Aleksy Awdiejew (Uniwersytet Jagiellooski)
Grażyna Habrajska (Uniwersytet A
ódzki)
Analiza dyskursu
(zapis tekstu, który wskazuje na analizowany dyskurs, przygotowany przez mgr Magdę Nowicką,
dołączony jest w odrębnym pliku)
W naszej propozycji rozpoczynamy analizę dyskursu od określenia tła ogólnego (naszej wiedzy
dyskursywnej opartej na znanych nam wcześniej faktach historycznych i kulturowych). Następnie
określamy sytuację konkretną, która spowodowała pojawienie się kolejnego tekstu, pozwalającego
na odtworzenie dyskursu (każdy tekst, wpisujący się w dyskurs, wskazuje na cały dyskurs). W dalszej
kolejności przedstawiamy przybliżoną (roboczą) rekonstrukcję dyskursu dla potrzeb WAD, która
wynika z analizy argumentacji aksjologicznej, umieszczonej na koocu. Analiza argumentacji
aksjologicznej sprawia, że nasza rekonstrukcja dyskursu nie ma charakteru intuicyjnego, lecz oparta
jest na powszechnie znanych regułach heurystycznych (powszechnie znanych, co nie znaczy
powszechnie podzielanych).1
Tło ogólne analizowanego dyskursu tworzą:
1) Szeroka dyskusja społeczna na temat antysemityzmu w Polsce i sposobu przezwyciężenia tej
narodowej fobii. W dyskusji tej występują dwa wyraz
ne przeciwstawiające się sobie obozy:
narodowo-konserwatywny z wyraz
nym poparciem kościoła katolickiego, który odrzuca domniemaną
winę Polaków w konflikcie polsko-żydowskim, przerzucając winę na samych Żydów oraz liberalno-
demokratyczny, dążący do osiągnięcia europejskiej poprawności politycznej i rozpatrujący polski
antysemityzm jako wynik narodowej ksenofobii i upadku moralnego w warunkach zezwierzęcenia
wojennego.
2) Istniejące stereotypy w kierunku narodowo-konserwatywnym.
Przed wojną: Przyczyną niechęci Polaków do Żydów był kontrast kulturowo-religijny (napięcie między
gminami żydowskimi i katolickimi, brak kooperacji z powodu różnic językowych, tradycji i religii) oraz
konflikt interesów gospodarczych.
Po wojnie: Przyczyną niechęci Polaków do Żydów było włączenie się Żydów do ruchu
komunistycznego, uczestnictwo w eliminacji polskich patriotów.
Przyjęcie aksjomatu, że Polacy są narodem szlachetnym i postępującym zgodnie z moralnością
chrześcijaoską (głoszącą miłośd do innego człowieka i zabraniającą zabijania ludzi)
1
Szczegółowo o poszczególnych krokach w analizie dyskursu piszemy w: Aleksy Awdiejew, Grażyna Habrajska,
Strategie propagandowe i agitacyjne, w: Rozmowy o komunikacji 3; 2009
Sytuację konkretną wywołała polska publikacja książki Jana Tomasza Grossa  Strach oraz reakcja
opinii publicznej na wywiady i rozmowy z autorem. Nastąpiła wówczas aktywizacja dwóch
konkurujących obozów. Obóz narodowo-konserwatywny ujawnia się w tej dyskusji jako oskarżyciel
Jana Grossa. Zarzuca mu kłamstwo historyczne oraz niesłuszne pomówienie narodu polskiego o
antysemityzm i uczestnictwo w genocydzie Żydów. Obóz liberalno-demokratyczny uznaje fakty
historyczne, wyraża skruchę i dąży do przezwyciężenia polskiego antysemityzmu. Przyznaje Janowi
Grossowi prawo do ujawniania prawdy historycznej, a przyznanie tej prawdy przez Polaków, za
gwarancję przezwyciężenia niesłusznej postawy historycznej.
