BIOMEDYCZNE PODSTAWY
ROZWOJU CZA
OWIEKA
Wykład dla studentów I roku
na kierunku Pedagogika
Dr Andrzej Kędziorski
Katedra Fizjologii Zwierząt i Ekotoksykologii
WYKA
AD 5
Czynniki wpływające na rozwój prenatalny:
Czynniki paragenetyczne
Czynniki środowiska
Czynniki paragenetyczne
Zakres oddziaływania:
okres rozwoju wewnątrzłonowego i okres karmienia piersią
y
ródło: Wolański  Rozwój biologiczny człowieka. PWN 2006
Czynniki paragenetyczne
Czynniki endogenne paragenetyczne
Pośredni wpływ genotypu matki na:
- rozwój wewnątrzłonowy dziecka
- ekspresję genów dziecka (piętno genomowe)
Czynniki endogenne pozagenetyczne
Wpływ środowiska wewnątrzłonowego matki na rozwój dziecka:
- profil metaboliczny matki
- \
ywienie i tryb \
ycia matki
Czynniki te (stymulatory i regulatory rozwoju) wpływają na fenotyp dziecka (tzw.
 przymus matczyny ). Jego efekt fenotypowy u dziecka nazywamy  efektem
matczynym
Czynniki paragenetyczne
Genetycznie zdeterminowane cechy organizmu matki (konstytucja)
Właściwości metaboliczne matki zale\
ne od genów heterologicznych,
których nie posiada dziecko
Informacje zawarte w cytoplazmie jaja
Metabolizm matki  narzucony jej w okresie jej \
ycia płodowego
Tryb \
ycia matki w okresie cią\
y:
[od\
ywianie się, u\
ywki (głównie palenie tytoniu i alkohol), leki,
niektóre choroby]  czynniki kształtujące jej własności fizjologiczne
i biochemiczne oraz pokonujące barierę ło\
yskową
Karmienie piersią  przedłu\
a wpływy hormonalne i psychofizyczne
Udział czynników genetycznych i środowiskowych w zró\
nicowaniu masy urodzeniowej
jako wynik oddziaływań w okresie rozwoju sródmacicznego. Warto zauwa\
yć, \
e:
genotyp dziecka determinuje tylko 13-18% zmienności tej cechy, natomiast
czynniki paragenetyczne  do 66%!
y
ródło: Wolański  Rozwój biologiczny człowieka. PWN 2006
Wpływ wieku matki: wysokość i masa ciała
y
ródło: Wolański  Rozwój biologiczny człowieka. PWN 2006
Wpływ wieku rodziców: menarche
y
ródło: Wolański  Rozwój biologiczny człowieka. PWN 2006
Wpływ wieku matki: cią\
e mnogie, wady wrodzone i zgony
Częstość cią\
mnogich i wad
Względne ryzyko zgonu dziecka w chwili
wrodzonych w zale\
ności od
urodzenia zale\
nie od wieku matki,
wieku matki.
z wykluczeniem efektu kolejności cią\
, oraz
kolejności cią\
z wykluczeniem wieku matki.
y
ródło: Wolański  Rozwój biologiczny człowieka. PWN 2006
Wpływ wieku rodziców: inteligencja
y
ródło: Wolański  Rozwój biologiczny człowieka. PWN 2006
Wpływ kolejności cią\
: cechy somatyczne
y
ródło: Wolański  Rozwój biologiczny człowieka. PWN 2006
Wpływ kolejności cią\
: masa ciała
Całkowita i średnia
masa urodzeniowa
dzieci z kolejnych
cią\
pojedynczych
i mnogich
Wolański  Rozwój biologiczny człowieka. PWN 2006
OKRESY SENSYTYWNE I KRYTYCZNE W ROZWOJU
Okresy szybkiego tempa rozwoju
- zwiększona wra\
liwość/podatność organizmu na działanie czynników środowiska
- niska odziedziczalność  mo\
liwość uszkodzeń lub korekty (trening, \
ywienie,
farmakologia)
Dla ka\
dej cechy istnieje taki okres (okres sensytywny) (Wolański).
Okres krytyczny - szybkie tempo rozwoju wielu cech równocześnie
I trymestr cią\
y
Poród i okres
noworodkowy
Okres dojrzewania
Skutki zaburzeń rozwojowych wywołanych ró\
nymi szkodliwymi
czynnikami oraz rokowanie zale\
nie od okresu ich zadziałania.
y
ródło: Wolański  Rozwój biologiczny człowieka. PWN 2006
http://embryology.med.unsw.edu.au/Medicine/images/hcriticaldev.gif
y
ródło: Solomon i wsp. - Biologia. 1996
Brak wykształconego ciala modzelowatego
u dziecka z płodowym syndromem
alkoholowym
Defekt rozwojowy wywołany przez
Zob.: Brave New brain s. 50
talidomid.
y
ródło: T. Zerucha  Human development.
Chelsea House Publ., 2004
Ofiara za\
ywania
przez matkę
talidomidu (leku na
dolegliwości cią\
owe i
pogorszenie nastroju)
w czasie cią\
y.
Wskutek stosowania
tego teratogennego
preparatu w Europie
i Ameryce urodziło się
w latach 1960.
kilkanaście tysięcy
kalekich dzieci.
Zerucha, Ted, 1967/2004  Human development