Renata Biskup
Regionalne Centrum Doradztwa
Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich
we Wrocławiu
ROLNICTWO EKOLOGICZNE W KRAJACH UE I POLSCE
Wstęp
W ostatnich latach nastąpił szybki rozwój rolnictwa ekologicznego we wszystkich krajach europejskich.
Na początku tego roku powierzchnia upraw ekologicznych w krajach członkowskich Unii Europejskiej
wynosiła prawie 4 mln ha, gdzie w roku ubiegłym stanowiła 2 mln ha, co dawało 100 tys. ha upraw. W
ostatnich latach coroczny wzrost ilości upraw ekologicznych wyniósł ok. 30 %. Do krajów o
największej liczbie tych gospodarstw zaliczamy Lichtenstein, o powierzchni upraw ekologicznych
ponad 17 %, Austrię 9 % całkowitej liczby gospodarstw, które zajmują 5,3 % użytków. Na świecie
przoduje Australia 7,7mln.ha, poza tym Europa 4,2 mln ha, Ameryka Południowa 3,7 mln ha oraz
Ameryka Północna 1,3 mln ha.
Rolnictwo ekologiczne w świetle wymagań Unii Europejskiej
Pierwsze sygnały o rolnictwie ekologicznym jako systemie gospodarowania pojawiły się w Europie już
w latach siedemdziesiątych, a za tym potrzeba wiarygodności produktu dla nabywców. Rozpoczęły
wówczas działalność liczne organizacje ogłaszające własne kryteria, zasady kontroli oraz
oznakowania produktu. Dokumentem normującym sytuację było wydanie przez Międzynarodową
Federację Rolnictwa Ekologicznego IFOAM w 1982r. Podstaw Kryteriów Rolnictwa Ekologicznego wg
IFOAM. Był on podstawą dla organizacji kontrolnych do opracowania własnych kryteriów i kontroli. W
oparciu o ten program zapoczątkowany został rozwój rolnictwa ekologicznego również w Polsce.
Rosnący popyt na artykuły  naturalne spowodował, że na rynku pojawiło się wiele produktów
pseudo-ekologicznych i wówczas powstały ponadnarodowe ramy prawne, które dokładnie określały
system ekologicznego gospodarowania, kontrolę produktów i ich oznakowanie.
W związku z tym, na początku lat dziewięćdziesiątych pojawiły się trzy dokumenty:
o europejskie Rozporządzenie EWG nr 2092/91 w sprawie rolnictwa ekologicznego oraz
oznakowania jego produktów i środków spożywczych z 1992r.
o amerykańska Ustawa o produkcji żywności organicznej z 1990r.
o wspólny program Komisji Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO, opracowany w latach 1991-99
jako Wytyczne w sprawie produkcji, przetwórstwa, oznakowania oraz wprowadzania do
obrotu żywności wytwarzanej metodami ekologicznymi.
Dla Polski najważniejsze jest Rozporządzenie nr 2092/91 z 24 czerwca 1991roku, które obecnie ma
dodatkowych 30 rozporządzeń uzupełniających. Od 1993r. obowiązuje we wszystkich krajach
Wspólnoty Europejskiej. Uzasadnienie podane jest w preambule Rozporządzenia, czyli:
o rosnący popyt, który nakłada na państwo obowiązek ochrony konsumenta przed reklamą tzw.
 zdrowej żywności
o ochrona producentów przed nieuczciwą konkurencją
o ochrona środowiska
o ujednolicenie przepisów międzynarodowych
Rozporządzenie uprawomocniło 3 terminy określające ten system gospodarowania: ekologiczne=
organiczne= biologiczne i reguluje 5 zasadniczych dziedzin:
o podaje ścisłe kryteria produkcji,
o dokładnie określa system kontroli, formę,
o określa zasady oznakowania produktu,
o wytyczne importu produktów.