Uczestnicy rozmowy: Monika Olejnik  pełniąca rolę moderatora, unikającego w miarę możliwości
formułowania sądów aksjologicznych; Tomasz Gross  prezentujący postawę liberalno-
demokratyczną, która umożliwia ocenianie roli Polaków uczestniczących w genocydzie jako
przestępstwa moralnego.
Przybliżona (robocza) rekonstrukcja dyskursu
M.O.: hh czyli czego t-teraz pan oczekuje na przykład od duchownych czy
ma pan jakieś oczekiwania? no dzisiaj kardynał Dziwisz
powiedział że
Na ekranie napis  Gross: 800-2000 Żydów zostało zamordowanych przez
Polaków po wojnie
M.O.: niechętnie patrzy na to że ta książka wyszła
Zobiektywizowana forma pytania Moniki Olejnik (która zazwyczaj wykazuje postawę liberalno-
demokratyczną) wskazuje na dążenie do maskowania własnych poglądów, możemy się spodziewad,
że ona sama dobrze zna odpowiedz
na pytanie, które zadaje dla widzów, mogących mied inne
poglądy. Napis towarzyszący wypowiedzi kontrastuje ze zobiektywizowana formą pytania, ponieważ
przeczy stereotypom postawy narodowo-konserwatywnej, której przedstawiciele, unikając
dysonansu poznawczego, odrzucają treśd tego napisu jako kłamstwo. Ponieważ kardynał Dziwisz sam
należy do tego obozu, odpowiedz
na pytanie Moniki Olejnik jest jakby sugerowana. Przytoczona
opinia kardynała Dziwisza całkowicie zgadza się z tym oczekiwaniem.
(Proponowany tekst komentarza jest wynikiem szczegółowej analizy ciągów argumentacji
aksjologicznej, zawartych w treści dyskursu. Chętnych do zaznajomienia się z tą metodą analizy
lingwistycznej odsyłamy do publikacji: Aleksy Awdiejew, Grażyna Habrajska, Strategie
propagandowe i agitacyjne, w: Rozmowy o komunikacji 3; 2009 lub do bezpośredniego
zwrócenia się do autorów komentarza)
J.G.: t a k t a k
Wypowiedz
Jana Grossa jest poinformowaniem interlokutorki o tym, że zna opinię kardynała
Dziwisza.
J.G.: y: >ja wie pani moje oczekiwania jeśli chodzi< o tę książkę to są
takie >właśnie< żeby ludzie ją czytali i o niej y: mówili, sposób taki
y; merytorycznie: ugruntowany że się tak wyrażę o co zrobią duchowni,
ja nie będę dawał żadnych wskazówek duchownym oni świetnie wiedzą .hh
historia kościoła i zachowania episkopatu, i: zechcą się tak zachować
jak zechcą się zachować (lekko gestykuluje, porusza ramionami i głową)
Tomasz Gross świadomie rozdziela stanowiska zwykłych czytelników i przedstawicieli
duchowieostwa. Od czytelników oczekuje osądu merytorycznego, natomiast, biorąc pod uwagę
narodowo-konserwatywną tradycję kościoła i zachowanie się episkopatu, nie oczekuje od
duchownych akceptacji treści swojej książki.
M.O.: .hh a ambasador Szewach Weiss mówi że w Polsce jest (.) nikły
antysemityzm=
J.G.: =hmmm=
M.O.: =były ambasador=
J.G.: =ta:k
M.O.: hmm?
Monika Olejnik powołuje się na autorytet Szewacha Weissa, który w sposób ostrożny (nikły
antysemityzm) wyraża stereotyp szeroko rozpowszechniony w Izraelu i na Zachodzie. Reakcja
Tomasza Grossa (hmmm) wskazuje na pewną trudnośd przyjęcia takiego określenia. Korekta Moniki
Olejnik (były ambasador) wprowadza pewną dwuznacznośd w interpretacji odpowiedzi Jana Grossa
(tak). Trudno ustalid, czy Jan Gross zgadza się z określeniem Szewacha Weissa czy reaguje na korektę
Moniki Olejnik.
