Kryminalistyka jako wspó³czesna

dyscyplina kompleksowa korzysta
z osi¹gniêæ i metod innych dziedzin
naukowych i jak ka¿da wspó³czesna
nauka jest podporz¹dkowana d¹¿e-
niu do okreœlonego celu. W przy-
padku kryminalistyki jest to opraco-
wanie skutecznych metod wykrywa-
nia przestêpstw i ich sprawców oraz
gromadzenia przeciw nim dowodów
winy

2

.

Nie jest celem niniejszego

artyku³u przytaczanie szeregu defini-
cji kryminalistyki, ka¿da z nich
bowiem zawiera wiêcej lub mniej
z tego, co nazywamy istot¹ krymina-
listyki. Kryminalistyka wspó³czesna
to coœ wiêcej ni¿ suche definicje
ksi¹¿kowe. Obecnie dynamiczny
rozwój przestêpczoœci na ró¿nych
p³aszczyznach wprost zmusza orga-
ny œcigania nie tylko do posiadania
wiedzy ugruntowanej przez wielolet-
ni¹ praktykê, ale tak¿e, a mo¿e ra-
czej przede wszystkim, wymusza na
nich adaptacjê nowych kierunków,
dzia³añ, metod, nauk, które bêd¹ od-
zwierciedla³y d¹¿enie do osi¹gniêcia
g³ównego celu.

Czêsto sceptycznie podchodzimy

do tego typu dziedzin, które w swej
istocie mog¹ byæ skuteczne, i niejed-
nokrotnie s¹, ale ze wzglêdu na swo-
j¹ specyfikê odstraszaj¹. Tak to jest
niestety, ¿e potrafimy negowaæ, i to
kategorycznie, nawet to, co nie do
koñca jest nam znane, a zamiast
zg³êbiæ istotê zagadnienia, po prostu
wybieramy ³atwiejsz¹ drogê, kontro-
wersje i nieœcis³oœci zamieniaj¹c bez-
podstawnie na kategoryczne twier-
dzenia odrzucaj¹ce dan¹ technikê ja-
ko nieskuteczn¹. Tak te¿ bez w¹tpie-
nia podchodzi siê do jednej z naj-
m³odszych technik kryminalistycz-

nych, a mianowicie do osmologii (ina-
czej odorologia, olfaktronika). Nie
wg³êbiaj¹c siê zbytnio w liczne defini-
cje, nale¿y ogólnie stwierdziæ, ¿e
osmologia to technika kryminalistycz-
na zajmuj¹ca siê badaniem œladów
zapachowych

3

. Wydaje siê, ¿e zacie-

œnianie definicji osmologii tylko i wy-
³¹cznie do identyfikacji œladów zapa-
chowych cz³owieka sp³yca nieco to
zagadnienie, gdy¿ technika ta ma na
celu u³atwienie identyfikacji zapacho-
wej. Osmologia jest obecnie nie tylko
jedn¹ z najm³odszych i kontrowersyj-
nych technik kryminalistycznych, lecz
tak¿e najbardziej dynamiczn¹ w swo-
im rozwoju, a u¿ycie psów specjalnie
szkolonych do celów identyfikacyj-
nych wykracza ju¿, i to znacznie,
poza identyfikacjê w szeregach se-
lekcyjnych.

Jak ju¿ podkreœlono wczeœniej,

osmologia jest dzia³em techniki kry-
minalistycznej, który wzbudza jak do-
t¹d najwiêksze kontrowersje. Niejed-
nokrotnie w wielu dyskusjach na tej
p³aszczyŸnie zapomina siê jednak
o kilku podstawach, a przede wszyst-
kim o tym, ¿e:

a) sprawca na miejscu zdarzenia

nie ma mo¿liwoœci dzia³ania
bezzapachowego, co oznacza,
¿e ka¿dy cz³owiek wydziela za-
pachy, które pozostawia tam,
gdzie wchodzi w bezpoœredni
kontakt z otoczeniem

4

;

b) sprawnoœæ wêchowa psów jest

ponad 110 tys. razy wiêksza ni¿
przeciêtnego cz³owieka, a pies
tropi¹cy jest w stanie rozró¿niæ
pó³ miliona zapachów

5

;

c) kryminalistyka nie dysponuje

jak dot¹d odpowiednio czu³ymi
metodami analitycznymi, które
pozwoli³yby ujawniæ, a nastêp-

nie zidentyfikowaæ œlady zapa-
chowe cz³owieka, wobec czego
jedynym sposobem jest wyko-
rzystanie specjalnie przeszkolo-
nych psów;

d) zapach cz³owieka jest indywi-

dualny do tego stopnia, ¿e do
niedawna twierdzono, i¿ jest on
zapisany w ludzkim genomie,
ostatnie badania wykaza³y jed-
nak, ¿e psy s¹ w stanie odró¿-
niæ nawet zapach bliŸni¹t mo-
nozygotycznych

6

.

