Małgorzata Kowalczyk-Jamnicka

Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Bydgoszcz

Charakterystyka współczesnej prostytucji

1. Pojęcie i formy prostytucji

Prostytucja stanowi jedno z najstarszych zjawisk patologii społecznej wywołujące wiele

sprzecznych opinii, o czym świadczy chociażby mnogość definicji z nim związana.

Termin „prostytucja" pochodzi od łacińskiego prostitutio oznaczającego nierząd uprawiany w

celu osiągnięcia zysku. Choć należy wspomnieć, że zdaniem niektórych autorów termin ten

wywodzić się może również od łacińskiego prastare, który oznacza stać przed czym, wystawać,
ofiarować na sprzedaż. Pojęcie prostytucji kojarzy się z oddawaniem swego ciała za

odpowiednią opłatą partnerowi, który godzi się za tę „usługę" zapłacić. W obecnych czasach,

w dobie istotnych zmian zachodzących w obyczajowości trudno jest wyznaczyć wyraźną

granicę między normą a patologia, i umieścić za tą granicą to, co jest w jawnej sprzeczności z

obowiązującymi kanonami moralnymi. Nie zawsze bowiem zachowanie, noszące znamiona

znacznej swobody obyczajowej i potępiane przez opinię społeczną, można określić mianem

prostytucji. Wspomniana trudność w ocenie i właściwym odróżnieniu prostytucji od zachowań
zdecydowanie przekraczających normy obyczajowe, które utożsamiane mogą być z

promiskuityzmem, ale prostytucją niebędących, skłania do rozważenia cech znamiennych dla

tego zjawiska.

Pierwszą najbardziej charakterystyczną cechą prostytucji będzie oddawanie do dyspozycji

własnego ciała w celu spowodowania zaspokojenia seksualnego klientów (Imieliński, 1990).

Sformułowanie „oddanie własnego ciała do dyspozycji" oznacza gotowość prostytutki nie tylko

do odbycia stosunku seksualnego sensu stricto, ale także do podjęcia różnorodnych praktyk
seksualnych zgodnych z indywidualnymi preferencjami klienta. Aktywność, której celem jest

zaspokojenie seksualne klienta, wyraźnie odróżnia prostytutkę i osobę o wybujałym

temperamencie, dla której celem jest osiągnięcie własnej satysfakcji seksualnej.

Drugą istotną przesłanką jest oddawanie swego ciała do dyspozycji większej liczbie osób.

Oznacza to, jak pisze Imieliński (1990), najczęściej oddawanie się kolejno wielu klientom, ale

nie można wykluczyć sytuacji, w której za odpowiednio wyższą opłatę odda się ona grupie

osób. Płeć korzystających z usług osoby oddającej się nierządowi nie ma większego znaczenia
dla definicji prostytucji. Podkreślenie, że osoba prostytuująca się oddaje się większej liczbie

osób, jest konieczne z tego względu, by móc wyłączyć /, zakresu zjawiska inne trwalsze

związki, w których także brak jest głębszej więzi emocjonalnej i w których jedna z osób w

zamian za świadczenia materialne oddaje swe ciało do dyspozycji tej drugiej osobie.

Kolejną cechą charakteryzującą prostytucję jest kwestia „wynagrodzenia, materialnego",

pobieranie bowiem opłaty za czynności seksualne odróżnia osobę trudniącą się nierządem od

jej klienta.

Dla właściwego sformułowania definicji zjawiska prostytucji istotny będzie także problem

związku emocjonalnego między prostytutką a jej klientem, Warto podkreślić, że w kontaktach
z prostytutką dominuje element seksualności, a nie erotyzmu. W kontaktach erotycznych

oprócz dążenia do zaspokojenia popędu seksualnego pojawia się miedzy partnerem także

więź emocjonalna. Natomiast zachowania partnerów cechujące się seksualnością są

pozbawione związku uczuciowego. W kontaktach z prostytutką klient dąży do rozładowania

napięcia seksualnego, co stanowi główny motyw jego działania. Prostytutka zaś kieruje się

chęcią zysku, osiągniecie satysfakcji seksualnej może stanowić drugorzędny motyw jej