J.G.: no m: y: >wie pani w pewnym sensie oczywiście bo tutaj nie ma<
Żydów więc-więc antysemityzm jest taką abstrakcją totalną .hh no ale
jak się robi badania socjologiczne to się okaże że jest bardzo
intensywny? (uśmiecha się, pojawia się podpis:  prof. Jan Tomasz Gross
AUTOR STRACHU )
Jan Gross przeprowadza argumentację rzeczową, którą można ująd w następujący sposób: Nie może
byd nienawiści do kogoś, kto nie istnieje. Ale badania socjologiczne wykazują istnienie takiej postawy
w świadomości Polaków. Zatem problem antysemityzmu w Polsce nie jest zjawiskiem
socjologicznym, ale należy do pamięci ideologicznej. Podpis tylko przypomina telewidzom kim jest
gośd Moniki Olejnik.
M.O.: (cmoka dwukrotnie) nie no są Żydzi to
J.G.: ta:k
M.O.: nie jest tak że w ogóle nie ma Żydów no są Żydzi w Polsce znikoma
ilość ale są
J.G.: tak zwłaszcza ale jako problem społeczny nie istnieją (uśmiech)
Cmokanie Moniki Olejnik możemy interpretowad jako lekkie zaprzeczenie tej argumentacji, z którą
Jan Gross częściowo się zgadza (taak). Jednocześnie nie rezygnuje ze swojej poprzedniej
argumentacji (& jako problem społeczny nie istnieją), wskazując swym uśmiechem na swoje
uzasadnione przekonanie.
Gross podnosi szklankę do ust, na ekranie pojawia się napis  Gross: w
Polsce antysemityzm jest bardzo silny .
Zachowanie się Jana Grossa wskazuje na jego pewnośd siebie i naturalnośd jego zachowania się przed
kamerą. Napis parafrazuje słowa, które wcześniej wypowiedział, a które stanowią jedną z głównych
tez jego książki. Teza ta kontrastuje z postawą przedstawicieli obozu narodowo-konserwatywnego,
którzy zwalczają ją przykładami niesienia pomocy Żydom w czasie wojny.
M.O.: a pan y: lubi być w Polsce?
J.G.: bardzo *tak* mam całe mnóstwo ś-znakomitych przyjaciół (bawi się
dłońmi)
Pytanie Moniki Olejnik, po poprzedzającym je fragmencie rozmowy, nie jest po prostu zmianą
tematu. Ciąg wcześniejszych wypowiedzi sugeruje, że niejawna (nie zwerbalizowana wprost) treśd
tego pytania odpowiada wypowiedzeniu: Czy mimo to, że pan jest Żydem, lubi pan byd w Polsce, jeśli
pan sugeruje, że tutaj panuje antysemityzm (czy pan spotyka się z przejawami ksenofobii w stosunku
do siebie)? W odpowiedzi Jan Gross podkreśla, że nie traktuje Polaków całościowo, mówiąc o swoich
znakomitych (falstart: ?świetnych) przyjaciołach. Bawienie się dłoomi sugeruje przyjazny stosunek
Jana Grossa do faktu posiadania przyjaciół.
M.O.: czy po y: tamtym tamtej y: po swojej książce Sąsiedzi spotkał się
pan z y: niechęcią z y: z y: y: z jakimiś pogróżkami,(kołysze się w
ramionach, porusza głową) y: czy odczuł pan,=
J.G.: =nigdy=
M.O.: =no
atmosferę wokół swojej/
Monika Olejnik kontynuuje wątek możliwych przejawów antysemityzmu w stosunku do Jana Grossa
w Polsce. Powołując się na jego pierwszą książkę  Sąsiedzi o eksterminacji Żydów w Jedwabnem
oczekuje potwierdzenia swoich przypuszczeo o możliwych atakach ze strony jego przeciwników. Jan
Gross w trakcie tego pytania odpowiada negatywnie (nigdy).
