02/06/2016

1

Psychologia w zarządzaniu

Wykład 13

Pracoholizm – założenia definicyjne

• Termin pracoholizm został po raz pierwszy użyty przez W. Oatesa w 1968

roku poprzez analogię do zjawiska alkoholizmu.

• Oates twierdził, że pracoholizm jest zjawiskiem negatywnym, choć dosyć

lekko i żartobliwie traktował ten problem.

• Następnie Machlowitz nadała uzależnieniu od pracy charakter pozytywny,

kojarząc je z przyjemnością i kreatywnością.

• Maslach natomiast używał zamiennie pojęć pracoholik (workaholic) i

uzależniony od pracy (addicted to work), stwierdzając, że jest to człowiek,
który ma obsesję na punkcie pracy,a jednocześnie jest przepracowanyJest
to stan

uzależnienia

od wykonywanej

pracy

, powodującym zaburzenie

równowagi między istotnymi elementami życia codziennego.

Objawy pracoholizmu

• niezdolność do abstynencji, czyli zaprzestania pracy i życia bez pracy, która jest

odczuwana jako subiektywna niemożność zaprzestania pracy

• przy wymuszonym lub świadomym zaprzestaniu pracy pojawia się lęk i napięcie,

prowadzące do objawów somatycznych

• zmniejszenie satysfakcji z pracy, z jednoczesnym coraz większym w nią

zaangażowaniem

• występowanie nawrotów uzależnienia oraz problemów zdrowotnych i

dysfunkcjonalności w społecznym funkcjonowaniu człowieka.

Pracoholizm - zaburzenie o charakterze obsesyjno
- kompulsywnym.(B.E.Robinson)

• Pracoholik – osoba uzależniona od pracy, ma na jej punkcie obsesję, a jednocześnie jest

przepracowana i zestresowana. (Maslach, 1986)

• Kryteria diagnozy pracoholizmu można odnaleźć w syndromie uzależnienia od pracy oraz w

zestawieniu opartym na Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-
1010.

• Model medyczny – człowiek uzależnia się poprzez fizyczne działanie substancji chemicznych bądź

produkowanych przez organizm. Człowiek, który spędza długie godziny w pracy, może dzięki
wydzielaniu neurostymulatorów radzić sobie z narastającym zmęczeniem.

• Model psychologiczny – człowiek stopniowo zaczyna wierzyć, że nie może żyć bez skrajnego

zaangażowania w pracę zawodową. Uzależnienie stopniowo wzrasta, mimo negatywnych
konsekwencji np. rodzinnych

Pracoholizm

• Pracoholizm jako wynik uczenia się – model uczenia sprawczego mówi, że

uczymy się poprzez konsekwencje naszych zachowań. Pracoholizm rozwija się
wówczas, gdy skrajne zaangażowanie w pracę prowadzi do pożądanych
wyników

• Pracoholizm jako cecha osobowości

Pracoholizm ujawnia się pod koniec okresu dojrzewania. Możliwość
jakiegokolwiek oddziaływania istnieje jedynie pod koniec tego okresu, gdy
jednostkowe predyspozycje do pracoholizmu pod wpływem oddziaływań
środowiskowych przekształcają się w cechę osobowości. Po tym okresie
poziom pracoholizmu stabilizuje się.

Objawy pracoholizmu

Symptomy fizjologiczne:

- bóle głowy,

- Zmęczenie,

- Bóle i wrzody żołądka,

- Bóle w klatce piersiowej,

- Tiki nerwowe,

- Zawroty głowy,

- Niestrawność.

Objawy behawioralne:

- Problemy ze snem,

- Ciągłe napięcie,

- Wzmożona aktywność,

- Niecierpliwość,

- Zdenerwowanie,

- Problemy z koncentracją uwagi,

- Problemy z zapamiętywaniem,

- Zmienne nastroje.

02/06/2016

2

Czym charakteruzuje się pracoholik?

