INTERAKCJE WEWN
TRZ- I MI
DZYGATUNKOWE; PASOŻYTNICWTO
Populacja  grupa osobników tego samego gatunku zasiedlająca ten sam obszar w danym czasie
Biocenoza  wszystkie populacje zajmujące określoną przestrzeń, czyli środowisko fizyczne
Populacje tworzące biocenozę wpływają na kształtowanie się środowiska życia organizmu, czyli biotopu.
Ekosystem  układ ekologiczny utworzony przez funkcjonujące razem - biocenozę i nieożywione środowisko.
W ekosystemach występują osobniki należące do różnych gatunków. Niektóre gatunki nie wpływają na siebie, inne pozostają we wzajemnych
zależnościach. W ekosystemie można wyróżnić interakcje między osobnikami tego samego gatunku, głównie wewnątrzpopulacyjne, oraz
interakcje międzygatunkowe.
Wzajemne oddziaływanie dwóch gatunków wywołuje różne skutki. Oddziaływania międzygatunkowe, w których jedna populacja nie wywiera
wpływu na drugą, określa się jako obojętne.
Jeżeli jedna populacja odnosi korzyść w obecności drugiej, to ten typ interakcji określa się jako dodatni.
W przypadku niekorzystnego oddziaływania na daną populację innej populacji występuje interakcja ujemna
Interakcje wewnątrzgatunkowe lub międzygatunkowe, które prowadzą do zmniejszenia szybkości wzrostu populacji, nazywa się
antagonistycznymi, interakcje przyspieszające wzrost populacji  protekcjonistycznymi
Wśród antagonistycznych interakcji wewnątrzgatunkowych, wpływających na szybkość wzrostu populacji, można wyróżnić:
1.antagonistyczne:
- autointoksykację  samozatrucie produktami przemiany materii, hamującymi wzrost populacji
- konkurencję (współzawodnictwo) - przestrzenną, pokarmową i rozrodczą. Jest to przykład walki o byt wewnątrzgatunkowej
pośredniej.
- eksploatację  jest to walka o byt bezpośrednia (np. u stawonogów zjadanie jaj, larw lub mniejszych osobników własnego gatunku 
kanibalizm).
2. protekcjonistyczne:
- allelokataliza, czyli wzajemne pobudzanie się osobników do rozrodu i rozwoju produktami przemiany materii, np. feromonami u
nicieni (Ancylostoma, Trichinella)
- kooperacja, czyli współpraca organizmów związana z rozrodem lub niezwiązana z rozrodem
Interakcje międzygatunkowe:
neutralistyczne  populacje różnych gatunków nie oddziałują na siebie bezpośrednio np.:
- koegzystencja(współistnienie)- zwierząt drapieżnych i roślin w tym samym ekosystemie
- saprobioza  odżywianie się szczątkami martwych roślin
Interakcje międzygatunkowe antagonistyczne
Mogą prowadzić do szkód obustronnych, zachodzi to w konkurencji przestrzennej i pokarmowej.
- antybioza (amensalizm) - polega na hamowaniu wzrostu populacji jednego gatunku przez wytwory przemiany materii drugiego,
często już w bardzo małym stężeniu
- konkurencja dwa osobniki ubiegają się o te same zasoby środowiska
- drapieżnictwo  osobniki jednego gatunku napadają i zjadają osobniki innego gatunku w krótkim czasie
- pasożytnictwo  związek między dwoma gatunkami o charakterze obligatoryjnym; jeden gatunek (pasożyt) jest całkowicie zależny
metabolicznie od drugiego (żywiciela)
Interakcje międzygatunkowe protekcjonistyczne
Zjawisko współżycia na określonej przestrzeni organizmów należących do różnych gatunków, które wchodzą w kontakt fizyczny, nazywa się
somatoksenią.
Kontaktowi fizycznemu nie zawsze towarzyszy związek troficzny.
Formami somatoksenii są: foreza, epioikia i endoikia.
- Foreza  bierne przenoszenie przedstawicieli jednego gatunku przez osobniki drugiego
- Epioikia  osiedlanie się zwierząt lub roślin na innych organizmach
- Endoikia (inkwilinizm)  osiedlanie się jednego organizmu wewnątrz ciała innego organizmu
Komensalizm (współbiesiadnictwo)  odżywianie się pokarmem osobników innego gatunku, bez wyrządzania im szkody
Mutualizm - współżycie oparte na obustronnych korzyściach (np. wiciowce w przewodzie pokarmowym termitów).
Między organizmami znajdującymi się w ekosystemie mogą zachodzić jedynie związki sąsiedzkie, bez kontaktu fizycznego, zależności troficznych i
uzależnienia metabolicznego.
Należą do nich: paroikia, synoikia i symfilia
- Paroikia  dwa różne gatunkowo organizmy przebywają w pobliżu, ale nie ma między nimi bezpośredniego kontaktu fizycznego i
metabolicznego.
- Synoikia  współzamieszkiwanie dwóch gatunków w tym samym miejscu i brak zależności między nimi.
- Symfilia  wykorzystywanie przez jeden organizm wydzielin drugiego (np. wydzieliny mszyc są wykorzystywane przez mrówki), ale
między nimi nie ma zależności metabolicznej
Pasożytnictwo- jest związkiem stałym lub czasowym, zmiennym ewolucyjnie, między dwoma organizmami, z których jeden (pasożyt) jest
uzależniony metabolicznie od drugiego (żywiciela); żyje jego kosztem
Żywiciel stanowi dla pasożyta środowisko bytowania- mikrohabitat
Poprzez mikrohabitat pasożyt jest związany ze środowiskiem zewnętrznym- makrohabitatem
Makrohabitat- biotop lub ekosystem w którym przebywają żywiciele pasożytów
Mikrohabitat- środowisko życia pasożytów (organizm żywiciela)
Pasożyt wpływa na organizm żywiciela przez:
- działanie mechaniczne
- objadanie z pokarmu
- działanie toksyczne
- przenoszenie czynników chorobotwórczych
- wywoływanie reakcji stresowych
Typy układów żywiciel- pasożyt
Między pasożytem a żywicielem występują różne związki. Biorąc pod uwagę różne kryteria, organizmy pasożytnicze można podzielić na kilka grup.
Ze względu na lokalizację pasożyty dzielimy na:
- pasożyty zewnętrzne (ektopasożyty)
- pasożyty wewnętrzne (endopasożyty)
a. pasożyty tkankowe
b. pasożyty narządów
Biorąc pod uwagę inne kryterium czasu pasożytowania danego gatunku oraz jego związek z żywicielem wyróżniamy pasożyty czasowe, okresowe
i stałe.
Pasożyt czasowy- jest luz
no związany z żywicielem. Kontakt z żywicielem ma miejsce w czasie pobierania pokarmu
Pasożyt okresowy- pasożytuje na żywicielu tylko w pewnych okresach cyklu życiowego
Pasożyt stały- jest to organizm który w ciągu całego swojego życia, we wszystkich stadiach rozwojowy prowadzi pasożytniczy tryb życia
Pasożytnictwo przygodne- pasożytniczy tryb życia występuje tylko w pewnych warunkach i nie ma uzależnienia pasożyta od żywiciela
Pasożytnictwo bezwarunkowe- pasożyty prowadzą pasożytniczy tryb życia w ciągu całego cyklu rozwojowego lub w jego części i występuje
duże uzależnienie od żywiciela. Parazytyzm jest koniecznością życiową
Ze względu na specyficzność żywicielską pasożyta wyróżnia się ;
- pasożyty stenokseniczne (wąskie spektrum żywicieli)
- pasożyty euryskseniczne (szerokie spektrum żywicieli)
w zależności od liczby żywicieli pasożyty dzielimy na:
- monokseniczne (pasożytują na jednym gatunku)
- oligosteniczne (pasożytują na małej liczbie gatunków)
- polikseniczne (pasożytują na wielu gatunkach)
pasożyty pozostają w skomplikowanych związkach z żywicielami;
- homokseniczne- całą ontogeneza w jednym organizmie, w tym żywicielu przebiega rozmnażanie płciowe
- heterokseniczne- występują dwie grupy żywicieli
żywiciel ostateczny (definitywny)- organizm w którym pasożyt osiąga dojrzałość płciową i zdolność wytwarzania komórek płciowych
żywiciel pośredni- organizm w którym występują postacie młodociane pasożyta, zanim będą mogły odbyć swój rozwój w żywicielu ostatecznym
żywiciel przypadkowy- to taki gatunek, który nie jest zazwyczaj żywicielem danego pasożyta, lecz w bardzo sprzyjających warunkach może się
tym pasożytem zarazić
żywiciel rezerwuarowy- nie jest konieczny do odbycia pełnego cyklu życiowego pasożyta
żywiciel właściwy- najczęściej i w największej liczbie występuje określony pasożyt, w różnych warunkach ekologicznych
żywiciel główny- częstość inwazji czyli ekstensywność i intensywność inwazji są największe w danych warunkach środowiskowych
żywiciel uboczny- nasilenie inwazji jest małe
żywiciel parateniczny- nie jest niezbędny do rozwoju pasożyta; w jego organizmie nie następuje rozwój pasożyta a jedynie kumuluje formy
larwalne
Zarażenie przez pasożyty nazywamy inwazjami, a przez drobnoustroje infekcjami.
Ze względu na sposób zarażenia wyróżniamy:
- inwazje czynne
- inwazje bierne
Inwazja czynna  człowieka atakują pasożyty czynnie poruszające się  liczne pasożyty zewnętrzne (pluskwa, wesz, pchła, kleszcze, cerkarie
przywr i larwy filariopodobne nicieni)
Inwazja bierna  najczęstsza droga przedostawania się pasożytów do organizmu człowieka:
- zarażenie alimentarne (per os)  cysty pierwotniaków, jaja, larwy robaków,
- przez kontakt bezpośredni (trofozoity rzęsistka, świerzbowiec)
- przez skórę za pośrednictwem stawonogów (malaria, śpiączka afrykańska),
- inwazja wewnątrzmaciczna (pasożyt wnika do zarodka przez łożysko np. Toxoplasma)
Drogi inwazji:
- pokarmowa (per os),
- oddechowa (inhalacyjna),
- płciowa,
- zarażenie przez skórę,
- zarażenie przez błony śluzowe,
- zarażenie przez łożysko,
- kontakt bezpośredni
Choroba inwazyjna  jest wynikiem szkodliwego oddziaływania pasożyta na organizm żywiciela. Jej przebieg zależy od wieku, kondycji i
odporności żywiciela oraz gatunku pasożyta. Przebiega gwałtownie gdy pasożyt jest silnie patogenny lub przewlekle  inwazja utajona
Wrota inwazji  miejsca wnikania pasożytów (naturalne otwory: jama ustna, jama nosowa, cewka moczowa, pochwa i odbyt).
y
ródła inwazji  człowiek lub zwierzę zarażone pasożytem, pokarm, woda, gleba, fekalia, ścieki, nosiciele pasożytów (gatunki rezerwuarowe)
oraz różne gatunki bezkręgowców jako wektory, np. owady
W zależności od sposobu utrzymania czynników chorobotwórczych w przyrodzie wyróżnia się:
- zoonozy bezpośrednie  mogą być utrzymane przez 1 gatunek kręgowców,
- cyklozoonozy  utrzymanie czynników chorobotwórczych w przyrodzie jest możliwe przy udziale więcej niż jednego kręgowca,
- metazoonozy  w utrzymaniu czynników chorobotwórczych uczestniczy kręgowiec i bezkręgowiec,
- saprozoonozy  krążenie czynnika zależy od nieożywionego rezerwuaru lub miejsca rozwoju oraz od kręgowca
Antropozoonozy (choroby odzwierzęce)  inwazje, w których pasożyty są przenoszone ze zwierząt do człowieka.
Zooantroponozy  inwazje, w których pasożyty z reguły są przenoszone z jednego na drugiego człowieka, ale mogą być również przenoszone
na zwierzęta.
Amfiksenozy  zoonozy, w których czynniki chorobotwórcze są przenoszone z człowieka na niższe kręgowce i odwrotnie
Pasożyt i żywiciel tworzą bardzo swoisty antagonistyczny układ, którego cechą jest wzajemne oddziaływanie pasożyta na żywiciela i żywiciela na
pasożyta. Odpowiedzią żywiciela na oddziaływanie pasożyta są reakcje odpornościowe.
Wyróżniamy dwa zasadnicze rodzaje odporności:
- odporność naturalną (wrodzoną, fizjologiczną, komórkowa, humoralna),
- odporność nabytą (czynną, bierną).