J.G.: znaczy czytając jest c-całe mnóstwo (.) bardzo takich jadowitych
wypowiedzi (gestykuluje)szczególnie na tych f-forach internetowych
natomiast .hh ilekroć mi się zdarzyło że ktoś do mnie podszedł na ulicy
a y: bywało bo ponieważ moja twarz (wskazuje dłonią na twarz, napis
 Gross: mam w Polsce całe mnóstwo znakomitych przyjaciół ) była
rozpoznawalna, wówczas po tej dyskusji dotyczącej ( ) Sąsiadów to
zawsze były y: gesty y: niesłychanie serdeczne takiej wdzięczności
(kiwa głową, potwierdzając) za to że (.)że: została (poprawia okulary,
patrzy na Olejnik)przeze mnie napisana ta książka i e: wywołała taką
dyskusję jaka (.)jaka została wywołana przez nią
Jan Gross poprawia swoją poprzednią wypowiedz
, wskazując na  jadowite wypowiedzi w Internecie
na temat jego książki, a jednocześnie podkreślając, przykłady wyrażania serdeczności i wdzięczności
składane mu osobiście przez czytelników w Polsce. Z tą ostatnią wypowiedzią łączy się napis: mam w
Polsce całe mnóstwo znakomitych przyjaciół, co jeszcze raz wskazuje na podział opinii publicznej na
dwa konkurujące obozy.
Przedstawiona, przybliżona rekonstrukcja dyskursu na podstawie fragmentu rozmowy Jana Grossa z
Moniką Olejnik wychodzi z założenia, że każdy tekst z nim powiązany, niezależnie od jego objętości,
wskazuje na obszar sensu nazywany przez nas dyskursem, w sposób całościowy. Odniesienia
znajdujące się w tym fragmencie tekstu nie wyświetlają całej konfiguracji dyskursu, dlatego w trakcie
analizy odwołujemy się do takich komponentów dyskursu, które występowały wcześniej (ogólne tło,
stereotypy itd.) . Zakładamy, że analizowana rozmowa jest kontynuacją tworzenia dyskursu, który
rozpoczął się znacznie wcześniej i trwa nadal. Każdy tekst, powiązany z tym dyskursem, który się
pojawił lub się pojawi, będzie wyświetlał pewne stałe komponenty dyskursu oraz wnosił do niego
nowe treści. Im więcej tekstów reprezentujących dany dyskurs przeanalizujemy, tym więcej zyskamy
informacji o jego wewnętrznej strukturze. Zakładamy, że dyskurs ma tendencję do utrzymania stałych
komponentów, które można nazwad ramą konstytutywną. Wykrycie i opis takiej ramy stanowi cel
analizy tekstów.
Analiza argumentacji aksjologicznej
M.O.: hh czyli czego t-teraz pan oczekuje na przykład od duchownych czy
ma pan jakieś oczekiwania? no dzisiaj kardynał Dziwisz powiedział że
Na ekranie napis  Gross: 800-2000 Żydów zostało zamordowanych przez
Polaków po wojnie .
M.O.: niechętnie patrzy na to że ta książka wyszła
Zobiektywizowana forma pytania Moniki Olejnik (która zazwyczaj wykazuje postawę liberalno-
demokratyczną) wskazuje na dążenie do maskowania własnych poglądów, możemy się spodziewad,
że ona sama dobrze zna odpowiedz
na to pytanie i stosuje je dla widzów, którzy mogą mied inne
poglądy. Napis towarzyszący wypowiedzi kontrastuje ze zobiektywizowana formą pytania, ponieważ
przeczy stereotypom postawy narodowo-konserwatywnej, której przedstawiciele, unikając
dysonansu poznawczego, odrzucają treśd tego napisu jako kłamstwo. Ponieważ kardynał Dziwisz sam
należy do tego obozu, odpowiedz
na pytanie Moniki Olejnik jest jakby sugerowana. Przytoczona
opinia kardynała Dziwisza całkowicie zgadza się z tym oczekiwaniem.