Osmologia, jak zaznaczono wy¿ej,

to nie tylko identyfikacja œladów za-
pachowych cz³owieka, ale równie¿
szereg czynnoœci, do których wyko-
rzystuje siê psy w pracy dochodze-
niowo-œledczej, a tak¿e identyfikacja
zapachu zw³ok ludzkich zarówno na
powierzchni l¹du, jak i pod wod¹. Je-
¿eli ju¿ bardziej widoczna jest praca
psów przy poszukiwaniu zw³ok na l¹-
dzie, to wykorzystanie psów do po-
szukiwañ pod wod¹ wydaje siê ca³ko-
witym novum.

Osmologia podwodna jest swego

rodzaju odmian¹ klasycznej osmolo-
gii z tym tylko wyj¹tkiem, ¿e jako
dzia³ kryminalistyki zajmuje siê iden-
tyfikacj¹ i sposobem rozprzestrzenia-
nia siê zapachów znajduj¹cych siê
pod powierzchni¹ wody. Ju¿ na sa-
mym pocz¹tku nale¿y zaznaczyæ, ¿e
pies pracuje na wodzie, a skutecz-
noϾ wykorzystania psa do tego ro-
dzaju poszukiwañ zale¿y od wspó³-
dzia³ania trzech czynników: psa,
przewodnika i p³etwonurka. W poszu-
kiwaniu zw³ok pod wod¹ wykorzystu-
je siê psy specjalne, wytresowane do
realizacji tego typu poszukiwañ. Po-
mocne w wykonywaniu tych zadañ
rasy to przede wszystkim owczarek
niemiecki, labrador czy nowofun-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 249/05

53

Z PRAKTYKI

Niektóre osmologiczne aspekty pracy psa
przeszkolonego do poszukiwania zw³ok pod wod¹.
Podstawy prowadzenia akcji poszukiwawczej

1

znajduje siê przy powierzchni wody.
Nastêpnie zapach unosi siê i jest nie-
siony z pr¹dem, a kiedy dociera do
powierzchni wody, powietrze niesie
go w kierunku, w którym wieje wiatr.
Bazuj¹c na alarmach podnoszonych
przez psa, pr¹dzie wody i kierunku
wiatru, przewodnik okreœlia, gdzie
najprawdopodobniej znajduje siê cia-
³o, co znacznie u³atwia pracê p³etwo-
nurkom. Zapach zbiera siê te¿ w ta-
kich miejscach na powierzchni wody,
jak np. k³ody, ga³êzie. Co wa¿niejsze,
ró¿nice w temperaturze na ró¿nej
g³êbokoœci równie¿ zatrzymuj¹ za-
pach. ZnajomoϾ specyfiki danego
zbiornika mo¿e wiêc znacznie u³atwiæ
poszukiwania. Ró¿nica w tem-
peraturze mo¿e powstrzymywaæ za-
pach od wydostania siê na po-
wierzchniê, zapach mo¿e te¿ prze-
mieszczaæ siê wzd³u¿ ró¿nych tem-
peraturowo warstw wody.

Nale¿y zwróciæ uwagê na fakt, ¿e

w odpowiednich warunkach pies za-
znaczy nawet miejsce, w którym
znajduje siê np. kawa³ek oderwanej
skóry, przeniesiony pr¹dem z dala od
cia³a (w szczególnoœci dotyczy to
rzek). Ponadto kiedy cia³o zanurzone
jest czêœciowo, zapach mo¿e byæ
niesiony w ka¿dym kierunku, a na te-
renach bagnistych zapach niesiony
jest z pr¹dem wody w kierunku sta-
wu. Co równie istotne, w jeziorach,
gdzie przez ca³y rok jest stosunkowo
zimna woda maj¹ca ok. 4–5

o

C,

a maks. g³êbokoœæ jest wiêksza ni¿
10–15 m, zw³oki mog¹ nie zostaæ ni-
gdy odnalezione, gdy¿ tworzy siê nie-
wystarczaj¹ca iloœæ gazów, które sta-
nowi¹ dla psa najistotniejszy bodziec
zapachowy w poszukiwaniu zw³ok.
Ponadto w tak niskiej temperaturze
zw³oki ulegaj¹ t³uszczowo-wosko-
wym przemianom utrwalaj¹cym,
a w takich warunkach u¿ycie psa do
poszukiwañ zw³ok pod wod¹ wydaje
siê bezskuteczne, gdy¿ pies bêdzie
alarmowa³ zbyt czêsto lub wcale.

