AKTUALNOŚĆ PROBLEMATYKI RUSTYKALNEJ WE WSPÓŁCZESNEJ PEDAGOGICE SPOŁECZNEJ. RURALIZACJA PRZESTRZENI I STRUKTURY MIEJSKIEJ.
Znaczeniu zagadnienia świadczy fakt, że blisko 40% ogólnej populacji naszego kraju zamieszkuje na terenach wiejskich, a aż ¼ ogółu osób zatrudnionych w Polsce utrzymuje się z rolnictwa i całej sfery gospodarki agrarnej i leśnej. Dany podrozdział związany jest m.in. z kwestią chłopską. Od XVI do połowy XIX w. mieliśmy do czynienia ze zjawiskami poddaństwa i pańszczyzny. Od kiedy w Europie ukształtował się system feudalny, istotne stało się rozróżnianie dwóch światów: świata feudałów, czyli panów i świat chłopów. W okresie przeduwłaszczeniowym można było dostrzec problemy wsi jako odmiennego systemu życia, chłopi nie byli uważani za siłę społeczną. Jeśli wspominano o środowisku wiejskim, to ze względu na interesy państwa, a nie interesy samych chłopów. Zmianę wywołało uwłaszczenie chłopów w drugiej połowie XIX i na początku XX w., jeszcze przed uzyskaniem niepodległości Polski. Uwłaszczenie chłopów zostało dokonane na ziemiach polskich przez państwa zaborcze i otworzyło tzw. pruską drogę rozwoju kapitalizmu w rolnictwie, polegającą na włączeniu rolnictwa chłopskiego i dworskiego do globalnego kapitalistycznego systemu społeczno-ekonomicznego, którego mechanizmy rozwojowe określał wzrost produkcji przemysłowej i rozszerzanie się stosunków rynkowych. Odtąd centralnym problemem kwestii chłopskiej była sprawa reformy rolnej. System poddaństwa i pańszczyzny stanowił podstawę izolacji wsi. Uwłaszczenie umożliwiło bezpośrednią konfrontację świata gospodarki chłopskiej i świata miejsko-przemysłowego oraz dała impuls do powstania nierówności społecznych wewnątrz warstwy chłopskiej. W Polsce po II Wojnie Światowej powstały liczne animozje związane z powoływaniem Państwowych Gospodarstw Rolnych lub uporczywym nakłanianiem mieszkańców wsi do zakładania spółdzielni rolnych. Zniewolenie różnic standardów materialnych pomiędzy rodzinami chłopskimi a robotniczymi w mieście przybrało wówczas postać haseł propagandowych głoszonych przez zwolenników nowej władzy, ale także przez licznych ekspertów domagających się wdrażania programu przebudowy wiążącej się z propagowanym nakazem usuwania wszelkich śladów występowania w ówczesnym społeczeństwie dawnego stanu chłopskiego, pełnego zintegrowania go ze społecznością narodową, usunięcia postaw, na których wyrastała upośledzająca jednostkę jakość życia, dotykająca większą część mieszkańców wsi i uczestnictwa w postępie cywilizacyjnym. Przez pojęcie RURALIZACJI rozumie się złożone następstwa migracji w postaci ruchu społecznego mieszkańców wsi (przeważnie chłopów), wiążącego się z postrzeganiem własnej mobilności jako społecznego awansu, przezwyciężeniem zapóźnienia cywilizacyjnego i kulturowego wiejskiego świata, przy równoczesnym zachowaniu własnej tożsamości kulturowej. W procesie ruralizacji miast można wyróżnić trzy ważne aspekty. Pierwszy z nich to aspekt identyfikacyjno- osobowościowy. Jego istota jest samopoczucie, ocena powodzenia życiowego będąca następstwem dokonania przez jednostkę bilansu porównań różnych relacji do obecnego układu miejskiego oraz do poprzedniego wiejskiego. Hipotetycznie podstawowym elementem osobowości nastawionej na realizację awansu w nowym środowisku będzie zerwanie z wiejską przeszłości, mocne utożsamianie się z miastem. Wiąże się z tym aspektem naśladownictwo zachowań, które w przekonaniu osobnika są typowe i reprezentatywne dla mieszkańców miast. Osobowościowy aspekt ruralizacji miast przejawia się również w rozregulowaniu lub upadku zintegrowanej osobowości ukształtowanej w warunkach wiejskich. Współcześnie coraz częściej, nie znajdując możliwości społecznego awansu w miastach, ludzie pochodzący ze wsi przejawiają postawy buntu, protestu, wyrażają poparcie dla programów radykalnej społecznej przebudowy. Cechy ukształtowane w środowisku wiejskim to: wysoka wrażliwość jednostki na oddziaływanie opinii publicznej, angażowanie się emocjonalne w sytuacje, które obiektywnie tego nie wymagają, nietolerancja wobec dewiacji społecznych mimo braku zakazów prawnych, przejawy ksenofobii i inne. W warunkach wiejskich również mamy do czynienia z intensywnie przebiegającym chłopskim ruchem społecznym w kierunku pokonania cywilizacyjno-kulturowych zapóźnień. Zalicza się do niego dążenia do profesjonalizacji zawodu rolnika. Jest to odejście od reprezentowanej tradycyjnej subkultury chłopskiej w kierunku rolnika (farmera). Aspekt społeczny wiąże się z transmisją , czyli przenoszeniem do miast układu więzi i dystansów społecznych ukształtowanych jeszcze w warunkach wiejskich, które selektywnie utrzymują się, zmieniają, współistnieją obok innych lub przenikają do całej złożonej z różnych kategorii społecznych tkanki miejskiej. Obok specyficznego warsztatu pracy społeczności wiejskiej wyróżnia się ich charakter wspólnotowo-lokalny. Całokształt pracy i życia wiejskiego przebiega w obrębie społeczności lokalnej połączonej więzią wewnętrzną (rodzinnego pokrewieństwa, sąsiedzką, przyjaźni, pracy, religijną, środowiskową). Aspekt kulturowy procesów ruralizacji wiąże się z transformacją do miast norm, wartości i wzorów kulturowych ukształtowanych w środowiskach wiejskich. Ważne jest określenie kategorii kultury właściwej środowisku wiejskiemu, w czym się ona przejawia w mieście oraz egzemplifikacji stopnia jej trwałości w określonym czasie, w jakim się przejawia w przestrzeni społecznej.
