Zaspokajanie potrzeb rodziny
Kodeks rodzinny nakłada na każdego z małżonków obowiązek
współdziałania dla dobra rodziny. Oznacza to nie tylko ogólną
troskę o dobro rodziny, ale również przyczynienie się do
zaspokajania potrzeb rodziny. Obowiązek ten spoczywa w
równym stopniu na obojgu małżonkach, co jest wyrazem zasady
równości praw i obowiązków małżonków.
Istotą tej zasady jest zapewnienie środków materialnych umożliwiających
prawidłowe funkcjonowanie rodziny jako całości oraz zaspokojenie
uzasadnionych potrzeb poszczególnych jej członków przy zachowaniu
zasady równej stopy życiowej.
Małżonkowie mogą również zawrzeć ważne porozumienie wzajemnie,
konkretyzujące ich obowiązki w ramach zakreślonych obowiązków, w
szczególności w razie zerwania wspólnego pożycia (do czasu, gdy jedno z
nich zasadnie nie zażąda ponownego nawiązania pożycia).
Obowiązek małżonków przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny
powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa i gaśnie z chwilą jego ustania lub
unieważnienia. Istnieje niezależnie od ustroju majątkowego
obowiązującego małżonków i od składu rodziny. W szczególności istnieje
wtedy, gdy rodzinę tworzą tylko małżonkowie.
Na potrzeby rodziny składają się potrzeby typowo osobiste (np.
wyżywienie, odzież) jak również potrzeby majątkowe (utrzymanie domu,
samochodu itp.).
Małżonkowie obowiązani są przyczyniać się do zaspokajania tylko tych
potrzeb rodziny, których zaspokojenie jest w danych okolicznościach
usprawiedliwione interesem rodziny i poszczególnych jej członków. Przy
ocenie z tego punktu widzenia indywidualnych potrzeb członków rodziny
należy brać pod uwagę szczególne okoliczności ich dotyczące (wiek, stan
zdrowia, zainteresowania i in.).
Zakres obowiązku małżonków przyczyniania się do zaspokajania potrzeb
rodziny wyznaczają ich siły, tj. możliwości wypełnienia obowiązku,
wynikające ze stanu fizycznego i psychicznego każdego z małżonków
oraz możliwości zarobkowe i majątkowe każdego z nich. Zakres ten nie
zależy więc od faktycznie uzyskiwanych dochodów, lecz od dochodów,
1
jakie każde z małżonków mogłoby osiągnąć, wykorzystując swoje
możliwości. Jest to identyczna zasada jak w przypadku ustalania
obowiązku alimentacyjnego.
Zasada ta realizuje się nie tylko przez świadczenia pieniężne. Obowiązek
przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny może polegać także na
osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym
gospodarstwie domowym. Wykonywanie tej pracy i osobiste starania o
wychowanie dzieci mogą wyczerpywać spoczywający na małżonku
(zwykle jest nim żona) obowiązek przyczyniania się do zaspokajania
potrzeb rodziny w całości lub w części.
Kwestią sporną pozostaje problem wzajemnego świadczenia małżonków
w przypadku ustania wspólnego pożycia (faktycznej separacji). Według
orzeczenia Izby Cywilnej i Administracyjnej SN z dnia 16 grudnia 1987 r.,
III CZP 91/86  w przypadku separacji faktycznej, gdy jedno z
małżonków pozostaje we wspólnym gospodarstwie rodzinnym z dziećmi
małoletnimi lub takimi, które nie są w stanie utrzymać się samodzielnie
separacja nie powinna wywierać ujemnego wpływu na możliwość
zaspokajania potrzeb dzieci i jego zakres (według równej stopy życiowej
wszystkich członków rodziny), a potrzeb tych w praktyce nie da się
oddzielić od potrzeb tego z małżonków, przy którym dzieci pozostały.
Dlatego ustanie wspólnego pożycia małżonków nie uchyla
przewidzianego w art. 27 ich obowiązku w odniesieniu do rodziny (tej jej
części), którą tworzą dzieci z pozostałym z nimi małżonkiem.
Zasadą jest natomiast, że orzeczenie separacji (lub rozwodu) powoduje
ustanie praw i obowiązków wynikających z małżeństwa, w tym
obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny.
Dochodzenie roszczeń utrzymania od małżonka odbywa się tak jak
dochodzenie roszczeń alimentacyjnych na rzecz osób uprawnionych.
Właściwym sposobem ich dochodzenia jest więc droga procesu.
2