstawionych badañ wynika, ¿e ich specyfikê wyznaczaj¹ równie¿ — na
skutek braku kontaktu face to face — gry gatunkiem, a nie tylko s³owem. Ten
zakres problematyki odzwierciedla te¿ artyku³ podejmuj¹cy opis s³abo jeszcze
rozpoznanego przez genologiê gatunku plotki internetowej. Podkreœleniu specy-
fiki i ustaleniu cech gatunkowych tego przekazu towarzyszy konstatacja, ¿e
najwa¿niejszym wyznacznikiem plotki internetowej — jak ka¿dej plotki — jest
jej wariantywnoœæ, zarówno formalna, jak i treœciowa.

Podobne konstatacje niesie artyku³, w którym rozwa¿a siê problem odmian

tego samego gatunku — relacji sportowej, zró¿nicowanego jedynie ze wzglêdu
na medium: przekaz telewizyjny i internetowy. Z analizy wynika, ¿e medium
wymusza zmianê sposobu relacjonowania wydarzeñ, ale zasadniczy kszta³t tek-
stu zostaje zachowany. Jest to zatem ten sam gatunek w dwu odmianach.

Spoœród innych gatunków u¿ytkowych w tomie omówiono:

— zagadnienie listu — poœwiêcone s¹ mu dwa artyku³y: jeden dotyczy proble-

mu zachowania cech gatunkowoœci w komunikacji (formu³owanie tekstów)
dzieci w ró¿nym stopniu upoœledzonych umys³owo, z kolei drugi nie tylko
wprowadza do obiegu naukowego dwa XVII-wieczne listy, ale te¿ — co
jest szczególnie cenne — zawiera sugestie odnoœnie do idei poznawczej,
argumentuj¹cej ów zabieg; w artykule okreœla siê, w jaki sposób ta forma
przekazu, w istocie prywatna, spe³nia niezwykle wa¿ne cele pragmatyczne
i perswazyjne; zawarte w listach meldunki wojenne i dyplomatyczne dziêki
mo¿liwoœciom szerokiego kolporta¿u listów (ich powielanie i rozsy³anie)
mia³y bowiem szanse uwiarygodnionej (gwarantowa³y to listy prywatne)
i skutecznej realizacji;

— religijny traktat i jêzykowe dzia³ania komunikacyjne s³u¿¹ce budowaniu

oraz umacnianiu wiêzi w XVI-wiecznej wspólnocie wyznaniowej (arian),
wyekscerpowane na podstawie tego¿ konkretnego dokumentu; tekst ów po-
s³u¿y³ jako szeroki kontekst argumentuj¹cy istotê i zasadnoœæ owych wiêzi;

— retoryczny gatunek laudacji, „osadzony” w dwu wspó³czesnych kulturach:

polskiej i niemieckiej; artyku³ jest prób¹ nie tylko prezentacji wzorca gatun-
kowego, ale tak¿e odpowiedzi na pytanie: czy jest to ten sam gatunek, czy
te¿ dwa odrêbne sposoby komunikowania? — odpowiedzi dostarczy³y ty-
powe sytuacje u¿ycia mowy pochwalnej w obu kulturach; analiza elemen-
tów kompozycji, stylu, eksponowanych w tekstach wartoœci pozwoli³a na
konkluzjê, ¿e gatunek ten jest obecny w skonwencjonalizowanej postaci
w œwiadomoœci obu kultur jako œwiadectwo wspólnych grecko-³aciñskich
korzeni; mówiæ zatem trzeba o internacjonalizacji gatunków poprzez ³ama-
nie granic jêzykowych, narodowych, kulturowych;

Kszta³towanie siê systemu transferu...

13

Kup książkę

— problematykê „drugiego ¿ycia” gatunku, czyli sekundarnej, niestandardowej

realizacji wzorca gatunkowego, jak w przypadku analizowanego w artykule
u¿ycia gatunku zawiadomienia pocztowego (awizo) w nowej roli tekstu re-
klamy; celem artyku³u jest ocena wtórnego zastosowania wzorca z perspek-
tywy komunikacyjnej oraz ocena skutecznoœci takich dzia³añ.

W tomie znajduje siê równie¿ kilka artyku³ów poœwiêconych problematyce

gatunków artystycznych. Badacze zaprezentowali rezultaty obserwacji zarówno
tekstów wspó³czesnych, jak i tekstów historycznych. W odwo³aniu do twórczo-
œci artystycznej:
— podjêta zosta³a problematyka relacji, jaka istnieje miêdzy gatunkiem a spo-

sobem widzenia œwiata;

— zaprezentowano charakterystykê konkretnych gatunków, do których nale¿y

m.in. bajka terapeutyczna; usytuowanie tego gatunku w obszarze dyskursu
ekspertyzy pozwoli³o sformu³owaæ konkluzjê, ¿e wypowiedŸ spe³nia
wszystkie warunki gatunkowoœci, przy szczególnie uprzywilejowanej po-
zycji odbiorcy, który staje siê niejako przyczyn¹ sprawcz¹ oraz punktem
odniesienia wszystkich w³aœciwoœci tekstu: formalno-jêzykowych, seman-
tycznych, pragmatycznych, poznawczych i œwiatopogl¹dowych;

