Filozofia francuska w epoce Oświecenia
Oświecenie francuskie to 18 wiek.
WÅ‚adza
Monarchia
Czterech królów  czterech Ludwików + jeden regent
Ludwik XIII(1610-1643)  za jego rządów działa kardynał Rechelieu(muszkieterowie !)
Ludwik XIV(1643-1715)  zwany  Królem Słońce . Za jego panowania powstaje wystawny dwór
królewski na który zostają ściągnięci przedstawiciele rodów arystokratycznych z całego kraju.
Filip, książę Orleanu(p.o. króla do czasu osiągnięcia przez niego zdolności do rządzenia
Ludwik XV(1723-1774) - W chwili ogłoszenia pełnoletności(przejęcie władzy) ma 13 lat.
Ludwik XVI(1774-1793) -  człowiek słabego charakteru i miernej inteligencji
14 lipca 1789 rozpoczyna siÄ™ Wielka Rewolucja Francuska przerywajÄ…c na kilkadziesiÄ…t lat
panowanie królów we Francji.
Francja w XVII i XVIII wieku przeszła poważne zmiany. Za Ludwików XIII i XIV przekształciła się
z kraju podzielonego na wiele prowincji i departamentów w jednolity organizm państwowy. Opozycja
wewnętrzna(stare arystokratyczne rody) została unieszkodliwiona. Ludwik XIV stworzył dwór na
który pospraszał liczących się arystokratów i sprawił, że celem ich życia stało się walczenie o
przywileje w stylu podawanie królowi szklanki z winem. Sprawy zaczynają się psuć pod koniec
panowania XIV  Francja ponosi dosyć często klęski w wojnach.  W kraju zapanował głód, marazm i
bezrobocie. . Ludwik XIV i XV podejmują wielokrotnie próby reformy finansów państwa(głównie
chodziło o próbę poprawy ściągalności podatków), ale bez sukcesów. Ostatecznie nieudolność
Ludwika XV prowadzi jego i jego rodzinÄ™ na szafot(1793)
Parlament
Drugi po królu ośrodek władzy. W XVII wieku działało ich 8, w XVIII 12. Stanowiły one wtedy ciała
sądownicze. Początkowo tylko rejestrowały rozporządzenia królewskie, z czasem otrzymały prawo
zgłaszania uwag. W okresie niepełnoletności Ludwika XIV(1715-1723) ich rola znacząco rośnie,
szczególnie parlamentu paryskiego, któremu podlegało niemal połowa kraju..  Aż do rewolucji
parlament paryski będzie próbował występować w roli następcy Stanów Generalnych, ośrodka
opozycji przeciwko absolutyzmowi . Członkowie parlamentów wywodzili się z zamożniejszych
części społeczeństwa a ich poglądy zwykle były bardziej konserwatywne niż rewolucyjne.
Społeczeństwo
Stan trzeci - Na początku wieku XVIII Francja liczyła ok 14-15 mln mieszkańców. W 1789 23-24
mln. Największym miastem XVIIwieku był Paryż(700tys). Ponad 100tys miał też Lyon. Ważną
pozycję w miastach miały cechy skupiające rzemieślników. Wyższą od rzemieślników pozycję
społeczną mieli kupcy, których działalność doprowadziła do rozkwitu miast francuskich. Osobną
grupÄ™ stanowili
Stan drugi - W 1789 szlachta liczyła ok 200tys osób, w tym 4tys  szlachty po mieczu (mogącej
wykazać swoją szlacheckość). Królowi byli przedstawiani przede wszystkim członkowie
najbogatszych i najstarszych rodów. Takie przedstawienie otwierało drogę do wysokich urzędów i
liczyło się przy projektach matrymonialnych. Życie dworskie było bardzo drogie(powozy, sł
użba,
luksusowe ubrania). Szlachta arystokratyczna prowadziła zwykle tzw stół otwarty(każdy mógł przyjść
się najeść). Wszystko to powodowało, że ta część szlachty była najbardziej zadłużona( szlachcic to
osoba, która jest zdolna do zaciągnięcia każdego długu i niezdolna do spłacenia żadnego z nich )
Stan pierwszy  duchowieństwo ok 125 tys. Zwolnieni z większości podatków. Zwykle arystokracji
stanu duchowego(biskupi, opaci, itp) stanowiły osoby wywodzące się z rodzin
arystokratycznych(młodsi synowie, którzy nie dostawali spadku).  nie dostrzegali oni potrzeby
reformowania życia kościelnego i nie czynili o nie starania . Na czele większości opactw stali
wyznaczeni przez króla tzw. opaci mandatariusze.  nie troszczyli się oni o życie zakonne, tylko o
 pobory materialne . Władz rewolucyjnej Francji przejęła dobra kościelne, zlikwidowała zakony nie
zajmujące się działalnością charytatywną i zobowiązała kler do przysięgi cywilnej.
Ośrodki życia umysłowego.
Dwór królewski  zdecydowanie najważniejszy ośrodek życia umysłowego. Król lub ew jego
faworyty potrafili zadbać o przyjemne życie artystów, filozofów, itp, itd.
Kolegia i szkoły wyższe  kadrę nauczającą stanowili w zdecydowanej większości duchowni.
Nauczanie prowadzone było po łacinie, która nie była juz tak znana jak w poprzednich latach, co
powodowało, że niektóre osoby po skończeniu swojej edukacji(często szkoła średnia) skrzętnie
omijały te przybytki. Na uniwersytetach panował duch ostrożności i spoglądania na autorytety. Np w
1671 król zakazał wykładania Kartezjanizmu.
Akademie  organizuje skupiające ludzi nauki i sztuki. Największym poważaniem cieszyły się
Akademia Francuska i Akademia Nauk. Oceniane ambiwalentnie.
Salony literackie  miejsce spotkań tzw dobrego towarzystwa. Często prowadzone przez utytuowane
damy.  Najważniejszy był espirit, czyli dowcip, błyskotliwy, wciąż w pogoni za bon mot, za żartem,
wyczulony na subtelne skojarzenia .
Poza tym życie umysłowe toczyło się w domach otwartych i kawiarniach.
II. OÅšWIECENIE.
Oświecenie europejskie- fr.siecle de lumieres, niem-Aufklarang , ang- Enlightenment.
Ramy: Najwcześniej pojawiło się w drugiej połowie XVII wieku w Anglii, a do jego prekursorów
zalicza siÄ™ John Lock ( 1632-1704r). Niemcy i przede wszystkim Christian Wolff ( 1679-1754 r).
Oświeceniu francuskiemu początek dało opublikowanie  Listów Perskich Monteskiusza w 1721 r.
Rozwój oświecenia stopniowo nabierał tempa i pojawiał się tam gdzie jeszcze nie tak dawno nikt nie
słyszał o francuskich filozofach- wschodnie i zachodnie kresy Europy ( np. Moskwa, Madryt,
Lizbona itp.) .Zapanowała ogólna moda na francuszczyznę. Kresu jej nie położyła nawet francuska
rewolucja i towarzysząca jej fala przemocy. Korzenie Oświecenia podcięła jedynie w samej Francji,
było to widoczne szczególnie w okresie jakobińskiego terroru- jego ofiarą padł w 1793 roku m.in.
Antoine Condorcet i tę datę uznaje się za graniczną Oświecenia.