W krajach UE obowiązuje dwu etapowy system kontroli:
1. system urzędowy- wszyscy, którzy wprowadzają do obrotu produkty rolnictwa
ekologicznego, podlegają obowiązkowej kontroli wg Rozporządzenia 2092/91,
2. program prywatny  jest dobrowolny, gospodarstwa przechodzą dodatkową kontrolę w
ramach eko-stowarzyszeń, które wspomagają rolników w działaniach marketingowych,
o Naturland w Niemczech,
PDF created with FinePrint pdfFactory Pro trial version http://www.fineprint.com
o Soil Association w Wielkiej Brytanii,
można z nich korzystać po wcześniejszym systemie kontroli urzędowej, czyli jako całkowicie
dodatkowy, a nie zastępczy
Stan rolnictwa ekologicznego w UE
Na podstawie danych Organic Farming in Europe- Provisional Statistics 2001r
o ogółem uprawy ekologiczne w krajach Unii Europejskiej wynosiły 3 778 144 ha, co stanowiło
2,81% w stosunku do ogólnej powierzchni użytków rolnych.
o liczba gospodarstw, które prowadziły produkcję metodami ekologicznymi wyniosła 130 290,
co oznaczało 1,86 % ogólnej liczby gospodarstw.
Największe powierzchnie upraw ekologicznych, podobnie jak w latach ubiegłych znajdowały się na
terytorium:
o Włoch  1 040 377 ha,
o Niemiec  546 023 ha
o Wielkiej Brytanii  527 323 ha.
Największą liczbę gospodarstw ekologicznych odnotowano:
o Włoszech 51 120 gospodarstw,
o Austrii 19 031
o Hiszpanii 13 424
o Niemczech 12 732.
Prawne możliwości importowo-eksportowe.
Import do Polski (na podst. Ustawy o rolnictwie ekologicznym z dnia 16 marca 2001r)
Art. 21. 1. W celu uzyskania certyfikatu zgodności zainteresowany producent występuje do
upoważnionej jednostki certyfikującej z pisemnym wnioskiem.
Art. 21. 3. Producent, który zamierza wprowadzić do obrotu produkty rolnictwa ekologicznego
pochodzące z zagranicy, do wniosku, o którym mowa w ust. 1, obowiązany jest dołączyć informację o:
1) pochodzeniu, rodzaju i ilości produktów rolnictwa ekologicznego, które mają być sprowadzone z
zagranicy,
2) obiektach, które mają być wykorzystane do ich składowania, konfekcjonowania lub przetwarzania.
Import do Polski
Art. 21. 4. Producent, o którym mowa w ust. 3, prowadzi dokumentację dotyczącą rodzaju i ilości
wprowadzanych do obrotu produktów rolnictwa ekologicznego oraz składowania, konfekcjonowania i
transportu tych produktów.
PDF created with FinePrint pdfFactory Pro trial version http://www.fineprint.com
Art. 24. 3. Produkty rolne pochodzące z zagranicy są oznakowane etykietą i wprowadzane do obrotu
jako produkty rolnictwa ekologicznego, jeżeli zostały wyprodukowane lub przetworzone zgodnie z
wymaganiami określonymi w ustawie, co zostało potwierdzone certyfikatem zgodności.
Art. 25. 1. Oznakowanie produktu rolnictwa ekologicznego, polega na zamieszczeniu na etykiecie lub
opakowaniu tego produktu napisu  produkt rolnictwa ekologicznego oraz nazwy producenta, numeru
certyfikatu zgodności, nazwy upoważnionej jednostki certyfikującej i jej numeru identyfikacyjnego.
Art. 25. 2. W przypadku produktów rolnictwa ekologicznego sprowadzanych z zagranicy oprócz nazwy
producenta podaje się nazwę podmiotu wprowadzającego produkty do obrotu
Import do Polski z UE
Art. 16. 2. Obowiązek uzyskania certyfikatu zgodności nie dotyczy produktów rolnictwa ekologicznego,
które były objęte systemem kontroli w państwach Unii Europejskiej i zostały oznakowane w sposób
określony w załączniku do ustawy. (przepis wchodzi w życie w dniu uznania przez właściwy organ Unii
Europejskiej krajowego systemu kontroli za równorzędny z unijnym w zakresie certyfikacji zgodności
w rolnictwie ekologicznym).
Art. 24. 5. Produkty rolnictwa ekologicznego pochodzące z krajów Unii Europejskiej są oznakowane w
sposób określony w załączniku do ustawy.