Poszukiwanie powinno siê odby-

waæ pod wiatr i pod pr¹d. Psy mog¹
odnajdowaæ zw³oki – i rzeczywiœcie

to robi¹ – w bystrych wodach o sil-
nym nurcie. Czasami warunki takie
pozwalaj¹ na wydostanie siê zapa-
chu, o czym pies jasno alarmuje.
Zdarzy³y siê przypadki, ¿e pies pod-
niós³ alarm prawie nad sam¹ ofiar¹
w rzece o poziomie ponad 2,5 m wy¿-
szym ni¿ zwykle, ale wtedy pr¹d mia³
kierunek po³udniowy, a wiatr wia³
w kierunku pó³nocnym

14

. Dodatkowo

czêsto zapomina siê o bardzo wa¿nej
kwestii, a mianowicie ¿e biologiczne
i organiczne ¿ywe istoty produkuj¹ po
œmierci podobne chemicznie sub-
stancje i gazy, co mówi¹c bardziej
obrazowo, oznacza, ¿e ludzie, ptaki
i ryby mog¹ pachnieæ dla psa bardzo
podobnie, a w szczególnoœci we
wczesnym procesie rozk³adu gnilne-
go. Jest to bezpoœrednio zwi¹zane
z tym, ¿e zw³oki wydzielaj¹ gazy, któ-
re stanowi¹ dla psa podstawowe ele-
menty do wyœledzenia, tj.: dwutlenek
wêgla, tlenek wêgla, siarkowodór,
metan, azot, amoniak (ten ostatni
zw³aszcza podczas przemian t³usz-
czowo-woskowych)

15

.

Jeœli zna siê podstawy rozchodze-

nia siê zapachu pod wod¹ i specyfikê
danego zbiornika, mo¿na opracowaæ
to, co potocznie nazywamy zasadami
wspó³pracy psa, przewodnika oraz
p³etwonurka. P³etwonurkowie niejed-
nokrotnie s¹ zmuszeni poszukiwaæ
zw³ok pod wod¹ na wyczucie, a prze-
wodnik musi polegaæ na swoim psie,
oczywiste jest wiêc, ¿e techniki po-
szukiwañ wodnych wymagaj¹ wiêcej
pracy ni¿ na powierzchni l¹du

16

.

Tak jak zaznaczono, zapach zw³ok

wydobywa siê z miejsca, w którym
one siê znajduj¹, w postaci sto¿ka
o szczycie umieszczonym w miejscu
u³o¿enia zw³ok i podstawie pokrywa-
j¹cej siê z powierzchni¹ wody, wobec
czego najlepsz¹ metod¹ poszuki-
wawcz¹ przyjêt¹ podczas akcji wyda-
je siê metoda okrê¿na. Mówi¹c bar-
dzo ogólnie, polega ona na tym, ¿e
p³etwonurek znajduj¹cy siê pod tafl¹
wody zatacza pe³ne krêgi o promie-
niu równym d³ugoœci liny przytwier-
dzonej do miejsca przeszukiwanego

obszaru. Po ka¿dym krêgu lina jest
skracana (b¹dŸ wyd³u¿ana), nastêp-
nie p³etwonurek zatacza mniejszy
(lub wiêkszy) kr¹g

17

. Warte podkre-

œlenia jest to, ¿e œrodkiem okrêgu po-
winno byæ miejsce zaznaczone przez
psa. Jest to metoda najprostsza i naj-
bardziej logiczna, skoro zapach pod
wod¹ rozchodzi siê w postaci sto¿ka.
Jest to tak¿e zwi¹zane z jakoœci¹
zbiornika, a

przede wszystkim

pr¹dami w nim. Nale¿y jednak przy-
j¹æ, ¿e minimalny promieñ okrêgu
przy minimalnym pr¹dzie powinien
wynosiæ 1,5–4 m. Przy du¿ym pr¹-
dzie w rzece promieñ okrêgu powi-
nien wynosiæ nawet do 10 m, co nie
wyklucza faktu, ¿e zw³oki mog¹ siê
znajdowaæ dok³adnie w miejscu za-
znaczonym przez psa. Nie oznacza
to równie¿, ¿e metoda poszukiwañ
sektorowych nie powinna byæ brana
pod uwagê. Przyjmuje siê, ¿e metoda
poszukiwañ sektorowych jest czê-
œciej stosowana ni¿ okrê¿na, nale¿y
jednak pamiêtaæ, i¿ metoda sektoro-
wa jest bardziej wskazana, gdy zw³o-
ki zawieszone s¹ w toni, natomiast
okrê¿na powinna byæ stosowana wte-
dy, gdy istnieje du¿e prawdopodo-
bieñstwo, ¿e zw³oki spoczywaj¹ na
dnie akwenu

18

.