1.GA
ÓWNE MOTYWY I IDEE.
a) Motyw dążenia do osiągnięcia możliwie największej rozumności oraz idea rozumu jako ludzkiej
zdolności, która może i powinna być arbitrem we wszystkich istotnych życiowo sprawach. Podobny
motyw jak u Kartezjusza, ale epoka Oświecenia była trudnym okresem dla kartezjańskiego
racjonalizmu, gdyż stawiał na inny rodzaj rozumu niż powszechnie ceniony. U Kartezjusza jest to
rozum i rozumność, w których podstawową rolę odgrywa intelekt czyli władza umysłu najlepiej
radząca sobie w matematyce i logice, gorzej w fizyce a beznadziejnie w sprawach życia codziennego,
a to było ważne dla wielu myślicieli tamtej epoki. Przeciwstawiali temu typowi racjonalności
własne, np. John Lock. Propozycja była na tyle atrakcyjna,że Wolter w swoim  Liście trzynastym- O
panu Locke chwali go, dodając że Kartezjusz został stworzony aby wykryć błędy starożytnych, a
zastąpić je swoimi, kierując się  bakalarskim rozumowaniem . W liście  O Kartezjuszu i
Newtonie przedstawia żałosne skutki owego  bakalarstwa takiej jak  wypełnienie wszechświata
wirami subtelnej materii i doszukiwanie się we wszystkim skutków bodz
ca ,którego nikt nie
rozumie.
Wolter niewiele czytał, za to po sobie zostawił tj. jego wszystkie dzieła liczą 52 tomy. Jego twórczość
łączy zdrowy rozsądek tzn. tworzona jest w jakiejś mierze w oparciu o ludzką zdolność oraz stanowi
jej pochwałę i jest to widoczne szczególnie w powiastkach filozoficznych. ( tak samo u Diderota)
b) Motyw wyzwalania umysłu z różnego rodzaju błędów i uprzedzeń oraz idea obwiniania się o
skrępowanie go więzami ciemnoty, nietolerancji i fanatyzmu chrześcijaństwa. Kant uznał ten motyw
za najbardziej charakterystyczny rys epoki- w swojej rozprawce  Was ist Aufklrarung? ( Co to jest
Oświecenie?) odpowiada na pytanie następująco: Oświecenie jest wyrastaniem umysłu z wieku
dzieciństwa, charakteryzującego się bezkrytycznym przyjmowaniem tego, co mu podpowiadają
autorytety , oraz przechodzeniem do wieku dojrzałego , dla którego rzeczą normalną jest, że niczego z
góry nie akceptuje a wszystko krytycznie bada. Kant jednak w swoim krytycyzmie reprezentuje
mniejszość.
Większość jest reprezentowana przez Woltera. Był wychowankiem kolegium jezuickiego College
Louis Grand w Paryżu i ponoć nazwał Stary Testament nagromadzeniem opowieści i bajek,
apostołów naiwnymi, łatwowiernymi idiotami a Ojców Kościoła szarlatanami i oszustami.
Najbardziej znany apel Woltera: trzeba rozdeptać to łajdactwo! . Napisał on  Traktat o tolerancji ,
który z tolerancja nie miał nic wspólnego( krytyka religii, nie tylko chrześcijaństwa).A co na to jemu
współcześni? Np.ksiądz Freron autor opublikowanej w 1757 roku książki Historia Kakuaków
wymierzył swoją krytykę prosto w Woltera, a ten nie pozostał mu dłużny , wystawiając duchownego
na pośmiewisko.
c) motyw doskonalenia się ludzkości oraz idea postępu, który toruje sobie drogę poprzez dzieje. I
znowu nawiązanie do Woltera i jego  Wieku Ludwika XIV . Z przedstawionej tam wizji dziejów
wynika, że są one nagromadzeniem zbrodni, szaleństwa i nieszczęść, wśród których dostrzegamy
jedynie to co dobre. Porównuje owe szczęśliwe okresy do osad. Są one zamieszkiwane przez istoty
rozumne i cnotliwe. PoczÄ…tkowo sÄ… one nieliczne i otoczone przez  oceany ciemnoty itp. Jednak w
miarę upływu czasu jest ich coraz więcej i one mają decydujący wpływ.
Anne R. Turgot w  Rozprawie o historii powszechnej 1750 prezentuje przekonanie o
dobroczynnym wpływie na ludzkość wszystkiego co pojawiło się w jej dziejach, nawet
chrześcijaństwa ponieważ z tekstu wynika iż nawet największy fałsz prowadzi ostatecznie do prawdy,
nieprawość do prawości .Dzieje są scena największych bitew między skrajnościami ( np.dobro-zło)
w efekcie tego przekonania Turgot wygłasza w 1750 roku pochwałę ludzkości.
d)motyw powrotu do natury oraz idea Natury, która ma , a przynajmniej tak się zdaje matczyne
oblicze, stąd pojawienie się określenia Matka-Natura. W znaczeniu krytycznym był to odwrót od
ukształtowanej kultury, natomiast w apologetycznym pochwałę naturalnych zdolności i potrzeb
człowieka oraz tego wszystkiego, z czego czerpią swoje życiowe siły. Zarzutem wobec kultury jest
jej nienaturalność. Oznacza to, że podtrzymuje istnienie różnych urojonych rzeczy, odrywa człowieka
od człowieka i od jego środowiska naturalnego, nie pozwala mu żyć jakby chciał. W tym wypadku
bycie naturalnym oznaczało bycie i życie w zgodzie z samym sobą ,innymi i przyrodą. Na
podstawowym poziomie wszystko to łączył tzw  dobry dzikus .Nie jest on jednak ideałem dla ludzi
oświecenia, okazuje się wręcz przeciwnie, ma zbyt mało zalet. W  Kuzynku mistrza Rameau
Diderot ryzykuje stwierdzenie, że dzikus pozostawiony sam sobie będzie siał spustoszenie. Dobroć
jego polega na tym, że jest dobrym materiałem edukacyjnym dla wychowawców.Jak ten proces
powinien wyglądać przedstawia Rousseau w  Emilu .
Idee oświeceniowe rozwijały się w różnych kierunkach ,o różnym zabarwieniu, tak,że zatracony
został główny sens. Przykład: Wolter i dwa jego wiersze  Światowiec będący apologią człowieka
,który weryfikuje owe motywy i idee wobec swojego życia codziennego. Drugi  Obrona
Światowca , którego bohaterami jest para dzikusów, którą możemy odczytywać jako Adama i Ewę.
Można w tym dopatrywać się obrony rozumu, pochwały wyzwolenia z religijnych przesądów itp.
2.WIELKA ENCYKLOPEDIA
Encyklopedia czyli słownik rozumowy nauk, sztuk i rzemiosł. Jej objętość ( razem z suplementami
oraz tomami plansz ponad 30 wolumenów) musiała budzić uznanie.Zaczęło się w 1745 e od
zaproponowania przez Anglika Millsa i Niemca Selliusa paryskiej spółce wydawniczej  Andre F.Le
Breton i s-ka anglojęzycznego słownika encyklopedycznego Ephraima Chambersa., który wyróżniał
się jasnym układem haseł, w których dominowały tematy artystyczne i filozoficzne oraz zaopatrzono
je w odsyłacze. W 1746 roku wydawca zwrócił się do Diderota, a ten nie czując się zbyt pewnie w
obrębie nauk ścisłych zaproponował na współredaktora, członka FAN-u d Alemberta( 1717-1783).
Diderot został złapany i osadzony w więzieniu i dopiero po jego wyjściu ruszyły prace redakcyjne
.Zastrzeżenia co do wcielenia dzieła Chambersa .Całość opracowania miała się zamknąć w 10
tomach. Ukazanie pierwszego tomu Encyklopedii w 1751 roku wzbudziło krytykę Dwie pierwsze
części napisał d Alembert, trzecią Diderot. Ten ostatni był także autorem tablicy  Obraz systemu
wiedzy ludzkiej wzorowanej na Baconie oraz komentarza pt Wykład szczegółowy wiedzy
ludzkiej . Z wstępu wynika,że cała wiedza pochodzi jedynie z ludzkich zdolności poznawczych. Tom
drugi ukazał się w styczniu 1752 roku i jedynie rozwijał i dostarczał uzasadnień dla genetycznych tez
sformułowanych w art. wstępnym. Efektem była konfiskata obu tomów przez Królewską Radę Stanu.