Populacja pasożytów może być badana jakościowo i ilościowo
- Liczebność określa liczbę osobników w jednej populacji.
- Gęstość np. stawonogów pasożytniczych, podobnie jak wolno żyjących organizmów, dotyczy liczby osobników na danej powierzchni.
- Prewalencja (ekstensywność) jest to procent zarażonych żywicieli w badanej próbie.
- Intensywność zarażenia  to liczba pasożytów w żywicielu
Cechy fizjologiczne układu pasożyt-żywiciel
- inwazyjność pasożytów, czyli zdolność zarażania żywiciela oraz aktywność pasożytów,
- wirulentność (zjadliwość), czyli zdolność wywołania choroby przez pasożyta,
- odporność, tzn. wykształcenie niewrażliwości organizmu na inwazję drobnoustrojów i pasożytów
Pasożyt: Rzęsistek pochwowy Trichomonas vaginalis
Parazytoza: Rzęsistkowica Trichomonosis
Budowa i rozwój. Ciało trofozoitu kształtu owalnego lub gruszkowatego, długości 10-30 �m. Pierwotniak posiada 4 wici i błonkę
falująca jako organellum ruchu. W przedniej części jądro owalne lub wrzecionowate, oraz 5 wici (mastigonta)(4 wolne wychodzą razem z kanału
okołowiciowego, a ostania daje początek błonie falującej) tworzą charakterystyczny układ zwany kariomastigontem. Obok jądra aksostyl 
pałeczka osiowa wystają poza pellikulę na biegunie tylnym w postaci kolca. Główka aksostylu(ważna część cytoszkieletu) łączy się z pętlą.
Rzęsistek łatwo zmienia kształt i może wytwarzać nibynóżki. Odżywia się nabłonkiem dróg rodnych i moczowo-płciowych oraz płynami
ustrojowymi. Ma właściwości beztlenowca (nie stwierdzono u niego mitochondriów a w hydrogenosomach wytwarza się wolny wodór w
przemianie koenzymu A z kwasem pirogronowym). Zarażenie następuje trofozoitem przy kontaktach seksualnych, używanie tych samych
urządzeń sanitarnych (np. miednice, gąbki, ręczniki) co osoba zarażona. Rozmnaża się przez podział podłużny rozpoczynający się od podziału
kinetosomów, wici i jądra.
Objawy. Kobiety: najpierw w pochwie, następnie przedostaje się do szyjki macicy, rzadko poza ujście zewnętrzne, często umiejscawia
się w gruczołach Bartholina, Skenego i cewce moczowej. Świąd, upławy, wypryski wokół warg sromowych, stan zapalny, owrzodzenia śluzówki
pochwy, bóle podczas stosunków płciowych, pieczenie narządów płciowych, czerwone plamki w pochwie i na powierzchni szyjki, przekrwienie i
obrzęk brodawek łącznotkankowych i powiększenie grudek chłonnych w ścianie pochwy. Mężczyz
ni: najpierw napletek, żołądz
oraz cewka
moczowa następnie gruczoł krokowy, bywa, że przedostaje się do kanalików wprowadzających jąder i najądrzy. Zapalenie żołędzia i (lub)
napletka, cewki i pęcherza moczowego, świąd, pieczenie, kłucie i ból wzdłuż cewki moczowej, częstomocz, obrzęk, zaczerwienienie, ropna
wydzielina z prącia. Czasem ostre zapalenie gruczołu krokowego czy najądrzy z podwyższoną temperaturą, dreszczami, bolesnym częstomoczem.
Stwierdzono ze u mężczyzn 4-6 razy częściej zarażenie jest bezobjawowe. Dla przebiegu zarażenia istotne jest stężenie estrogenów w organizmie
żywiciela. W pochwie w zarażeniach bezobjawowych może obok rzęsistka występować pałeczka kwasu mlekowego, różne gatunki bakterii i
grzyby drożdżopodobne.
Diagnostyka: badanie wymazów z pochwy  treść szyjki macicy i pochwy, wydzielina cewki moczowej, treść spod napletka i z cewki
moczowej lub wydzieliny z prącia; barwienie Giemsy, oraz metoda fluorescencji
Leczenie: Metronidazol, Tinidazol  ornidazol, nimorazol, seknidazol, chlorchinldol, natamycynę, nifuratel
Pasożyt: Lamblia Lamblia intestinalis (=Giardia lamblia)
Parazytoza: Lamblioza = Giardioza Lambliosis (Giardiosis)
Budowa i rozwój:. Występuje w postaci trofozoitu i cysty w jelicie cienkim człowieka W postaci trofozoitu ciało kształtu
gruszkowatego, długości 10-20 �m, dwubocznie symetryczny. Zawiera cztery pary wici (środkowa,grzbietowa, boczna i tylna), 2 pałeczki
usztywniające  aksonemy wychodzące z kinetosomó wici tylnych krzyżujące się z 2 ciałkami o kształcie trapezu(parabazalne) oraz dwa owalne
jądra z chromatyną poniżej bieguna przedniego. Strona grzbietowa jest wypukła, a brzuszna płaska z krążkiem czepnym(zawiera białka giardiny,
które ułatwiają jego czynnoś) na biegunie przednim. Pierwotniak przyczepia się krążkiem do błony śluzowej przewodu pokarmowego i silnie
odchyla się biegunem tylnym ku górze. Rozmnaża się przez podział podłużny poczynając od krążka czepnego, kienteosomów i jąder. Ma zdolność
tworzenia cyst. Zarażenie następuje przez połknięcie cysty, z której w dwunastnicy uwalniają się 2 trofozoity przyczepiające się do błony
śluzowej, które się dzielą. Inwazja do jelita cienkiego i przewodów wyprowadzających trzustki.
Objawy: nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha, zgaga, bóle głowy, gorączka, zaburzenia trawienia tłuszczu i węglowodanów oraz
upośledzone wchłanianie niektórych witamin, zmiany alergiczne, zmniejszenie masy ciała połączone z zanikiem mięśni, Występują także
zaburzenia w wydzielaniu hormonów i enzymów przez komórki układu APUD, które sterują czynnością wydzielniczą i motoryczną żołądka,
pęcherzyka żółciowego i trzustki. Często w badaniach patomorfoligcznych błony śluzowej jelita czczego widać zniekształcenia i skrócenia
kosmyków jelitowych. Często stwierdza się też pogłębienie krypt Lieberkuehna. Lambliozie towarzyszy często zakażenie grzybami oraz owsikiem,
włosogłówką, tasiemcem karłowatym i glistą. W części przypadków przebiega bezobjawowo i wygasa samoistnie.
Diagnostyka: wykrycie w dwunastnicy trofozoitów lub cyst w treści dwunastniczej lub kale
Leczenie: Metronidazol, Tinidazol, ornidazol, nimorazol, seknidazol, Furazolidone, Nifuratel, chlorchina, hydroksychlorchina,
amodiachina, chlorchinaldol.
Pasożyt: świdrowiec Trypanosoma brucei
Parazytoza: śpiączka afrykańska Trypanosomosis brucei (=Trypanosomatosis africana)
Budowa. Pierwotniak (wiciowiec) w postaci trypomastigota kształtu wrzecionowatego, długości 15-30 �m, z płaszczem
glikoproteinowym. Zawiera wić i błonkę falującą  organelle ruchu. Jądro leży centralnie. U podstawy wici zlokalizowane jest ciałko podstawowe i
kinetoplast (blefaroplast). Kinetoplast to organella woreczkowata, otoczona dwiema błonami elementarnymi, zawierająca zestaw enzymów
charakterystyczny dla mitochondrium. U świdrowców jest częścią mitochondrium. Posiada własne DNA kodujące swoiste białka strukturalne i
enzymatyczne. Procesy zachodzące w kinetoplaście dostarczają energię niezbędną do poruszania wici. W osoczu krwi tworzy postacie krótkie,
szerokie, z krótką wicią oraz długie wąskie z długą wicią wolną.
Cykl rozwojowy. Parazyt pobiera pokarm całą powierzchnią ciała. Rozmnaża się przez podział podłużny zaczynając od podziału
kinetosomu i jądra.. Pasożytuje we krwi i w limfie poruszając się ruchem świdrowatym; stąd przedostaje się do płynu mózgowo-rdzeniowego.
Zarażenie następuje przez skórę pod postacią trypomastigota ze śliną muchy z rodzaju Glossina (tse-tse). Pasożytują we krwi człowieka, a
następnie w chłonce i płynie mózgowo-rdzeniowym. ą�Żywicielem pośrednim jest mucha tse-tse, a żywicielem ostatecznym człowiek. Mucha
zaraża się postacią trypomastigota. W jelicie much następuje rozmnażanie pasożyta  pierwotniak wnika do przestrzeni między błoną
perytroficzną i nabłonkiem wyścielającym, dzieli się szybko i przechodzi w postać epimastigota, z jądrem bliżej bieguna tylnego. Po dalszych
podziałach wędruje przez przełyk i gardziel do gruczołów ślinowych muchy i wytwarza postać inwazyjną. Postacie inwazyjne u muchy określa się
jako metacykliczne.
Objawy: wywołuje śpiączkę afrykańską. W miejscu wniknięcia trypomastigota powstaję w skórze grudkowaty miejscowy odczyn
zapalny, może powstać wrzód, a na jego dnie można wykryć postacie trypomastigota. Gdy pasożytują we krwi lub chłonce pojawiają się
nieregularnie napadowe dreszcze z podwyższoną do 40 �C temperaturą oraz nudności, brak apetytu, bóle głowy i stawów, rozwija się zapalenie
mięśnia sercowego, powiększa się wątroba, śledziona i węzły chłonne(miękkie, bolesne), zwłaszcza karkowe ą�trójkąt szyjny  objaw
Winterbottoma. Dalszy rozwój choroby jest wolny  latami i następuje zmniejszenie masy ciała, mogą występowa obrzęki twarzy, dłoni i stóp. W
czasie inwazji pasożyta do OUN i pobytu w płynie mózgowo-rdzeniowym występują zaburzenia psychiczne, na przemian pobudzenie i śpiączką lub
apatią. Zmiany w OUN obejmują płaty czołowe, most i pień mózgu. U kobiet ciężarnych możliwe jest przejście świdrowca przez łożysko do płodu.
Choroba często prowadzi do śmierci.
Diagnostyka. W pierwszej fazie choroby szuka się go głównie we krwi, biopsja węzłów chłonnych. W drugiej fazie w preparatach
bezpośrednich z osadu płynu mózgowo  rdzeniowego.
Leczenie. W I fazie auramina, pentymidyna. W II fazie związki arsenu, Nifurtimox, w obu fazach Eflornithine
Pasożyt: Leiszmania Leishmania donovani et Leishmania tropica
Parazytoza: Leiszmanioza Leishmaniosis
Leiszmaniozy występują w Afryce, w Ameryce Pd., w południowej Europie i w Azji. Pasożytuje w postaci amastiogota w narządach
miąższowych człowieka. Rezerwuarem dla ludzi są zarażone psy, szakale i wiele gryzoni.
Budowa i rozwój. Zarażenie postacią promastigota z przednie odcinka jelita samicy owada w czasie ssania przez niego krwi lub jego
rozgniecenie i wtarcie w uszkodzoną skórę lub błonę śluzową. Promastigota ma jądro w centrum i 1 wolną wić i wnika zwykle do komórek skóry
lub tkanki podśluzowej i wytwarza ognisko pierwotne, w którym traci wić i przechodzi w postać amastigota  owalna lub okrągła, zawiera duże
okrągłe jądro z dużym kariosomem oraz pałeczkowaty kinetoplast. Dzieli się szybko i zaraża monocyty i granulocyty obojętnochłonne, w których z
chłonką lub z krwią zostaje przeniesiona do komórek siateczkowatych lub śródbłonkowych śledziony, wątroby, węzłów chłonnych i szpiku
kostnego. Samica moskita zaraża się w czasie ssania krwi człowieka chorego zawierającej w krwinkach białych postacie amastigota. W
przewodzie pokarmowym owada amastigota przechodzi w postać promastigota i dzieli się szybko przez podział podłużny po pewnym czasie stając
się postacią inwazyjną.