— omówiono organizacjê gatunkow¹, m.in. gawêdy szlacheckiej — propozycja

analizy obejmuje schemat informacyjny tego gatunku; przedstawione zo-
sta³y typy tematów, obraz œwiata; sposoby hierarchizacji wyodrêbnionych
elementów oraz ich organizacja;

— zwrócono uwagê na pewne aspekty gatunkowe, w tym przypadku pamiêtni-

ka, jako odpowiedŸ na postawione pytanie o to, czy pamiêtnik — gatunek
paraliteracki — mo¿e byæ przydatny w komunikacji spo³ecznej; przyjêty
kierunek pragmalingwistycznej analizy pozwoli³ zaakcentowaæ te genolo-
giczne kwalifikacje, które ujmuj¹ pamiêtnik jako znak kultury okreœlonego
etapu jej rozwoju.
Zajêto siê tak¿e problemami dyskursu artystycznego ujmowanego w per-

spektywie historycznogenologicznej. Zamieszczone uwagi dotycz¹ okreœlonych
wyznaczników wzorca gatunkowego, w tym przypadku noweli. Taka perspekty-
wa ogl¹du pozwoli³a spojrzeæ na nowelê jako gatunek usytuowany w szerokim
kontekœcie komunikacji spo³ecznej, odzwierciedlaj¹cy zwi¹zki z innymi forma-
mi, które gatunek noweli wspó³kszta³towa³y — ró¿nie w zale¿noœci od okresu
ewolucji.

Badaczy interesowa³o nadto kszta³towanie jêzykowego obrazu œwiata, który

zak³ada³a poetyka staropolskich tekstów. W szczegó³ach relacje te przebadane
zosta³y na przyk³adzie XVII-wiecznych gatunków epigramatycznych. W polu
obserwacji znalaz³a siê tak¿e ewolucja gatunku dedykacji.

Perspektywa historycznojêzykowa upowa¿ni³a do obserwacji konkretnych

utworów pisarzy, wa¿nych z genologicznego punktu widzenia. W tym przypad-

14

Kszta³towanie siê systemu transferu...

Kup książkę

ku zanalizowano teksty Wac³awa Potockiego, maj¹ce charakter „nowinkarski”.
Opisano je, podkreœlaj¹c fakt, i¿ w³asnej, niebanalnej wizji prezentowanych
wydarzeñ politycznych i wojennych towarzyszy tu oryginalna kreatywnoœæ
gatunkowa pisarza — niektóre utwory nawi¹zuj¹ bezpoœrednio do gatunku
nowina.

*

*

*

Publikacje zamieszczone w niniejszym tomie wzbogaca forma dyskusji pa-

nelowej. Dyskusja zamierzona zosta³a jako próba bilansuj¹cej charakterystyki
badañ tekstologicznych trzech oœrodków: polskiego, niemieckiego i francu-
skiego.

*

*

*

Podkreœliæ wypada — reasumuj¹c — i¿ konferencja wnios³a do poznania

zagadnieñ genologicznych nie tylko istotne ustalenia teoretyczne, ale równie¿
empiryczne dane, które potwierdzaj¹ s³usznoœæ hipotez interpretacyjnych oraz
akceptowanych za³o¿eñ metodologicznych — w tym tomie w pe³ni realizu-
j¹cych podstawowe za³o¿enie: zwi¹zek, jaki istnieje miêdzy gatunkiem a komu-
nikacj¹ spo³eczn¹. W szczegó³ach zaakcentowanych zosta³o kilka zagadnieñ:
— komunikacja jako szeroko pojêta transmisja informacji i jej gatunkowa

„werbalizacja” — a¿ do wspó³czesnej transgresji norm ró¿nych gatunków;

— komunikowanie jako kszta³towanie okreœlonej wspólnoty obejmuj¹cej sze-

roki kontekst: ludzie (nadawcy i odbiorcy), instytucje, œrodki przekazu;

— spoœród elementów tworz¹cych kontekst kognitywistyczny te kategorie, któ-

re „buduj¹” to¿samoœæ i odmiennoœæ wiedzy interlokutorów;

— schematy poznawcze le¿¹ce u podstaw podmiotowego interpretowania œwia-

ta i wyra¿ania ocen w poszczególnych typach gatunkowych.
W aspekcie diachronicznym podniesione zosta³o interesuj¹ce zagadnienie:

W jaki sposób ró¿ne gatunki „reagowa³y” na wyobra¿enia wytwarzane w ci¹gu
dziejów przez ró¿ne grupy spo³eczne, ró¿ne narody, ró¿ne wspólnoty religijne
— a¿ po wypowiedzi bliskie wspó³czesnej propagandzie.

Danuta Ostaszewska

Kszta³towanie siê systemu transferu...

15

Kup książkę

Kup książkę