Nie zakazano jednak wydawania dalszych tomów encyklopedii- ale mieli ją przygotować jezuici, po
interwencji d Argensona odstąpiono od tego pomysłu. W listopadzie 1753 roku ukazał się tom trzeci,
a do listopada 1757 roku cztery następne. Zmuszono do odstapienia od pracy d Alemberta i innych
wspólpracowników.. Diderot nie odstąpił od pracy i w 1765 roku ukazało się 10 kolejnych tomów i
kilka książek z ilustacjami, wydane w Paryżu chociaz w obawie przed represjami podano w nich
Neuchatel.
Diderot nie miał wpływu na to co opublikowano w ostatnich częściach tj. w wydanych w 1776-1777
roku dwóch tomów suplementów i w 1780 roku dwa tomy skorowidzów.
Przeciwnicy zarzucali ,że czerpie namiętnie z poprzednich książek, czasopism itd. oraz, że
przepuściła kilka błędów i głupot.
Encyklopedia ta jest dziełem eklektycznym tzn, że zawiera mocno zróżnicowaną tematyke a jej
autorzy wyznają różne opcje filozoficzne. Jednak ma to swoje granice,wyznaczają je motywy i idee
Oświecenia- centralne miejsce zajmuje w niej człowiek.
Autorzy dzieła nie byli ateistami, tylko deistami i wyraża się to w pojmowaniu i przyjmowaniu
Najwyższej Istoty jako Boga-Zegarmistrza, Architekta, Geometry, ale nie ma to nic wspólnego z
chrześcijaństwem. Nie ingeruje w bieg świata, jedynie powołał go do istnienia. Mieli trudności z
określeniem swojej postawy religijnej , z odróżnieniem jej od teizmu.Z tym problemem borykał się
również Wolter.
3.HISTORIA NATURALNA.
Jest wizytówką tamtej epoki. Dla ludzi nie związanych z filozofią ani nauką była sztuka pokazania
bogactw przyrody oraz wykazania przez tych , którzy albo owe bogactwa zbierali, albo je
prezentowali- tzw.ciekawskimi, że interesują się tym, czym powinien oświecony człowiek i mają
swój wkład w oświecanie ludzkości.
GEORGES LOUIS LECLERC (1707-1788)
Syn urzędnika królewskiego i wykształconej mieszczanki. Skończył studia medyczne, botanike i
matematyke .Przełomowy dla niego był rok 1739 kiedy objął wtedy funkcje intendenta w
Królewskim Ogrodzie Botanicznym i miał za zadanie sporządzić katalog znajdujących się tam roślin.
Dzięki temu powstała licząca kilkadziesiąt tomów Historia Naturalna, której pierwszy tom ukazał się
w 1749 roku, ostatni w 1804 roku. Najważniejszym tomem jest piąty pt. Epoki natury-
przedstawiajÄ…ce etapy historii geologicznej ziemi i dajÄ…cy poczÄ…tek paleontologii. Odnajduje siÄ™ w
tym dziele zalążki teorii ewolucji.
PIERRE LOUIS MOREAU DE MAUPER
TIUS(1698-1759)
Znawca i zwolennik fizyki Newtona, potrafił dokonać szczegółowych pomiarów Ziemi ( potwierdziły
one np. newtonowską iż Ziemia jest spłaszczoną sferoidą). W 1731 wybrany do Francuskiej
Akademii Nauka, a w 1741 roku do Pruskiej Królewskiej Akademii nauk, gdzie nawet pełnił funkcję
jej prezesa. W karierze zaszkodził mu jego  Szkic o kosmologii opublikowany w 1750 roku,
zarzucono mu że zasada którą sformułował jest plagiatem odkrycia Leibniza.
Jego najważniejszymi dziełami są:  Venus physique z 1745 roku, w którym podejmuje problem
mieszania ras, który chce zbadać okiem nie metafizyka a przyrodnika. Dociekliwi mogą dopatrzyć się
w tym dziele zalążków współczesnej teorii mutacji.
 System przyrody z 1751 roku. Rozważania z zakresu genetyki- przede wszystkim zwierząt
domowych. W tej książce pojawia się właśnie zasada najmniejszej ilości działania ,która mówi,że
przyroda w sprawianiu skutków posługuje się zawsze najprostszymi środkami.Bednarczyk twierdzi
jednak,że Maupertuis nie tyle ją sformułował co podniósł jej rangę do prawa metafizycznego.
PIERRE GEORGES JEAN CABANIS ( 1757-1808)
Autor m.in  Raportów o fizyce i o moralności człowieka . Nie wprowadził jakichś nowatorskich
rozwiązań w filozofii, obcując z Holbachem i Condillaciem przejął nieskomplikowaną wersję
naturalizmu mechanistycznego.Bardziej interesujący jako fizjolog, psycholog i psychiatra , tak, że
Michel Forcault poświęcił mu sporo miejsca w swojej książce pt Historia szaleństwa w dobie
klasycyzmu -zwraca uwagę , że Cabanis śmiało występuje przeciwko izolowaniu szaleńców nie
zadając sobie trudu ustalenia jaki charakter ma to szaleństwo.
4.DEKLARACJA PAW CZA
OWIEKA I OBYWATELA.
Z 26 sierpnia 1789r, ponieważ istnieje jeszcze,jakobińska z 1793 r, która może razić swoim
radykalizmem i populizmem. Pierwsza też nie jest wolna od błędów, jak pisze m.in. Jacques
Godechot wytyka jej niekompletność, kompromisowość ( w stosunku do religii), lapidarność.
Z tej ostatniej frakcje polityczne wyprowadzał
y bardzo różniące się między sobą wnioski- tzw.
Anglofile chcieli parlamentu dwuizbowego oraz przyznania królowi sporych uprawnień, a frakcja
patriotów zupełnie odwrotnie.Deklaracja jest składana przez oświeconą część społeczeństwa i wyraża
jej interesy. Ta część społeczeństwa nie jest bliżej nieokreślona ale jest to zbiór jednostek mający
określone potrzeby i wymagania- dlatego mówi się w niej  o prawach człowieka i obywatela ,
którego znakiem rozpoznawczym jest posługiwanie rozumem. Deklaracja jest rozwinięciem i
skonkretyzowaniem dwóch kwestii- wolności i równości- expressis verbis, w pierwszym zdania art.I
stwierdza się ,że  ludzie rodzą się i pozostają wolnymi i równymi co do praw. Wolność jest dla
człowieka oświeconego sprawą nadrzędną, takiemu człowiekowi wolno być rozumnym, natomiast nie
wolno być bezrozumnym. Wolno mu czynić wszystko co nie jest szkodą dla drugiego człowieka,
oznacza to ,że wolno rozwijać swoje zdolności, wykorzystywać je do pomnażania dóbr, korzystać z
nich aby zaspokoić swoje potrzeby, kultywować swoje przekonania ,za które nikt nie może być
ganiony, jeśli nie zakłóca porządku publicznego. Wolno także głosić, wymieniać swoje poglądy.->
wszystko to zalicza się do wolności osobistych , a istnieją jeszcze wolności polityczne czyli prawo do
tworzenia ustaw, powoływanie swoich władz publicznych, rozliczanie ich z wykonanych
obowiązków oraz wolności szczegółowych tj prawo do własności. Jeśli chcemy konkretnie
powiedzieć o tym czego człowiekowi nie wolno to nie wolno mu naruszyć praw , które sam
ustanowił, uchylić od odpowiedzialności, samowolnie wydawać ustaw, sprawować władzę dla
własnych korzyści. Niejasno jest przedstawiony problem równości. Nie chodzi o równość w każdym
względzie ale o równość co do praw. Podstawą różnic społecznych może być wyłącznie wzgląd na
pożytek społeczny, ktoś kto nie jest użyteczny społecznie nie powinien zbyt wiele oczekiwać od
innych. -> może to być przyczyną nieporozumień.