Pies, jak nietrudno siê domyœliæ,

nie schodzi pod wodê, tylko zazna-
cza zapach na powierzchni akwenu,
przebywaj¹c w tym czasie na ³ódce,
a najlepiej na pontonie (chocia¿ nie-
jednokrotnie us³yszeæ mo¿na pytania
w rodzaju: to pies nurkuje?). Ka¿dy
p³etwonurek powinien sobie zdawaæ
sprawê z tego, ¿e je¿eli pies zazna-
czy zapach na powierzchni, to nie
oznacza to, ¿e poszukiwane zw³oki
znajduj¹ siê dok³adnie w linii prostej
pod wod¹. Wi¹¿e siê to bezpoœrednio
z tym, ¿e zapach pod wod¹ ma po-
staæ sto¿ka zapachu (co podkreœlano
niejednokrotnie w tym artykule). Pies
przez ca³y czas naw¹chuje wodê,
a swojego przewodnika alarmuje do-
piero wtedy, gdy zaznaczy zapach
w konkretnym miejscu. Najczêœciej
alarmowanie polega na tym, ¿e pies

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 249/05

54

Z PRAKTYKI

dland, z czego 63% to owczarki nie-
mieckie

7

(wg ankiety pañstw cz³on-

kowskich Interpolu).

W Polsce psy przeszkolone do po-

szukiwañ zw³ok pod wod¹ znajduj¹
siê g³ównie na komisariatach wod-
nych Policji. Trudno jest okreœliæ do-
k³adnie ich liczbê, ale z ca³¹ pewno-
œci¹ jest ich niewiele. Nie ma te¿
potrzeby zag³êbiaæ siê w kwestiê
szkolenia tego typu psów, gdy¿ nale-
¿y to do zadañ Centrum Szkolenia
Policji. Artyku³ dotyczy praktycznych
mo¿liwoœci wykorzystania psa prze-
szkolonego do poszukiwañ zw³ok
pod wod¹ podczas wstêpnych czyn-
noœci kryminalistycznych i proceso-
wych w postêpowaniu przygotowaw-
czym przy poszukiwaniu zw³ok znaj-
duj¹cych siê pod wod¹.

Nie mo¿na jednak ca³kowicie po-

min¹æ podstaw szkolenia takiego
psa. Tak jak zaznaczono, w wiêkszo-
œci przypadków psy specjalne prze-
szkolone do poszukiwañ zw³ok pod
wod¹ pracuj¹ z policj¹, wiêc i szkole-
nie odbywa siê w warunkach szko³y
policyjnej, gdzie psy szkoli siê rów-
nie¿ w zakresie poszukiwañ zw³ok
pod wod¹. Tego typu szkolenie pod-
stawowe trwa oko³o 6–7 miesiêcy
i jest zakoñczone egzaminem, po
którym pies uzyskuje atest, corocznie
potwierdzany w Centrum Szkolenia
Policji

8

.

Szkolenie psów do poszukiwañ

zw³ok pod wod¹ jest ukierunkowane
na oswojenie psa z szeregiem no-
wych zjawisk, przede wszystkim
z wod¹, która musi kojarzyæ siê psu
z przyjemnoœci¹, a nie ze strachem.
Wa¿ne jest te¿, by przyzwyczaiæ psa
do ³ódki: nale¿y nauczyæ go wcho-
dzenia na ³ódŸ i wychodzenia z niej
bez jednoczesnego jej przechylania,
poniewa¿ pies musi czuæ siê na ³ód-
ce swobodnie i umieæ w niej podró¿o-
waæ. Ponadto nale¿y przyzwyczaiæ
psa do pracy silnika na wszystkich
obrotach, a tak¿e do wiose³. Przyjmu-
je siê, ¿e pies podczas akcji nie powi-
nien p³ywaæ. Jeœli przewodnik wie, ¿e
jego pies lubi wskakiwaæ do wody, to

powinien obligatoryjnie zaopatrzyæ
zwierzê w kamizelkê ze specjalnymi
uchwytami u³atwiaj¹cymi szybkie wy-
ci¹gniêcie psa z wody (obecnie wy-
konuje siê je z neoprenu, czyli tzw.
pianki neoprenowej). Pies powinien
ponadto przywykn¹æ do widoku p³e-
twonurka, dlatego musi obserwowaæ
poszczególne etapy zak³adania
sprzêtu nurkowego i oswoiæ siê z ni-
mi, musi widzieæ, jak nurek siê zanu-
rza i wynurza. Co wiêcej, powinno to
byæ dla psa normalne, w przeciwnym
razie mo¿e zachowywaæ siê agre-
sywnie, ze wzglêdu na zapach i
wygl¹d p³etwonurka. Ponadto p³e-
twonurek powinien sam zwabiæ do
siebie psa, a po wynurzeniu daæ mu
smako³yk. Niew¹tpliwie jest to naj-
wa¿niejszy etap szkolenia psa, gdy¿
dopiero teraz pies zaczyna alarmo-
waæ o wydobywaj¹cym siê spod wo-
dy zapachu ludzkim. Nurek powinien
zanurzaæ siê i wynurzaæ, co sprawia,
¿e pies rozumie fakt, ¿e ofiara mo¿e
znajdowaæ siê pod wod¹

9

.

