Człowiek w społeczeństwie

1

Społeczeństwo to wszystkie formy życie zbiorowego.

Florian Zaniecki

Podstawowe pojęcia

Społeczeństwo

- duża, wyodrębniona społeczność stanowiąca pewien zamknięty układ, mający swoje

instytucje polityczne i ekonomiczne.

Tłum

–zbiorowość ludzka przyjmująca formę czasową i niezorganizowaną. Jednostki w tłumie zawsze

przebywają w bliskości fizycznej. Mają wspólny obiekt zainteresowania. Tłum może przejawiać wspólne,
ukierunkowane i spontaniczne działania. W takiej sytuacji tłum wyzbywając się indywidualizmy
naśladuje czyjeś zachowanie.

Krąg społeczny-

mała zbiorowość społeczna, w której przeważają bezpośrednie styczności społeczne,

nie ma wyraźnej odrębności, wymykają się spod kontroli formalnej. Tworzy się wokół opinii lidera. Może
też wpływać na opinie społeczne. Np. krąg naukowy, znajomi na imprezie.

Masa społeczna

– wszyscy nieprzypisujący sobie jakichś szczególnych wartości. Tacy jak inni.

Są tacy jak inni i są z tego zadowoleni, Jose Gasset

Zbiorowość

– ludzie żyjący na określonym obszarze, których łączą trwałe stosunki i więzi społeczne.

Człowiek istotą społeczną

Socjalizacja

– proces rozwoju społecznego człowieka. Kształtowania się jego osobowości. Recepcji

systemy wartości, norm, wzorów zachowań obowiązujących w współżyciu z innymi ludźmi. Proces
upodabniania się młodego człowieka do świata dorosłych.

Fazy socjalizacji:



Pierwotna – okres między dzieciństwem a dorosłością. Proces przyswajania i naśladowania

obcych wzorów i zachowań



Wtórna – czas dorosłości. Zmiany, których autorami jesteśmy my sami. To my mamy wpływ na to

co robimy.

Role społeczne – pełnienie funkcji w społeczeństwie np. ojca i syna, pracownika, nauczyciela, partnera.

Konflikt ról – starcie ról, ich przeciwne lub nakładające się cechy.

Grupy i zbiorowości społeczne

Cechy grupy społecznej:



Minimum 3 os.



Ma system wartości, normy i zasady postępowania



Istnieje pewna struktura, hierarchia



Wspólny cel



Występują więzi i interakcje między członkami



Członkowie mają poczucie odrębności od reszty społeczeństwa

Człowiek w społeczeństwie

2

Typologia grup społecznych:



Ze względu na wielkość

o

Małe – od kilku do kilkudziesięciu osób, prosta struktura wewnętrzna, bezpośrednie

kontakty i więzi osobiste np. klasa, rodzina, grupa towarzyska

o

Duże

– złożona struktur, składa się z podgrup, stosunki członków są poślednie. Np. naród,

mieszkańcy dużej miejscowości



Ze względu na rodzaj więzi

o

Pierwotne- człowiek nie ma wpływu na członkostwo np. rodzina, narodowość, rasa

o

Wtórne – przynależność zależy od własnego wyboru, tworzone są dla realizacji własnych

celów.



Ze względu na sposób zorganizowania

o

Formalne – mają charakter prawny, strukturę organizacyjną, cel i sposoby działania

określone statutem. Np. szkoła, przedsiębiorstwo, partia polityczna

o

Nie formalne – zasady nieregulowane są przepisami, członkowie intuicyjnie odgrywają

role. Grupa ta zawsze dąży do bycia gr. formalną. Np. grupy koleżeński, subkultura



Ze względu na cel

o

Celowe- służą realizacji określonych celów zewnętrznych np. przedsiębiorstwo

produkcyjne lub usługowe

o

Autoteliczne – posiadają cel sam w sobie, służą do realizacji własnych celów. Dążą do

bycia gr. celową np. hobbyści,



Ze względu na trwałość

o

Sporadyczne – tworzą się spontanicznie i szybko upadają np. koncerty, świadkowie

wypadków

o

Trwałe – trwają kilka lat np. Solidarność, partie



Ze względu na charakter członkostwa

o

Otwarte/ inkluzywne – łatwy wstęp do grupy, nieograniczony

o

Zamknięte/ ekskluzywne – wstęp do grupy obwarowany jest prawem, trzeba spełniać

warunki np. środowisko prawnicze, Mensa, kasty w Indiach



Ze względu na rodzaj więzi psychologicznych

o

Przewaga więzi osobistej – np. pracownicy w małej firmie

o

Przewaga więzi bezosobowej – np. firmy informatyczne, telemarketingowe.