Deklaracja jakobińska z 1789 roku, rozbieżności: postawienie kwestii równości przed kwestiami
wolność .Po przejęciu władzy( 2.06.1793 roku) wprowadzili prawdziwy terror i dyktaturę. Według D.
Greera życie straciło ok. 35-40 tys. Ludzi. 5.04 1794 roku stracono Dantona i Desmoulinesa a 20.07
Robespierre a , Saint-Justa, Cou-thona. Spadkobiercy rewolucjonistów uznali, że konieczne jest
uściślenie pojęć występujących w obu deklaracjach, szczególnie pojęcia równości
5.KRYTYCY OÅšWIECENIA.
Najsurowszymi krytykami oświecenia są zazwyczaj ci, którzy myślą po chrześcijańsku i pragną
zachować jak najwięcej z tego typu myślenia..
KS. FRERON.
W swoim Roczniku literackim pisał, że oświecenie jest jedną z epok , w której pojawiło się tylu
twórców atakujących religię chrześcijańską, jest to wyrazem słabości ich ducha . Nie atakowaliby jej
gdyby wewnętrznie się jej nie obawiali.
O.BUFFUER
Jezuita, próbował bronić religii przy pomocy zdrowego rozsądku, tej samej broni której używali
filozofowie aby ją zaatakować.
JOSEPH MARIE de MAISTRE ( 1754-1821)
Autor m.in Wieczorów petersburskich będących krytyką rewolucji francuskiej i tych którzy do niej
doprowadzili czyli protestantów, oświeceniowych filozofów- Woltera ,Rousseau. Rozprawia się także
z ideą oświeceniowego dzikusa- uważa go za człowieka bez wiary zatem okrutnika, rozpustnika,
złodzieja. Podkreśla w swoim dziele, że takie narody jak Egipcjanie, Etruskowie, Spartanie,
Rzymianie miały najbardziej religijne konstytucje a wieki najbardziej religijne odznaczały się
największym geniuszem. Ważna jest też jego koncepcja ładu społecznego. Twierdzi on, że
zwierzchność pochodzi od Boga, ponieważ jest On stwórcą wszystkiego oprócz zła, zwłaszcza w
społeczeństwie które może istnieć bez zwierzchności.. Twierdzi też , że człowiek jest z natury
występny i potrzebuje rządu oraz sprawiedliwość wymaga nierówności między ludz
mi. Ideałem
państwa jest teokracja-ustrój oparty na wierze w Boga i Kościół. Jest tutaj miejsce dla czegoś w
rodzaju inkwizycji dla kata.
Krytyka prowadzona przez liberałów: kwestionowali sposób w jaki oświecenie się toczyło oraz
przesadną wiarę w możliwości człowieka.
BENJAMIN CONSTANT ( 1767-1830)
Napisał o duchu podboju i uzurpacji-krytyka samowoli rządzących, która charakteryzowała Francję
w ostatnich latach XVIII i poczÄ…tku XIX wieku.
EMILE FAGUET ( 1847-1915)
Kult niekompetencji( 1910 ) stawiał tutaj = między dosłownie pojęta równością a kultem
niekompetencji. W 1902 roku opublikował dzieło pt.Liberalizm- pisał tam czym wg. Był i jest
liberalizm. Podkreśla też wielkości oświeceniowych filozofów. Największym grzechem społecznym
jest klerykalizm , on sam jest jednym z radykalniejszych antyklerykałów.
W drugiej połowie XX wieku swój głos do krytyki oświecenia dołożyli postmoderniści- przeciwnicy
tzw. moderny wiązanej z Oświeceniem. problem tkwi w tym jak różni postmoderniści odczytywali to
co w modernie najważniejsze. Np.Welsch uważa, że najważniejsze jest kultywowanie totalitarnego
rozumu, tak jak i Z. Bauman. Natomiast Derrida i Vatiomo widzÄ… przede wszystkim ducha
dogmatyzmu z jego pochodnymi jak fundamentalizm, nietolerancja. Postulują jego demontaż co
umożliwi krzewienie różnych form pluralizmu.
III.Naturalizm i naturaliśći.
- przyrodzie przypisywano takie cechy jak rozumność, dobroć, troskliwość, szczodrość, piękn
o
i widzięk- niekiedy także przekorę.
- Chęć dogłębnego zbadania natury ( takim przykładem może być dialog filozoficzny między
Naturą a filozofem zamieszczony w  Słowniku filozoficznym  Woltera).Przyroda podkreśla ,
że jest w niej wszystko matematycznie poukładane- precyzyjnie, harmonijnie, logicznie, co
jednak filozofa nie zadowala i próbuje znalez
ć od na pytania np. kto nią kieruje , czy dlaczego
bawi siÄ™ z filozofami w chowanego.
- Dla niektórych, mało dociekliwych Natura jawiła się jako świat bez tajemnic- tak jak dla
naturalistów mechanicystycznych.- dla nich nie jest ona niczym więcej niż pomysłowym
mechanizmem, który można rozłożyć na całkiem proste części. Stoi za nią jakiś Wielki
Mechanik, ale to traktowali jako rzecz oczywistÄ…. Zastanawiali siÄ™ natomiast jakÄ… rolÄ™ w tym
pełni człowiek- często wychodzilo im, że jest mechanizmem. Pozostało tylko wyjaśnienie jak
ten mechanizm ma się do mechanizmu-Matki, siostrzanych oraz świata zwierzęcego.
- Naturaliści eklektyczni; nie godzili się ani na zredukowanie człowieka do prostego
mechanizmu ani nie proponowali prostych wyjaśnień jego natury i kultury jak tamci.
1.NATURALIZM MECHANISTYCZNY:
- wsparty ze strony newtonowskiej fizyki ( oświeceniowy mechanicyzm). Jednak z myśli
samego Newtona korzystano wybiórczo albo do rozprawiania się z przeciwnikami ( jak
Wolter)
- nie był ani zbyt głęboki teoretycznie, ani nie pozostawił po sobie nic ważnego.
LA METTRIE (1709-1751)
- z wykształcenia lekarz, chociaż jego największą pasją była filozofia.
- W 1745r ukazała się Historia naturalna duszy, w 1747 Człowiek maszyna, a w 1751r
Człowiek roślina.
- Poglądy przez niego głoszone nie zgadzały się z ówczesnymi, dotyczącymi wielkości
człowieka, jako maszyna nie jest niczym wielkim ani szczególnym w tak wielkim
mechanizmie jaki stanowi przyroda.
- Dzieła wzbudziły oburzenia a autor musiał wyjechać z Francji- najpierw do Holandii.
- Starał się pozbawić człowieka złudzeń, że posiada coś takiego jak dusza. Oto dowód:1.
oskarża Leibniza i jego zwolenników ( za monadologię) , Kartezjusza ( za dualizm) 2. nie ma
takich stanów duszy, które nie zależałyby od ciała 3. rozwój umysłowy człowieka zależy od
jego zmysłów, a ściślej od zarejestrowanych przez nie wrażeń. 4. duszą pustą nazwą związaną
z nieokreślonym pojęciem. 5. analogia biologiczna między człowiekiem a innymi
organizmami żywymi. Można być maszyną, a jednocześnie czuć, myśleć, rozróżniaćdobro od
zła, posiadać inteligencję a jednocześnie być tylko zwierzęciem. Człowiek w zarodku jest
tylko robakiem , podobnie jak gÄ…sienica staje siÄ™ motylem.