- życiem w ciągłym pośpiechu
- obsesyjną potrzebą kontroli nad sobą i swoim czasem
- nadmiernym perfekcjonizmem, wynikającym z założenia, że nic nie może być

wykonane wystarczająco dobrze

- problemami w relacjach z ludźmi
- stałym wydłużaniem się czasu pracy
- brakiem umiejętności odpoczywania i relaksowania się

-niecierpliwością

- łatwym uleganiem irytacji
- Narzucanie sobie niezwykle wysokich wymagań

- Brak umiejętności regulowania i kontrolowania swoich zachowań związanych z pracą

- Nadmierne pochłonięcie przez pracę

Rodzaje uzależnienia od pracy

• Pracoholik nieustępliwy – pracuje kompulsywnie, od świtu do zmierzchu, nie

potrafi się zrelaksować, stara się zrealizować zadanie jak najszybciej i przejść do
następnego.

• Pracoholik bulimiczny- Odwleka wykonanie zadania tak długo jak tylko jest to

możliwe, a później pracuje intensywnie pod presją czasu.

• Pracoholik z deficytem uwagi- Lubi zawody związane z ryzykiem, uprawia

ekstremalne sporty. Rozpoczyna wiele projektów, ale żadnego nie doprowadza do
końca.

• Pracoholik rozkoszujący się pracą - Jest powolny, uważny. Nieświadomie odwleka

moment zakończenia pracy.

• Pracoholik opiekuńczy- Nie siedzi za biurkiem, lecz angażuje się w czynną pomoc

innym osobom.

Wewnętrzne przyczyny pracoholizmu

• Osoby poszukujące dobrostanu poprzez doświadczenie pobudzenia. Nie boją

się nowych wyzwań, podejmują czynności ryzykowne.

• Ludzie utalentowani. W związku z sukcesami w pracy doświadczają częstych

gratyfikacji. Potrzeba dowartościowania skłania ich do pracy na okrągło.

• Ludzie z wysoką motywacją osiągnięć. Zapominają o czasie wolnym,

rodzinie, aby osiągnąć swe cele.

• Aleksytymia. U ludzi zauroczonych pracą zanika zdolność odprężania się,

rozpadają się bliskie związki. Pozostaje ucieczka w pracę, która prowadzi do
dalszego pogłębiania się syndromu.

Zewnętrzne przyczyny pracoholizmu:

• Inni ludzie lub okoliczności sprawiające, że jednostka musi robić więcej niż

by chciała

• Rodzice, niezapewniający dzieciom wsparcia i opieki (separacja, rozwód,

uzależnienie od alkoholu itp.)

• Rodzice stawiający wysokie wymagania – rodzi się lęk przed porażką
• Atmosfera pracy, wymagające lojalności, poświęcenia

Skutki pracoholizmu

Sfera osobista:
Stres
Utrata zdrowia fizycznego i psychicznego
Wysoki poziom lęku, gniewu
Sfera rodzinna:
Fizyczna nieobecność w życiu rodzinnym
Brak psychicznego zaangażowania w sprawy rodzinne
Brak dobrej komunikacji, niski poziom intymności i zaufania
Sfera organizacyjna:
Unikanie delegowania zadań
Nadmierna kontrola
Opór przed współpracą
Dysproporcja pomiędzy efektywnością i wydajnością pracy a ilością czasu spędzanego w pracy
Nadmierne przywiązywanie do ustalonego planu działania
Sztywność w sytuacjach problemowych

Specyficzne schematy poznawcze pracoholików

Wg. Mellibrudy:

• Powinienem się stale doskonalić,
• Powinienem być zdolny do kontrolowania każdej sytuacji która jest dla mnie ważna,
• Powinienem zawsze dostawać to czego chcę,
• Moje życie powinno przebiegać bez cierpienia i wysiłku.

Klinicyści amerykańscy:

 Myślenie w kategoriach czarno białych,
 Myślenie teleskopowe,
 Rozmycie granic,
 Sprawianie przyjemności innym,
 Myślenie pesymistyczne,
 Myślenie bezradne,
 Postrzeganie siebie w kategoriach ofiary,
 Myślenie życzeniowe,
 Traktowanie życia jako ciągłej walki.