1) RO (reguła ogólna): przedstawiciele orientacji narodowo-konserwatywnej odrzucają poglądy
liberalno-demokratyczne
RO-D (reguła ogólna dopasowana): duchowni polscy prezentują orientację narodowo-
konserwatywną
SK (sąd kwalifikujący): książka Jana Grossa reprezentuje poglądy l-d
Konkluzja: duchowni odrzucają treści zawarte w książce Jana Grossa
2) RO: przedstawiciele orientacji narodowo-konserwatywnej uważają, że Polacy są narodem o
moralności chrześcijaoskiej i nie mogą uczestniczyd w zabijaniu ludzi
RO-D: ludzie traktują jako kłamstwo fakty niezgodne z ich systemem wartości
SK: treśd napisu na ekranie:  Gross: 800-2000 Żydów zostało zamordowanych
przez Polaków po wojnie przeczy przekonaniom orientacji narodowo-
konserwatywnej
K: przedstawiciele orientacji narodowo-konserwatywnej kwalifikują tę treśd jako kłamstwo
3) RO: ludzie niechętnie patrzą na książki, w których znajdują się poglądy sprzeczne z ich
własnymi
SK: w książce Jana Grossa znajdują się poglądy sprzeczne z poglądami kardynała Dziwisza
K: Kardynał Dziwisz niechętnie patrzy na książkę Jana Grossa
J.G.: t a k t a k
Wypowiedz
Jana Grossa jest poinformowaniem interlokutorki o tym, że zna opinię kardynała
Dziwisza.
J.G.: y: >ja wie pani moje oczekiwania jeśli chodzi< o tę książkę to są
takie >właśnie< żeby ludzie ją czytali i o niej y: mówili, w sposób
taki y; merytorycznie: ugruntowany że się tak wyrażę o co robią
duchowni, ja nie będę dawał żadnych wskazówek duchownym oni świetnie
wiedzą .hh historia kościoła i zachowania episkopatu, i: zechcą się tak
zachować jak zechcą się zachować (lekko gestykuluje, porusza ramionami
i głową)
Tomasz Gross świadomie rozdziela stanowiska zwykłych czytelników i przedstawicieli
duchowieostwa. Od czytelników oczekuje osądu merytorycznego, natomiast, biorąc pod uwagę
narodowo-konserwatywną tradycję kościoła i zachowanie się episkopatu, nie oczekuje od
duchownych akceptacji treści swojej książki.
1) RO: ludzie myślą racjonalnie i akceptują podczas czytania książki argumenty racjonalne
SK: czytelnicy książki Grossa myślą racjonalnie
K: czytelnicy książki Grossa akceptują przedstawione w niej argumenty
2) RO: dla ludzi myślących dogmatycznie nie istnieją racjonalne argumenty
SK: duchowni w Polsce są dogmatykami
K: polscy duchowni nie przyjmują racjonalnych argumentów
M.O.: .hh a ambasador Szewach Weiss mówi że w Polsce jest (.) nikły
antysemityzm=
J.G.: =hmmm=
M.O.: =były ambasador=
J.G.: =ta:k
M.O.: hmm?
Monika Olejnik powołuje się na autorytet Szewacha Weissa, który w sposób ostrożny (nikły
antysemityzm) wyraża stereotyp szeroko rozpowszechniony w Izraelu i na Zachodzie. Reakcja
Tomasza Grossa (hmmm) wskazuje na pewną trudnośd przyjęcia takiego określenia. Korekta Moniki
Olejnik (były ambasador) wprowadza pewną dwuznacznośd w interpretacji odpowiedzi T. Grossa
(tak). Trudno ustalid, czy Jan Gross zgadza się z określeniem Szewacha Weissa czy reaguje na korektę
Moniki Olejnik.
Nie znajdujemy tutaj ciągów argumentacyjnych, natomiast przedstawiona opinia oparta jest na
zdaniu osoby, którą Monika Olejnik uważa w danej dziedzinie za autorytet.