Objawy: Leiszmanioza narządowa: Rozpoczyna się bólami głowy, napadami podwyższonej do 40�C temperaturą z dwukrotnym
wzrostem w ciągu doby, dreszczami, powiększeniem śledziony i wątroby oraz ciemnym zabarwieniem skóry. Póz
niej występują zmiany w jelicie-
owrzodzenie jelita grubego z wymiotami, bólami brzucha i biegunką. Także niedokrwistość z leukopenią. Po pewnym czasie pasożyty wykrywa się
niemal we wszystkich narządach wewnętrznych  postępujące wyniszczenie ze skutkiem często śmiertelnym. Odpowiedzią immunologiczną jest
obniżenie liczby limfocytów Th i wytwarzanych przez nie interkulin oraz zwiększenie liczby Th i syntezy ich limfokin. W surowicy chorych
1 2
wykrywa się duże ztężenie swoistych przeciwciał zwłaszcza immunoglobulin klasy G oraz obniżenie stężenia albumin. Zarażenie kobiet ciężarnych
może być przyczyną poronienia lub leiszmaniozy wrodzonej prowadzącej do wewnątrzmacicznego obumarcia płodu.
Diagnostyka: amastigota w preparatach z biopsji węzłów chłonnych, śledziony lub szpiku kostnego, rzadziej w rozmazach krwi,
wydzieliny nosa lub osadu moczu. Odczyny serologiczne  testy immunoenzymatyczne, immunofluorescensja pośrednia, immunodyfuzja i
immunoelektroforeza.
Leczenie. Preparaty antymonu np. stibofen, stilbamidyna, Pentamidyn,, Orungal.
Pasożyt: Pełzak czerwonki Entamoeba histolytica
Parazytoza: Czerwonka pełzakowa = pełzakowica Amoebosis
Pasożytuje w postaci trofozoitu i cysty w jelicie grubym człowieka.
Budowa i rozwój: Trofozoit 10-60 �m, wytwarza palczaste lub językowate wypustki cytoplazmatyczne, dzięki czemu porusza się
(pełzając). Posiada liczne wodniczki pokarmowe, tętniące, jedno jądro najczęściej okrągłe i otoczone delikatną błoną i materiały zapasowe.
Wydziela enzymy proteoliczne np. protezę cysternową. Pasożytuje w przestrzeniach międzykomórkowych w ścianie jelita i tkankach innych
narządów. Adherencja trofozoitów do komórek nabłonka jelita uwarunkowana jest obecnością na ich powierzchni pektyny glikoproteinowej oraz
jonów wolnego wapnia. Cysta o średnicy 10-20źm zawiera 1, 2 lub 4 okrągłe jądra. Nie wykryto u niej mitochondriów charakterystycznych dla
cyst innych pełzaków.
Zarażenie następuje przez jamę ustną postacią cysty, która w dolnym odcinku jelita cienkiego lub górnym jelita grubego uwalnia  ekscytacja,
czterojądrowy trofozoit (metacysta) dzielący się na 8 potomnych. Dalsze podziały w świetle jelita grubego doprowadzają do wytworzenia bardzo
licznej populacji trofozoitów, z których znaczna część przechodzi w postacie cysty  encystacja i jest wydalana z kałem.
Objawy: pełzakowica jelitowa oraz w części przypadków wieloogniskowa pozajelitowa. Wystąpienie objawów wiąże się z inwazją
tkankową trofozoitów do błony podśluzowej i warstwy mięśniowej jelita grubego oraz powstawaniem zmian rozsianych  grudki z żółtym lub
szarym środkiem otoczone czerwonym rąbkiem, płytkie owrzodzenia z martwiczym dnem, dobrze odgraniczone od otoczenia. Obejmują całe jelito
grube, lecz najczęściej występują w kątnicy i okrężnicy oraz w epicy i odbytnicy. Towarzyszą temu stałe krwotoki, w ostrej pełzakowicy jelitowej 
czerwonka pełzakowata - biegunka z domieszką krwi, bóle brzucha, gorączka, dreszcze, nudności, wzdęcia, powiększenie i bóle wątroby. Gdy
przechodzi w przewlekłą dochodzi do rozdęcia i zapalenia jelita grubego, stany podgorączkowe, powiększenie wątroby, wrzodziejące zapalenie
jelita grubego, zwężenie światła jelita na skutek powstania blizn ściągających. W razie przedostania się pełzaka do narządów miąższowych
powstają ropnie, np. ropień wątroby(zmniejszenie masy ciała, temperatura, powiększenie i bolesność wątroby, ropień jest widoczny w postaci
jamy wypełnionej gęstą, czekoladową masą a ściany są nierówne, miękkie), bądz
np. pełzakowate zapalenie wątroby(podniesiona temperatura,
dreszcze, zlewy potne, silny ból w podżebrzu prawym, powiększenie wątroby). Mogą występować również ropnie w prawym płucu, opłucnej,
worka osierdziowego również zmiany w mózgu w postaci pojedynczych lub mnogich ropni.
Diagnostyka: rozmaz świeżego kału w czasie biegunki  wykrywa się trofozoity i cysty.
Leczenie: Metronidazol, dehydroemetyna, chlorchina, kliochinol, paromocyna, m=tinidazol, ornidazol, seknidazol
Pasożyt: Zarodziec malaryczny Plasmodium vivax
Parazytoza: Zimnica Malaria
Pasożytuje w wątrobie w hepatocytach, komórkach siateczki i śródbłonkowych oraz krwinkach czerwonych krwi obwodowej.
Budowa i rozwój:. Żywicielem pośrednim pasożyta jest człowiek. W organizmie człowieka rozmnaża się bezpłciowo - schizogonia.
Żywicielem ostatecznym jest komar z rodzaju Anopheles samica komara widliszka. W ciele komara parazyt rozmnaża się płciowo  sporogonia.
Występuje przemiana pokoleń.
Zakażony komar ssąc krew wprowadza do organizmu człowieka sporozoity. Sporozoity wraz z krwią płyną do wątroby, zajmując hepatocyty oraz
makrofagi, w których następuje dalszy ich rozwój  schizogonia poza krwinkowa. Sporozoity stają się okrągłe i wytwarzają postacie pierścienia, a
następnie schizonta właściwego, który dzieląc się wielokrotnie rozpada się na merozoity zarażające następne hepatocyty i makrofagi a po kilku
podziałach też krwinki czerwone. W erytrocytach następuje schizonia krwinkowa. Część merozoitów pozostaje w wątrobie w postaci hipnozoitów
w wątrobie, jako rezerwuar pasożyta w ustroju. Zarodziec w krwince wytwarza postać pierścienia i schizonta, następnie merozoity i progamety
ą�Schizont dojrzały  merocyt ulega podziałom (merulacji), rozpadając się na 16 merozoitów zarażających krwinki, a część przekształca się w
progamety- mikro- i makrogametocyty. Dochodzi do masowego pękania krwinek. Podczas wysysania krwi komar pobiera mikro- i w
makrogametocyty, które w ciele komara przekształcają się w mikro- i makrogamety i dochodzi do zapłodnienia  sporogonni, w czasie której w
środkowym odcinku przewodu pokarmowego komara powstaje ruchliwa zygota  ookineta, która przebija ścianę przewodu pokarmowego i
osiedla pod nabłonkiem, przekształcając się w oocystę. Oocysta przechodzi w sporocystę, która po podziale daje sporozoity. Sporozoity
przedostają się do ślinianek komara i wraz ze ślina opuszczają ciało owada.
Objawy: zimnica trzydniowa  trzeciaczka: początek to bóle głowy, mięśni, stawów, zaburzenia oddychania, bóle w klatce piersiowej,
brzucha i nudności. Dreszcze, gorączka, zaburzenia świadomości, następnie ustąpienie objawów i zlewne poty i wymioty. Takie gorączki pojawiają
się co 48 h. Utrzymuje się powiększenie wątroby, po kilku tygodniach napady stają się lżejsze aż ustają i występuje zimnica utajona. Może
wystąpić niedokrwistość w skutek rozpadu erytrocytów wywołanego namnażaniem zarodz
ców. P.vivax uszkadza wiele narządów.
Diagnostyka. Preparat utrwalony barwiony sporządzany w postaci cienkiego rozmazu barwiony metodą Giemsy, Preparat grubej kropli
nieutrwalany barwiony barwnikiem Giemsy, immunofluorescencja.
Leczenie. Chlorchina, hydroksychlorchina, amodiachina, chinina, Pirymetamina
Epidemiologia. Zapobieganie zimnicy polega głównie na biologicznym i chemicznym zwalczaniu komarów w różnych stadiach
rozwojowych. Zapobieganie przedostawaniu się komarów do pomieszczeń mieszkalnych.
Pasożyt: Zarodziec pasmowy Plasmodium malariae
Parazytoza: zimnica, czwartaczka
Pasożytuje w wątrobie w hepatocytach, komórkach siateczki i śródbłonkowych oraz krwinkach czerwonych krwi obwodowej.
Budowa i rozwój. Rozwój przebiega podobnie jak u zarodz
ca ruchliwego jednak podczas schizogonii przedkrwinkowej wytwarza się
ok. 2 tys. Merozoitów z jednego schizonta i nie tworzą się hipnozoity. W okresie schizogonii krwinkowej występuje w postaci pierścienia,
trofozoitu i schizonta dzielącego się na merozoity. Trofozoit wzrasta powoli, początkowo okrągły, potem pasmowaty opasujący równikowo
krwinkę czerwoną. Krwinka czerwona nie ulega zmianom morfologicznym.
Objawy: zimnica czterodniowa  czwartaczka: Gorączki pojawiają się co 72 h. Napady są cięższe i nieleczone mogą utrzymywać się
przez okres 3-24 tyg. Charakteryzują się dłuższym okresem odczuwania zimna i bardziej nasilonymi objawami w drugim okresie. Często
białkomocz.
Diagnostyka. Preparat krwi utrwalony barwiony sporządzany w postaci cienkiego rozmazu barwiony metodą Giemsy, Preparat grubej
kropli nieutrwalany barwiony barwnikiem Giemsy, immunofluorescencja.
Leczenie. Chlorchina, hydroksychlorchina, amodiachina, chinina, Pirymetamina
Epidemiologia. Zapobieganie zimnicy polega głównie na biologicznym i chemicznym zwalczaniu komarów w różnych stadiach rozwojowych.
Zapobieganie przedostawaniu się komarów do pomieszczeń mieszkalnych.
Pasożyt: Zarodziec sierpowy Plasmodium falciparum
Parazytoza: zimnica podzwrotnikowa
Pasożytuje w wątrobie w hepatocytach, komórkach siateczki i śródbłonkowych oraz krwinkach czerwonych krwi obwodowej.
Budowa i rozwój. Rozwój przebiega podobnie jak u zarodz
ca ruchliwego jednak podczas schizogoni przedkrwinkowej wytwarza się
przed dostaniem się pasożytów do krwinek czerwonych aż ok. 40 tys. merozoitów i nie tworzą się hipnozoity. W okresie schizogonii krwinkowej
atakuje krwinki czerwone w różnym wieku. Schizont mały, nieruchomy, z dużą grudką hemozoiny zatrzymuje się w naczyniach włosowatych OUN
oraz w wątrobie, śledzionie i szpiku kostyn, co wiąże się z dużymi zdolnościami adhezji do komórek śródbłonkowych naczyń krwionośnych,
krwinek czerwonych, co powoduje zwiększenie lepkości krwi i zwolnienie jej przepływu. Im więcej krwinek zatrzymuje się w naczyniu włosowatym
3
tym więcej uwalnianych merozoitów zaraża dalsze krwinki czerwone. Parazytemi w inwazjach może dochodzić do 500 tys. Pasożytów w 1 mm (w
zarażenie P.vivax i P.malarie nie przekracza 30 tys.).
Objawy: zimnica podzwrotnikowa często prowadzi do śmierci. Krótki okres wylęgania, Napady co 36-48 h. Wyróżnia się w zależności
od objawów dominujących postać mózgową, biegunkową przypominającą czerwonkę lub cholerę oraz krwotoczną. Często występuje też śpiączka
wskutek zatorów włosowatych naczyń krwionośnych, hipoglikemii o raz zaburzeń metabolizmu neurotransmiterów. Ciężki przebieg zależy w
dużym stopniu od zaczopowania przez rozpadające się krwinki i pasożyty tętniczych naczyń włosowatych, co powoduje niedotlenienie narządów
wewnętrznych ą� powiększenie wątroby, śledziony. U Afrykańczyków z niedokrwistością sierpowata uwarunkowaną genetycznie rzadko rozwija się
zimnica tropikalna, podobnie u osób z brakiem w krwinkach dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej.
Diagnostyka. Preparat krwi utrwalony barwiony sporządzany w postaci cienkiego rozmazu barwiony metodą Giemsy, Preparat grubej
kropli nieutrwalany barwiony barwnikiem Giemsy(postacie pierścienia- do 6 w jednej krwince), immunofluorescencja.