działalności.
Natomiast dla zdefiniowania prostytucji nie mają znaczenia odczucia seksualne prostytutki,

niegdyś stanowiące podstawę rozróżnienia prostytucji właściwej (gdy kobieta nie doznawała

satysfakcji podczas stosunków) oraz prostytucji pozornej (gdy kontakty dawały zadowolenie

seksualne). Nie wydaje się konieczne uwzględnianie w definicji kwestii wyboru klientów oraz

tego, czy klient jest prostytutce znany, czy też nie (Imieliński, 1990),

Konkludując powyższe rozważania, stwierdzić można, że prostytutka to osoba oddająca

własne ciało do dyspozycji większej liczbie osób w celu osiągnięcia przez nie zadowolenia
seksualnego i pobierająca za to wynagrodzenie materialne.

Wciąż najpowszechniejszą formę prostytucji stanowią związki seksualne o charakterze

heteroseksualnym, w których kobieta oddaje się mężczyźnie, choć coraz bardziej

rozpowszechniona staje się również prostytucja męska. Uprawiają ją najczęściej młodzi

mężczyźni utrzymujący kontakty ze starszymi, zamożnymi kobietami. Nierzadko spotykana

jest także prostytucja homoseksualna zarówno kobiet, jak i mężczyzn, choć zauważyć należy,

że ta forma nierządu częściej uprawiana jest przez mężczyzn. Znana jest także prostytucja
biseksualna i transwestytyczna (która może być homo- i heteroseksualna) i bywają one

uprawiane tak przez mężczyzn, jak i kobiety.

W populacji prostytutek charakterystyczne było i jest ich zróżnicowanie w zależności od

klasy, jaką dana kobieta prezentuje, a na którą składają się umiejętności zawodowe,

wykształcenie, kultura osobista, aparycja, miejsce uprawiania nierządu. Wśród prostytutek

tworzą się pewne umowne kategorie, z przynależnością, do których wiąże się nic tylko

wysokość zarobków prostytutek, ale i kontakty z określonymi kręgami osób, które stać się

mogą potencjalnymi klientami. Cechą charakterystyczną współczesnej prostytucji jest

stopniowe zacieranie się różnic między poszczególnymi kategoriami.

Nic sposób chociażby w przybliżeniu określić liczbę kobiet uprawiających w Polsce

prostytucję. Trudności w oszacowaniu rozmiarów zjawiska wynikają z faktu, że uprawianie

tego procederu nie podlega w Polsce restrykcjom karnym. Podpisanie w 1952 roku przez

Polskę konwencji ONZ zobowiązującej do wprowadzenia systemu abolicyjnego,

sprowadzającego się do „walki z prostytucją, a nie z prostytutką", ograniczyło prawa milicji, a
później policji do ewidencjonowania i kontrolowania środowisk prostytutek.

Obecnie w rejestrach policji znajdują się informacje o ponad 14 tysiącach prostytutek, a są to

tylko te kobiety, które weszły w konflikt z prawem. Policjanci szacują, że Tylko w samej stolicy

działa ich około 10 tysięcy. Żadne statystyki nie ujmują rzeszy kobiet, które uprawiają

prostytucję okazjonalnie. Poza wszelką ewidencją są też kilkunastoletnie, a często

11-12-letnie dziewczynki dorabiające w ten sposób do „kieszonkowego". Statystykę tę

powiększać będzie nadal rosnące bezrobocie oraz agresywny, konsumpcyjny styl życia.
Prostytucję uprawiają najczęściej kobiety w wieku 17-25 lat, choć w ostatnich latach można

zauważyć niebezpieczne obniżanie się dolnej granicy wieku. Z drugiej strony niewątpliwie

nowym zjawiskiem na rynku usług seksualnych są kobiety w średnim wieku, 30—4-0-letnie,

żony i matki, które dochody czerpane z potajemnie uprawianego nierządu traktują, jako stałe

źródło wspomagające domowy budżet.