- Zadedykował swoje dziełko A. Von Hallerowi, szwajcarskiemu przyrodnikowi ten w
odpowiedzi napisał list protestacyjny, dedykację potraktował jak zniewagę. Dziwny w tej
sytuacji wydaje się fakt ze Haller także wyznawał mechanicyzm ale nie manifestował tego tak
ostentacyjnie.. Napisał Elemanty fizjologii gdzie rozwija koncepcję pobudliwości oraz
wrażliwości i opiera się na założeniu, że ludzie podobnie jak zwierzęta stanowią pewnien
mechanizm ale ich zachowania śa nie tylko pochodną prawidłowości mechanicznych ale także
świadomie realizowanego przez Stwórce celu.
- CONDILLAC ( 1715-1780)
- Był księdzem ale w niczym mu tu nie przeszkadzało współpracować z encyklopedystami w
tym z Diderotem. Był członkiem pruskiej i francuskiej Akademii Nauk.
- Napisał Esej o pochodzeniu poznania ludzkiego, Traktat o systemach, Traktat o wrażeniach,
Traktat o zwierzętach i niedokończony o Języku obliczen.
- Niczym specjalnym nie różniły się jego poglądy od poglądów La Mettriego, nie krytykowano
go tak jak  Człowieka maszynę
- Krytykował Kartezjusza, Spinozę i
Leibniza w Traktacie o systemach ( ich spirytualizm).
Zarzucał im prowadzenie wojny pustych treściowo słów i próbę narzucenia urojonych
światów innym. Zarzucał, że stworzyli systemy filozoficzne abstrakcyjne i oderwane od
natury oraz to, że zostały stworzone a nie odtworzone. W jego przekonaniu jedyny prawdziwy
system tworzy przyroda. W swoim Słowniku synonimów pod hasłem System napisał, że
natura stanowi system zjawisk powiązanych ze sobą w sposób przyczynowo  skutkowy, że
wszystkie pochodzą z jednego prawa. Jako wiedzę określił systemy dawniejsze niż
filozofowie, dlatego powinni oni odtwarzać
- Traktat o wrażeniach: bohaterem jest posąg lub jak kto woli istota człowiekopodobna ( ma
zewnętrzne cechy osoby ludzkiej ale nie posiada duszy-> modyfikującego wrażenia.
Modyfikacja z jednej strony dokonuje się przez oddziaływanie bodz
ców zewnętrznych z
drugiej reakcji na te bodz
ce.
- 1. etap wywodu: Wykazanie ,że wystarczy pobudzenie jednego z ludzkich zmysłów aby
powstały takie wewnętrzne zdolności jak pamięć, wyobraz
nia, wola oraz zdolności
emocjonalne. Tym zmysłem jest w traktacie powonienie, wybrał o bo zdaje się najmniej
wzbogacać umysł. Stanem zerowym posągu jest całkowita bierność- jednak już pierwsze
wrażenie ma go pobudzić. Jeśli to będzie wrażenie przyjemne to powstanie uczucie rozkoszy,
nieprzyjemne cierpienie.- trwa tak póki pobudzenie trwa.. Gdy zaczną się zmiany powstaje
coś takiego jak pamięć, która ma za zadanie utrzymywanie uwagi na pierwotnym czuciu. Po
drugie rodzi się pragnienie powrotu do pierwotnego czucia jeśli było przyjemne lub ucieczki
od niego. Po trzecie rodzi siÄ™ wyobraz
nia, której zarodkiem jest pamięć. Po czwarte rodzą się
takie uczaucia jak miłość, nienawiść.
- Trzeba założyć że w taki sam sposób działają cztery zmysły i mają podobne ograniczenia to
znaczy nie umożliwiają człowiekowi odróżnienia świata wewnętrznego od zewnętrznego-
takie coś zapewnia zmysł dotyku.
- 2 etap: Wiąże się właśnie ze zmysłem dotyku. Na wstępie zwraca uwagę na wyodrębnienie się
ludzkiego ja .Dzieje siÄ™ to za sprawÄ… odczucia podstwowego, sprawionego przez
oddziaływanie na siebie różnych części ciała szczególnie ruchy oddechowe. Posąg trwa w tym
stanie póki ruchy nie zostaną zakłócone- jeśli jest inaczej pojawiają się nowe wrażenia. ( np..
że posiadamy różne części ciała, rodzi się chęć ich poznania) Stopniowo odkrywa on własne
ciało i jest zdziwiony własną odrębnością. Potem gdy już się oswoi skupia się na gromadzeniu
wrażeń takich jak twardość, miękkość itp. Szuka tego co przyjemne a w tym wspomaga go
matka-natura.
- 3 etap: pokazuję że wszystkie inne zmysły są przesądne- nie umieją odróżnić wrażenia od
tego co je sprawia. Lekarzem jest zmysł dotyku a terapią zmysł dotyku. Potem przechodzimy
do wzroku- zmysłu głeboko przesądnego. Pokazuje ze jest on dany przez naturę w
zarodkowym stanie i człowiek sam musi go rozwinąć.Najmniej przesądny zmysł smaku.
- Etap 4: opanowanie przez człowieka umiejetności życia z otoczeniem. Musi się uczyć i
doskonalić swoje umiejętności
- O przynależności Condillaca do naturalistów decyduje radykalny redukcjonizm-
sprowadzenie tego co psychiczne do tego co fizjologiczne a następnie do tego co fizyczne.
- HOLBACH (1723-1789)
- Czerpał namiętnie z innych autorów.
- Niechęć do chrześcijaństwa. Napisał System przyrody czyli prawa świata fizycznego i
moralnego. Nazwano go kapucynem ateistów
- Akcentuje powinność istnienia świata przyrodniczego
- Przyroda jest dla niego wielką całością utworzoną z różnych substancji, zwiążków i ruchów.
W węższym znaczeniu to natura każdego poszczególnego bytu, wynikającą z jego istoty.
Człowiek jest całością powstającą ze związków pewnych substancji mającymi swoje
własności-> istotą są odczuwanie, myślenie,działanie itd.
- Podejmuje tematykÄ™ ruchu.
- Zmysły niezbędnymi informatorami co do przyrody, niezbędne dla istnienia inteligencji,
zdolności planowanie czegoś.
- Czlowiek jako byt całkowicie naturalny, podobny jak człowiek- maszyna La Mettriego.( byt
cielesny rzÄ…dzony prawami mechaniki)
- Przełożył na język francuski najlepsze dzieła historii naturalnej i chemii wydane w Niemczech
- MORELLY
- Napisał Kodeks natury czyli prawdziwego ducha jej praw.
- Lekceważył współczesne autorytety.
- Natura; jest rozumna,piękna, cierpliwa ,sprawiedliwa, opiekuńcza itp.
- Tylko minimalne sprzeczności mogą w niej wystąpić.Jej celem jest służenie człowiekowi, ale
ma go to też skłonić do życia społecznego.
- Natura nie obdarzyła wszystkich tak samo, zróżnicowała upodobania, siły,talenty
- Praca jednym z podstawowych obowiążków.
- Postępowaniem takich Obywateli kieruje właściwe, rozumowe kreowanie praw
aprobowanych przez wolę.Każdy ma obowiązek osiągnąć taki stan.Jeśli ktoś nie chce nad
sobą pracować przewidziane są kary
- Wyznacznikiem miejsca w społeczności jest miejsce urodzenia. Ono decyduje o wszystkim, o
przynależności do zawodu wiek, uciążliwośc prawy i zapotrzebowanie na produkty. O
awansie ilość lat przepracowanych
- Najniżej stoi Mistrz- Naczelnik Korporacji-Senatorzy.
- Różne są także kierownictwa wspólnot.
- Automatyzm w strukturze pracy i schematyzm w organizacji życia, którą określają prawa
osadnicze.
- Ujednolicenie wyglÄ…du obywateli
- Pierwotnego podziału dokonuje oczywiśćie natura, wtórnego obywatele, ale zgodnie z
prawami natury.
2>NATURALIZM EKLEKTYCZNY.