02/06/2016

3

Cechy organizacji promujących pracoholizm (Schaef i Fasel, 1988)

• Misja organizacji jest zapomniana lub ignorowana,
• Przetrwanie organizacji jest sprawą najważniejszą,
• Najważniejszą korzyścią jest natychmiastowy zysk,
• Środowisko pracy koncentruje się na własnych potrzebach, nie szanuje pracowników,
• Kryzysy są normą
• Zimna, bezosobowa atmosfera
• Organizacje promują uzależnienie od pracy, ponieważ wydaje się ono pozytywnie

wpływać na produktywność

• wyścig z nieistniejącą konkurencją
• nierealne terminy
• niezadowoleni klienci

Pracownik optymalny vs. pracoholik

Pracownik optymalny

Pracoholik



Potrafi współpracować, delegować zadania,



Cieszy go zarówno proces pracy jak i jej wyniki,



Motywowany przez wewnętrzne potrzeby,



Efektywny,



Podejmuje ryzyko jeżeli od tego zależy właściwe

wykonanie zadania



Kiedy popełnia błędy, stara się wyciągać wnioski,



Jest osobą towarzyską.



Pracuje sam, nie potrafi delegować zadań,



Pracuje dla samej pracy,



Motywowany lękiem przed utratą statusu,



Nieefektywny, pochłaniają go szczegóły,



Unika ryzyka, nowych rozwiązań,



Ukrywa popełniane błędy,



Nie ma przyjaciół.

Karōshi

• Termin karoshi, oznaczający śmierć na skutek przepracowania, stał się bardzo

popularny w Japonii, gdzie problem pracoholizmu jest znaczący

• Pierwszy przypadek karōshi odnotowano w Japonii w 1969.
• Dotyka nagle ludzi w pełnym zdrowiu, w okresie wielkiej aktywności.
• Karōshi nie jest terminem czysto medycznym. To socjomedyczne określenie

odnosi się do przypadków zgonów lub poważnych uszczerbków na zdrowiu
spowodowanych schorzeniami krążeniowo-sercowymi (jak zawał mięśnia
sercowego), których przyczyną jest sprzężenie nadciśnienia i miażdżycy z bardzo
silnym przeciążeniem pracą

Symptomy

• Symptomów praktycznie brak. Osoby, które dotyka karōshi, czują się świetnie,

mają plany, podejmują wyzwania, nie wykazują objawów drastycznego
przepracowania (gdyż skrywają je przed samymi sobą). Zjawisko to jest trudno
wykrywalne, wiadomo jednak, że dotyka

pracoholików

- tj. osoby zwykle pilne,

perfekcyjne, ale i niepewne swego, nieśmiałe, niedowartościowane, bojące się
otoczenia, podchodzące z obawą do swojego talentu, spontaniczności, czy
fantazji.

Cechą wspólną dla przypadków karōshi

jest zbyt dużo pracy i

stres

• Karōshi nie dotyka szarych pracowników, ale przeważnie ludzi sukcesu.
• We wszystkich przeanalizowanych przypadkach karōshi w Japonii w latach

1974

-

1990

śmierć dotykała osób pracujących ponad sześćdziesiąt godzin w tygodniu, mających

ponad pięćdziesiąt nadgodzin w miesiącu i niewykorzystanych ponad połowy urlopów

• Ofiarą karōshi stał się nawet premier Japonii,

Keizō Obuchi

• Nasi rodacy są coraz bardziej cenieni za pracowitość i zaangażowanie, nie tylko w kraju,

ale i za granicą. Poza tym przeciętny Polak pracuje najdłużej w Europie, w sumie

41,6

godzin tygodniowo. Dla porównania Hiszpanie pracują około tylko

35,9

godziny

tygodniowo, Irlandczycy -

37,9

, natomiast Włosi

39,3

godzin. Nasuwa się pytanie, czy

angażując się nadgorliwie w wykonywane obowiązki można doprowadzić się do

skrajnego wyczerpania a w konsekwencji tego nawet do śmierci?

Pomimo to pracoholicy są chętnie zatrudniani w pewnych

branżach, szczególnie na takich stanowiskach, jak:

• przedstawiciel handlowy;
• pośrednik ubezpieczeniowy;
• sprzedawca;
• w każdej działalności nastawionej na wynik.