J.G.: no m: y: >wie pani w pewnym sensie oczywiście bo tutaj nie ma<
Żydów więc-więc antysemityzm jest taką abstrakcją totalną .hh no ale
jak się robi badania socjologiczne to się okaże że jest bardzo
intensywny? (uśmiecha się, pojawia się podpis:  prof. Jan Tomasz Gross
AUTOR STRACHU )
Jan Gross przeprowadza argumentację rzeczową, którą można ująd w następujący sposób: Nie może
byd nienawiści do kogoś, kto nie istnieje. Z drugiej zaś strony badania socjologiczne wykazują
istnienie takiej postawy w świadomości Polaków. inaczej mówiąc, problem antysemityzmu w Polsce
nie jest zjawiskiem socjologicznym, lecz pamięci ideologicznej. Podpis tylko przypomina telewidzom
kim jest gośd Moniki Olejnik.
1) RO: jeśli grupa dyskryminowana przestaje istnied zanikają również przejawy dyskryminacji
SK: Żydzi w Polsce przestali istnied
K: w Polsce zanikły przejawy dyskryminacji Żydów
2) RO: postawy wobec obiektów dyskryminacji trwają dłużej w pamięci niż same obiekty
SK: obiekty dyskryminacji w Polsce przestały istnied
K: postawy wobec dyskryminowanych obiektów nadal istnieją
M.O.: (cmoka dwukrotnie) nie no są Żydzi to
J.G.: ta:k
M.O.: nie jest tak że w ogóle nie ma Żydów no są Żydzi w Polsce znikoma
ilość ale są
J.G.: tak zwłaszcza ale jako problem społeczny nie istnieją (uśmiech)
Cmokanie Monik Olejnik możemy interpretowad jako lekkie zaprzeczenie tej argumentacji, z którą
Jan Gross częściowo się zgadza (taak). Jednocześnie nie rezygnuje ze swojej poprzedniej
argumentacji (& jako problem społeczny nie istnieją) wskazując swym uśmiechem na swoje
uzasadnione przekonanie.
Dalsza argumentacja powtarza, z niewielkimi modyfikacjami, argumentację, która już wystąpiła
wcześniej.
Gross podnosi szklankę do ust, na ekranie pojawia się napis  Gross: w
Polsce antysemityzm jest bardzo silny .
Zachowanie się J.Grossa wskazuje na jego pewnośd siebie i naturalnośd jego zachowania się przed
kamerą. Napis parafrazuje słowa, które wcześniej wypowiedział, a które stanowią jedną z głównych
tez jego książki. Teza ta kontrastuje z postawą przedstawicieli obozu narodowo-konserwatywnego,
którzy zwalczają ją przykładami niesienia pomocy Żydom w czasie wojny.
M.O.: a pan y: lubi być w Polsce?
J.G.: bardzo *tak* mam całe mnóstwo ś-znakomitych przyjaciół (bawi się
dłońmi)
Pytanie Moniki Olejnik po poprzedzającym je fragmencie rozmowy nie jest po prostu zmianą tematu.
Ciąg całej zawartości sugeruje, że ukryta treśd tego pytania odpowiada wypowiedzeniu: Czy mimo to,
że pan jest Żydem, lubi pan byd w Polsce, jeśli pan sugeruje, że tutaj panuje antysemityzm (czy pan
spotyka się z przejawami ksenofobii do siebie)? Odpowiedz
J.Grossa podkreśla, że on nie traktuje
Polaków całościowo, mówiąc o swoich znakomitych (falstart: świetnych?) przyjaciołach. Bawienie się
dłoomi sugeruje przyjazny stosunek J. Grossa do faktu posiadania przyjaciół.