INTERAKCJA- wzajemne oddziaływanie bodźców i reakcji na siebie; na gruncie socjologii oznacza ono ludzkie oddziaływanie wzajemne osób pozostających ze sobą w bezpośrednim kontakcie, polegające na obustronnym wywieraniu wpływu na swoje zachowanie, badanie procesów społecznych jest w zasadzie analizą form, jakie przybierają poszczególne interakcje (np. bójka, wizyta u lekarza lub terapeuty, negocjacje finansowe lub w innej kwestii, targowanie się).
KONTROLA SPOŁECZNA- to pojęcie wprowadzili do literatury przedmiotu socjologowie amerykańscy w końcu XIX w. Odnosiło się to ono wówczas do koncepcji dotyczącej intencjonalnego panowania społeczeństwa nad jednostką, którego podstawową funkcją staje się utrzymanie istniejącego porządku społecznego. W takiej koncepcji przyjmuje się, że nadzór społeczny stanowi niezbędny warunek harmonijnego współżycia każdej zbiorowości, ponieważ zapewnia konieczny poziom konformizmu jednostek wobec przyjętych wzorów działania oraz nie dopuszcza do przedkładania interesów jednostki czy też grupy ponad interes zbiorowy. Znaczące środki kontroli społecznej są wysoce zorganizowane i często sformalizowane, a ich procedury dostosowane do efektywnego osiągania wyraźnie sprecyzowanych celów. Innymi słowy jest to proces regulowania zachowań ludzi, który służyć ma eliminowaniu pojawiających się nieprawidłowości. Elementami społecznymi najbardziej związanymi z kontrolą społeczną są: sankcje, władza oraz normy.
WSPÓŁDZIAŁANIE- (kooperacja, współpraca) to proces pochodny wynikający z podziału pracy, sharmonizowane działanie, podczas którego poszczególne jednostki i grupy wykonują działania częściowe dla osiągnięcia określonego celu. Jest to relacja, która stała się możliwa dzięki kanałom komunikacji pomiędzy partnerami, zwana wspólnotą języka, wzajemnej znajomości i zaufania dotyczącego lojalności oraz ustalenia reguł, środków i norm, sankcji zabezpieczających interesy osoby lub większej liczby partnerów. Współdziałanie to taki typ procesu społecznego, do którego należą nie tylko interakcje, ale też inne czynniki kształtujące te czynności, których postać i funkcje są zdeterminowane przez czynności czy sytuacje wcześniejsze.
KOOPERACJA FORMALNA- to taki typ współpracy, kiedy współdziałanie ma charakter logicznie przemyślany i oparty na pewnych trwałych elementach aprobowanych przez obie strony, np. ściśle określona na podstawie umowy, kiedy wzajemne prawa i obowiązki osób są jasno i precyzyjnie ustalone. Współdziałanie tego typu zachodzi zazwyczaj w grupach wtórnych. Jednym z najlepszych przykładów współdziałania formalnego jest ruch spółdzielczy oparty na znanych zasadach roczdelskich sformułowanych w Anglii w 1844r.
KOOPERACJA NIEFORMALNA- rozwija się na zupełnie innej płaszczyźnie niż kooperacja formalna. Jest zazwyczaj zasadą działania występującą przede wszystkim w grupach pierwotnych, w których życie codzienne wymaga stale wzajemnej pomocy. Jest świadoma, jakkolwiek nie w takim stopniu jak kooperacja formalna, zazwyczaj powstaje samorzutnie i nie wymaga szczególnych umów. W USA w okresie pionierskim kooperacja nieformalna była jedną z naczelnych norm postępowania. Obecnie owa forma współpracy zanika.