- jego osiągnięciem jest Wielka Encyklopedia
- DIDEROT ( 1713-1784)
- Pierwsze dzieło opublikował w 1764 roku Myśli filozoficzne- wiara w pozytywną moc natury,
podziw dla potrafiącego przeżywac wielkie namiętnoości człowieka,powątpiewanie w
chrześcijaństwo.
- Napisał także Niedyskretne klejnoty, List o ślepcach, Przechadzi sceptyka. W pierwszym
próbował skojarzyć ewidentny biologizm z metafizyką w drugim teizm,deizm i ateizm.
- Antyklerykał
-  Kuzynek mistrza Rameau i  KubuÅ› Fatalista i jego pan bohaterowie obu powiastek to
mieszanka dziwactwa, fantazjowania i infantylizmu, z drugiej strony prostoty , realizmu i
zdroworozsądkowego racjonalizmu. Opublikowane po śmierci Diderota.
-  Sen d Alemberta ni kronika, ni spowiedz
tytułowego bohatera, ni dysputa filozoficzna ani
satyra.
- Główne przesłanie, które wyraża idea świata sprowadzonego do naturalist. Jedności i
jednocześnie gatunkowej różnorodności.
- Nie ma w przyrodzie ścisłych granic.narodziny,życie , śmierć przemianą form
- W przyrodzie wszystko odczuwa, doświadcza rozkoszy, cierpi.
- Diderot chciał być myślicielem systematycznym, nawet systemowym w takiej mierze jakiej
myśl ludzka może naśladowac naturę.
- Na początku i na końcu stoi Natura czyli wielka całość, skłądająca się z powiązanych
łańcuchów bytów
- Elementy fizjologii- opisywał człowieka jako istote z krwi i kości ale także istotę myślącą.
- Dwa gatunki: podrzędne: roślinozwierzęta i jednoznaczne zwierzęta- wyposażone we
wrażliwość, pobudliwość, instynkty, pewną moralność, wdzięk i piękno
- wyższość człowieka przejawia się w poznawaniu i poznaniu świata.
- Zwolennik sensualizmu- wzrok słuch i dotyk to trzy wrota ludzkiego poznania.
- Chęć pogodzenia trzech głównych z
ródeł wiedzy- obserwacji, refleksji, doświadczenie.
HELWECJUSZ(1715-1771)
-  O umyśle - wywołało spore poruszenie i obrzydzenie w środowiskach propagujących
tradycyjne wartości. Pierwsza zaatakowała to dzieło Sorbona, kampanie toczyli także jezuici
- w 1759r parlament paryski nakazał publiczne spalenie tego dzieła
- Helwecjusz opuścił Francję w 1764roku wrócił w 1766
- Opublikował O człowieku, jego zdolnościach umysłowych i wychowaniu.
- W O umyśle korzystał z wielu autorów m.in. Arystotelesa, Cycerona, Kartezjusza, Locka
FONTENELLE ( 1657-1757)
-napisał Listy frywolne, Rozmowy umarłych( pouczenia zmarłych bohaterów dla żywych) oraz
HistoriÄ™ wyroczni
- Przytoczony w tym fragmencie w mniemaniu HElwecjusza
- Helwecjusz uważał że ludzkie umysły posiadają cechy wspólne i różnicujące się. Do
pierwszych zaliczył zdolność zachowywania wrażeń. Elementem różnicującym są przede
wszystkim namiętności, ignorancja oraz język( niewłaściwe użycie słów).
- Ludzie upodobniają rozpowszechnione i akceptowane społecznie przekonania, wierzenia i
wyobrażenia, natomiast różnicuje ich interes i
wrodzony egoizm- szczególnie widać to u ludzi
wybitnych. Różnicuje też pojemność pamięci, skupianiu uwagi czy talent.
- Kilka typów umysłów: subtelny-subtelne to ,to czego nie można dostrzec bez wysiłku i
skupienia uwagi. Umysł jasny- zbliża idee, łączy znane z mniej znanymi i zamyka we
wrażeniach. Umysł genialny- stąd czerpie umysł jasny.
- O człowieku; powtarza głowne tezy z O umyśle oraz podkreśla, że czlowiek posiada duszę tak
długo,jak nie utraci wrażliwości. A więc możliwość doznawania wrażeń stanowi o istocie tego
co duchowe.
- Krytykuje Rousseau za mijanie z naukową ścisłościa i spowodowanie szeregu nieporozumień.
- Krytykuje religie m.in. chrześcijaństwo-> za tłumienie w człowieku zainteresowań i
dogmatyczność
Rozdział IV
Indywidualności filozoficzne
1) Monteskiusz (1689 - 1755)
Charles Louis de Secondat, baron de la Brede et de Montesquieu
Edukacje rozpoczął w domu. Póz
niej w prowadzonym przez oratorian Colege de Juilly w Meaux.
Następnie studia prawnicze na Uniwersytecie w Bordeaux.
Pierwszym jego dziełem były  Listy perskie - coś pomiędzy powieścią podróżniczą a
powiastką filozoficzną. Ich bohaterem jest Pers Usbek. Władca zmuszony przez wrogów do ucieczki
z kraju. Zatrzymuje się w Paryżu gdzie przygląda się otoczeniu i opisuje je w listach do żony
Roksany i przyjaciół, oraz kilku znajomych i sług. Jest to satyryczny a momentami krytyczny obraz
życia w tej Francuskiej stolicy. Uważa Paryż za miasto  najwięcej oddane zmysłowym uciechom .
Natomiast Listy do Persa od przyjaciół kształtują obraz innych krajów. W liście XXIX pojawia się
krytyka chrześcijaństwa i papieża przez Usbeka. Obok wątku antyklerykalnego pojawia się wątek
anty monarchiczny  krytykowany jest w nim król Francji Ludwik XIV i wątek antyfilozoficzny.
Monteskiusz krytykuje filozofów, którzy:
- wątpiom o wszystkim jako filozofowie, ale nie śmią niczemu przeczyć jako teologowie .
- zewsząd zbierają szczępy utworów cudzych, aby je wcielić we własne .
- dowcipkujÄ… jakby filozofowali i filozofujÄ… jakby dowcipkowali .
Następnie napisał kilka książek, w których poruszał kwestie polityczne (Dialog Sulli z
Eukratesem i Ksantyp i Ksenokrates) oraz powieść miłosną (Świątynia Wezery w Kni-dos). Sporo
podróżował po Europie gdzie zbierał informacje do dzieła  Rozważania nad przyczynami wielkości i
upadku Rzeczpospolitej Rzymian gdzie zebrał fakty ze wszystkich dotychczasowych opracowań, a
zwłaszcza z  Rozprawy o historii powszechnej J. B. Bossueta gdzie autor wprowadził tezę, że
wszystko jest w ręku bożej opatrzności. Monteskiusz dopisał do niej tezę o ręce Natury.
Następnie napisał największe swoje dzieło  Duch Praw . Przyniosło mu ono zarówno sławę
jak i krytykę ze strony środowisk kościelnych.
W dziele swym Monteskiusz zamieszcza tezy, które można odczytywać w duchu:
- Monarchizmu
·ð PochwaÅ‚a arystokratyzmu
·ð PochwaÅ‚a monarchizmu
·ð PochwaÅ‚a pokoÅ›cielnego legalizmu
- Reformizmu
·ð Uwagi dotyczÄ…ce rzÄ…du republikaÅ„skiego
·ð Uwagi dotyczÄ…ce demokracji
Tezy te nie wykluczają się jednak, lecz dopełniają.
Wielkim wkładem Monteskiusza w myśl nowożytną było zaproponowanie nowoczesnej koncepcji
prawa oraz opartego na nim porządku społecznego.