Specyfiką polskiej obyczajowości są liczne salony masażu i agencje towarzyskie, które to w

rzeczywistości stanowią usankcjonowaną prawnie formę domów publicznych. Mimo iż z
oficjalnych założeń wynika, że świadczone przez wspomniane agencje usługi stanowią

pośrednictwo w nawiązywaniu niezobowiązujących kontaktów o charakterze towarzyskim, to

w rzeczywistości są one ukrytą formą zorganizowanej prostytucji, stając się konkurencją dla

dominującej do niedawna w Polsce prostytucji indywidualnej.

2. Etiologiczne aspekty prostytucji

Liczne badania prowadzone wśród prostytutek wykazują występujące u nich zaburzenia

osobowościowe oraz w zakresie seksualizmu. W literaturze istnieje nawet pojęcie tzw.
osobowości prostytutki, którą cechuje ukształtowana niewłaściwa postawa wobec siebie,

zaburzona ocena relacji kobieta-mężczyzna oraz nieprawidłowy rozwój sfery seksualnej. Nie

znajduje natomiast potwierdzenia teza o obniżonym potencjale intelektualnym prostytutek.

Wyniki badań prowadzonych testem Weschslera-Bellevue wskazują na przeciętny poziom

inteligencji kształtujący się w przedziale 90-110, a w nielicznych tylko przypadkach

będący-poniżej przeciętnej. Ponadto jak stwierdzono, dziewczęta te są dość spostrzegawcze, z

dobrze rozwiniętą koordynacją wzrokowo-ruchową, logicznym myśleniem i pamięcią (por.
Moczydłowska, 1994).

Badania ujawniają natomiast występowanie cech psychopatologicznych, m.in. zaburzeń

charakteropatycznych, psychopatycznych i niedojrzałości emocjonalnej (Pabian, 1973).

Zastosowanie w badaniach prowadzonych wśród prostytutek w Europie Zachodniej testu

MMPI wykazało ponadto częste występowanie cech wskazujących na zaburzenia

paranoidalnych, psychopatię i schizofrenię, a także większe skłonności do zachowań

histerycznych oraz depresji (Schampheleire, 1990). Prostytutki ujawniają również spaczenie

popędu seksualnego objawiającego się oziębłością lub skłonnością do perwersji seksualnej.
Szczególnie podkreśla się występujący u nich promiskuityzm seksualny i skłonność do

homoseksualizmu (Bernsdorf, 1976) najczęściej wynikającego z przeżywanego rozczarowania

mężczyznami, którzy zdaniem tych kobiet są zbyt egoistyczni (por. Imieliński, 1990).

Uprawianie prostytucji ułatwia im także obojętne z reguły traktowanie partnerów oraz

nieprzeżywanie orgazmu (Fabian, 1973).

Spaczenie popędu seksualnego bardzo często jest skutkiem wczesnej i bardzo wczesnej

inicjacji seksualnej oraz prób seksualnego wykorzystania, które stają się przeżyciem silnie
traumatyzującym mającym wpływ na formowanie się osobowości. Badania wykazują, że

ponad 80% prostytutek było w dzieciństwie ofiarami przemocy seksualnej - gwałtów,

molestowania seksualnego, dokonanych przez opiekunów i najbliższych krewnych (ojców,

ojczymów, braci, krewnych) oraz nakłaniania do uczestnictwa w zabawach o charakterze

seksualnym inicjowanych w trakcie libacji alkoholowych lub przymuszania do oglądania

filmów i zdjęć o charakterze pornograficznym. Skutki tych czynów ujawniły sienie tylko w

zaburzeniach natury seksualnej, ale i osobowościowych w postaci na przykład wzmożonej
agresywności (Kowalczyk-Jamnicka, 1997).