1) RO: obiekty dyskryminacji spotykają się zazwyczaj z jej objawami
SK: Żydzi w Polsce są obiektem dyskryminacji
K: Żydzi w Polsce spotykają się z objawami dyskryminacji
2) RO: przedstawiciele grupy dyskryminowanej spotykają się zazwyczaj z objawami
dyskryminacji
SK: Jan Gross jest przedstawicielem grupy dyskryminowanej
K: Jan Gross może się spotykad z objawami dyskryminacji
3) RO: stosunki przyjacielskie wykluczają objawy dyskryminacji
SK: Jan Gross ma w Polsce przyjaciół
K: wśród przyjaciół Jan Gross nie jest dyskryminowany
M.O.: czy po y: tamtym tamtej y: po swojej książce Sąsiedzi spotkał się
pan z y: niechęcią z y: z y: y: z jakimiś pogróżkami,(kołysze się w
ramionach, porusza głową) y: czy odczuł pan,=
J.G.: =nigdy=
M.O.: =no atmosferę wokół
swojej/
Monika Olejnik kontynuuje wątek możliwych przejawów antysemityzmu w stosunku do Jana Grossa
w Polsce. Powołując się na jego pierwszą książkę  Sąsiedzi o eksterminacji Żydów w Jedwabnem
oczekuje potwierdzenia swoich przypuszczeo o możliwych atakach ze strony jego przeciwników. Jan
Gross w trakcie tego pytania odpowiada negatywnie (nigdy).
1) RO: jeśli po pewnym zachowaniu następują pogróżki, to po podobnym typie zachowania też
można spodziewad się pogróżek
SK1: po pierwszej książce Jana Grossa nastąpiły pogróżki
SK2: druga książka Jana Grossa jest tematycznie zbliżona do pierwszej
K: można spodziewad się pogróżek po jej wydaniu w Polsce
Komentarz historyczny: pierwsza książka Jana Grossa  Sąsiedzi wydana została w okresie bardziej
sprzyjającym jej pojawieniu się na polskim rynku, kiedy wpływ ugrupowao narodowo-
konserwatywnych był mniejszy.
J.G.: znaczy czytając jest c-całe mnóstwo (.) bardzo takich jadowitych
wypowiedzi (gestykuluje) szczególnie na tych f-forach internetowych
natomiast .hh ilekroć mi się zdarzyło że ktoś do mnie podszedł na ulicy
a y: bywało bo ponieważ moja twarz (wskazuje dłonią na twarz, napis
 Gross: mam w Polsce całe mnóstwo znakomitych przyjaciół ) była
rozpoznawalna, wówczas po tej dyskusji dotyczącej ( ) Sąsiadów to
zawsze były y: gesty y: niesłychanie serdeczne takiej wdzięczności
(kiwa głową, potwierdzając) za to że (.)że: została (poprawia okulary,
patrzy na Olejnik)przeze mnie napisana ta książka i e: wywołała taką
dyskusję jaka (.)jaka została wywołana przez nią
Jan Gross poprawia swoją poprzednia wypowiedz
wskazując na jadowite wypowiedzi w internecie na
temat jego książki, a jednocześnie podkreślając, przykłady wyrażania serdeczności i wdzięczności
składane mu osobiście przez czytelników w Polsce. Z tą ostatnią wypowiedzią łączy się napis: mam w
Polsce całe mnóstwo znakomitych przyjaciół, co jeszcze raz wskazuje na podział
opinii publicznej na dwa konkurujące obozy.
Nie ma tutaj zauważalnego ciągu argumentacyjnego oprócz stwierdzenia, że rzeczą naturalną, kiedy
występują reakcje negatywne i pozytywne po ukazaniu się książki, poświęconej trudnym problemom
społecznym.
Wszędzie gdzie występują zauważalne ciągi argumentacyjne, zajmują się one wartościowaniem
faktów rzeczywistości. Fakty te stanowią podstawę propozycjonalną dyskursu, a sam dyskurs
realizuje funkcje aksjologiczne z punktu widzenia interpretatorów tych faktów, którzy dbają o
zachowanie niesprzeczności wewnątrz swych systemów wartościowania. Następuje wówczas selekcja
faktów i te fakty, które są uznawane za kłamstwo są wyrzucane poza granice wartościowania.