Art. 25. 1. [...] na produktach rolnictwa ekologicznego pochodzących z krajów Unii Europejskiej
zamieszcza się dodatkowo napis  objęte systemem kontroli Unii Europejskiej .
Eksport do UE
Rozporządzenie Rady Nr 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie rolnictwa ekologicznego oraz
znakowania jego produktów i środków spożywczych
Rozporządzenie Komisji Nr 1788/2001 z dnia 7 września 2001 w sprawie kontroli i certyfikacji
produktów rolnictwa ekologicznego importowanych z państw trzecich [...]
" Na podstawie art. 11(1) rozporządzenia Nr 2092/91, po uznaniu przez Komisję Europejską, że
system produkcji i nadzoru w państwie eksportującym jest ekwiwalentny z systemem UE i wpisaniu na
listę stanowiącą załącznik do rozporządzenia Nr 94/92
- uznawany jest certyfikat wydany przez jednostkę kontrolną z kraju pochodzenia towaru
(Argentyna, Australia, Czechy, Węgry, Izrael, Szwajcaria)
Na podstawie art. 11(6) rozporządzenia Nr 2092/91:
" importer planujący przywóz produktów ekologiczych na terytorium UE musi uzyskać zezwolenie z
urzędu nadzoru państwa importującego,
" do wniosku o wydanie zezwolenia należy dołączyć dokumenty zaświadczające m.in., że produkcja
była prowadzona zgodnie z rozporządzeniem 2092/91 i kontrolowana przez akredytowaną jednostkę,
a także certyfikat akredytacji jednostki kontrolującej i szczegóły dotyczące systemu nadzoru,
" produkty ekologiczne będące przedmiotem importu muszą być wyprodukowane zgodnie z
przepisami obowiązującymi w UE i posiadać certyfikat akredytowanej jednostki kontrolnej,
" należy przedstawić zaświadczenie jednostki kontrolnej, iż produkt nie zawiera GMO i wytworzono go
bez użycia saletry sodowej (NaNO3)
" przesyłka podlega kontroli granicznej przed wprowadzeniem na obszar celny UE
Importowane produkty rolnictwa ekologicznego stanowią znaczny udział na rynku żywności
biologicznej Niemczech. W państwach wysokorozwiniętych,np. Wielkiej Brytanii prawie70%
Niemczech ok.50%
Przewidywany wzrost importu produktów ekologicznych przez państwa wysokorozwinięte
Porównanie średnich cen produktów ekologicznych i konwencjonalnych w Niemczech (wrzesień 1999)
Możliwości eksportowe polskich produktów ekologicznych do UE
" ograniczony asortyment towarowy - głównie owoce jagodowe (czarne porzeczki, truskawki),
niektóre warzywa (cebula, marchew, warzywa suszone), zioła, kawa cykoriowo-zbożowa
" małe rozmiary eksportu
PDF created with FinePrint pdfFactory Pro trial version http://www.fineprint.com
Ograniczenia:
" formalno-prawne (brak do niedawna przepisów regulujących produkcję ekologiczną, brak systemu
kontroli równoważnego z unijnym)
" skomplikowana i kosztowna procedura uzyskania certyfikatu uprawniającego do wwozu produktów
ekologicznych do UE
" brak infrastruktury i sieci dystrybucyjnej, pozwalających na zapewnienie większych dostaw o
jednolitych standardach jakościowych
" niedostateczna promocja
Potencjalne możliwości:
" niższe koszty produkcji - konkurencyjność cenowa
" przewaga popytu nad podażą w państwach UE i znaczny udział importu w sprzedaży produktów
ekologicznych
" szanse na uznanie przez Komisję Europejską polskich procedur produkcji i nadzoru za
równoważne z unijnymi, co ograniczy formalności i koszty związane z certyfikacją towarów
przeznaczonych na eksport
OZNAKOWANIA NA PRODUKTACH ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO OBJ
TYCH SYSTEMEM
KONTROLI W UNII EUROPEJSKIEJ:
1) ES: Agricultura Ecologica - Sistema de control CE
2) DK: "kologisk Jordbrug - EF Kontrolordning
3) D: �kologischer Landbau - EG-Kontrollsystem lub Biologische Landwirtschaft - EG-Kontrollsystem
3) GR: �ążołą�� ł���łąą - Ł�o���ą ��ł�o� EK
5) EN: Organic Farming - EC Control System
6) F: Agriculture Biologique - Systeme de contr�le CE
7) I: Agricoltura Biologica - Regime di controllo CE
8) NL: Biologische Landbouw - EG-controlesysteem
9) P: Agricultura Biologica - Sistema de Controlo CE
10) FI: Luonnonmukainen maataloustuotanto - EY:n valvontaj�rjestelm� / Ekologiskt jordbruk - EG-
kontrollsystem
11) S: Ekologiskt jordbruk - EG-kontrollsystem.