Leczenie. Chlorchina, hydroksychlorchina, amodiachina, chinina, Pirymetamina, pozajelitowo heparynę. Wykazują oporność na
Pirymetaminę, Chlorchinę
Epidemiologia. Zapobieganie zimnicy polega głównie na biologicznym i chemicznym zwalczaniu komarów w różnych stadiach
rozwojowych. Zapobieganie przedostawaniu się komarów do pomieszczeń mieszkalnych.
Pasożyt: Toksoplazma Toxoplasma gondii
Parazytoza: Toksoplazmoza Toxoplasmosis
Budowa i rozwój. Ma kształt rogalikowaty, zaostrzony w przedzie ciała i wyposażony w aparat apikalny. Jądro leży centralnie,
pasożytuje w różnych tkankach człowieka. Podczas schizogonii w organizmach ptaków i ssaków wytwarzają się wewnątrzkomórkowe trofozoity, w
czasie sporogonii opisanej tylko u kotowatych tworzą się wydalane do środowiska zewnętrznego oocysty (sporocysty) zawierające sporozoity.
Trofozoity, zwane tachyzotiami (endozoity) lub bradyzoitami (cystozoity) nie różnią się miedzy sobą morfologicznie, są inwazyjne podobnie jak
sporozoity. Są kształtu łukowatego lub owalnego. Na jednym biegunie znajduje się ciało biegunowe tzw. Kompleks apikalny z charakterystycznym
pierścieniem, od którego odchodzą do połowy długości komórki włókna przebiegają w błonie komórkowej. Toksoplazma rozmnaża się bezpłciowo
w kom orkach różnych narządów i monocytach przez wytwarzanie w obrębie trofozoitu 2 komórek siostrzanych. W ostrej fazie inwazji w komórce
żywiciela następuje szybkie mnożenie się tachyzoitów(postacie trofozoitów wytwarzające się w pseudocystach). Po wielokrotnej reprodukcji
komórki żywiciela ulegają zniszczeniu a uwolnione tachyzoity atakują dalsze komórkią�powstanie ognisk zapalnych i martwiczych. W przewlekłej
inwazji powstają cysty zawierające liczne bradyzoity  dalsze formy schizogonii. Cysta otacza się otoczką własną, błoną zniszczonej komórki i po
pewnym czasie tkanką łączną ulegającą zwapnieniu. Rozmnażanie płciowe przebiega w komórkach nabłonkowych błony śluzowej jelita cienkiego
kota domowego (żywiciel ostateczny). Postaciami inwazyjnymi dla kota ą tachyzoity, bradyzoity lub sporozoity drogą pokarmową. Dostając się do
błony jelita ulegają zaokrągleniu tworząc postać schizonta, który dzieli się na merozoity. Część przekształca się w gametocyty, które
przekształcają się w gamety, które łączą się tworząc zygotę wpadającą do światła jelita  oocystę, która w ciągu 3 tyg. Przekształcą się w
sporocystę będącą miejscem kształtowania się 2 sporoblastów i w każdym z nim 4 sporozoitów, które są inwazyjne dla ptaków i ssaków ( też
człowieka). Z pokarmem pochodzenia zwierzęcego mogą dostać się przez usta postacie bradyzoitów w cystach lub tachyzoitów w pseudocystach
a ze skażonym kalem kota postacie sporozoitów w sporocystach. Uwalnianie postaci inwazyjnych następuje w jelicie cienkim gdzie wnika
wybiórczo do makrofagów oraz komórek siateczki lub śródbłonka i monocytów, następnie przenosi się tworząc pseudocysty do węzłów chłonnych,
mięśni porzecznie prążkowanych i gładkich, do OUN, gałki ocznej. Rzadko wrotem zakażenia jest uszkodzona skóra lub błona śluzowa. Cysty
wypełnione bradyzoitami o małej aktywności w tkankach stanowią najważniejszy rezerwuar pasożyta.
Objawy. Istnieje kilka postaci klinicznych toksoplazmozy: węzłowa (najczęściej u młodych ludzi i dzieci: powiększenie i bóle węzłów
chłonnych, głównie karkowych, szyjnych i potylicznych, stan podgorączkowy lub gorączka, bóle mięśniowe, łatwe męczenie się, bóle głowy i
zapalenie gardła), narządu wzroku (zmiany zapalne i zwyrodnieniowe w siatkówce i naczyniówce, zaburzenia widzenia, światłowstręt, nadmierne
widzenie), neurologiczna -ogólna (stan zapalny mózgowia, ropień mózgu, zmienność nastrojów, zaburzenia ruchowe, bóle głowy, niedowład
połowiczy, padaczka), wrodzona, przewlekła (każda postać może przybrać charakter przewlekły: bóle mięśni, zaburzenia snu, bóle stawów,
nadmierna potliwość), płucna i sercowa (zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego)
Toksoplazmoza występuje w formie aktywnej lub utajonej. Ma zdolność przenikania przez łożysko do krwi płodu wywołując toksoplazmozę
wrodzoną. Zakażenie (śródmaciczne) płodu jest niebezpieczne, bowiem konsekwencją tego są zaburzenia rozwojowe: wodogłowie, małogłowie,
zwapnienia w mózgu, uszkodzenie wzroku, wrodzone wady serca i nerek. Pasożyt przenika do płodu w razie wystąpienia parazytozy u matki,
zwłaszcza, gdy jest seroujemna, czyli nie posiada przeciwciał i wcześniej nie zetknęła się z pierwotniakiem.
Diagnostyka. Preparaty utrwalone z wód płodowych, płynu mózgowo-rdzeniowego, biopsje węzłów chłonnych lub szpiku kostnego i
wykrywa się trofozoity.
Leczenie. Sulfonamidy, Pirymetamina, Bactrim, azytormycyna, spiromycyna, pirymetaminę i sulfadoksynę.
Parazyt: motylica wątrobowa Fasciola hepatica
Parazytoza: fascioloza Fasciolosis
Przywra pasożytująca w wątrobie i drogach żółciowych człowieka, przeżuwaczy domowych i dzikich i innych. Pasożyt dwudomowy.
Żywicielem ostatecznym jest ssak (dzik, świnia, przeżuwacze, duże gryzonie, człowiek), a pośrednim  bezkręgowiec błotniarka moczarowa Galba
truncatula. U ssaków pasożytuje głównie w układzie żółciowym, rzadziej w trzustce, płucach czy węzłach chłonnych.
Budowa. Ciało listkowate, spłaszczone, barwy białej, na brzegach szarawej, nieco przez
roczyste, zaostrzone lancetowato 18-51 mm.
Ciało okryte kutikulą, czyli oskórkiem chroniącym przed strawieniem w przewodzie pokarmowym żywiciela. Kolce na oskórku ułatwiają zaczepianie
się o ścianki narządów wewnętrznych gospodarza. W przedniej części ciała leży przyssawka okołogębowa (realizuje funkcje czepne i ssące), a po
stronie brzusznej druga przyssawka  brzuszna, pełniąca funkcje czepne. Kutikula jest wytworem nabłonka wora skórno-mięśniowego. Wnętrze
ciała wypełnia parenchyma, w której zlokalizowane są narządy wewnętrzne.
Do nabłonka docierają zmysły dotyku. Układ nerwowy zbudowany jest z dwóch głównych (rozgałęzionych) pni nerwowych, połączonych
pierścieniem okołoprzełykowym.
Układ wydalniczy typu protonefrydialnego zbudowany z kanału centralnego (środkowego), kanalików doprowadzających, rozpoczynających się
komórkami płomykowymi zbierającymi metabolity płynne. Ujście układu leży w tylnej części ciała (otwór wydalniczy). Komórki płomykowe
wyposażone są w liczne, przylegające do siebie rzęski. Zachodzi tutaj ultrafiltacja płynów i tworzenie moczu.
Układ pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowym uzbrojonym w przyssawkę okołogębową. Otwór prowadzi do krótkiego przełyku, który
następnie przechodzi w dwa główne kanały jelita. Jelito silnie rozgałęzia się, przez co pełni funkcje trawienne i rozprowadzające pokarm po ciele.
Trawienie jest wewnątrzkomórkowe! Brak układu krążenia. Przełyk ( w pewnym sensie można go określić mianem gardzieli) wraz z przyssawką
wykazuje aktywność ssąco-tłoczącą. Motylica odżywia się śluzem, krwinkami, żółcią i nabłonkiem. Między przyssawkami mieści się ujście układu
rozrodczego.
Motylica to obojnak, czyli hermafrodyta. Układ rozrodczy plemnikotwórczy zbudowany jest z jąder leżących skośnie, jedno nad drugim,
nasieniowodów, kanału wytryskowego, prącia. Prącie wyposażone jest w miocyty i może wysuwać się na zewnątrz. Układ produkujący komórko
jajowe  ovocyty zbudowany jest z rozgałęzionego, pojedynczego jajnika leżącego po prawej stronie ciała przed górnym jądrem, gruczołów i
przewodów żółtkowych, jajowodu, macicy. Rozszerzona część jajnika to ootyp, w którym zachodzi zapłodnienie. Gruczoły i przewody żółtkowe
wyposażają ovocyty w materiały odżywcze. Zaplemnienie jest krzyżowe. W macicy zachodzi dojrzewanie zapłodnionych jaj.
Cykl rozwojowy. Zapłodnione jaja wraz z żółcią zostają przesunięte do jelit, a następnie wydalone z kałem. Gdy jaja przedostaną się
na podmokłą glebę, na mokrą roślinność, do rowów melioracyjnych, wówczas wylęgają się z nich orzęsione, pływające larwy  dziwadełka
(miracidia), które pływają w wodzie i żyją kosztem zapasowego glikogenu zgromadzonego w komórkach ciała. Larwy wnikają aktywnie do jamy
oddechowej, a następnie wątrobotrzustki ślimaka  błotniarki i orzęsiony nabłonek odpada i przekształcają w workowate sporocysty. Ze sporocyst
powstają redie, a z tych z kolei ogoniaste cerkarie zaopatrzone na bokach w dobrze rozwinięte gruczoły skorupkotwórcze(cystogenne). Cerkarie
wydostają się z ciała ślimaka przez otwór oddechowy do wody i swobodnie pływają przez 30-34 godziny poszukują. W budowie zawierają układ
wydalniczy, przyssawkę, układ nerwowy i pokarmowy. Następnie tracą ogonek, wpełzają na rośliny, otaczają się osłonką i czekają na swojego
żywiciela, będąc odpornym na wysychanie i wahania temperatury. Są to metacerkarie. Gdy żywiciel spożyje rośliny z maleńkimi metacerkariami
wówczas pasożyt uwalnia się w przewodzie pokarmowym pod wpływem soków trawiennych i przedostaje do układu żółciowego lub trzustki,
przebija ścianę jelit i wykorzystując naczynia krwionośne układu żylnego wrotnego aktywnie przedostaje się przez jamę otrzewnej. Osiąga
dojrzałość płciową i składa ok. 6000 jaj dziennie.
Objawy fascjolozy: gorączka, bóle mięśni i stawów, nudności, wymioty, dreszcze, powiększenie i bóle wątroby i trzustki, żółtaczka,
niedokrwistość, niekiedy bezobjawowo.
Diagnostyka. W kale i w treści dwunastniczej stwierdza się jaja pasożyta. Badania serologiczne
Leczenie. Prazykwantel (zaburzenia funkcji i oskórka i natychmiastowy skurcz mięśni, co prowadzi do unieruchomienia pasożyta),
niklozamid(gromadzenie kwasu mlekowego w skutek blokowania cyklu kwasu cytrynowego u pasożyta), dehydroemetyna (lek pełzakobójczy
działający też na przywry)
Parazyt: motyliczka Dicrocoelium dendriticum
Parazytoza: dikrocelioza Dicrocoeliosis
Przywra pasożytująca w drogach żółciowych człowieka, przeżuwaczy domowych i dzikich i innych.
Budowa. Zmienna długość ciała 4  15 mm. Kształt lancetowaty i gładka powierzchnia (brak kolców), dwie przyssawki (gębowa i
brzuszna) są słabo rozwinięte, leżą blisko siebie w przedzie ciała. Posada ślepo zakończone pnie jelitowe. Tuż za przyssawką brzuszną leżą jedno
za drugim dwie prawie kuliste jądra, a za nimi kulisty jajnik. Macica składa się z części zstępującej i wstępującej, wypełnia tylną połowę ciała,
biegnąc w licznych pętlach. Jej końcowy odcinek (metraterm) otwiera się w zatoce płciowej położonej przed przyssawką brzuszną.
