INDIE
Począwszy od XVI w. Indie stały się przedmiotem kolonizacji ze strony Europejczyków. Jako pierwsi
regionem tym zainteresowali się Portugalczycy. Po nich, do Indii przybyli Brytyjczycy, którzy
utworzyli tu Kompanię Wschodnioindyjską. W XVII w. do rywalizacji o Indie włączyli się Francuzi.
Jednak w drugiej dekadzie XIX w. Indie znalazły się w brytyjskiej strefie wpływów.
W 1857 r. wybuchło powstanie hinduskich żołnierzy Kompanii Wschodnioindyjskiej w Bengalu,
którzy obawiali się zagrożenia swoich tradycji kulturalnych ze strony Europejczyków. Powstańców
poparli hinduscy książęta, których posiadłości zostały anektowane przez Brytyjczyków.
Wydarzeniom tym towarzyszyły także liczne powstania chłopskie. Powstanie trwało 14 miesięcy i w
1858 r. Indie zostały podporządkowane bezpośrednio koronie brytyjskiej. Zarządzał nimi
gubernator z tytułem wicekróla. W 1877 r.

proklamowano

cesarstwo indyjskie, a angielska królowa

Wiktoria została cesarzową Indii. Brytyjsko - indyjski rząd miał swoją siedzibę początkowo w
Kalkucie, a potem w Delhi. W Indiach obowiązywało brytyjskie prawo. W administracji posługiwano
się językiem angielskim. Wprowadzono także angielski system oświatowy. W drugiej połowie XIX
w. Brytyjczycy przystąpili do rozbudowy sieci kolejowej w Indiach i już pod koniec stulecia kraj ten
poszczycić się mógł najlepiej rozwiniętym systemem kolejnictwa w Azji. W 1885 r. powstał Indyjski

Kongres

Narodowy. W jego skład weszli członkowie indyjskich klas średnich. Dążyli oni do

uzyskania przez Hindusów udziału w rządach i w administracji. Jednak Brytyjczycy nie kwapili się z
realizacją tych postulatów. Dlatego w Indyjskim Kongresie Narodowym doszło do rozłamu na część
umiarkowaną (chcieli zrealizować swoje cele polityczne drogą konstytucyjną) i na część skrajną
(uważała ona, że istniejące stosunki można zmienić tylko w drodze rewolucji). Rok 1906 przyniósł
narodziny Ligi Muzułmańskiej. Tymczasem niefortunne reformy brytyjskiego wicekróla
doprowadziły w 1905 r. do wzrostu niepokojów społecznych w całym kraju i zbojkotowanie przez
hindusów zagranicznych (a przede wszystkim brytyjskich) towarów. Zmusiło to Brytyjczyków do
przyznania Hindusom ograniczonego udziału w rządach. W 1919 r. na czele Indyjskiego Kongresu
Narodowego stanął Mahatma Gandhi, który propagował bierny opór przeciw Brytyjczykom

CHINY
Już pod koniec XVII w. Anglicy założyli w kantonie swoją placówkę handlową. Z Chin wywozili
przede wszystkim herbatę, jedwab, ryż oraz porcelanę. Przywożono natomiast bawełnę, wełnę oraz
opium z Indii. Handel opium nie tylko wywierał negatywny wpływ na zdrowie wielu tysięcy
Chińczyków, ale także powodował wypływ z kraju olbrzymich ilości srebra, którym płacono za
narkotyk. Dlatego władze chińskie sprzeciwiały się temu procederowi i w 1839 r. cesarz Hsüan -
tsung wydał surowy zakaz importu opium. Wysłał też do Kantonu specjalnego komisarza, który
nakazał zniszczyć należący do brytyjskich kupców zapas opium. Doprowadziło to do wybuchu tzw.
wojny opiumowej (1839 -1842). Zakończyła się ona klęską Chin i zawarciem przez nie
niekorzystnego układu handlowego w roku 1842 w Nankinie. W jego wyniku Chiny musiały zapłacić
odszkodowanie oraz otworzyć dla Europejczyków pięć portów i ustalić dla nich korzystne taryfy
handlowe (ograniczenie cła wwozowego do 5%). Zapoczątkowało to całą serię niekorzystnych dla
Chin traktatów, w wyniku których europejskie mocarstwa i USA uzyskały przywileje handlowe.
Kolejny konflikt zbrojny, związany z handlem opium, wybuchł w roku 1856 i trwał cztery lata.
Druga wojna opiumowa toczyła się w dwóch etapach: 1856 - 1858 i 1859 - 1860 (czasami uznaje
się je za dwie odrębne wojny). Zakończyły się one kolejnymi porażkami Chin i dalszymi
niekorzystnymi dla nich traktatami (1858 - w Tiensinie i 1860 -w Pekinie). W parze z trudnościami
gospodarczymi szło osłabienie państwa pod względem terytorialnym (na rzecz Rosji i Japonii).
Chiny przeżywały także trudności społeczne (wzrost podatków, ubożenie ludności). W 1851 r.
wybuchło powstanie Tajpingów, czyli największy w dziejach Chin ruch chłopski. Wzięło w nim udział
ponad milion chłopów, którzy sprzeciwiali się uciskowi społecznemu. Utworzyli oni własne państwo
ze stolicą w Nankinie. Europejczycy początkowo zajęli neutralną pozycję, ale ostatecznie poparli
rząd cesarski (Tajpingowie zlikwidowali handel opium). Dzięki temu powstanie udało się stłumić