Porównanie średnich cen produktów ekologicznych i konwencjonalnych
( materiały dotyczą 1999r)
Produkt Jednostka miary Cena (DEM) Cena wyższa o
Jabłka (Jonagold) 1 kg 4,04 38%
Sałata głowiasta 1 szt. 1,71 80%
Sałata lodowa 1 szt. 2,12 44%
Ogórki sałatkowe 1 szt. 1,57 39%
Pomidory krajowe 1 kg 4,98 53%
Pomidory  import 1 kg 6,22 125%
PDF created with FinePrint pdfFactory Pro trial version http://www.fineprint.com
Kapusta biała 1 kg 2,30 105%
Marchew 1 kg 2,42 86%
Kalafior 1 szt. 3,26 84%
Pory 1 kg 3,58 52%
Cebula 1 kg 2,80 103%
Jaja 10 szt. 5,49 69%
Mleko pełne (3,5%) 1 l 1,66 50%
Masło 250 g 2,94 67%
Chleb żytni 1 kg 5,14 7%
Mąka pszenna 1 kg 2,34 13%
pełnoziarnista
Regulacja prawna rolnictwa ekologicznego Polsce
W Polsce obowiązuje Ustawa z dnia 16 marca 2001 r. o rolnictwie ekologicznym ( Dz.U nr 38,poz.
452), oraz Rozporządzenia 699, 700 z 14 maja 2002r. (opublikowane w Dz.U. nr 77 )
Definicja systemu ekologicznego gospodarowania
Według Ustawy z dnia 16 marca 2001r. o rolnictwie ekologicznym:
Produkcja prowadzona metodami ekologicznymi jest to sposób uzyskania produktu ekologicznego , w
którym zastosowano w możliwie największym stopniu naturalne metody produkcji, nienaruszające
równowagi przyrodniczej.
W ogólnym rozumieniu jest to sposób gospodarowania o zrównoważonej produkcji roślinnej i
zwierzęcej w obrębie gospodarstwa oparty na środkach pochodzenia biologicznego i mineralnego.
Podstawową zasadą rolnictwa ekologicznego jest odrzucenie chemii rolnej, weterynaryjnej i
spożywczej.
Jest to system zrównoważony pod względem ekologicznym, ekonomicznym i społecznym, zapewnia
zdrowotność roślin, zwierząt, a także pozytywnie oddziałuje na środowisko naturalne.
Stan rolnictwa ekologicznego Polsce
Liczba gospodarstw posiadających atest i będących w trakcie przestawiania w latach 2001-2002 w
poszczególnych województwach
gospodarstwa przestawiające się na gospodarstwa posiadające atest
metodę ekologicznego gospodarowania
drugi rok pierwszy wzrost(+) 2000 r. 2001 r. wzrost(+)
Województwo przestawiani rok spadek(-) spadek(-)
a przestawia
nia
dolnośląskie 24 37 +13 9 17 + 8
kujawsko- 12 24 + 2 34 35 + 1
pomorskie
lubelskie 135 123 - 12 58 165 + 107
lubuskie 8 10 + 2 8 12 + 4
łódzkie 6 8 + 2 13 16 + 3
małopolskie 68 128 + 60 25 45 + 20
mazowieckie 88 125 + 37 54 106 + 52
opolskie 4 10 + 6 3 3 + 0
podkarpackie 18 179 + 161 2 10 + 8
podlaskie 21 40 + 19 11 16 + 5
pomorskie 13 17 + 4 13 17 + 4
śląskie 5 5 0 8 10 + 2
świętokrzyskie 159 305 + 146 50 157 + 107
warmińsko- 26 47 + 21 29 34 + 5
mazurskie
wielkopolskie 14 22 + 8 17 19 + 2
PDF created with FinePrint pdfFactory Pro trial version http://www.fineprint.com
zachodnio- 10 29 + 19 4 7 + 3
pomorskie
RAZEM 611 1109 + 498 338 669 + 331
Od kilku ostatnich lat w Polsce nastąpił szybki wzrost liczby gospodarstw ekologicznych . Motywacją
do zmiany systemu gospodarowania jest Ustawa o rolnictwie ekologicznym, która warunkuje formy
organizacyjno-prawne, dając zarazem zabezpieczenie zarówno dla konsumenta jak i dla producenta
. Strategia rozwoju rolnictwa ekologicznego przewiduje poważne zwiększenie w kraju ilości
gospodarstw do 2006 r. Planuje się:
o w wariancie I  powstanie 5000 gospodarstw o łącznej powierzchni 75 000 ha,
o w wariancie II - powstanie 10 000 gospodarstw o łącznej powierzchni 15 000 ha.