Człowiek w społeczeństwie

3

Sposoby kierowania grupą :



Autokratyczny - przywódca sam podejmuje decyzje nie konsultując ich z członkami grupy,
wykształca się podział na rządzonych i rządzących



Demokratyczny – przywódca liczy się ze zdaniem członków grupy, ale to do niego należy
ostateczne zdanie. Członkowie zachowują dużą samodzielność



Liberalny – przewódca zostawia dużą swobodę w podejmowaniu decyzji, rzadko ingeruje
w prace grupy, raczej sugeruje.

Rodzina

Rodzina-

najpowszechniejsza i najstarsza forma życia społecznego. Jest to zalegalizowany związek

kobiety i mężczyzny wraz z ich potomstwem.

Funkcje rodziny:



Stratyfikacyjna- nadanie potomstwu miejsca w hierarchii społecznej



Socjalizacyjna- przygotowanie do funkcjonowanie w społeczeństwie



Seksualna- zaspokojenie potrzeb seksualnych



Opiekuńczo- wychowawcza – opieka wzajemna potomstwa i osób starszych



Ekonomiczna- zaspokojenie potrzeb materialnych



Kulturowa- przekazywanie potomstwu tradycji , zasad, dziedzictwa kulturowego



Prokreacyjna- wydanie potomstwa



Rekreacyjna- rodzina wspólnie zaspokaja potrzebę zabawy i odpoczynku

Kryzys rodzinny -

zjawisko wpływające na ilość i trwałość rodzin. Ma ono negatywny wpływ na całe

społeczeństw. Przejawy kryzysu rodzinnego:



Wybór przez kobietę kariery zawodowej



Model rodziny 2+1



Łatwość i popularność rozwodów



Popularność związków nie formalnych



Tolerancja dla mniejszości seksualnych

Małżeństwo –

zalegalizowany, trwały, równoprawny związek kobiety i mężczyzny.

Małżeństwo konkordatowe

– na podstawie umowy kościół może nadać ślub cywilny na tych

samych prawach, co ślub udzielony przez urząd stanu cywilnego. Konkordat został ratyfikowany przez
Kaczyńskiego w 1998r.

Przeszkody w zawarciu małżeństwa:



Inny aktualny związek małżeński



Wiek dziewczyny- 16 r. ż za zgodą sądy, chłopiec 18 r. ż



Pokrewieństwo do 4 stopnia



Ubezwłasnowolnienie psychiczne



Śluby zakonne lub święcenia



Płeć

Ustanie małżeństwa:



Śmierć małżonka



Rozwód poprzedzony separacją

Człowiek w społeczeństwie

4

By unieważnić małżeństwo, nie może być ono skonsumowane

Typy małżeństw:



Monogamiczne-

związek kobiety i mężczyzny



Poligamiczne:

poligynia

– jeden mężczyzna i wiele kobiet,

poliandria

– związek kobiety z wieloma

mężczyznami.



Grupowe

– związek kilku kobiet z kilkoma mężczyznami

Pokrewieństw- więzi krwi  Powinowactwo –więzi prawne

Wstępni- przodkowie  Zstępni- potomkowie

Opieka- oddanie do rodziny  Kuratela- oddanie pod piecze urzędnika

Typy przystosowań

Bunt

- odrzucenie uznawanych wartości i zastąpienie ich innymi. Najczęściej rodzi się w wyniku

frustracji, które pojawiają się przy społecznie uznawanych celach.

Relatywizm

– postawa uważająca, że każde społeczeństwo ma swój odrębny system norm i wartości.

Nie ma obiektywnej i uniwersalnej kultury

Wycofanie

- odrzucenie norm powszechnie obowiązujących

Konformizm

– postawa polegająca na przyjęciu i podporządkowaniu się wartościom, zasadom,

poglądom i normom obowiązujących w danej grupie społecznej. Również: nadmierne i bezkrytyczne
przyjmowanie czyichś norm

Oportunizm

– postawa charakteryzując się rezygnacją z zasad moralnych dla osiągnięcia doraźnych

korzyści, wybieranie tego, co jest bezpieczne i konieczne.

Legalizm

- postępowanie człowieka przejawiające się w przestrzeganiu przez niego obowiązującego

prawa. Pogląd uznający, iż każde postępowanie powinno być podporządkowane prawu i konstytucji.

Normy społeczne

Zespół nakazów i zakazów charakteryzujących społeczeństwo



Religijne – normy teologiczne, nakazy i zakazy moralne, których złamanie jest grzechem wobec
Boga lub państwa



Moralne – pomagają rozróżnić dobro i zło, jest to fundament postępowania człowieka, nie ma
uniwersalnego porządku świata



Zwyczajowe - umowne zachowania, nawyki, mówi o tym jak zachować się w danej sytuacji.