Cykl rozwojowy. Jaja ciemnobrunatne zawierają w chwili składania rozwinięte miracydium. Larwa nie wylęga się ze skorupki jajowej
w środowisku zewnętrznym, lecz dopiero po zjedzeniu przez lądowego ślimaka. Uwolnione ze skorupki jajowej miracydium wnika czynnie z jelita
ślimaka do jego trzustko-wątroby przekształcając się w sporocystę. Z kul zarodkowych sporocysty macierzystej wytwarza się duża liczba sporocyst
potomnych, u których z kolei nie powstają redie, lecz rozwijają się cerkarie, które wędrują do jamy płucnej ślimaka skłębiając się po 200-300 w
tzw. Kule śluzowe otoczone wydzieliną gruczołów płaszczowych żywiciela. Grupa kilku takich kul tworzy jedną bryłkę otoczoną wspólną osłonką
śluzową, które wyrzucone na zewnątrz przyczepiają się do roślin i zjadane są przez mrówki. W ich jelicie cerkarie uwalniają się z otaczającego je
śluzu i jedna wędruje do węzła nerwowego okołoprzełykowego i tam otorbia się jako metacerkaria a pozostałe przekształcają się w jamie ciała.
Powoduje to, że mrówka wchodzi w dzień na szczyt rośliny przytwierdzając się do nich kurczowo szczękami czekając aż zje je żywiciel ostateczny.
Jeśli nie o zmroku wraca do mrowiska a rano znów to samo. Metacerkaria uwolniona w jelicie żywiciela ostatecznego dostaje się do przewodów
żółciowych bezpośrednio z jelita przewodem żółciowym wspólnym lub po przebiciu ścian jelita układem żyły wrotnej. W pewnych wypadkach
może dojść do eliminacji mrówki a u żywiciela ostatecznego rozwiną się od otoczonej śluzem cerkarii do postaci dojrzałej.
Objawy dikrocelioza: może przebiegać z zapaleniem dróg żółciowych, czemu towarzyszy ostry ból w nadbrzuszu, powiększenie wątroby,
żółtaczka, gorączka. Najczęściej przebiega bezobjawowo.
Diagnostyka. W kale stwierdza się jaja pasożyta.
Leczenie. Prazykwantel (zaburzenia funkcji i oskórka i natychmiastowy skurcz mięśni, co prowadzi do unieruchomienia pasożyta),
niklozamid(gromadzenie kwasu mlekowego w skutek blokowania cyklu kwasu cytrynowego u pasożyta), dehydroemetyna (lek pełzakobójczy
działający też na przywry)
Parazyt: Przywra chińska Clonorchis sinensis
Parazytoza: klonorchoza Clonorchosis
Przywra pasożytująca w drogach żółciowych człowieka, kota, psa i innych ssaków mięsożernych
Budowa. Dojrzałą ma wymiary 10-25 mm x 3-5 mm, duże rozgałęzione jądra i lekko płatowaty jajnik.
Cykl rozwojowy. Pierwszymi żywicielami pośrednimi są ślimaki. Cerkarie w wodzie wnikają do licznych gatunków ryb - drugich
żywicieli pośrednich. Człowiek zaraża się przez spożycie surowej, niedogotowanej lub z
le uwędzonej ryby zawierającej metacerkarie, które w
dwunastnicy ekscystują i wnikają przez przewód żółciowy wspólny do wątroby, co wywołuje odpowiedz
zapalną.
Objawy klonorchozy: w ostrym stadium gorączka, dreszcze, biegunka, bóle w nadbrzuszu, zwiększona tkliwość wątroby, żółtaczka. W
stadium przewlekłym oprócz tego powiększenie wątroby, niedrożność przewodu żółciowego, czemu towarzyszy żółtaczka mechaniczna. Często też
ostre zapalenie trzustki.
Diagnostyka. W kale i w treści dwunastniczej stwierdza się jaja pasożyta.
Leczenie. Prazykwantel (zaburzenia funkcji i oskórka i natychmiastowy skurcz mięśni, co prowadzi do unieruchomienia pasożyta),
niklozamid(gromadzenie kwasu mlekowego w skutek blokowania cyklu kwasu cytrynowego u pasożyta), dehydroemetyna (lek pełzakobójczy
działający też na przywry)
Ogólna budowa morfologiczna i anatomiczna
tasiemców Cestodes
Ciało tasiemców nosi nazwę strobilum (strobila). Strobilum zbudowane jest z główki  czerwiocha (scolex), szyjki i członów (proglotydy). Skolex
wyposażony jest w narządy czepne (bruzdy przyssawkowe, haki, przyssawki). W szyjce powstają nowe człony (strefa wzrostu). Ostatnie człony,
zwane macicznymi wypełnione są zapłodnionymi jajami i odrywają się od strobili. W członach dojrzałych następuje wytwarzanie komórek
płciowych. W członach dojrzewających zachodzi rozwój narządów rozrodczych.
Ciało tasiemca okryte jest oskórkiem, pod którym leży nabłonek wora skórno mięśniowego - tegumentum. Pod nabłonkiem leżą miocyty tworzące
warstwę okrężną (zewnętrznie położona) i warstwę podłużną (głębiej położona). Na powierzchni ciała znajdują się kosmki, pełniące czynności
absorpcyjne w stosunku do pokarmu (mleczka pokarmowego gospodarza). Mikrokosmki zwiększają efektywnie powierzchnię chłonną ciała
tasiemca. Pod warstwą mięśni leżą mioblasty i komórki parenchymatyczne. Do nabłonka tegumentum docierają receptory dotyku. Pomiędzy
komórkami parenchymy leżą ciałka wapienne.
Układ wydalniczy jest typu protonefrydialnego drabinkowego; zbudowany z czterech głównych kanałów. Obie pary kanałów leżą bocznie. Jeden
kanał danej pary leży brzusznie, a jeden grzbietowo. Niekiedy jeden z kanałów (grzbietowych) zanika. W główce oraz przy końcu każdego członu
kanały główne są połączone kanałami poprzecznymi. W pobliżu kanałów poprzecznych, w kanałach głównych znajdują się zastawki. Układ
wydalniczy kończy się otworem wydalniczym. Każdy kanał posiada własny otwór na aktualnie ostatnim członie lub najpierw uchodzą do
kurczliwego pęcherza moczowego. Komórki płomykowe zbierają metabolity płynne dokonują ultrafiltracji płynu wnętrza ciała.
Brak układu pokarmowego i układu krążenia. Oddychają beztlenowo (fermentacja).
Układ nerwowy to dwa główne pnie nerwowe biegnące bocznie. W główce leży spoidło poprzeczne (zwój centralny, mózgowy). Pod nabłonkiem
tegumentum leżą sploty podskórnej sieci nerwowej. Pnie są rozgałęzione w członach.
Tasiemce są hermafrodytami  obojnakami.
Układ rozrodczy żeński zbudowany jest z jajników, jajowodów z ootypem. Z ootypem połączona jest pochwa i macica oraz gruczoł żółtkowy.
Pochwa otwiera się otworem w zatoce płciowej.
Układ rozrodczy męski to jądra, przewody wyprowadzające schodzące się w nasieniowód, a ten kieruje się następnie do prącia uchodzącego w
zatoce płciowej.
W zależności od gatunku macica ma osobne ujście lub go nie posiada i zapłodnione jaja wydostają się po rozerwaniu członu. Plemniki wnikają do
ootypu przez pochwę. W ootypie zachodzi zapłodnienie jaj  owocytów (oocytów). U tasiemców zachodzi samozapłodnienie lub zaplemnienie
krzyżowe. W zapłodnionych jajach znajduje się larwa  onkosfera, która zależnie od gatunku posiada haczyki lub rzęski. Onkosfera w ciele
żywiciela przejściowego (pośredniego) przekształca się w finnę (wągier). W finnie rozwija się czerwioch, czyli główka (scolex).
Parazyt: bruzdogłowiec szeroki Diphyllobothrium latum
Parazytoza: difilobotrioza Diphyllobothriosis
Tasiemiec wielodomowy: żywicielem ostatecznym jest ssak: człowiek, pies, wydra, foka, lis, kot; żywicielami pośrednimi są: oczlik i
ryba. U ssaków pasożytuje w jelicie cienkim.
Budowa. Tasiemiec ten dorasta do 20 m długości (zależna od żywiciela i intensywności inwazji) jeden z największych; ciało liczy
wówczas około 4 tysięcy członów (proglotydów). Główka  scolex, jest grzebietobrzusznie spłaszczona, ma kształt podłużnie owalny ma długość
3 mm i dwie bruzdy przyssawkowe. Za nią rozciągliwa cienka szyjka wytwarzająca proglotydy. Hermafrodyta. Układ rozrodczy męski leży po
grzbietowej części członów i zbudowany jest z licznych, pęcherzykowatych jąder, od każdego odchodzi kanalik nasienny wpadający do
nasieniowodów, pęcherzyka nasiennego, przewodu wytryskowego i prącia uchodzącego do zatoki płciowej.
Układ rozrodczy żeński po brzusznej stronie członów i zbudowany jest z dwupłatowego jajnika, ootypu (zbiornik nasienny), od którego odchodzi
krótki jajowód, gruczołu żółtkowego, pochwy i macicy odchodzącej od ootypu tworząc liczne skręty, cewkowata, wypełniona jajami (kształt
rozety). Zapłodnienie zachodzi w ootypie. Plemniki wnikają do ootypu przez pochwę. Najczęściej zachodzi samozaplemnienie, rzadko bowiem w
jednym żywicielu są dwa osobniki (zaplemnienie krzyżowe). Może zajść tylko w środowisku wodnym lub płynnych odchodach ą�duża płodność
Cykl rozwojowy. Zapłodnione jaja wydostają się wraz z kałem do wody (zbiorniki i cieki wodne). Wylęgłe poprzez energiczne ruchy
obrotowe onkosfery (koracidia) dzięki posiadaniu rzęsek pływają; wyposażone są w 6 haków. Pozostawiają one skorupki jajowe z otwartym
wieczkiem i zewnętrzną osłonką embrionalną. Wewnętrzna jest integralną częścią żywo pływającej larwy. Zostają pożarte przez widłonogi -
oczliki. W jelicie widłonoga (Cyclops, Diaptomus) koracidium traci rzęski  zrzuca embriofor i uwolniona onkosfera przebija się do jamy ciała i
przekształca w procerkoid. Procerkoid o wydłużonym kształcie ciała z częścią przednią pokrytą drobnymi szczecinkami posiada cerkomer, czyli
kulisty przydatek z 3 parami haczyków embrionalnych. Oczlik zostaje zjedzony przez rybę(okoń, szczupak, jazgarz, miętus, pstrąg, łosoś). W ciele
ryby  drugiego żywiciela pośredniego procerkoid uwolniony w jelicie przenika do jej jamy ciała dzięki działaniu histolitycznemu wydzieliny
gruczołów frontalnych i dostaję się do mięśni i narządów wewnętrznych. Tam traci cerkomer i rozwija się w plerocerkoid (forma wągra
niepęcherzykowata) o wydłużonym kształcie, stanowi skoleks z bruzdami przyssawkowymi nie zawiera jeszcze proglotydów. Plerocerkoid ma
zdolność przetrwania w rybie kilkanaście lat. Plerocerkoid jest formą inwazyjną dla żywiciela ostatecznego np. człowieka, w którego jelicie rozwija
się w ciągu 2-5tyg. do postaci dojrzałej żyjącej u człowieka kilkadziesiąt lat.
Objawy. Difylobotrioza może przebiegać z okresową niedrożnością jelit, biegunkami, bólami brzucha oraz niedokrwistością
megaloblastyczną spowodowaną niedoborem witaminy B ,
12
Diagnostyka. Badanie kału na obecność żółtych lub brązowawych jaj z wieczkiem lub proglotydów.
Leczenie. Prazykwantel, niklozamid
Parazyt: tasiemiec nieuzbrojony Taenia saginata
Parazytoza: tasiemczyca (cestodoza) Taeniosis (Cestodosis)
Dane ogólne. Pasożytuje w jelicie cienkim człowieka (żywiciel ostateczny). Żywicielem pośrednim jest bydło.
Budowa. Główka gruszkowata, 2 mm dł. i 5-11 mm szerokości, zawiera 4 przyssawki z silnym umięśnieniem, brak haczyków i ryjka.
