Kazimiera Szczuka, Krystyna Mazur, Tomasz Basiuk :

Groteska i wzniosłość.

Strategie oporu wobec koncepcji tożsamości, ciała i pożądania w powieści
modernistycznej i w gotyku na przykładzie „Nightwood”, „Ferdydurke” i
„Poganki” (w: Wielokulturowość: postulat i praktyka)

•

Djuna Barnes – pisarka modernizmu, autorka

Nightwood (1936), powieści uznanej

za wyrazisty znak pisarstwa lesbijskiego.

•

Krytyka feministyczna wskazuje na palimpsestowy charakter całego pisarstwa
kobiet.

•

Twórczość autorek i autorów homoseksualnych staje się sama dla siebie

kontekstem, który dopiero po rozpoznaniu własnej odrębności daje się odczytać na
tle procesów historycznych, filozoficznych idei czy zmiennych zasad estetyki.

•

Narcyza Żmichowska

Poganka (1846)

◦

Traktowana jako bajka, zakonspirowana przypowieść fantastyczno-patriotyczna;
przetworzenie romantycznego mitu femme fatale.

◦

OBECNIE – tekst lesbijskiego gotyku.

•

Witold Gombrowicz

Ferdydurke (1938) – zróżnicowanie pod względem płci.

•

Ferdydurke i Nightwood łączy modernistyczny postulat tożsamościowej

heterogeniczności, realizowany na poziomie tematycznymi stylistycznym. Oba teksty
tropią zależności między ciałem, tożsamością a pożądaniem.

•

HOMOSEKSUALIZM – w obu powieściach funkcjonuje jako znak pewnej

niedookreśloności płciowej, niedorosłości, braku ostatecznej formy (efekt
groteskowy). Jednocześnie odczytywane jest to jako wzniosłe, paradoksalne

odwołanie do tego, co pozostaje nieprzedstawialne, lecz również wskazuje na
możliwość doskonalszej, choć jeszcze nieznanej formy.

•

W obu powieściach homoseksualizm jest nie tylko pożądaniem innego, ale

pożądaniem skierowanym do tego samego – idem et idem, pożądanie jakiejś
utopijnej, możliwej do pomyślenia, ale wręcz niewyobrażalnej identyczności z

samym sobą.

•

Różnice:

◦

Józio ( Ferdydurke) jest narratorem swojej powieści, a Robin ( Nightwood) nie

zabiera głosu.

◦

Medium Józia – język.

◦

Medium Robin – ciało.

•

Krytyka feministyczna interesująca się zagadnieniami queer i freak studies

wprowadziła twórcze przedefiniowanie estetyki groteski, tradycyjnie rozpoznawanej
w dwóch nurtach – zrekonstruowanej przez Bachtina groteski cielesnej i

karniwalistycznej i opisanej przez Wolfganga Kaysera nihilistycznej groteski
wyobcowania, charakterystycznej dla niemieckiego romantyzmu.

Nightowood

Poganka

Ferdydurke

•

Modernistyczne przetworzenie
obecnych już w powieści
gotyckiej motywó związanych z
kobiecą/lesbijską seksualnością.

•

Pożądanie budzi nieznana treść i
intensywność uczuć Robin, jej
pełnia przeżywania, jej
umiejętność bycia sobą.

•

Tożsamość bohaterki
odzwierciedla sceneria Berlina i
Paryża XX wieku (cyganeria,
żydzi udający arystokrację,
cyrkowcy, transwestyci).

•

Napięcie budowane do ostatniej
sceny.

•

Tekst lesbijskiego gotyku.

•

Bohaterka – Aspazja,
nieszczęśliwie zakochana
w przyjaciółce.

•

Aspazja i Robin
umiejscowione są po
stronie zła, są
odczłowieczone. Obie
zostają porównane do
rzeźby, obie są
monstrualne.

•

Józio stawia się w sytuacji
obserwatora i zarazem reżysera
czegośw rodzaju orgii.

•

Homoseksualizm jest transgresją,
zręcznie przyprawioną gębą.

•

Znak pożądania – motyw
sobowtóra ( Miętus).

•

Napięcie w powieści ulega
dwukrotnemu rozładowaniu.