Wcześnie wymuszone na kobiecie rozpoczęcie życia seksualnego wywołuje negatywne

odczucia wstydu, upokorzenia, winy i utratę szacunku do siebie. W ślad za tymi uczuciami

sprzeciw ustępować może miejsca obojętności przy ocenie jednostki w kategoriach towaru. W

ten sposób pierwsze z gruntu negatywne kontakty erotyczne rzutują w znaczący sposób na

dalsze życie, blokują w dużym stopniu uczuciowość tych kobiet w kontaktach z mężczyznami

(por. Vitaliano, James, 1980).
Jak sugerują autorzy wielu opracowań (Pabian, 1973; Schampheleire, 1990), tak wysokie

wskaźniki patologicznych zaburzeń osobowości u prostytutek spowodowane są czynnikami

tkwiącymi w środowisku rodzinnym i rówieśniczym. Szczególną rolę przypisać należy

środowiskom rodzinnym, bardzo często ujawniającym cechy wskazujące na ich

dysfunkcjonalność. Przyczyny warunkujące rozpoczęcie uprawiania nierządu mają związek

przede wszystkim ze zjawiskami patologicznymi oddziałującymi w środowiskach rodzinnych.

Przede wszystkim alkoholizmem, przestępczością, złym pożyciem rodziców, kłótniami i
awanturami domowymi i zdradami małżeńskimi (Jasińska, 1967). Badania wskazują, że źle

układające się pożycie rodziców występuje u 1/3 rodzin prostytutek, obfitujące w konflikty,

naruszające więź interpersonalną i często przeradzające się w skrajną formę awantumictwa

oraz bezradność wychowawczą przejawiającą się w stosowaniu nieadekwatnych metod

wychowawczych -zbyt surowych lub zbyt liberalnych, tworzy niesprzyjający klimat

wychowawczy. Wielu autorów (Jasińska, 1967; Matysiak, 1967) zwraca uwagę na stosowane

przez rodziców prostytutek represyjne metody wychowawcze. Brutalny stosunek do dzieci,

stosowanie kar mających znamiona fizycznego znęcania się, a z drugiej strony brak opieki nad
dziećmi, zaniedbywanie i chłód uczuciowy-to najczęstsze przejawy niekonsekwencji

wychowawczych (Jasińska, 1967). Obserwowalnym skutkiem tego stanu rzeczy je-a zerwanie

lub osłabienie więzi emocjonalnych między rodzicami a dziećmi (sugerowane przez 44%

prostytutek), świadczące o tym, że rodzice ci utracili możliwość wychowawczego

oddziaływania, przede wszystkim ze względu na upadek autorytetu rodzicielskiego

(Kowalczyk-Jamnicka, 1995). Rodziny prostytutek charakteryzują się także brakiem

stabilizacji ekonomicznej będącej konsekwencją niższego poziomu wykształcenia i
niewielkich kwalifikacji zawodowych rodziców (jak wykazują badania, około 60% rodziców

ma zaledwie wykształcenie podstawowe lub zawodowe). Czynniki te kształtują nie tylko

niekorzystną sytuację materialną i społeczną tych rodzin, ale również wpływają na niższy

poziom kulturalny rodzin i niewielkie aspiracje zawodowe samych prostytutek (por. Jasińska,

1967; Matysiak, 1967). Prostytutki niejednokrotnie wychowywały siew bardzo trudnych

warunkach materialnych i mieszkaniowych, których wyposażenie ograniczone było jedynie

do niezbędnych sprzętów, a dochody rodziców pozwalały na zaspokojenie najbardziej
elementarnych potrzeb powszechnych członków rodziny (por. Kowalczyk-Jamnicka, 1995).

Do czynników, które warunkować mogą prostytucje., zaliczyć należy także bezrobocie (Bhore,

1990). Ostatnie badania wskazują, że coraz częściej uprawianie prostytucji jest wymuszane

brakiem możliwości znalezienia innego zatrudnienia. Dotyczy to zwłaszcza prostytutek, które

nie posiadają kwalifikacji zawodowych i nie ukończyły żadnej prócz zawodowej lub

podstawowej szkoły, a zaniedbania wychowawcze i brak nawyku systematycznego uczenia

się powodują, że kobiety te nie potrafią znaleźć motywacji do uzupełnienia lub zdobycia
kwalifikacji zawodowych.

Proces demoralizacji prowadzący do uprawiania prostytucji często stymulowany jest

kontaktami z grupami rówieśniczymi o charakterze dewiacyjnym, czego skutkiem są

ujawniające się już w okresie szkolnym symptomy społecznego wykolejenia, jak choćby

wagarowanie, ucieczki z domu, picie alkoholu (Pabian, 1973; Jasińska, 1967; Górnicki, 1963).