Długość ciała wynosi 4-25 m. Barwa kremowa. Strobila liczy 1000-2000 proglotydów, pierwsze bez narządów płciowych są szersze niż dłuższe,
następne to proglotydy niemal kwadratowe z gonadami. Najpierw męskie z pęcherzykami jądrowymi, następnie z rozwiniętymi gonadami
żeńskimi  rozrodcze, hermafrodytyczne. Na krawędziach bocznych proglotydów, w połowie długości położona nieregularnie, naprzemianlegle
zatoka płciowa  kraterowe wzniesienie z wgłębieniem pośrodku. Przednią i boczną część środkowego pola proglotydu wypełnia kilkaset
pęcherzyków jądrowych, do których prowadzą kanaliki nasienne, które wpadają do jednego cewkowatego nasieniowodu. Jajnik dwupłatowy,
silnie rozgałęziony, leży w tylnej części środkowego pola proglotydu. Płaty połączone są przewodem poprzecznym, od którego odchodzi krótki
jajowód wpadający do ootypu. Macica w członach macicznych zawiera 15 - 35 par odgałęzień, gęsto ułożonych. Człony te mogą się odrywa od
stopili  apolizja.
Cykl rozwojowy. Proglotydy wypełnione zapłodnionymi jajami mają zdolność pełzania w kierunku odbytu, dziennie zazwyczaj 5-9.
Jajo powstaje z komórki rozrodczej żeńskiej zapłodnionej w ootypie przez plemnik Zarodek przekształca się w macicy w onkosferę z trzema
parami haków oraz dwiema osłonkami embrionalnymi  bliższa, wewnętrzna z setek pałeczkowatych, promieniście ułożonych elementów i dalsza
luz
no utkana, gruba, zaopatrzona w filamenty na biegunach. Zewnętrzna łatwo odpada w środowisku zewnętrznym i zostaje embriofor  jajo
inwazyjne. Larwa może rozwijać się w wielu gatunkach żywicieli pośrednich np. bydło. Z jaja inwazyjnego połkniętego przez żywiciela
pośredniego uwalnia się onkosfera, która energicznymi ruchami haków embrionalnych toruje sobie drogę przez ścianę jelita cienkiego do naczyń
krwionośnych i chłonnych i przeciska się przez naczynia włosowate osiedlając się ostatecznie przede wszystkim w mięśniach szkieletowych gdzie
przekształcają się w drugie stadium larwalne  wągier bydlęcy. Żywiciel wytwarza często wokół larwy osłonkę łącznotkankową, izolującą jego
organizm od pasożyta. Cechuje się on długą przeżywalnością. Zarażenie następuje poprzez zjedzenie niedogotowanego mięsa z wągrem, który w
jelicie cienkim po 2-3 miesiącach przekształcają się dojrzałego tasiemca nieuzbrojonego.
Objawy. Tasiemczyca  tenioza = napadowe bóle brzucha, nudności, upośledzenie łaknienia, obniżenie aktywności ruchowej,
wzmożona perystaltyka jelit, uczucie osłabienia, zaburzenia snu, naprzemienne zaparcia i biegunki. Mogą przechodzi przez łożysko.
Diagnostyka Identyfikacja proglotydów poruszających się w świeżym kale,
Leczenie. Parazykwantel, niklozamid, albenazol i mebendazol(uniemożliwiają pasożytom przyswajanie glukozy), mekpakrynę
(przeciwpierowtniakowo)
Parazyt: tasiemiec uzbrojony Taenia solium
Parazytoza: tasiemczyca (cestodoza) -Taeniosis (Cestodosis)
Żywicielem pośrednim jest świnia lub dzik, żywicielem ostatecznym jest człowiek  w jelicie cienkim.
Budowa. Ma 2-8m. dł. i 5-6mm. Szerokości. Główka (skoleks) niemal kulista, wyposażona w 4 przyssawki i wysuwalny ryjek uzbrojony
w podwójny wieniec haczyków (22-32 sztuk). Mniejszy od t.solium. Barwa strobilum żółtawomleczna. Hermafrodytyczne są mniejsze i zawierają
niemal połowę mniej pęcherzyków jądrowych, a jajnik jest trójpłatowy. Proglotydy maciczne również mniejsze. Macica rozgałęziona, do 12 par
odgałęzień, rzadko rozłożonych. Zapłodnione jaja są wydalane w członach wraz z kałem  odrywają się od reszty po kilka i nie poruszają się. W
jajach zawarte są onkosfery.
Cykl rozwojowy. Pasze zanieczyszczone odchodami ludzkimi z jajami pasożyta są z
ródłem zakażenia zwierząt żywicieli pośrednich.
Pod wpływem soku trawiennego, onkosfera zostaje uwolniona, przedostaje się czynnie z jelita do naczyń krwionośnych świni lub dzika i wędruje
do mięśni, gdzie osiedla się w formie finny  wągra typu cysticercus, który wykazują dużo większą skłonność niż t.saginata do osiedlania się w
przedniej części żywiciela pośredniego. Człowiek spożywając niedogotowane, niedosmażone lub surowe mięso z dzika lub świni umożliwia dalszy
rozwój pasożyta. Onkosfera uwolniona z otoczek embrionalnych przebija ścianę jelita i dużym oraz małym obiektem krwi dostaję się do różnych
narządów.
Objawy: wągrzyca  cysticerkoza najgroz
niejsza i najczęściej rozpoznawana jest wągrzyca OUN, która obejmuje korę mózgową, komory i
podstawę mózgu, a często też rdzeń kręgowy oraz gałki oczne. Drgawki, bóle głowy z nudnościami i zaburzeniami widzenia, halucynacje, choroba
może przebiega jako zapalenie opon i mózgu z różnymi objawami ogniskowymi.
Diagnostyka. Badania rentgenowskie, CT, NMR na obecność wągrów, zwłaszcza w OUN, za pomocą testu ELISA wykrywa się
koproantygeny tasiemca w kale.
Leczenie. Parazykwantel, niklozamid, albenazol i mebendazol(uniemożliwiają pasożytom przyswajanie glukozy), mekpakrynę
(przeciwpierowtniakowo)
Parazyt: tasiemiec bąblowiec Echinococcus granulosus (Taenia echinococcus)
Parazytoza: bąblowica  Echinococcosis
Żywicielem pośrednim są: człowiek, owce, bydło, świnie, konie, dziki, psy, sarny, jelenie, zające, króliki. Żywicielem ostatecznym jest
pies, wilk, lis i kot.
Budowa. Strobila ma 2-7mm i posiada 3-4 człony (niedojrzały, dojrzały i maciczny dłuższy od pozostałych). Skoleks z ryjkiem
uzbrojonym w dwa wieńce haków. Proglotyd maciczny ma jajnik nerkowaty, macicę workowatą, rozgałęzioną na kształt rozety. Odrywa się
zwykle od reszty strobili i samodzielnie wydostaję się przez odbyt na powierzchnię skóry żywiciela ostatecznego.
Cykl rozwojowy. Zarażenie pasożytem następuje po spożyciu pokarmu lub wody zanieczyszczonej jajami bąblowca. W zapłodnionych
jajach znajdują się onkosfery, które zostają uwolnione w przewodzie pokarmowym żywiciela pośredniego. Onkosfery przedostają się do naczyń i
płyną wraz z krwią lub limfą do różnych organów: w 66% w wątrobie, w 22% w płucach, gałka oczna, mózg, węzły chłonne, serce, nerki,
śledziona, trzustka, a nawet kości. W zależności od różnych czynników proces formowania bąblowca przebiega odmiennie. Onkosfera w miejscu
docelowym otacza się osłonką  dwiema błonami  wewnętrzną bardzo cienka, syncytialną, parynchymatyczną oraz zewnętrzną grubą błoną
oskórkową. Wokół larwy zbiera się płyn bezbarwny, a pęcherzyk zwiększa swoje rozmiary  żywiciel otacza cały pęcherz bąblowca różnej grubości
błoną łącznotkankową. Warstwa twórcza na drodze swoistych dla bąblowca procesów proliferacyjnych wytwarza do wewnątrz tzw. Komory lub
torebki lęgowe drugiego pokolenia. Torebki lęgowe pierwszego pokolenia mogą pozastawia w łączności z macierzysta błoną twórczą lub odrywa
się i pływa w błonie pęcherza. One często pękają uwalniając torebki lęgowe drugiego pokolenia i powstałe w nich protoskoleksy. Protoskoleks jest
formą przygotowaną do osiedlenia się w jelicie cienkim żywiciela ostatecznego. Zawierają cały skoleks  ryjek uzbrojony w haki i cztery
przyssawki. Mogą one wraca do młodszego stadium  wezykulacja  pęcherzykowacenie. Pęcherz bąblowcowi wytwarzający protoskoleksy nosi
nawę bąblowca płodnego. Protoskoleksy zjedzone przez psa lub innego żywiciela ostatecznego wynicowują się w jelicie cienkim i przytwierdzają
do błony śluzowej przyssawkami oraz hakami.
Bąblowica wątroby  choroba rozwija się wiele lat, w utajeniu, nie dając ostrych objawów. Wytwarza się wokół pasożyta grubą otoczkę
łącznotkankową, która uciskając na drogi żółciowe może powodowa żółtaczkę. W przypadku pęknięcia może dojść do wstrząsu anafilaktycznego i
wtórnego rozsiewu. Echinokokoza OUN może dawać objawy guza mózgu.
Rozpoznanie. W rozpoznaniu istotną rolę odgrywają: tomografia komputerowa, ultrasonografia, technika obrazowania
rentgenowskiego, testy ELISA. W przypadku bąblowicy płuc w plwocinie można wykazać obecność skoleksów.
Leczenie. Operacyjne usunięcie bąblowca, także albendazol, mebendazol.
Typ: Nemathelminthes - obleńce
Gromada: Nematoda  nicienie (dawniej Nematodes)
Zarys anatomii obleńców
Wór skórno-mięśniowy. Otacza pierwotna jamę ciała. Wnętrze ciała nie wypełnia parenchyma, lecz płyn. Płyn jest pod pewnym ciśnieniem i
wywiera nacisk na powłoki ciała, dzięki czemu ciało jest sprężyste i elastyczne, utrzymuje właściwy kształt. Wór okryty jest kutikulą  oskórkiem o
budowie warstwowej. Pod oskórkiem leży nabłonek. Nabłonek i oskórek tworzą razem hipodermę. Pod hipoderma rozciągają się warstwy
miocytów.
Układ pokarmowy. Otwór gębowy otoczony jest trzema wargami: grzbietową i 2 boczno-brzusznymi. Dalej leży jama gębowa, gardziel, jelito
środkowe i jelito tylne. W jelicie jest nabłonek cylindryczny. Trawienie odbywa się w świetle jelita, a strawiony pokarm jest następnie
resorbowany przez komórki jelitowe.
Układ nerwowy zbudowany jest z pierścienia okołoprzełykowego (okołogardzielowy) i z pni nerwowych: brzusznego oraz grzbietowego. Pnie
połączone są poprzecznymi spoidłami. U niektórych nicieni (Ascaris) występują jeszcze pnie boczne (w sumie wszystkich jest wówczas 6 pni
odbiegających ku przodowi i ku tyłowi od obrączki okołogardzielowej). Do hipodermy docierają nerwy zakończone receptorami dotyku oraz
chemoreceptory (wrażliwe na substancje chemiczne).
Układ wydalniczy. Jest to system cewek (2 wydłużone rurki) w kształcie litery H, wywodzący się z komórek olbrzymich (1 cewka powstaje z
jednej komórki). W tylnej części są one ślepo zakończone, a w przedniej łączą się kanalikiem poprzecznym i uchodzą otworem wydalniczym po
stronie brzusznej. Po bokach rurek wydalniczych leżą komórki fagocytarne wychwytujące metabolity szkodliwe i zbędne nierozpuszczalne w
wodzie (kumulacja wewnątrzkomórkowa).
Układ rozrodczy żeński zbudowany jest z jajników, jajowodów i wspólnej dla nich macicy. Do macicy prowadzi otwór płciowy  pochwa, przez
który zachodzi zaplemnienie w trakcie kopulacji.
Układ rozrodczy męski zbudowany jest z jąder, nasieniowodów, przewodów wytryskowych uchodzących do kloaki. Brodawki płciowe, szczecinki i
torebki kopulacyjne umożliwiają zaplemnienie samicy. Szczecinki kopulacyjne znajdują się w kieszonce przy kloace. Torebki kopulacyjne leżą w
tylnej części ciała i ułatwiają przywieranie samca do samicy.