Zapach podlega specyficznym

procesom nie tylko na powierzchni l¹-
du, ale równie¿ pod wod¹, st¹d te¿
wprowadzono do niniejszego
artyku³u nazewnictwo osmologii pod-
wodnej jako techniki kryminalistycz-
nej zajmuj¹cej siê identyfikacj¹ i roz-
przestrzenianiem siê zapachów znaj-
duj¹cych siê pod powierzchni¹ wody.
Taka identyfikacja ma miejsce oczy-
wiœcie na powierzchni zbiornika wod-
nego, natomiast pod wod¹ podlega,
jak wspomniano wy¿ej, specyficznym
zjawiskom. Zapach zw³ok nie jest ju¿
tak indywidualny jak zapach ka¿dego
cz³owieka. W Polsce, bez wzglêdu na
to, czy psa szkoli siê do poszukiwa-
nia zw³ok pod wod¹, czy na po-
wierzchni l¹du, zabronione jest szko-
lenie na szcz¹tkach ludzkich, ale ju¿
przyk³adowo w Czechach jest to do-
zwolone. Nie ma to znaczenia
w przypadku gdy zw³oki przele¿a³y
d³u¿szy czas na dnie zbiornika wod-
nego, lepsze wyniki bowiem osi¹ga
siê dopiero po wys³aniu psa na po-
nowne poszukiwania po uzyskaniu

naturalnego materia³u z ludzkich
zw³ok

10

.

W naszym kraju szkoli siê psy

w zasadzie na dwóch specjalnych
preparatach imituj¹cych zapach
zw³ok ludzkich, tzw. pseudozw³o-
kach

11

. Przyjmuje siê, ¿e tego typu

preparaty s¹ najbezpieczniejsze dla
psa, a konkretnie dla œluzówki jego
nosa, dlatego nie zaleca siê ju¿ sto-
sowania œrodków zastêpczych typu:
cadarerine (tzw. zapach trupi), putre-
scine (zapach gnij¹cych zw³ok) oraz
isobutyric acid (kwas izobutylowy),
gdy¿ mog¹ one wywo³aæ u psa stany
napiêcia i irytacji. Pies mo¿e stawaæ
siê po nich agresywny, a kwas izobu-
tylowy mo¿e byæ niebezpieczny, jak
ju¿ wspomniano, dla œluzówki nosa
psa

12

. Warto równie¿ podkreœliæ, ¿e

jeœli pies potrafi zaznaczyæ na po-
wierzchni wody zapach pseudozw-
³ok, to tym bardziej bêdzie skutecznie
zaznacza³ zapach prawdziwych
zw³ok.

Podczas akcji poszukiwawczej

sukces polega na zgraniu trzech pod-
stawowych elementów: psa specjal-
nie przeszkolonego do poszukiwania
zw³ok pod wod¹, jego przewodnika
oraz p³etwonurka. Prawd¹ jest, ¿e
akcje poszukiwawcze z u¿yciem psa
przeszkolonego do poszukiwañ
zw³ok pod wod¹ to rzadkoœæ. Co wiê-
cej, psy pod tym wzglêdem s¹, przy-
najmniej zdaniem autorki, niedoce-
niane, a ju¿ w szczególnoœci ich zdol-
noœci wêchowe. Jest to b³¹d, i to po-
wa¿ny, gdy¿ niejednokrotnie dobrze
wyszkolony pies jest w stanie wyczuæ
na powierzchni zbiornika wiêcej, ni¿
p³etwonurek zobaczyæ pod wod¹
przy s³abej widocznoœci

13

. Zanim

jednak zostan¹ przedstawione pod-
stawowe zasady wspó³pracy p³etwo-
nurka z psem i jego przewodnikiem,
warto wyjaœniæ, jakim zjawiskom pod
wod¹ i na jej powierzchni podlega za-
pach zw³ok i na czym polega jego
identyfikacja.

Zapach cia³a zanurzonego w wo-

dzie ma postaæ sto¿ka zapachu, tzn.
mo¿na przyj¹æ, ¿e podstawa sto¿ka

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 249/05

55

Z PRAKTYKI

uderza ³apami w wodê, próbuje j¹
gryŸæ, szczeka i przewiesza siê przez
burtê, co oznacza, ¿e w tym miejscu
zapach wydobywa siê najintensyw-
niej. Niestety nie wiadomo, do jakiej
maks. g³êbokoœci psy s¹ w stanie za-
znaczyæ zapach zw³ok na powierzch-
ni danego zbiornika wodnego

19

.