02/06/2016

4

Wypalenie zawodowe - definicja

• ,,Stan fizycznego, emocjonalnego i umysłowego wyczerpania

wywołanego długotrwałym zaangażowaniem w emocjonalnie
obciążające sytuacje’’

Pinces, Aronson 1988

• Wypalenie aktywne

– wywołane jest przez wydarzenia i czynniki zewnętrzne, do

których zaliczyć można warunki pracy – np. zbyt wiele wymagań, aspekty
instytucjonalne.

• Wypalenie bierne

– wewnętrzna reakcja organizmu na wyżej wymienione

przyczyny.

Gilliespie, 1990

• w sferze funkcjonowania fizycznego człowieka –

• bóle głowy, żołądka, zaburzenia snu, podwyższone ciśnienie, poczucie osłabienia,

zmniejszenie się odporności organizmu itp.;

• w sferze funkcjonowania emocjonalnego –

• zmienność nastrojów, ogólne przygnębienie, poczucie bezradności, obniżenie

samooceny, brak wiary w możliwość zmiany trudnej sytuacji itp.;

• w sferze zachowań –

• absencja w pracy, częste konflikty, obojętność wobec klientów, zmniejszenie się

wydajności pracy, złe zarządzanie czasem, wzrost liczby wypadków itp.

Symptomy

Objawy wypalenia wg Chernissa

:

• uczucie zawodu wobec samego siebie;
• złość i niechęć;
• poczucie winy;
• brak odwagi i obojętność;
• negatywizm, izolacja i wycofanie się;
• codzienne uczucie zmęczenia i wyczerpania;
• częste "spoglądanie na zegarek";
• wielkie zmęczenie po pracy;
• utrata pozytywnych uczuć w stosunku do klientów;
• przesuwanie terminów spotkań z klientami;
• awersja do telefonów i wizyt klientów;
• stereotypizacja klientów;
• niezdolność do koncentrowania się na klientach lub ich wysłuchania;

Objawy cd.

• wrażenie bezruchu;
• cynizm i postawa strofująca wobec klientów;
• zakłócenia snu;
• częste przeziębienia i grypy;
• częste bóle głowy i dolegliwości przewodu pokarmowego;
• nieustępliwość w myśleniu i niechęć do zmian;
• nieufność i paranoidalne wyobrażenia;
• problemy małżeńskie i rodzinne;
• częsta nieobecność w miejscu pracy.

1.

Miesiąc miodowy (honeymoon) - okres zauroczenia pracą i pełnej
satysfakcji z osiągnięć zawodowych; dominują w nim energia, optymizm
i entuzjazm.

2.

Przebudzenie (awaking) – czas, w którym człowiek zauważa, że
idealistyczna ocena pracy jest nierealistyczna, zaczyna pracować coraz
więcej i desperacko stara się, by ten idealistyczny obraz nie uległ
zburzeniu.

3.

Szorstkość (brownout) - realizacja zadań zawodowych wymaga w tym
okresie coraz więcej wysiłku, pojawiają się kłopoty w kontaktach
społecznych zarówno z kolegami w pracy, jak i z klientami.

4.

Wypalenie pełnoobjawowe (full scale burnout) - rozwija się pełne
wyczerpanie fizyczne i psychiczne, pojawiają się stany depresyjne,
poczucie pustki i samotności, chęć wyzwolenia się, ucieczki z pracy.

5.

Odradzanie się (phoenix phenomenon) - to okres leczenia "ran"
powstałych w wyniku wypalenia zawodowego.

Proces wypalania się

MODELE WYPALENIA w perspektywie wymiarowej:

Jednowymiarowy-

ludzie są wypaleni albo nie

Wielowymiarowy-

Wyczerpanie

zmęczenie, utrata energii, osłabienie i znużenie

Depersonalizacja

( reakcja na innych) negatywne czy niewłaściwe postawy wobec klientów, utratę

ideałów, drażliwość

Obniżone poczucie dokonań osobistych

( reakcja na siebie) zmniejszenie produktywności lub

możliwości, niskie morale, wycofanie się i niezdolność do radzenia sobie z sytuacją

Maslach, 1981

02/06/2016

5

Nie mylić pojęć

• Wypalenie a stres
• Stresu doświadcza każdy ale wypalenia doświadczają ludzie, którzy

rozpoczynali swoją pracę zawodową mają wzniosłe cele, silną

motywację oraz duże oczekiwania.