Parazyt: węgorek jelitowy Strongyloides stercoralis
Parazytoza: węgorczyca  strongyloidoza
Mały nicień. Pasożytuje w górnym odcinku jelita cienkiego człowieka. Głównie w sub- i tropikalnych krajach Ameryki, Afryki, Europy i
pn-wsch.Australii. W Polsce rzadko na pd. i w centrum oraz w woj.szczecińskim
Budowa i cykl rozwojowy. Samica 2  2,2 mm dł. I o,o34  0,4 średnicy, otwór gębowy otoczony 4 wargami. Walcowata gardziel to
ź dł. ciała. Gonady parzyste, ramiona jajników biegną ku przodowi i tyłowy do szpary sromowej (ostatnia 1/3 ciała). Dojrzałe w ścianie jelita.
Macice wypełnione 8-12 bruzdkującymi, o przezroczystej, cienkiej otoczce jajami (50-58 x 30-34 źm). Ogon krótki, stożkowaty, ostro zakończony.
Pasożytnicza samica (3n). rozmnaża się partenogenetycznie. Z jaj złożonych w jelicie rabditopodobne larwy (22-380źm dł. i 14 źm średnicy) z
charakterystycznym przewężeniem tylnej części gardzieli ą�krótsze rozszerzenie tylnej i dłuższe przedniej części. Wydostają się z odchodami a
rozwój ma przebieg heterogeniczny lub homogoniczny
Rozwój heterogeniczny (pośredni)  larwy są saprofagami i odżywiają się substancjami organicznymi z kału i gleby, rosną, linieją i w 30 �C i przy
odpowiedniej wilgotności po ok. 30 h osiągają dojrzałość płciową przekształcając się w wolno żyjące (2n)samice i (1n) samce. Zachowują budowę
gardzieli (neotenia)
Rozwój homogeniczny (bezpośredni)  eliminacja pokolenia wolnożyjącego. Larwy po linieniu przekształcają się w larwy filariopodobne (650 źm
dł. i 15 źm średnicy)  forma inwazyjna (rozwój tylko u żywiciela). Mają gardziel cylindryczną, długą, bez rozszerzeń o zakończeniu ciała z
wcięciem. Są mało odporne na wysychanie, a na niską temperaturę w zależności od etapu rozwoju. W odpowiedniej wilgotności i temp. Czynnie
poszukują żywiciela.
Zakażenie przez skórę żywiciela lub błony śluzowe. Larwy dostają się aktywnie do naczyń żylnych i przez prawą komorę serca do płuc,
gdzie część osiąga dojrzałość płciową (ą� larwy w plwocinie), większość jednak przedostaje się do wnętrza pęcherzyków płucnych i oskrzeliku
skąd z śluzem przenoszone są do gardzieli i połykane dostają się do górnego odcinka jelita cienkiego i osiągają dojrzałość płciową. Pod błoną
śluzową dwunastnicy po 17-28 dniach samice składają jaja z larwą rabditopodobną opuszczającą skorupkę w świetle jelita.
Objawy: węgorczyca przebiega w 3 fazach: skórnej, płucnej i jelitowej. W miejscu wnikania larwy pojawiają się swędzące zmiany
skórne  bąble lub rumienie wędrujące. W płucnej objawy zapalenia płuc, podwyższona temperatura, kaszel, skrócenie oddechu, nacieki. W
jelitowej bóle brzucha, brak łaknienia, biegunka i stolec z krwią. Mogą powstawać zmiany w OUN ą�ostre zapalenie opon mózgowych, zawały lub
ropni mózgu.
Diagnostyka. Stwierdzenie w kale, treści dwunastnicy, plwocinie lub popłuczynach oskrzelowo-pęcherzykowatych larw
rabditopodobnych.
Leczenie. Albendazol(3 dni) i tiabendazol (2dni) (kuracja powtórzona po 3 tyg.)ą�uniemożliwiają przyswajanie glukozy przez pasożyty
nie stosuje się u dzieci i kobiet w ciąży  objawy niepożądane to bóle głowy, zaburzenia widzenie barw, senność, złe samopoczucie, brak
łaknienia, nudności, wymioty, zaburzenia czynności wątroby, obniżenie ciśnienia, przyspieszenie akcji serca
Parazyt: owsik spiralny Enterobius vermicularis
Parazytoza: owsica  Enterobiosis
Nicień jednodomowy. Pasożyt jelita grubego. Pospolity w strefie umiarkowanej.
Budowa. Ciało obłe (walcowate), białawe, okryte oskórkiem  kutikulą. Przednia część ciała owsików jest rozszerzona buławkowato. W
przedniej części znajduje się otwór gębowy otoczony 3 wargami, na każdej po 2 brodawki, w tylnej odbyt. Torebka gębowa mała, bez ząbków.
Gardziel tworzy w tylnej części wyraz
ne prawie kuliste rozszerzenie zaopatrzone w aparat zastawkowy oddzielony przewężeniem.
Rozdzielnopłciowy z zaznaczonym dymorfizmem płciowym. Samica dorasta do 12 mm długości i 0,6 mm szerokości. Samiec dorasta do 3 mm
długości i 0,2-0,3 mm szerokości. Koniec ciała samca jest zawinięty wyposażony w 2 boczne skrzydełka.
Układ rozrodczy samca zbudowany jest z nitkowatego jądra, nasieniowodu i szczecinki kopulacyjnej schowanej w kloace. Nasieniowód prowadzi
do przewodu wytryskowego, a ten otwiera się do jelita tylnego (kloaka). Szczecinki kopulacyjne (jedna ok. 70 źm), czyli spicule oraz brodawki
płciowe umożliwiają przyczepienie się w okolicy otworu płciowego samicy oraz zaplemnienie.
Układ rozrodczy samicy zbudowany jest z parzystych jajników, jajowodów i macic. Macice przechodzą we wspólną pochwę otwierającą się po
stronie brzusznej.
Zakażenie. Zakażenie owsikiem następuje wskutek spożycia pokarmu zanieczyszczonego jajami, ponadto podczas wkładania do ust
różnych przedmiotów i rąk zanieczyszczonych jajami. Choroba rozpowszechniona głównie wśród dzieci. Owsiki przebywają w końcowej części
jelita cienkiego i w jelicie grubym (okrężnica). Po osiągnięciu dojrzałości płciowej samice są zapładniane przez samców. Zapłodnione samice
wędrują do odbytnicy, zazwyczaj nocą i wypełzają na zewnątrz w celu zniesienia jaj w fałdach okołoodbytowych (w fałdach zwieracza
zewnętrznego odbytu). Jaja są owalne, asymetryczne i lekko spłaszczone z jednej strony (8000-12000) i pokryte lepką substancją. Wywołuje to u
chorego swędzenie. Drapanie w okolicy odbytu powoduje naniesienie jaj na dłonie i wprowadzenie ich pod paznokcie ą� samozarażenie jak i też
zakażania innych ludzi (dotykanie żywności, zabawek wkładanych przez dzieci do ust). U dziewczynek samice wędrują również do przedsionka
pochwy, w celu zniesienia jaj. Z połkniętego jaja w przewodzie pokarmowym, z jaj wylęgają się larwy rabditopodobne, które następnie rozwijają
się w jelicie po trzykrotnym linieniu do postaci dorosłych.
Objawy: swędzenie w okolicy odbytu, u dziewcząt  świąd i stan zapalny warg sromowych oraz przedsionka pochwy, niekiedy upławy.
Ponadto nerwowość, obniżenie łaknienia i wychudzenie, bladość, ogólne osłabienie, bóle brzucha, bezsenność, rzadziej zapalenie wyrostka
robaczkowego. Często u dzieci też pobudzenie ruchowe, drgawki, trudności koncentracji, zgrzytanie zębami, obgryzanie paznokci.
Diagnostyka. Wykrycie owsików w kale lub na skórze w okolicy odbytu oraz jaj w wymazach z kału.
Leczenie. Pirantel, alendazol, mebendazol, piperazynę( poraża układ mięśniowy pasożytów), pirwinium (działa hamująco na enzymy
oksydacyjne pasożyta).
Epidemiologia i profilaktyka. Choroba częsta wśród dzieci uczęszczających do publicznych żłobków i przedszkoli (80-90%). Jaj są
odporne na wysychanie przez wiele tygodni. Mogą unosić się wraz z kurzem i osiadać na ludzi oraz żywność. Choroba  brudnych rąk . Profilaktyka
polega na zachowaniu zasad higieny osobistej i higieny żywienia.
Parazyt: glista ludzka Ascaris lumbricoides
Parazytoza: glistnica (askarydoza) Ascariosis
Glista ludzka pasożytuje w jelicie cienkim człowieka, dzika i świni.
Budowa. Wykazuje dymorfizm płciowy. Samica dorasta do 25 cm, a samiec do 17 cm; szerokość wynosi 4-6 mm. Tylny koniec samca
jest zakrzywiony. Barwa ciała różowawa. Ciało walcowate, zwężone na obu końcach, stożkowaty koniec tylny i ścięty konie przedni zaopatrzony w
3 duże wargi z 2 brodawkami. Na wardze przybrzusznej obok czuciowych też narząd naboczny  amfid zawierający chemoreceptory.
Samiec (145-320 mm dł. i 2-4 mm średnicy). Ogon zagięty na stronę brzuszną, na której liczne brodawki przedstekowe i zastekowe. W układzie
rozrodczym męskim przewód wytryskowy otwiera się do kloaki. W kloace mieszczą się torebki szczecinek kopulacyjnych. Szczecinki są zbudowane
z kutikuli. Samiec zawiera jedno nitkowate jądro.
Samica (200-520 mm dł. i 3-6 mm. Średnicy) Jaja powstają w jajnikach (2 nitkowate jajniki). Plemniki zostają wprowadzone do pochwy przez
samca, a następnie przesunięte do macicy (plemniki nie mają wici, lecz mogą pełzać dzięki wypustkom cytoplazmatycznym). Zapłodnienie
następuje w macicy. Zapłodnione jaja rozwijają skorupkę, są barwy żółtobrązowej lub brunatnej. Samica składa w ciągu doby około 200 tys. jaj.
Cykl rozwojowy. Glista ludzka wytwarza inhibitory trypsyny i ą-chymotrypsyny, a wytwarzane przez nią inhibitory hamują krzepnięcie
krwi i fibrynolizę.
Samica składa w ciągu doby 200000-250000 owalnych, żółtobrązowych jaj. Zapłodnione jaja wraz z kałem wydostają się na zewnątrz. W
środowisku zewnętrznym w jajach rozwijają się larwy glisty. Zarodek otoczony jest grubą skorupką (3 warstwy  wew. Lipidowa, środkowa
chitynowa, zewn białkowa). Wczesna zygota zaczyna bruzdkować w środowisku zewn. Larwy w świeżym kale nie są zdolne do zarażenie. Dopiero
przy dostępie do tlenu, wilgotności i temperaturze powstaje larwa drugiego stadium. Z jaj, które, dostana się do przewodu pokarmowego
żywiciela zostają nadtrawione, larwy czynnie opuszczają otoczki jajowe, przebijają ścianę jelita i wnikają do naczyń krwionośnych oraz
limfatycznych. Z krwią dostają się poprzez wątrobę i serce do płuc. Przebijają naczynia włosowate i ściany pęcherzyków i następuje 2 i 3 linienie.
Ruchy migawkowe nabłonka i odruchy kaszlu transportują larwy do gardła. Zostają połknięte i trafiają do jelita cienkiego, gdzie dojrzewają i
wzrastają. Glista żyje około 1 roku. W trakcie wędrówki larwy linieją dwukrotnie. Dojrzewają w ciągu 3 miesięcy. Dojrzałe osobniki mają zdolność
wpełzania do przewodu trzustkowego, dróg żółciowych i wyrostka robaczkowego.
Objawy: Gdy są w płucach to objawy zapalenia płuc  nacieki, kaszel skurcze oskrzeli, duszność, szmer oddechowy, podwyższona
temperatura. W jelicie cienkim nudności, ślinotok, bóle brzucha, wymioty, brak łaknienie, zaburzenia snu. Zapętlenie się licznych glist powoduje
niedrożność jelita. Glisty mogą zarazić płód wywołując jego uszkodzenia.
Diagnostyka. Koproskopia umożliwia stwierdzenie jaj w kale, badania endoskopowi dwunastnicy, odczyny serologiczne. Pomocne są
badania radiologiczne płuc i przewodu pokarmowego.
Leczenie. Pirnatel, mebendazol, albendazol, pierazyna.