Negatywne oddziaływania środowisk rówieśniczych zaznaczają się zwłaszcza w sytuacji

przeżywanych niepowodzeń i trudności w nauce, które prowadzą do systematycznego
wagarowania. Nawiązywane w takich okolicznościach kontakty z równie sfrustrowaną

młodzieżą często owocują wybrykami chuligańskimi, przyspieszają inicjację alkoholową i

seksualną.

Na zakończenie warto przytoczyć powody, jakie same prostytutki uznały za decydujące w

podjęciu decyzji o uprawianiu nierządu. Dla zdecydowanej większości (80%) prostytuowanie

się daje szansę na szybkie osiągnięcie wysokiego standardu materialnego. Przy czym należy

zauważyć, że interpretacja pojęcia „wysoki standard materialny'' ma charakter subiektywny i

zależy w dużej mierze od kategorii danej prostytutki. Z czynnikami ekonomicznymi wiąże się
ściśle także i drugi podawany przez prostytutki powód, a mianowicie chęć uczynienia swego

życia lepszym i ciekawszym (31%). Coraz częściej do prostytuowania się skłania brak pracy

(29,8%). Natomiast własne preferencje seksualne, odczuwany niedosyt podany przez 16%

badanych prostytutek można traktować, jako sporadyczny powód skłaniający do uprawiania

nierządu (por. Kowalczyk-Jamnicka. 1995).

Prostytucja pozostaje wciąż zjawiskiem kontrowersyjnym, zwłaszcza w kategoriach

moralnych. Stosunek seksualny z prostytutką pozostaje jedynie aktem fizjologicznym
pozbawionym

jakichkolwiek

wartościowych

i

głębokich

elementów

emocjonalno-psychologicznych. Odhumanizowanie tych kontaktów postrzegane jest przez

wielu uczonych (m.in. M. Kozakiewicza) jako rzeczywiste zagrożenie dla ludzi, bardziej

niebezpieczne niż choroby weneryczne czy przestępczość, które to zjawiska w sposób

szczególny wiążą się z prostytucją. Traktowanie partnerki czy partnera w kategoriach

przedmiotowych budzi niewątpliwie negatywne odczucia, trzeba jednak zauważyć, że z usług

prostytutek korzystają na ogół ludzie dojrzali, którzy mają świadomość tego, jak niewielkie są
wzajemne oczekiwania w sterze emocjonalnej.

Bibliografia

Bernsdorf W. (1976): Socjologia prostytucji [w:J H. Giesc (red.), Seksuologia. Warszawa.

Bhore P. (1990): Socio-psychological study oftheprostitution, „Public Health", Apr-Jan, 34 (2).

Górnicki S. (1963): Prostytucja a przestępczość, „Służba MO", l.

Imieliński K. (1990): Manowce seksu - prostytucja, Łódź.

Jasińska M. {1997): Proces społecznego wykolejenia młodocianych dziewcząt, Warszawa.
Kowalczyk-Jamnicka M. (1995): Zjawisko prostytucji i możliwości oddziaływań profilaktycz-

nych i resocjalizacyjnych (niepublikowana praca doktorska), Bydgoszcz.

Kowalczyk-Jamnicka M. (1997): Aktywność seksualna a skłonność do uprawiania prostytucji,

„Problemy Rodziny", 5—6,

Matysiak K. (1967): Przyczynek do kryminologii prostytucji — z badań nad prostytucją w Trój-

mieście, „Problemy Kryminalistyki", 10.

Moczydłowska J. (1994): Prostytucja nieletnich dziewcząt, „Problemy Opiekuńczo-wycho-
wawcze", 10.

Fabian J. (1973): Psychospołeczne i biologiczne uwarunkowania prostytucji, „Problemy Kry-

minalistyki", 105.

Schampheleire D. (1990): MMPl characteristics of prof&ssional prostitutes ~ a ero s s cultural

replication, Scxual Bchaviour, 54.

Vitaliano P, James J. (1980): Muhivańante analysis ofentrance into prnstitution [w:J R. For-leo,

W. Pasini, Medical Sesology. New York