• Stres nie musi powodować wypalenia.
• Ludzie mogą świetnie prosperować w stresującej i wymagającej

wysiłku pracy, jeśli mają poczucie, że ich praca ma istotne znaczenie.

• Wypalenie a alienacja
• Alienacja jest stanem anomii, który powstaje wówczas gdy ludzie doświadczają

braku lub utraty możliwych do przyjęcia wartości i norm społecznych, które by

kierowały ich zachowaniem.

• Alienacja jest ogólnym doświadczeniem, jakie może występować u ludzi, którzy

nigdy nie oczekiwali od pracy niczego innego oprócz zapłaty.

• Wypalenia najczęściej przytrafia się osobom, które początkowo troszczą się

najbardziej o ludzi, z którymi pracują a najmniej dbają o swoją zapłatę.

• Wypalenie a depresja

W odróżnienia od wypalenia, depresja zwykle przenika wszystko. We
wczesnych stadiach wypalenia w pracy, ludzie nadal są szczęśliwi i
produktywni w innych sferach życia.
W wypaleniu, z wyjątkiem najbardziej skrajnych przypadków,
poszukiwanie przyczyn jak i sposób leczenia skupia się na stresorach
w środowisku pracy i na ludzkiej potrzebie czerpania z pracy poczucia
egzystencjalnego znaczenia.

Wypalenie w perspektywie egzystencjalnej:

• ,, Chcemy wierzyć, że nasze życie ma sens, że to co robimy- a zatem i

my sami

- jest pożyteczne i ważne’’

Pinces, Aronson, 1988

• ,, Dążenie do znalezienia sensu w życiu jest główną siłą motywacyjną

człowieka’’

Frankl, 1963

• Wierzymy, że nasze życie ma sens i to co robimy jest pożyteczne, także

my sami jesteśmy pożyteczni i ważni

• „Dążenie do znalezienia sensu w życiu jest główną siłą motywacyjną

człowieka” (Frankl, 1963)

• Przyczyna wypalenia:

• niepowodzenie w egzystencjalnym poszukiwaniu sensu życia.

• Wypalenie występuje:

• u ludzi mających ambitne cele, duże oczekiwania i silną motywację

w momencie podejmowania pracy

Wypalenie w perspektywie egzystencjalnej

Motywacja

• Model motywacyjny
• Tylko osoby o wysokim poziomie motywacji mogą się wypalić.
• Dlaczego?
• Osoby o wysokim poziomie motywacji rozpoczynają pracę w

wybranym przez siebie zawodzie ze wzniosłymi celami oraz dużymi
oczekiwaniami.

02/06/2016

6

• Wypalenie stanowi zawsze końcowy wynik procesu stopniowej utraty złudzeń

(rozczarowań) co do możliwości znalezienia sensu życia w pracy zawodowej.

• Silna motywacja do pracy oraz wysoka reaktywność to cechy indywidualne,

mające istotny wpływ na procesy wypalenia zawodowego (Golińska,

Świętochowski, 1998).

• Duże prawdopodobieństwo zaistnienia sytuacji wypalenia zawodowego jest

wśród ludzi niewierzących w swoje możliwości, unikających trudnych sytuacji, a

także wśród ludzi przekonanych, że bardzo wiele zależy od nich samych.

• Osoby takie stawiają sobie bardzo wysokie wymagania, są perfekcjonistami.
• Angażując się w pracę zawodową bez reszty, traktując swój zawód jako misję do

wykonania często kosztem wyrzeczeń, doznają zawodu, gasną, by ostatecznie się

wypalić.

Środowisko pracy

• Jest ważne?
• Jaki ma związek z poziomem motywacji?
• Kiedy osoby o wysokim poziomie motywacji znajdują się we

wspierającym środowisku pracy mogą osiągać wyznaczone cele.

• Kiedy te same silnie motywowane osoby wchodzą w stresujące

środowisko pracy, w którym przeszkody i niemożliwy do zredukowania

stres są maksymalne, zaś nagrody, wsparcie i wyzwania – minimalne,
wówczas nie mogą uzyskać one możliwości, środków aby osiągnąć cel.

Następstwem jest wypalenie.