Obyczajowa- ustalone sposoby zachowania w określonych sytuacjach, które nie budzą sprzeciwu



Prawna – ustanowiona przez państwo i jego przestrzegania pilnuje wymiar sprawiedliwości oraz
organ przymusu



Zawodowa – etyka lekarska, prawnicza, tajemnica spowiedzi. Normy ustalone przez ludzi danego

zawodu.

Człowiek w społeczeństwie

5

Typy społeczeństw

HISTORYCZNE :



Pierwotne

– były to małe, liczące kilka tysięcy członków społeczeństwa. Zajmowały się głównie

zbieractwem, rybołówstwem, myślistwem. Opierali się na naturalnej gospodarce. Istniał podział
ról ze względu na płeć kobiety opiekowały się domem, mężczyźni zapewniali jedzenie i ochronę.



Niewolnicze

- jedna grupa ludzi stawała się własnością innej grupy ludzi lub państw.

Społeczeństwa te utrzymywały się z rolnictwa, rzemiosła i handlu. Pojawiło się pismo. Niewolnik
nie miał wolności, był zależny, traktowano go jak rzecz należąca do Pana. Analizę społeczeństwa
spisał Arystoteles w „Polityce” – twierdził, że jedni ludzie są z natury wolni, a inni są
niewolnikami.



Feudalne

– zwane rolniczymi lub chłopskimi. Istniały w okresie średniowiecza. Ich podstawą był

rolnictwo, którym zajmowali się chłopi stanowiący ponad 70% ogółu. Opierali się oni na pracy
ręcznej ludzi i sile pociągowej zwierząt. Wykorzystywano wodę i wiatr, jako źródła energii.
Osiedlali się w wioskach, folwarkach lub dworach ziemskich. Miasta były ośrodkiem rzemiosła i
handlu. Społeczeństwo to podzielone było na 3 stany: duchowieństwo, szlachta, chłopi. Stan
jednostka dziedziczyła, a przejście z stanu do stanu było ograniczone.



Przemysłowe

– inaczej industrialne lub kapitalistyczne, powstało pod wpływem upadku

społeczeństwa feudalnego. Jako skutek rewolucji przemysłowej w XIXw. Zmiany te dotyczyły
techniki, ekonomii i stosunków społecznych, doprowadziły do powstania przemysłu fabrycznego i
nowoczesnej cywilizacji przemysłowej. Miasto stało się głównym ośrodkiem życia i produkcji, a
ośrodkami pracy – zagłębie węglowe i okręgi włókiennicze Spowodowało to wielką migrację ze
wsi do miast. Wykształciły się tu klasy i warstwy społeczne: robotnicy, klasa średnia, burżuazja.



Postindustrialne

– poprzemysłowa, post ekonomiczna, informacyjne. Społeczeństwo to zarządza

danymi i informacjami, jako usługami niezbędnymi w codzienności. Głównie skupia się na
świadczeniu usług technicznych, humanitarnych i biznesowych. Dużą rolę odgrywają tu osoby
tworzące wiedzę i informacje.

WSPÓŁCZESNE :



Globalne

- twórcą pojęcia był Herbert Marshall McLuhan. Wszyscy mieszkańcy postrzegani są jako

wspólnota. Powstało w wyniku rozwoju środków masowego przekazu i telekomunikacji. Powszechny
dostęp do nich spowodował zmiany w świadomości człowieka. Charakterystycznym jest powstawanie
korporacji międzypaństwowych.



Informacyjne

– najważniejsza jest informacja traktowana jako towar. Liczą się firmy które gromadzą i

przetwarzają informacje. Rozwinięty jest sektor usług, a dostęp do informacji jest powszechny, głównym
ich przekaźnikiem jest Internet.



Masowe

- ludzie stają się jedną masą, żyją i pracują razem. Są jednolitą szarą masą, nie uważają żadnych

wartości, ideałów. Dominuje hedonizm i konsumpcjonizm. Ludzie stają się konformistami, dają się
manipulować i ulegać innym. Społeczeństwo to jest bez refleksyjne, pozbawione uczyć i emocji. Chce się
bawić.



Konsumpcyjne

– Społeczeństwo żyje w dobrobycie i stale powiększa pulę przedmiotów nie zbędnych do

życia, znikają dobra luksusowe. Ważna jest indywidualność. Media i reklama tworzą nowe mody i trendy,
to one kreują świat, myślenie i wytwarzają sztuczne potrzebny.

Człowiek w społeczeństwie

6

Struktura społeczna

Układ stosunków społecznych zachodzących między elementami, z których składa się dane
społeczeństwo lub społeczeństwo globalne. Na kształt społeczeństwa, jego strukturę mają wpływ:



Wiek



Ekonomia – poziom rozwoju społeczeństwa, podział pracy



Demografia- wiek, płeć



Geografia- klimat, ukształtowanie terenu, bogactwo naturalne



Procesy historyczne

Elementu struktury społecznej:



Rodzina i krewni



Społeczeństwo lokalne – wsie, miasta



Grupy społeczeno – zawodowe



Klasy i warstwy społeczne



Instytucje polityczne, ekonomiczne i religijne.