Zakłada się również, że od 25-30% w/w ilości gospodarstw winno powstać na obszarach prawnie
chronionych.
Za rolnictwem ekologicznym przemawiają argumenty : społeczne, ekonomiczne, zdrowotne i
moralne. Do czynników ekonomicznych należy zaliczyć: niższe koszty produkcji, lepsza zdolność
przechowalnicza produktów, trwałe zabezpieczenie żyzności gleby, wyższa cena i popyt na te
produkty, szczególnie na rynkach zachodnich.
Przestawianie gospodarstw w Polsce na ekologiczne metody jest stosunkowo proste. Nie ma
obaw o gwałtowny spadek produkcji, ponieważ większość gospodarstw prowadzona jest w systemie
ekstensywnym, co w tym przypadku oznacza wzrost wydajności, a nie spadek. Jedynie w
gospodarstwach systemie intensywnego gospodarowania różnica może być znaczna. Układ
Stowarzyszeniowy z Unią Europejską stwarza szanse wejścia produktu ekologicznego na rynek
międzynarodowy, gdzie zapotrzebowanie na tę żywność stale rośnie. Degradacja polskich terenów
rolniczych jest ciągle jeszcze niższa od porównywalnych regionów Europy Zachodniej, dlatego Polska
postrzegana jest jako potencjalny konkurent na rynku żywności najwyższej jakości. Rozwój rolnictwa
ekologicznego może być dla nas dużą szansą. Doskonałym przykładem może być Austria, która
posiada już 20 tys. gospodarstw, które stanowią 9% ogółu gospodarstw i zajmują zarazem 5,3% UR.
Schemat systemu kontroli gospodarstw ekologicznych w Polsce jest systemem mieszanym
państwowo-prywatnym. Stanowią go:
o Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, jako organ upoważniający jednostki kontrolne,
o Główny Inspektorat Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych, jako organ nadzorujący
jednostki kontrolne,
o Jednostki certyfikujące rolnictwo ekologiczne.
Struktura instytucjonalna w Polsce
Organizacje rolnicze
Nazwa Zakres działań
" opracowanie kryteriów rolnictwa
Stowarzyszenie Producentów Żywności
ekologicznego,
Metodami Ekologicznymi EKOLAND
" promocja rolnictwa ekologicznego i ochrony
środowiska
" szkolenie rolników
Stowarzyszenie Lub  Eko w Lublinie
" koordynacja produkcji, handel
" szkolenie rolników
Radzanowskie Towarzystwo Ekologiczne w
" koordynacja produkcji
Radzanowie k/Radomia
" wspólne użytkowanie maszyn
" wymiana doświadczeń
Stowarzyszenie EKONATURA
" edukacja ekologiczna
" organizacja gospodarstw
" promocja produktów
" reprezentowanie interesów producentów
Jednostki kontrolne /certyfikujące/ w zakresie rolnictwa ekologicznego
PDF created with FinePrint pdfFactory Pro trial version http://www.fineprint.com
Upoważnienie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie przeprowadzenia kontroli oraz certyfikacji
rolników ekologicznych, przestawiających się na rok 2002 otrzymały następujące jednostki kontrolne:
Organizacje kontrolne  zakres działań ( do 2002)
Nazwa organizacji Zakres
AGRO BIO TEST Sp. z o.o. inspekcja
Bioekspert sc inspekcja
Polskie Towarzystwo Rolnictwa Ekologicznego Inspekcja, certyfikacja
Jednostki kontrolne, które mają akredytację Polskiego Centrum Akredytacji na 2003r
Nazwa jednostki Numer akredytacji Zakres działań
Jednostka Certyfikacji Produkcji 093 Kontrola i certyfikacja gospodarstw i przetwórni
Rolniczej PNG sp. z o.o.