Podzielił on prawa na:
·ð Fizyczne  niezmienne
·ð SpoÅ‚eczne  zmienne, ze znacznym wpÅ‚ywem czÅ‚owieka
Uwarunkowania mające wpływ na stanowienie praw:
1) Fizyczne warunki kraju
·ð Klimat
·ð WÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci gruntu
·ð PoÅ‚ożenie
·ð Wielkość
·ð Liczba mieszkaÅ„ców
2)Warunki kulturowe
·ð StopieÅ„ wolnoÅ›ci, jakÄ… dany ustrój może znieść
·ð Religie mieszkaÅ„ców
·ð SkÅ‚onnoÅ›ci mieszkaÅ„ców
·ð Bogactwa
·ð Handel
·ð Zwyczaje, obyczaje
Ważną rolę Monteskiusz przykładał do zależności praw od klimatu. Podzielił go na 3strefy:
1) Zimna
2) Skwarna
3) Umiarkowana
Monteskiusz jest również autorem podziału władz nazwanego póz
niej zasadniczym:
·ð WÅ‚adza ustawodawcza
·ð WÅ‚adza sÄ…downicza
·ð WÅ‚adza wykonawcza
Nie wolno dopuścić, aby w jednej ręce skupiła się więcej niż jedna władza!
Wolność polityczna w stosunku do obywatela:
- Pasywna  obywatel jest zabezpieczony przed nadużyciem ze strony którejkolwiek z władz
- Aktywna  obywatel ma wpływ na tworzenie prawa
Na wolność osobistą składa się:
·ð Wolność myÅ›lenia
·ð Wolność mówienia
·ð Wolność pisania
Jest jeszcze wolność sumienia, czyli wolność wyboru religii i wiary.
Prawo karne u Monteskiusza
Monteskiusz jest przeciwko karaniu śmiercią na podstawie zeznań jednego światka.
Podzielił zbrodnie na 4 rodzaje. (W zależności od popełnionej zbrodni wymierzana będzie
odpowiednia kara).
1) Religijne
2) Obyczajowe
3) A
amiące spokój
4) A
amiące bezpieczeństwo
Najcięższe są zbrodnie 4 kategorii potem 3 itd.
2) Wolter (1694  1778)
Urodzony w Paryżu w rodzinie:
·ð Oficera i kompozytora Rochebrane a (wersja Woltera)
·ð Notariusza Franciszka Arouta (wersja biografów)
Matka zmarła, gdy miał 7lat. Miał również starszego brata.
Chodził tylko do jednej szkoły. Do jezuickiego Louis  la  Grand gdzie napisał swój pierwszy utwór
 Oda ku czci świętej Genowefy
Za obrazę księcia Orleanu w jednym ze złośliwych epigramów trafił na 11lat do Bastylii. Po
opuszczeniu więzienia postanowił zostać dramatopisarzem.
Wydał sztukę sceniczną  Oedipe .
Posługując się pseudonimem  Voltaire opublikował poemat epicki  Henriada  hymn pochwalny
na cześć Henryka IV
6 lat przebywał na dworze królewskim skąd, za wyzwanie na pojedynek członka książęcego rodu
kawalera de Rohan, trafił najpierw do Bastylii, a potem do Calais. W maju 1726 roku pod warunkiem
opuszczenia Francji pozwolono mu wyjść na wolność.
3 lata spędził w Londynie gdzie nauczył się angielskiego oraz spotkał wybitnych filozofów literatów
(A. Pope a, I. Swifta, G. Berkeleya). Po powrocie do Francji wydał  Listy o Anglikach .
Skandaliczne dzieło zmusiło Woltera do ukrywania się na dworze Emilii du Chatelet w Cirey
(Szampania).
W latach 1730-1745 przyjęty do Francuskiej Akademii Nauk.
W 1750 wyjeżdża do Prus na dwór Fryderyka II ze względu na śmierć markizy du Chatelet i
zagęszczającej się wokół niego atmosfery (oskarżył królową o oszukiwanie w kartach myśląc, że nie
zna angielskiego) Po 2 latach sukcesów na dworze króla Prus Wolter obraził cenionego w Prusach
Mauperiusa, za co został osadzony w areszcie domowym we Frankfurcie.
Po opuszczeniu Frankfurtu Wolter kupił dom w Ceherie. Współpracował z Encyklopedystami
(jego wkładem było hasło Genewa). Kupił jeszcze Ferney (nazywano go potem patryjarchą z Ferney)
i wydzierżawił Tourney. Zmarł 30 maja 1778 roku w Paryżu.
 Elementy filozofii Newtona
Wolter podziwiał osiągnięcia Newtona, ale nie miał czasu żeby głębiej przestudiować jego
filozofie, ponieważ był rozproszo
ny na wiele różnych zajęć. Mimo braku dogłębnej wiedzy na temat
dzieł Wolter zawsze był  znawcą od wszystkiego i wszędzie znajdował powody do krytyki.
Newtonowi zarzuca błąd w pomiarach ziemi(Newton za jeden stopień uznawał 60 mil angielskich, a
według Woltera należało przyjmować 70[nie wiadomo skąd Wolter to wie])
Keplerowi wytknął, że, co prawda, odkrył  wielkie prawo astronomii , ale doszedł do niego z
 fałszywych racji .
Mocno Wolter krytykuje Kartezjusza. W listach np. pisze, że to marny geometra oraz autor dzieł, w
których roi się od błędów. Zasady jego filozofii nie prowadzą rozumu do poznania jego Stwórcy, a
jego teza o stałej ilości ruchu w świecie wyklucza pojęcie istoty jedynej w swej nieskończoności. To
tylko kilka zarzutów z długiej listy, jaką przedstawił Wolter.
Krytykuje także Leibniza, a za największy jego błąd uważa występowanie przeciwko Newtonowi i
Clarkowi.
 Traktat o tolerancji napisany z powodu śmierci Jana Calasa
Jest to swoista mowa broniąca Jana Calasa, którego sąd skazał na śmierć za rzekome
powieszenie syna. Proces miał charakter czysto poszlakowy, a wyrok został bardzo szybko
wykonany. Wolter uważa, że Calasa taki a nie inny wyrok był podyktowany wiarą skazanego (był
protestantem). Dzięki Wolterowi, Calas zostaje pośmiertnie zrehabilitowany(1765), a póz
niej nawet
wystawiono mu obelisk(1793) z napisem  Miłości ojcowskiej, Naturze, Calasowi  ofierze fanatyzmu
 Konwent Narodowy
Prócz teg0o w  Traktacie o tolerancji&  znajdują się jeszcze inne wątki:
·ð Oskarżenie chrzeÅ›cijaÅ„stwa o najcięższe zbrodnie przeciw ludzkoÅ›ci i nietolerancje
·ð Oskarżenie papieża Aleksandra VI o cudzołóstwo
·ð I papieża Leona X o handel odpustami
Powiastki filozoficzne
1)  Kandyt, czyli optymizm
Główny bohater jest wielkim optymistą i mimo wielu życiowych porażek twierdzi, że żyje na
najlepszym z możliwych światów. Jest to teza wypowiedziana już przez św. Augusta, pod którą
podpisywał się również Leibniz
2) Zadig, czyli los. Opowieść wschodnia
Główny bohater o szlachetnym urodzeniu jest bardzo cnotliwym człowiekiem. Mimo to los go nie
oszczędza i skazuje na wiele nieszczęść. No końcu jednak zostaje on królem, a jego rządy to
najlepszy okres w dziejach świata. Wolter zwraca tu uwagę na chrześcijańską zasadę, aby dobrem zło
zwyciężać i wiarę, że w ostatecznym rozrachunku dobro wez
mie górę nad złem. Oświecony czytelnik
rozumiał jednak, że jest to Wolterowska kpina z tej zasady i tej wiary.