Determinizm

- pogląd, w którym zakłada się, że każde zdarzenie jest uwarunkowane przez czynniki

zewnętrzne

Woluntaryzm

- wola jednostki lub zbiorowości jest jedynym źródłem działań społecznych

Rodzaje struktur społecznych



Społeczeństwo funkcjonalne

– wynika z podziału społeczeństwa na funkcje. PO raz pierwszy

mówił o nim Platon, który uważał, że powinno się ono dzielić na 3 grupy: władców- filozofów,
walczących- wojsko, pracujących – rolnicy i rzemieślnicy. Jako kolejny temat podjął Tomasz z
Akwinu twierdząc, iż, społeczeństwo dzieli się na 2 grupy: modlących i pracujących”. W XVIII w
Adam Smith wydał dzieło „ Badanie nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” zamieścił w
nim tezy mówiące, że praca jest bogactwem narodu oraz wyróżnił następujące funkcje:
właściciele ziemscy, robotnicy, kapitaliści.
Zaletą tego typu społeczeństwa jest jego nie konfliktowość, przewidywalność zachowań
społecznych, a także określone funkcję wprowadzają harmonię w taką strukturę.



Społeczeństwo dychotomiczne

– /dwuczłonowe, dwubiegunowe/ podział ten dzieli

społeczeństwo na przeciwstawne sobie grupy(proletariat i kapitaliści) i zakłada z góry ich
konflikty. Został stworzony przez Karola Marksa i omówiony w dziele „Kapitał”. Karol Marks
twierdził, że istnieje obiektywna sprzeczność interesów, będąca źródłem konfliktów. Uważał, że
społeczeństwo musi przejść rewolucję w wyniku, której dojdzie do równości obydwu grup. Teoria
dychotomiczna opiera się na dominacji jednej grupy i podległej im drugiej. Ich konflikt
zobrazowany został przez teorię marksistowską



Społeczeństwo hierarchiczne

-/ gradacyjne/ społeczeństwo rozmieszczone jest pionowo, a

system gradacyjny wynika z przywilejów, stylu życia, wykształcenia i majątku. Wynika z tego
porządek statusowy

Zróżnicowanie społeczne

– układ jednostek i grup o odmiennych cechach. Płaszczyzny zróżnicowania:

bogactwo, wykształcenie, zawód, władza, prestiż, role społeczne, styl życia

Człowiek w społeczeństwie

7

Ruchliwość społeczna:



Pionowa – awans lub degradacja społeczne kl. Wyższa <>kl. Średnia <>kl. Niższa



Pozioma- migracje społeczne, miasto<>wieś

Warstwa i klasa społeczna

Pojęcie klasy społecznej rozpowszechniło się w XIX w. za sprawą Karola Marksa i jego teorii walki klas
zawartej w Kapitale. Struktura klasowa Marksa polegała na układzie 3 rodzajów stosunków:



Własnościowym – robotnik pracuje na kapitalistę



Dystrybucji - dostęp do władzy



Społeczny podział pracy – zajmowane stanowiska

Robotnik:



Nie posiada środków produkcji



Pracuje



Nie korzysta z pracy najemnej

Kapitalista:



Posiada środki produkcji



Nie pracuje



Korzysta z pracy najmniej

Klasa społeczna – kategoria wyróżniona według kryterium ekonomicznego, przez określenie pozycji
majątkowej jednostki.

Typy klas społecznych:



Wyższa – właściciele dużych przedsiębiorstw oraz wysokie kadry kierownicze



Średnia- średni i drobni przedsiębiorcy, niżsi i średni kierownicy, specjaliści, wykonujący wolne

zawody. Klasa ta ma duży wpływ na funkcjonowanie społeczeństwa



Niska – osoby słabo wykształcone, wykonujące pracę niewymagającą specjalistycznych

kwalifikacji



Underclass – grupa osób stale pozostająca poza społeczeństwem.

Teoria warstw społecznych
Marks Weber podzielił społeczeństwo na klasy – czyli podział według dóbr materialnych, ze względu na
stany – według uznania społecznego i na partie- podział ze względu na władzę.

Warstwa społeczna

– cześć klasy społecznej, ludzie o wspólnych obyczajach czy stylu życia, jak i również

grupa społeczno- zawodowa o specyficznym poziomie w hierarchii społecznej.

Władza według Webera :



Tradycyjna – władza, którą dziedziczymy



Charyzmatyczna – władza indywidualna, opiera się na umiejętnościach zjednania sobie ludzi

przeze przywódcę, skupienia ich uwagi na sobie



Legalna – pochodząca z wyborów