Parazyt: włosień spiralny Trichinella spiralis
Parazytoza: włośnica Trichinellosis = Trichinosis, trichinelloza
Jest rozdzielnopłciowym nicieniem człowieka, świń, dzików, psów, kotów, lisów, szczurów i myszy a także niedz
wiedzi. Rozmnażanie
form dojrzałych i wydawanie otorbiających się larw odbywa się w jednym żywicielu (pasożyt jednodomowy). Zakażenie następuje wskutek
spożycia mięsa surowego zawierającego cysty z larwami. Formy dojrzałe pasożytują w jelicie cienkim, a formy larwalne w mięśniach.
Budowa. Mały nicień, którego cieńsza, przednia część ciała przechodzi stopniowo w grubszą tylną. Narządy płciowe pojedyncze. Otwór
gębowy prowadzi do jamy gębowej wyposażonej w sztylecik, a dalej do gardzieli (krótka przednia część mięśniowa i długa gruczołowa), jelita
środkowego i jelita tylnego, kończącego się odbytem.
Samiec 0,6-2,2 mm dł. i 0,04 mm średnicy. Brak szczecinki kopulacyjnej. Funkcje pomocniczą pełnią 2 zakrzywione na stronę brzuszną płatowe
wyrostki.
Samica 1,1-4,8 mm dł. i 0.006 mm średnicy. Tylny koniec ciała zaokrąglony. Układ rozrodczy zbudowany jest z jajnika, jajowodu, macicy i
pochwy. Pochwa otwiera się otworem płciowym.
Cykl rozwojowy. Zakażenie następuje wskutek spożycia mięsa zawierającego wapienne cysty parazyta. W przewodzie pokarmowym
żywiciela larwy pod wpływem soków trawiennych ulegają oswobodzeniu i wnikają pod nabłonek pokrywający kosmki dwunastnicy i jelita
cienkiego i w ciągu 2-3 dni dojrzewają płciowo kosztem żywiciela. Po kopulacji i zapłodnieniu samice rodzą żywe larwy (jajożyworodność) w ilości
około 1500 ( w ciągu 1-3 tygodni). Larwy wpadają do przestrzeni chłonnych i wędrują do przewodu piersiowego, z krwią żylną do prawej połowy
serca i płuc, przechodzą przez sieć naczyń włosowatych oplatających pęcherzyki płucne i przez lewą komorę serca do dużego krwioobiegu.
Tkanką docelową jest tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana głownie przepony i mięśni międzyżebrowych, w której przebijając się z naczyń
przez sarkolemmę do wnętrza cytoplazmy (enzymy histolityczne), osiadają, szybko rosną(10krtonie w ciągu kilkunastu dni), linieją, zwijają w
spiralkę i po 30-40 dniach od zakażenia otaczają się błoną(ą�reakcja obronna żywiciela). Po 6-18 miesiącach błona cysty ulega zwapnieniu. Dalszy
rozwój larw możliwy jest w przewodzie pokarmowym kolejnego żywiciela.
Objawy: podwyższenie temperatury, bóle mięśni, obrzęki powiek i twarzy, bóle łowy, wysypka na skórze, zespół biegunkowy, wymioty
kurczowe bóle brzucha, ogólne osłabienie. Przy nietypowym umiejscowieniem larwy włośnia może wystąpić zapalenie opon i mózgu, porażenia
lub niedowłady, objawy zapalenia płuc.
Diagnostyka. Rozpoznanie choroby opiera się na podstawie występujących objawów, wycinków mięśnia, badania biochemiczne:
metoda immunoenzymatyczna, immunoelektroforeza przeciwprądowa..
Leczenie. Mebendazol, albendazol, tiabendazol, pirantel
Parazyt: włosogłówka ludzka (cianka)Trichocephalus trichiurus (=Trichuris trichiura)
Parazytoza: włosogłówczyca (trichurioza) Trichocephaliasis, Trichurosis seu Trichuriosis
Pasożytuje w jelicie grubym i ślepym człowieka, dzika i świni. w Polsce drugi po owsiku, co do częstości występowania.
Budowa. Przednia część ciała włosowata, tylna zgrubiała. Otwór gębowy jest pozbawiony warg otoczony 4 brodawkami, gardziel w
części przedniej mięśniowej cieńsza i krótsza od tylnej gruczołowej zbudowanej ze stichocytów. Układ rozrodczy nieparzysty u obu płci. Przednim
końcem pasożyt wwierca się w ścianę jelita. Żywi się krwią.
Samiec 30-48 mm ze spiralnie zagiętym tylnym końcem ciała ze szczecinką kopulacyjną.
Samica 35-53 mm, szpara sromowa blisko połączenia stichosomu z jelitem. Otwór odbytowy mieści się na tylnym końcu ciała.
Jaja brązowożółte o beczułkowatej budowie. Na każdym biegunie przezroczysty czop.
Cykl rozwojowy. Samica składa około 3 tys. jaj. Jaja wydostają się wraz z kałem do wody lub gleby, gdzie dojrzewają w ciągu kilku
tygodni. Zakażenie następuje przez spożycie pokarmu lub wody zanieczyszczonej jajami. W jelicie cienkim larwy wylęgają się po wyschnięciu
jednego z czopów biegunowych i w ciągu 2-24 h przedostają się do jelita grubego, gdzie odbywają linienie i osiągają postać dojrzałą po miesiącu.
Zagłębione przednim końcem ciała po błoną śluzową jelita karmią się krwią i żyją kilka lat.
Diagnostyka. Wykrycie w kale beczułkowatych jaj w grubym rozmazie Lu metodami Kato i Miury
Objawy. Bóle brzucha, bolesne parcie na stolec, nudności, biegunka, utrata łaknienia, zahamowanie rozwoju fizycznego
Leczenie. Albendazol, Mebendazole, tiabendazol, pirantel i lewamizol
Pasożyt: kleszcz pospolity  Ixodes ricinus
Budowa. Dymorfizm płciowy. Samica głodna jasnobrązowa, ciało owalne, spłaszczone grzbieto-brzusznie. Tarcza grzbietowa(scutum)
ciemnobrązowa, szeroka, owalna z licznymi porami i włoskami. Reszta ciała pokryta rozciągliwą, chitynową powłoką. Brak oczu. Z boku
gnatosamy dwa owalne pola porowate stanowiące ujścia gruczołów dodatkowych, które wydzielają substancje ochraniające jaja. Hipostom
uzbrojony w zęby skierowane do tyłu. Para wysuwalnych, zaopatrzonych w haki i ząbki szczękoczułków znajduje się w pochewkach nad
hipostomem, a po jego bokach członowane głaszczki. Samica, samiec i nimfa mają po 4 pary nóg, biodra pierwszej pary z ostrym kolcem
(ostroga), a na ostatnim członie pierwszej pary organ Hallera  receptor węchowy. Stopy zakończone przylgami i pazurkami. Samiec jest
mniejszy, ciemnobrązowy, prawie czarny, Hipostosom z dużymi bocznymi zębami, tacza grzbietowa duża, pokrywa całe ciało. Ostrogi większe niż
u samicy. Nimfa podobna do samicy, ale mniejsza i bez otworu płciowego. Larwa ma trzy pary nóg i tak jak nimfa jest szara z brązową tarczką.
Rozwój. Trójżywicielowy  poszczególne stadia (larwa, nimfa i samica) karmią się na trzech różnych żywicielach. Każde pobiera krew
tylko raz w swoim życiu i po nakarmieniu odpada od żywiciela. W glebie postać młodociana linieje i przechodzi w następne stadium, a najedzona
samica wytwarza jaja, które składa w jednym miejscu w dużych ilościach i ginie. Może atakować wszystkie kręgowce  larwy najchętniej drobne
ssaki, ptaki i gady (2-5 dni), nimfy większe np. jeże, lisy, sarny, dziki (2-7 dni), samice duże zwierzęta np. krowy, kozy, owce (6-11 dni). Samce
odżywiają się głównie płynami ustrojowymi i na żywiciela przechodzą w celu znalezienia samic. Człowieka atakują głównie samice i nimfy.
Znaczenie w medycynie. Ślina kleszcza zawiera substancje drażniące skórę. Są rezerwuarem i przenosicielem różnych
drobnoustrojów chorobotwórczych np. wirusa kleszczowego zapalenia mózgu, krętków powodujących boreliozę, pałeczek tularemii.
Pasożyt: świerzbowiec drążący - Sarcoptes scabiei
Parazytoza: świerzbowica, świerzb, sarkoptoza  Scabies = Sarcoptosis
Budowa i rozwój. Drążący pasożyt skórny. Białawy roztocz dorastający do 0,4 mm długości. Ciało grzbieto-brzusznie spłaszczone, z
charakterystycznymi prążkami. Hipostom w kształcie trójkąta, bez ząbków. Noki krótkie, stożkowate, pierwsze dwie pary z przyssawkami, kolejne
zakończone szczecinkami. Samiec mniejszy z nogami (poza 3 parą) zaopatrzone w przyssawki. Żywi się komórkami skóry. Kopulacja i tym samym
zapłodnienie samicy odbywa się na powierzchni skóry. Zapłodniona samica wgryza się pod naskórek i drąży w skórze kręte chodniki oraz komory,
w których składa jaja po 2 lub 3 dziennie. Po 3  4 dniach wykluwają się larwy, które wnikają do torebek włosowych i tam dojrzewają. PO linieniu
przeobrażają się w ośmionogie nimfy, z których powstają samce lub nimfy drugiego stopnia (samice pozostałe w wylinkach nimf). Samce
zapładniają nimfy. Samice opuszczają wylinkę i drążą nowe kanaliki. Cykl trwa 14 dni. Żywicielem właściwym jest człowiek. Zakażenie następuje
przy bezpośrednim kontakcie z osobnikiem chorym (np. podawanie ręki), za pośrednictwem wspólnej pościeli, ręczników i ubrań.
Objawy: widoczne w skórze różowe ślady - korytarze i komory wypełnione szaroczarnym kałem roztoczy. silny świąd. Najczęściej
zajęte są boczne powierzchnie palców, na nadgarstkach, łokciach, w pachwinach, okolicach brzucha, okolice brodawek sutkowych. Ciepło
pobudza ruchliwość świerzbowca. Często wtórne zakażenie bakteryjne.
Leczenie: Novoscabin, Crotamiton
Pasożyt: wesz ludzka - Pediculus humanus
Parazytoza: wszawica - Pediculosis
Budowa: Pasożyt zewnętrzny. Ciało spłaszczone grzbieto  brzusznie. Oczy są proste, umieszczone z boku głowy. Posiadają aparat
gębowy kłująco-ssący. Na tułowiu para przetchlinek umożliwiających oddychanie. Noku krótkie, stopa zakończona mocnym, ruchliwym pazurem.
Samicę można poznać po rozdzielonym zakończeniu odwłoka. Odżywiają się krwią. Rozwój jest prosty. Samica składa jaja zwane gnidami na
powierzchnię włosów, na ubraniu, wzdłuż szwów bielizny. Przyczepione są wydzieliną gruczołu cementowego. Larwy wylegają się po około
tygodniu. Wesz ma 3 stadia nimfalne i także żywią się krwią
Objawy: wesz głowowa umiejscawia się głownie w okolicy skroniowej i potylicznej; nakłuwanie skóry wywołuje świąd. Rany
spowodowane drapaniem ulegają niekiedy zakażeniu ropnemu. Na włosach widoczne gnidy i wszy. Charakterystyczny rumień na karku. Świąd i
pieczenie wywołane ukłuciami również przy wszy odzieżowej. Może ona przenosić na człowiek riketsje duru epidemicznego. Wszy przenoszą
również gorączkę okopową i dur powrotny wywołany przez krętki oraz gorączka Q.
Leczenie.: permetryna (Delacet, Artemisol)
Pasożyt: mucha domowa  Musca domestica
Budowa i rozwój. Oczy złożone, czułki krótkie, trójczłonowe. Narząd gębowy ssąco-liżący. Nogi zakończone parą pazurków i parą
przylg. Larwy żywią się półpłynnym podłożem, a dojrzała do przepoczwarnienia larwa wdrąża się w suche podłoże i zmienia w brązową,
nieruchomą poczwarkę (bobówka). Dojrzała mucha żywi się substancjami płynnymi lub półpłynnymi i jest aktywna tylko w dzień.
Znaczenie w medycynie: larwa może być pasożytem przypadkowym człowieka  jaja złożone w ranie lub przy otworach ciała. Mucha
przenosi pałeczki duru brzusznego, durów rzekomych, przecinkowce cholery, prątki gruz
licy, pałeczki czerwonki bakteryjnej oraz pierwotniaki
czerwonki pełzakowatej i jaja robaków.
Zwalczanie.: Insektycydy i inne preparaty owadobójcze.