W ka¿dej sytuacji nale¿y pamiêtaæ

o podstawowej zasadzie: niezbêdna
jest znajomoϾ specyfiki danego
zbiornika, tj. wymienionych ju¿ wy¿ej
maks. g³êbokoœci, termokliny i innych
warstw termicznych wody, pr¹dów,
istnienia starorzeczy (co ma miejsce
w przypadku sztucznych jezior –
zbiorników retencyjnych powsta³ych
w wyniku spiêtrzenia wody na skutek
budowy tamy, np. najwiêksze sztucz-
ne jezioro w Polsce Jezioro Soliñ-
skie) oraz wszystkich czynników, któ-
re maj¹ wp³yw na przemieszczanie
siê zw³ok w wodzie. Czasami nawet
przydatny jest podstawowy zakres
wiedzy z dziedziny hydrologii czy hy-
drobiologii. Nie chodzi przy tym o to,
aby p³etwonurkowie czy przewodnicy
psów studiowali dok³adnie specyfikê
danego zbiornika przed akcj¹ poszu-
kiwawcz¹, tylko poznali umiejêtnoœæ
operowania wymienionymi pojêciami
w podstawowym zakresie, bo prze-
cie¿ wypada wiedzieæ, czy przepro-
wadzenie akcji z

psem prze-

szkolonym do poszukiwania zw³ok
pod wod¹ ma w ogóle sens i w jakim
stopniu bêdzie skuteczne. Jednym
z kluczowych zagadnieñ podczas po-
szukiwañ tego typu jest, jak siê wyda-
je, wczeœniejsze okreœlenie g³êboko-
œci, na jakiej znajduje siê termoklina
w jeziorach, i nurtu wody w rzekach.
Termoklina jest zjawiskiem o tyle cie-
kawym, ¿e w niektórych jeziorach ma
charakter jedynie ró¿nych temperatu-
rowo warstw na poszczególnych g³ê-
bokoœciach, przy czym ró¿nica ta jest
nieznaczna (g³ównie w jeziorach
sztucznych, zbiornikach retencyj-
nych).

Dlaczego tak wa¿ny jest przekrój

termiczny warstw wody? Otó¿ termo-
klina lub przylegaj¹ce warstwy wody

o du¿ej ró¿nicy temperatur zatrzymu-
j¹ pod wod¹ zapach, który prze-
mieszcza siê wtedy wzd³u¿ ró¿nych
temperaturowo warstw. Jeœli zapach
wydostanie siê ju¿ na powierzchniê
wody, to i tak nast¹pi to w miejscu
znacznie oddalonym od faktycznego
miejsca znajdowania siê zw³ok. Lo-
giczne wobec tego jest to, ¿e je¿eli
ró¿nice miêdzy poszczególnymi war-
stwami bêd¹ znaczne, to przeprowa-
dzenie akcji z u¿yciem psa specjalne-
go bêdzie bezskuteczne, a w najlep-
szym przypadku znacznie ograniczo-
ne.

Badania ró¿nic temperatury

w

przekroju termicznym wody

w miesi¹cach letnich i jesiennych
w Jeziorze Soliñskim potwierdzi³y,
¿e jezioro to ze wzglêdu na swoj¹
specyfikê zbiornika retencyjnego ma
specyficzn¹ granicê termiczn¹.
W zwi¹zku z rozchodzeniem siê za-
pachu zw³ok ludzkich pod wod¹
mo¿na przyj¹æ, na podstawie pomia-
rów termicznych wody i analogicz-
nych pomiarów dokonanych w Je-
ziorze Soliñskim, ¿e w miesi¹cach
letnich przy temperaturze powietrza
ok. 26

o

C termoklina, a dok³adniej

ró¿ne temperaturowo warstwy wody,
wystêpuj¹ na g³êbokoœci miêdzy
8 a 9 i miêdzy 9 a 10 m (w tym dru-
gim przypadku, tj., miêdzy 9 i 10 m,
wtedy gdy pomiary by³y dokonywa-
ne na g³êbokoœci maks. 50 m)

20

.

Ró¿nica temperatury pomiêdzy war-
stw¹ p³ytsz¹ a g³êbsz¹ wynosi³a
3–4

o

C, zapach zw³ok ludzkich prze-

mieszcza³ siê wiêc wzd³u¿ g³êboko-
œci 9 lub 10 m. Mo¿na jednak przy-
j¹æ, ¿e ró¿nica temperatur pomiêdzy
warstwami wody wynosz¹ca 3 lub
4

o

C nie jest znaczna, co w konse-

kwencji sk³ania do sformu³owania
wniosku, ¿e zapach zw³ok bêdzie
przemiesza³ siê na g³êbokoœci grani-
cy termicznej na bardzo nieznacz-
nych d³ugoœciach, tak ¿e pies jest
w stanie zaznaczyæ miejsce namie-
rzenia zapachu w nieznacznej odle-
g³oœci od rzeczywistego miejsca
znajdowania siê zw³ok pod wod¹,

przy jednoczesnym uwzglêdnieniu
kierunku wiatru i pr¹du.