Wypalenie z perspektywy teorii działania:

• Aby osiągnąć swój cel, angażujemy się w planowanie działania i

wykorzystujemy swój model świata, formułując oczekiwania co do
potrzebnego czasu i zasobów, przypuszczalnych korzyści i ryzyka.

• Jeśli zakończy się sukcesem otrzymujemy wzmocnienie.
• A co jeśli …?

Pojawiają się przeszkody utrudniające?

Podejście społeczno-poznawcze

• Wypalenie definiuje się jako zespół objawów pojawiający się u osób

pracujących w bliskich kontaktach interpersonalnych, pełnych

zaangażowania gdzie cechy osobowości stanowią podstawowe

instrumenty decydujące o sukcesie bądź niepowodzeniu.

• Wypalenie powstaje w warunkach przewlekłego stresu, gdzie istotną

rolę ogrywają kompetencje dotyczące kontaktów interpersonalnych

oraz wymagających zaangażowania, to można powiedzieć, że

wypalenie jest w istotny sposób związane z poczuciem własnej

skuteczności.

• Silne poczucie własnej kompetencji wspiera w dążeniu do zmian w

otoczeniu.

• Wyczerpanie –

• uczucie pustki i odpływu sił wywołane nadmiernymi wymaganiami

psychologicznymi i emocjonalnymi jakie stawiała przed pracownikiem
praca

• Depersonalizacja –

• obniżenie wrażliwości wobec innych

• Obniżone poczucie dokonań osobistych –

• poczucie marnowania czasu i wysiłku na swoim stanowisku pracy

Trzy wymiary wypalenia Maslach

• Poczucie skuteczności można odnieść do sytuacji:

• Zadaniowych

(oczekiwania dotyczące wykonania)

• interpersonalnych

(relacja

pracownik-klient, pracownik-przełożony)

• Organizacyjnych

(środowisko fizyczne pracy)

02/06/2016

7

Lekarze

Pielęgniarki

Psychologo-

wie

Prawnicy

Pedagodzy

Nauczyciele

Pracownicy

służb

ratowniczych

• czynniki kulturowe odgrywają znaczącą rolę

• Stanach Zjednoczonych stwierdzano wyższy niż w krajach Europy Zachodniej średni poziom

emocjonalnego wyczerpania i depersonalizacji

• badaniu populacji polskich pielęgniarek były bliższe wskaźnikom amerykańskim – wyższe niż w

większości badań prowadzonych w Europie Zachodniej

• czynniki sprzyjające wypaleniu dzieli się na:

• sytuacyjne, tj. wynikające z cech samej pracy i struktury organizacyjnej instytucji zatrudniającej,
• indywidualne, tj. wynikające z osobowości i oczekiwań podmiotu

• u osób młodszych nieco częściej obserwowano wyższe wskaźniki wypalenia

• może jest to związane z bolesną konfrontacją marzeń i oczekiwań z rzeczywistością

Z badań…

• Sprzeczne są wyniki badań, co do związku wypalenia z płcią

• kobiety uzyskują wyższe wyniki w skali emocjonalnego wyczerpania
• mężczyźni w skali depersonalizacji

• osoby samotne mają wyższe wskaźniki wypalenia

• wyższy poziom wypalenia obserwuje się często u osób z wyższym wykształceniem

• bardziej podatne są osoby o niskim poziomie odporności psychicznej

• wyższe u osób z zewnętrznym umiejscowieniem źródła kontroli

• wypaleniu sprzyja głównie wysoki poziom neurotyczności (Wielka piątka)

Z badań…

Jak przeciwdziałać?
wskazówki dla pracodawców

• przykładanie dużej wagi do powierzania pracownikom zadań adekwatnych do ich

możliwości i kompetencji,

• udzielanie obiektywnej i konstruktywnej oceny odnośnie pracy zatrudnionych

osób,

• stwarzanie możliwości uczenia się i rozwoju,
• adekwatne wynagradzanie pracowników,
• kultura organizacyjna, w której cenione są pozytywne relacje interpersonalne,
• treningi z zakresu umiejętności interpersonalnych, komunikacji, rozwiązywania

konfliktów oraz skutecznych sposobów radzenia sobie ze stresem.