3) Jan Jakub Rousseau (1712  1778)
Urodzony w Genewie w rodzinie o tradycjach rzemieślniczych. Ojciec był zegarmistrzem, ale
przez ślub z córką pastora podniósł swoją pozycje społeczną. Syna wychowywał według etosu
rycerskiego. Z biegiem czasu porzucił jednak pomysł zrobienia z Jana Jakuba rycerza i wysłał go
najpierw do wiejskiego pastora, następnie do pisarza sądowego i w końcu do grawera.
W wieku16 lat J. J. Rousseau wyruszył do Turynu gdzie z kalwinizmu przeszedł na
katolicyzm i trafiał do domu baronowej de Warens. Po odebraniu kompletnego wykształcenia dorosły
już Rousseau postanowił wyruszyć do Paryża i sprzedać tam system zapisu nut przy pomocy cyfr,
swojego pomysłu. Tam poznał Teresę Levassenr  służącą w jednym z hotelików, którą związał się
do końca życia. Miał z nią 5 dzieci, ale wszystkie oddał do przytułku. Dzięki znajomości z
Diderotem, którą zawarł w jednej z paryskich kawiarenek, dostał się na paryskie salony literackie i
zaczął współprace z Encyklopedystami.
W 1749 r. Jan Jakub wziął udział w konkursie organizowanym przez Akademie w Dijon na
temat  Czy odrodzenie nauk i sztuk przyczyniło się do naprawy obyczajów? Swoją prace  Rozprawa
o naukach i sztukach przed wysłaniem na konkurs pokazał Wolterowi i Diderotowi, lecz nie spotkała
się ona z uznaniem w ich oczach, a Woltera nawet mocno zirytowała. Rousseau zdobył w tym
konkursie pierwszą nagrodę, ale oświecona publiczność mocno ją skrytykowała. J.J. wziął udział w
jeszcze jednym konkursie organizowanym przez tÄ… Akademie, ale jego praca  Rozprawa o
pochodzeniu nierówności między ludz
mi nie zdobyła uznania jury. W pracy tej bardzo krytycznie
wyraził się na temat społeczeństwa mówiąc, że w zbiorowisku tym brak cnoty uchodzi za cnotę i
odwrotnie. Najbardziej dostało się w niej filozofom. Oburzenie wywołane tą pracą zmusiły jej autora
do opuszczenia Paryża.
Na zaproszenia marszałka de Luxemburg zatrzymał się w Montmomency. Były to najbardziej
twórcze lata jego życia. Napisał w tym okresie między innymi:
1)  List do Woltera
2)  List do d Alemberta
3)  Umowę społeczną
4)  Emila
I to właśnie to ostatnie dzieło wywołało największe poruszenie. Parlament paryski nakazał spalenia
utworu, a jego autora kazał pojmać. Rousseau zbiegł do Anglii i zamieszkał w domu D. Huma.
Pogłębiająca się schizofrenia doprowadziła jednak do kłótni z Humem i Jan Jakub wrócił do Francji
gdzie 3 lata ukrywał się pod przybranym nazwiskiem Jeana  Josepha Renou. Po poróżnieniu się ze
swoim gospodarzem, księciemde Conti, udał się do Chambery gdzie poślubił  swoje nieszczęście 
Terese Levasseur, która wiernie towarzyszyła mu przez te wszystkie lata. W końcu odważył się
wrócić do Paryża gdzie zamieszkał na poddaszu i utrzymywał się z przepisywania nut goszcząc od
czasu do czasu swoich czytelników, którzy jeśli nie uważali go za oryginalnego filozofa to na pewno
za oryginała.
Zmarł w pałacu markiza de Girardin w Ermenonville.
 Emil
0<12
Najlepszym wychowawcą dziecka jest  Matka Natura i  Człowiek dorosły , który ma czas i
chęci wychowywać dziecko, sam jest dobrze wychowany i potrafi wychowywać.
Następnie należy wywieść dziecko na wieś gdzie będzie przebywało w naturalnym środowisku. Nie
należy uczyć Emila tego, czego sam może się nauczyć, ale uważać by nie nauczył się czegoś złego,
niepotrzebnego.
Emil osiąga główny cel pierwszego etapu edukacji, czyli równowagę między wolą i siłą  nie
chce więcej niż może uzyskać.
12<16
N tym etapie wychowania Emil ma posiąść jak najwięcej praktycznej wiedzy i jak najmniej
teoretycznej.
Jedyna zalecana lektura na ten okres to  Przygody Robinsona Cruzoe
16<20
Emil osiąga  świadomość swej płci i uczy się historii z  Żywotów sławnych mężów 
Plutarcha i moralności z bajek Lafonteine a. Dowiaduje się także, że światem rządzi  Wola mądra i
potężna , z którą łączy się rozumność, siła, dobroć i wymykanie się ludzkim zmysłom i umysłowi.
(Religia)
20<+
Emil wyrusza w świat w poszukiwaniu swej kobiety(Zofii). Powinna ona posiadać
następujące cechy:
·ð MiÅ‚a
·ð Skromna
·ð RozsÄ…dna
·ð Dobrze przygotowana do peÅ‚nienia roli gospodyni i żony
·ð Dobrze by potrafiÅ‚a grać na jakimÅ› instrumencie
Gdy już ją znajduje od razu się w niej zakochuje. Ona jednak jest chłodna na jego zaloty, bowiem
czeka na rozkaz od rodziców. Ich miłość musi zostać poddana próbie czasu. Wszystko jednak kończy
się dobrze. Zakochani biorą ślub i żyją już potem tylko szczęściem swoim i swoich dzieci.
 Umowa społeczna
Rousseau uważał, że ludzie są w okowach. Umowa społeczna miała służyć temu żeby owe
okowy nie były tak uciążliwe, jeżeli człowiek nie może być w pełni szczęśliwy. Istotą umowy jest
porzucenie jednostkowej wolności każdego członków wspólnoty na rzecz całej wspólnoty. Według
Jana Jakuba do zawarcia takiej umowy zdolny jest jedynie taki lud, który nie obawia się o utratę swej
niepodległości i granic. Żyje jakby sam dla siebie nie zwracając uwagi na resztę świata, ale zdolny
jest bronić swych granic w razie ataku sąsiadów lub otrzymać pomoc od jednego na odparcie ataków
drugiego. Rousseau myśli tutaj o swej rodzinnej Genewie, za którą tęskni.
W kolejnych rozdziałach traktatu autor stara się odpowiedzieć na pytania o:
- WÅ‚adze zwierzchniÄ…
- Podział władzy
- Sposoby podporzÄ…dkowania woli jednostki woli powszechnej
- Prawo własności prywatnej i publicznej
- Suwerenność
- Prawo życia i śmierci
- Różnice między umową i ustawą społeczną
- Ustrój republikański
Praca ta znów przysporzyła Rousseau problemów to nie tylko we Francji, ale i w Genewie gdzie
nakazano spalić publicznie  Emila i  Umowę
 Wyznania
Jest to ostatnie wielkie dzieło Jana Jakuba Rousseau. Utwór ten jest w znacznej mierze
autobiograficzny, lecz łatwo się pogubić, co jest prawdą, a co fikcją literacką. Autor stara się w swym
dziele wytłumaczyć ze swych błędów, ale jednocześnie mówi o nich jakby w ogóle nie były błędami
bÄ…dz
jakby to były tylko małe potknięcia zwłaszcza w zestawieniu z błędami innych.
Rousseau jest nie wątpliwie filozofem oświecenia, lecz momentami wyrasta poza swą epokę.
Jego hipoteza, że człowiek  nie zawsze był zbudowany jak dziś, chodził na dwóch nogach mogła
zachęcić do badań K. Darwina 100lat póz
niej.
Engels uważał, że jego uwagi są bardzo podobne do tych, które Marks sformułował w  Kapitale .
A jego teza o mowie ludzkiej z  krzyku naturalnego pierwotnego człowieka mogła zostać
wykorzystana przez twórcę koncepcji  animal symbolicum E. Cassirer a.