Jeœli pominiemy znaczne g³êboko-

œci w Jeziorze Soliñskim, to wydaje
siê trafny pogl¹d, ¿e u¿ycie psa do
akcji poszukiwawczej maj¹cej na ce-
lu odnalezienie zw³ok pod wod¹ jest
wskazane, przy wstêpnym za³o¿eniu
g³êbokoœci do 20 m. Nale¿y jednak
zaznaczyæ, ¿e najbardziej godne
polecenia by³oby prowadzenie po-
szukiwania zw³ok pod wod¹ w jesien-
nych miesi¹cach przejœciowych. We-
d³ug wstêpnych pomiarów w listopa-
dzie i na pocz¹tku grudnia 2004 r.
temperatura wody w Jeziorze Soliñ-
skim jest sta³a w stosunku do g³êbo-
koœci wykonywania pomiarów, tj. do
25 m, i wynosi³a odpowiednio w miej-
scach pomiarowych (g³êbokoœæ
maks. 45 m) 5,6

o

C i 5,9

o

C i by³a rów-

na temperaturze powietrza. Na g³ê-
bokoœci do 25 m nie wystêpowa³y
ró¿ne temperaturowo warstwy wody.
Nie istnia³y zatem naturalne prze-
szkody zatrzymuj¹ce zapach zw³ok
ludzkich pod wod¹, co zdecydowanie
wp³ywa na zwiêkszenie skutecznoœci
przeprowadzonej akcji poszukiwaw-
czej przy u¿yciu psa policyjnego
przeszkolonego do poszukiwañ
zw³ok pod wod¹

21

.

„Ka¿de przestêpstwo, a zw³aszcza

przeciwko ¿yciu, pozostawia na miej-
scu czynu i na ciele ofiary mniej lub
wiêcej wyraŸne i widoczne œlady

”22

.

Pamiêtajmy, ¿e d¹¿enie do g³ównego
celu kryminalistyki powinno byæ to¿-
same z metodycznym i strategicznym
myœleniem osób bior¹cych udzia³
w tak wa¿nej czynnoœci kryminali-
stycznej i procesowej, jak¹ s¹ oglê-
dziny miejsca znalezienia zw³ok. Aby
dokonaæ oglêdzin tego miejsca lub
póŸniejszych oglêdzin zewnêtrznych
zw³ok na miejscu znalezienia, nale¿y
wykonaæ najpierw szereg czynnoœci,
które maj¹ na celu ujawnienie cia³a.
Je¿eli zw³oki znajduj¹ siê w wodzie,
jest to szczególnie trudne, czêsto
prawie niemo¿liwe. Gdy mamy do
czynienia z podejrzeniem o dzia³anie
osób trzecich i czynem przestêpnym,

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 249/05

56

Z PRAKTYKI

determinacja odnalezienia zw³ok jako
dowodu w postêpowaniu przygoto-
wawczym powinna byæ ukierunkowa-
na na d¹¿enie do tego, aby wszystki-
mi mo¿liwymi sposobami tak istotny
dowód odnaleŸæ. Je¿eli dzia³anie
podczas poszukiwañ zw³ok znajduj¹-
cych siê pod wod¹ mo¿e byæ uspraw-
nione przez pracê specjalnie do tego
przeszkolonych psów, to nie wydaje
siê, by wszystkie sceptyczne teorie
dotycz¹ce osmologii by³y istotne
w obliczu jednej, ale bardzo praktycz-
nej kwestii: praca psa na wodzie mo-
¿e byæ skuteczna i pomóc w dzia³a-
niach zmierzaj¹cych do odnalezienia
zw³ok

23

.

Podstawowa zasada przy poszuki-

waniach brzmi: „nigdy nie nie doce-
niaj tego, co pies mo¿e wykryæ”

24

.

Przyjmuje siê, ¿e obowi¹zuje ona za-
równo przewodnika psa, jak i innych
uczestników akcji poszukiwawczej.
Nie mo¿na wiêc lekcewa¿yæ tego, do
czego podchodzi siê sceptycznie. Je-
¿eli nawet osmologia wzbudza kon-
trowersje, to nie oznacza to, ¿e nale-
¿y dyskwalifikowaæ zdolnoœci wêcho-
we psów, czy choæby mo¿liwoœci pra-
cy psa podczas poszukiwañ.

Anna Bodziak

Artyku³ opracowano przy wspó³-

pracy technicznej w zakresie nurko-
wania z Ocean Pro.