Polskie Centrum Badań i Certyfikacji 013 Kontrola i certyfikacja gospodarstw i
Oddział w Pile przetwórni
Państwowe instytucje kontrolne
Nazwa Zakres działań
Główny Inspektorat Skupu i Przetwórstwa tworzenie bazy danych o
Artykułów Rolnych gospodarstwach ekologicznych
Stacja Chemiczno-Rolnicza Badanie gleb, wypłacanie dotacji
Państwowa Inspekcja Handlowa kontrola oznakowania i jakości produktu
na rynku
Dotacje do rolnictwa ekologicznego
" przysługują gospodarstwom w drugim roku przestawiania na metody ekologicznego
gospodarowania oraz gospodarstwom ekologicznym
" dopłata dotyczy kosztów kontroli do gospodarstwa i dotacji do hektara upraw
Wysokość stawek dotacji do 1 ha uprawy ( 2002 r.)
Rodzaj uprawy Rok poprzedzający Gospodarstwa
uzyskanie atestu (PLN) posiadające atest (PLN)
Uprawy warzywne 500 400
Uprawy rolnicze 200 150
Uprawy sadownicze 550 450
Plantacje jagodowe 550 500
A
ąki i pastwiska 80 50
Wysokość stawek dotacji do kosztów kontroli w ( 2002 r.)
Powierzchnia gospodarstwa Dotacja do gospodarstwa (PLN) Koszty kontroli
(PLN)
Do 5 ha użytków rolniczych 300 350
Powyżej 5  10 ha użytków 350 440
Powyżej 10-20 ha użytków 400 520
Powyżej 20-50 ha użytków 450 600
Powyżej 50-100 ha użytków 500 780
PDF created with FinePrint pdfFactory Pro trial version http://www.fineprint.com
Powyżej 100-300 ha użytków 600 1200
Powyżej 300ha - 1500
Dokumentacja niezbędna przed przystąpieniem do przestawiania metod gospodarowania
Producent zamierzający prowadzić ekologiczne gospodarstwo rolne występuje do jednostki kontrolnej,
certyfikującej z pisemnym zgłoszeniem (bądz
deklaracją ), do którego musi dołączyć:
1. oświadczenie, że produkcja będzie prowadzona metodami ekologicznymi,
2. informację o rodzaju i ilości produktów, które mają być produkowane metodami
ekologicznymi,
3. opis gospodarstwa z zaznaczeniem położenia gruntów, obiektów i urządzeń produkcyjnych-
wykonuje się z pomocą jednostki kontrolnej nieodpłatnie,
4. wypis z ewidencji gruntów budynków dotyczących gospodarstwa,
5. opis działań niezbędnych do wykonania w okresie przestawiania gospodarstwa rolnego na
produkcję metodami ekologicznymi- wykonuje się z udziałem jednostki kontrolnej
nieodpłatnie,
6. zaświadczenie o nie przekroczeniu na terenie gospodarstwa dopuszczalnych stężeń
szkodliwych substancji zanieczyszczających wydane przez :
" właściwy terytorialnie organ Inspekcji Ochrony Środowiska w zakresie stopnia
zanieczyszczenia wody i powietrza,
" Stację Chemiczno  Rolniczą w zakresie zanieczyszczenia gleb i wody
W Polsce w roku ubiegłym w/w jednostki dokonały kontroli 1787 gospodarstw rolnych oraz 15
przetwórni co oznacza, że w porównaniu z rokiem 2000 nastąpił 20 % wzrost liczby objętych kontrolą
gospodarstw.
PDF created with FinePrint pdfFactory Pro trial version http://www.fineprint.com