(1864 r.). Kolejne wielkie powstanie wybuchło w 1899 r. To tzw. powstanie Bokserów wymierzone
było początkowo przeciwko europejskim misjonarzom i trwało do roku 1901. Spowodowane było
ono trudną sytuacją polityczno - gospodarcza Chin na przełomie XIX i XX wieku. Chiny
wypowiedziały wojnę zagranicznym mocarstwom. Interweniował korpus wojskowy czterech
mocarstw europejskich oraz Japonii i USA. Powstanie zakończyło się klęską. W tzw. "protokole
bokserskim" Chiny musiały zapłacić wysokie odszkodowanie i iść na dalsze ustępstwa względem
Europejczyków. W 1911 r. wybuchło powstanie w Wuhanie, które przekształciło się w

rewolucję

. Ta

doprowadziła do obalenia dynastii mandżurskiej i do narodzin republiki. Przywódcą rewolucjonistów
był lekarz Sun Yat - sen, który w 1892 r. na emigracji założył "Związek Odrodzenia Chin". W 1905
r. sformułował on zasady nowego ruchu (

demokracja

, dobrobyt ludu i

nacjonalizm

). Założona przez

niego na emigracji (w Japonii)

Liga

Związkowa (od 1912 Kuomintang) stała się głównym ośrodkiem

opozycji. Sun Yat - sen został w 1911 r. pierwszym prezydentem Chin. Rozgorzała wieloletnia walki
o władzę. W okresie I wojny światowej osłabiła się ingerencja mocarstw w politykę zagraniczną
Chin.
JAPONIA
W XVI wieku do Japonii dotarli pierwsi Europejczycy (Portugalczycy), którzy przywieźli tam
chrześcijaństwo. W połowie XVII wieku zostali oni zmuszeni do opuszczenia kraju. Główną
przyczyną takiego posunięcia władz japońskich było dostarczanie przez Portugalczyków broni
zbuntowanym chłopom. Japończykom nie spodobała się też prowadzona przez Europejczyków
chrystianizacja. Do połowy XIX wieku Japonia była krajem pogrążonym w całkowitej izolacji. Okres
dwustuletniej izolacji (sakoku) nie był dla Japonii pomyślny. Choć teoretycznie najwyższą władzę
sprawował cesarz, to jednak w praktyce spoczywała ona w rękach szoguna (naczelnego dowódcy).
Feudalne społeczeństwo japońskie dzieliło się na cztery warstwy: samurajów, rzemieślników i
artystów, chłopów oraz kupców. Szczególnie trudna była sytuacja chłopów (duże obciążenia
podatkowe) i zubożałej warstwy samurajów (

kodeks

zakazywał im podejmowania pracy

zarobkowej). W lipcu 1853 r. do zatoki Uraga wpłynął komodor Mathew Galbraith Perry, który w
imieniu Stanów Zjednoczonych zażądał od Japończyków nawiązania stosunków handlowych. Ci,
obawiając się amerykańskiego ataku, otworzyli dwa porty dla handlu ze Stanami Zjednoczonymi
(1854 r.). Następnie zawarto traktaty handlowe z innymi mocarstwami (Francją, Wielką Brytania,
Portugalią, Holandią i Rosją). Jednocześnie w kraju wzrastał opór przeciwko szogunatowi. W 1868
r. doszło do tzw. rewolucji (restauracji) Meji, w wyniku której ostatni szogun - Yoshinobu Tokugawa
zrzekł się władzy. Pełnia tejże władzy przeszła w ręce cesarza Mutsuchito. Szogunat został
zlikwidowany a cesarz przystąpił do realizowania polityki reform (tzw. rewolucja Meji). Korzystał
przy tym ze wzorców europejskich. Także

konstytucja

z roku 1889, wprowadzająca ustrój

monarchii konstytucyjnej, była wzorowana na europejskich ustawach zasadniczych. Wraz ze
wzrostem gospodarczym Japonii rosło jej znaczenie na poziomie międzynarodowy. Kraj, który w
przeszłości sam był przedmiotem ekspansji (głównie handlowej) innych mocarstw, teraz sam się
stał jednym z nich. W 1894 r. wybuchła wojna japońsko - rosyjska, która zakończyła się w 1895 r.
klęską Rosji.

Epoka

Meji stała się okresem szybkiej modernizacji Japonii. Dążono do uczynienia z

niej silnego i nowoczesnego kraju. Przeprowadzono

reformę

podatkową i przystąpiono do

organizacji nowoczesnej armii. W 1872 otwarto w Japonii pierwszą linię kolejową - łączyła ona
Tokio z Yokohamą. Powstawały też kopalnie węgla, złota i rud metali, a także fabryki amunicji i
broni, czy odlewnie. W 1871 r. zaczęła działać poczta, a w Yokohamie pojawiły się pierwsze latarnie
gazowe. Od 1872 r. w Japonii działał telegraf. W tym też roku Japończycy zaczęli stosować
kalendarz gregoriański. Konieczna stała się także reorganizacja ustroju Japonii. W 1888 r. powstała
Tajna Rada, która miała zająć się opracowanie projektu konstytucji. Proklamowana w roku
następnym konstytucja stanowiła, iż Japonia pozostaje cesarstwem (

monarchią

konstytucyjną).

Osoba cesarza uznana została za świętą i nienaruszalną. Władzę ustawodawczą sprawować miał
dwuizbowy parlament. Japończycy starali się zmodernizować swój kraj na płaszczyźnie kulturalnej -
na japoński przetłumaczono wiele zachodnich dzieł literackich i prac naukowych. Japonia stała się
krajem dążącym do ekspansji terytorialnej (wojny z Chinami i Rosją)