Dzieje myśli o sztuce wykład 19.03.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/poprzecka040319.html

1 z 2

2008-03-21 10:32

przedmiot: Dzieje myśli o sztuce - wykład

prowadzący: prof. Poprzęcka data: 19.03.2004 aktualizacja: 23.03.2004

powrót

drukuj

kontakt

zapisz

4. Historiografia artystyczna
Pliniusz pozostawił kompendium nt. artystów antycznych - zawarte mnóstwo informacji, toposów
artystycznych. Ponowne zainteresowanie żywotami artystów nastąpiło wraz z renesansowym
zainteresowaniem żywotami sławnych ludzi (zainteresowanie samą historią sztuki dopiero w XVIII w).
Dzieło o historii sztuk plastycznych planował już Petrarka (nie powstało), jednak upowszechnił on myśl
o podziale historii na trzy odrębne epoki: starożytność, czasy nowe i to co pomiędzy nimi. Podział taki
zakładał zerwanie ciągłości, koniec wspaniałego świata, po którym nastały wieki średnie, ciemne, po
nich zaś czasy nowe - znów będące nie kontynuacją, lecz rozpoczęciem nowej epoki. Do rozwoju
nowej historiografii konieczna była taka nowa świadomość, poczucie zmiany czasów, doniosłości
aktualnej epoki.

Kronika Florencji
Pierwsze dane dotyczące artystów zostały zawarte w kronice Florencji z XIV w - pojawiają się
informacje dotyczące ważnych wydarzeń architektonicznych i artystycznych. Wzorem opisywania
żywotów artystów był Pliniusz - był ówcześnie znany, przenoszono także toposy zawarte w jego dziele.
Pojawiają się także nawiązania do Biblii - był prorok nowej sztuki (..................), potem jej odnowiciel
(Giotto), po nim jego uczniowie, kontynuatorzy (którzy często przewyższają mistrza). W zapiskach
pojawia się nowość jako element wartości - czego brak było w średniowieczu (jednak dalej punktem
odniesienia jest starożytność - wspaniała przeszłość).

Pacius
Żywoty konkretnych artystów pojawiają się w kolejnym dziele kronikarskim (Pacius: O słynnych
mężach, I poł XV w) - opisani są artyści włoscy i niderlandzcy.

Lorenzo Ghiberti (1378-1455)
Artysta opisujący żywoty innych artystów. Miał wielkie ambicje teoretyczne - chciał napisać
podręcznik dla uczonych artystów (nieukończony) - połączenie wiedzy teoretycznej i praktycznej oraz
żywotów twórców, historia sztuki widziana poprzez żywoty. Przedstawił koncepcję rozwoju sztuki:
najpierw była wspaniała sztuka antyczna, która upadła wraz z oficjalnym uznaniem chrześcijaństwa (a
nie poprzez najazdy barbarzyńców), potem 600 lat "kościołów malowanych na biało" (czas braku
sztuki), dalej 250 lat maniera greca (sztuka bizantyjska), potem odnowa sztuki - Giotto. Jednakże
podobało mu się też malarstwo zupełnie inne, subtelne.
W kolejnej części zawarł żywoty artystów oraz swoją autobiografię (wiele cennych informacji, np. nt.
konkursu na drzwi Baptysterium), widoczna skromność artysty.

Antonio Manetti
Napisał w tym samym czasie co Ghiberti konkurencyjne dzieło - pierwszą biografię artysty:
poświęcona Brunelleschiemu, stronnicza, apologetyczna, bezlitosna dla konkurentów, przypisuje mu
wynalezienie perspektywy. Odnosi się także do konkursu na drzwi Baptysterium (który Brunelleschi
przegrał), oraz zawiera wiele innych informacji, np. nt. prowadzonych ówcześnie wykopalisk
(zajmowali się nimi także artyści).

Giorgio Vasari (1511-74)
Najwybitniejszy obok Winckelmanna historiograf. W 1550 r wydał Żywoty najsłynniejszych malarzy,
rzeźbiarzy i architektów. Był bardzo wszechstronny: zajmował się także tworzeniem architektury,
fresków, architektury okazjonalnej. W Żywotach zawarł biografie głównie artystów włoskich,
począwszy od Giotta - była to praca zbiorowa, zawiera wiele opisów dzieł, także tych, których Vasari
nie widział. Praca była poprzedzona wstępem teoretycznym. Nie uciekał od wartościowania, pisał tylko
o artystach zmarłych (poza Michałem Aniołem, który już wtedy był uznany za boskiego).
Z pracy wyłania się też obraz współczesnej sztuki, Żywoty były ułożone chronologicznie i podzielone
na trzy okresy:
- 1250-1400 (34 biogramy)
- XV w (64 biogramy)
- 1500-1550 (92 biogramy + 100 not)
Układ chronologiczny nadaje narrację, ukazuje nie tylko biografie artystów, ale także dzieje sztuki -

Dzieje myśli o sztuce wykład 19.03.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/poprzecka040319.html

2 z 2

2008-03-21 10:32

przedstawionej jako ciągły rozwój, ulepszanie (rozumiane jako udoskonalanie mimezis). Głosił, że
sztuka jest jak życie: rozwija się, ale też ginie - widoczne jest charakterystyczne dla manieryzmu
poczucie schyłku aktualnej sztuki. Vasari narzucił kolejnym pokoleniom wizję jednolitego,
jednodrożnego rozwoju sztuki - artyści postępują za sobą udoskonalając sztukę (odrzucenie rozmaitości
dróg artystycznych). Uważał, że sztuka danego artysty jest zdeterminowana przez gwiazdy, moment
urodzenia. Dotyczy to także ewolucji sztuki - stąd fatalizm, poczucie nieuchronnego załamania.
Celem dzieła był przekaz moralny, żywoty to egzempla (dobre i złe). Czerpał z dwóch wzorów:
Pliniusza oraz hagiografii - wykorzystany model moralizatorski (bardzo trwały, popularny również w
XIX w - motyw cierpienia za życia i triumfu po śmierci, np. Van Gogh).
U schyłku życia wydał drugie, poszerzone wydanie, w którym położył nacisk na Florencję (sponsorami
byli Medyceusze) - ukazana jako miejsce narodzin nowej sztuki. Próbował odpowiedzieć dlaczego
właśnie tam - widział różne powody, ale głównie genius loci.

inne typy żywotów
Potem pojawiały się inne typy dzieł:
- żywot własny (autobiografia) - Cellini, 1558-62 - autoreklamiarz, samochwała
- dziennik - pierwszy znany pisał Pontormo (1554-56, gdy malował chór u św. Wawrzyńca) - egotyzm,
brak samokrytycyzmu, szacunku do tworzonych postaci.

powrót

kontakt

drukuj

zapisz