PRZYPISY

1 Autorka dziêkuje za wspó³pracê

przy powstaniu artyku³u przewodni-
kom psów policyjnych: sier¿. T. Ra-
deckiemu oraz post. K. Boborow-
skiemu z Komisariatu Wodnego Po-
licji KWP we Wroc³awiu;

2 Kryminalistyka, J. Widacki (red.),

Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa
1999, s. 3;

3 Ibidem, s. 267,
4 B. Ho³yst: Kryminalistyka, PWN,

Warszawa 2000, s. 401;

5 Ibidem, s. 400–401;

6 J. Wójcikiewicz: Ekspertyza s¹do-

wa, Zakamycze 2002, s. 207;

7 www.kryminalistyka.pl/osmologia/

Najczêœciej wykorzystywane w s³u¿-
bach policyjnych rasy psów – wg an-
kiety przeprowadzonej wœród 17
pañstw cz³onkowskich Interpolu –
dotyczy ogólnie badañ osmologicz-
nych;

8 www.kryminalistyka.pl/osmologia/;
9 S. Bulanda: Gotów! Tresura psa po-

szukiwawczo-ratowniczego, Gdañsk
2000, s. 99–100;

10 Materia³y szkoleniowe Top Dog

Training School, Phoenix-New
York, USA, s. 4;

11 Preparaty produkowane s¹ przez

firmê Sigma: pseudozw³oki 1 imitu-
j¹ce zapach zw³ok „œwie¿ych” oraz
pseudozw³oki 2 imituj¹ce zapach
zw³ok „starszych i g³êbiej ukrytych”,
potocznie zwane sigma 1 i sigma 2;

12 Materia³y szkoleniowe Top… s.

2–3;

13 A. Bodziak: Czterono¿ni specjali-

œci, „Podwodny œwiat”, 2005, nr 3,
s. 30–31;

14 S. Bulanda, op. cit., s. 99–100;
15 N. Sharp: Wprowadzenie do tech-

nik szkolenia psów w lokalizowaniu
gnij¹cych i roz³o¿onych zw³ok. Zro-
zumienie chemicznych zmian po
œmierci. Jak œrodowiskowe zmiany
mog¹ wp³yn¹æ na mo¿liwoœæ wy-
krycia i metod tresury, s. 19–21;

16 S. Bulanda, op.cit., s. 99,

17 J. £aciñski: Nurkowe metody po-

szukiwawcze i wydobywcze, 1999
(niepublikowane);

18 Ibidem, metoda sektorowa polega

na wyznaczeniu sektorów, a na-
stêpnie ich przeszukaniu. Metoda
ta daje mo¿liwoœæ przeszukania

wiêkszych obszarów dna, jest jed-
nak bardziej czasoch³onna;

19 S. Bulanda, op.cit., s. 99–111; Ma-

teria³y szkoleniowe Top… s. 1–9, N.
Sharp: op.cit., s. 19–21;

20 Powy¿sze pomiary wykonano

w okresie od lipca do grudnia 2004
r. w Jeziorze Soliñskim za pomoc¹
miernika termometrycznego, który
zosta³ skalibrowany z miernikiem
temperatury i tlenu rozpuszczone-
go w wodzie, firmy YSI. Szczegó³o-
we badania termokliny po konsul-
tacjach naukowych zostan¹ opubli-
kowane w odrêbnych artyku³ach.
Badania porównano z niepubliko-
wanymi badaniami dr M. Prus,
z wynikiem prawie ca³kowitej zgod-
noœci;

21 Badania termokliny w Jeziorze So-

liñskim w miesi¹cach letnich zosta-
³y wykonane dziêki uprzejmoœci
Zespo³u Elektrowni Wodnych Soli-
na-Myczkowce;

22 J.S. Olbrycht: Medycyna s¹dowa

w procesie karnym, PZWL, War-
szawa 1957, s. 187;

23 Na Komisariacie Wodnym Policji

KWP we Wroc³awiu znajduj¹ siê
dwa psy przeszkolone do poszuki-
wania zw³ok pod wod¹: owczarek
niemiecki Manko oraz labrador
Leo. Oczywiœcie jako psy policyjne
maj¹ policyjnych przewodników.
S¹ nimi sier¿. Tomasz Radecki
oraz post. Krzysztof Boborowski.
Skutecznoœæ pracy tych psów uda-
³o mi siê zaobserwowaæ osobiœcie,
co wiêcej, tego typu obserwacje
sprawi³y, ¿e obecnie podziwiam
umiejêtnoœci psów przeszkolonych
do pracy na wodzie, ich przewodni-
ków oraz p³etwonurków, bo nie jest
rzecz¹ prost¹ „rozumieæ to, czego
nie rozumie wiêkszoœæ”;

24 S. Bulanda, op.cit., s. 111.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 249/05

57

Z PRAKTYKI