HUGH LOFTING

Ogród zoologiczny

Doktora Dolittle

- Polinezjo - powiedziałem opierając się o poręcz krzesła i ogryzając czubek gęsiego

pióra - jaki byłby według ciebie najlepszy wstęp do nowej książki o doktorze Dolinie?

Stara papuga, która przeglądała się w szklanym kałamarzu na moim biurku, przestała

podziwiać swoje odbicie i spojrzała na mnie bystro.

- Jeszcze jedna książka! - zawołała Polinezja. - Więc będzie jeszcze jedna książka o

doktorze Dolinie?

- Rozumie się, oczywiście - powiedziałem - przecież chcielibyśmy opisać wszystkie

przygody z życia doktora, a pozostało ich jeszcze bardzo dużo.

- Tak, tak, masz słuszność - odpowiedziała Polinezja. - Zastanawiałam się tylko nad

tym, kto właściwie decyduje, ile książek o doktorze Dolinie ma się jeszcze ukazać.

- Myślę, że przede wszystkim czytelnicy. Ale powiedz mi, od czego ty zaczęłabyś tę

nową książkę?

- Szanowny panie Tomaszu Stubbins - powiedziała Polinezja i zmrużyła oczy. - Na to

pytanie trudno jest odpowiedzieć. W życiu doktora Dolittle było tyle ciekawych przygód, że

raczej chodzi o to, co opuścić, a nie o to, co wybrać. Twoje włosy, kochany Tomku, siwieją już

nieco na skroniach. Gdybyś rzeczywiście chciał opisać wszystko, co się doktorowi zdarzyło,

byłbyś chyba w moim wieku, zanim byś doszedł do końca. Chociaż nie dla uczonych piszesz

twoją książkę, muszę ci wyznać, często myślę o tym, że ty, jako jedyny człowiek, który poza

doktorem Dolittle zna mowę zwierząt, że ty właściwie powinieneś napisać coś uczonego z

dziedziny nauk przyrodniczych. Mam na myśli coś uczonego, z czego ludzie mogliby osiągnąć

jakąś korzyść. Ale może to jeszcze kiedyś nastąpi. Jak powiedziałeś, dzieje życia tego

wielkiego człowieka wciąż nas jeszcze zajmują. Jak zacząć opowiadanie? Hm! Dlaczego nie

rozpocząć od tej chwili, kiedy to wszyscy razem wracaliśmy do Puddleby nad rzeką Marsh we

wnętrzu olbrzymiego Ślimaka; pamiętasz tę podróż po dnie morskim?

- Tak - powiedziałem - sam myślałem już o tym, żeby od tego zacząć (gdyż liczne,

piętrzące się jedna za drugą przygody, które potem nastąpiły, odsunęły tę historię w dal).

- Tak, tak, ale teraz idzie mi o „co” niż o „jak”; co opuścić, a co opowiedzieć? Które

przygody i zdarzenia są najciekawsze i powinny być opisane?

- Hm - powiedziała Polinezja - oto pytanie! Jakże często, gdy doktor, wybierając się w

podróż, pakował swoją czarną torbę, słyszałam go mówiącego to samo:

„Co zostawić, a co zabrać ze sobą, oto pytanie”. Mógł przez pół godziny rozmyślać, czy

ma zapakować brzytwę, czy nie. Twierdził, że odłamkiem szkła z potłuczonej butelki można

się także doskonale ogolić, jeśli się umie właściwie go używać. Wiesz przecież, jak nie cierpiał

zabierania dużego bagażu w podróż. Zazwyczaj więc postanawiał zostawiać brzytwę w domu.

Ale obie z Dab-Dab bałyśmy się tak bardzo, żeby się doktor nie skaleczył szkłem, że

otwierałyśmy za każdym razem przed jego odjazdem torbę i skrycie wkładałyśmy tam brzytwę.

A ponieważ doktor potem nie mógł sobie nigdy przypomnieć, jak ostatecznie rozstrzygnął tę

kwestię, więc udawało się nam to bardzo dobrze.

- Tak, tak – powiedziałem - ale na moje pytanie nie dałaś mi jeszcze odpowiedzi.

Polinezja milczała przez chwilę.

- Jak się ta książka ma nazywać?

- OGRÓD ZOOLOGICZNY DOKTORA DOLITTLE.

- Hm - mruknęła - więc musisz się jak najprędzej zabrać do tej części opowiadania, w

której jest mowa o ogrodzie zoologicznym. Ale przedtem byłoby dobrze powiedzieć coś o

twoim powrocie, o rodzicach i o innych rzeczach. Pomyśl, że byłeś prawie przez trzy lata

nieobecny. Jest to co prawda trochę sentymentalne. Ale niektórzy ludzie lubią książki

wzruszające. Naprawdę, znałam pewną starszą panią, która przepadała za książkami

wzruszającymi ją do łez. Zwykła...

- Tak, tak - przerwałem jej szybko, gdy spostrzegłem, że stara papuga zbacza na inny

temat. - Wróćmy do tego, o czym mówiliśmy.

- A więc - rzekła Polinezja - zdaje mi się, że będzie najlepiej, jeśli będziesz mi głośno

czytał wszystko, co napiszesz. Gdy zasnę, poznasz po tym, że stajesz się nudny; musisz się

starać pisać żywo i barwnie, bo teraz, gdy się starzeję, jest mi coraz trudniej nie zasypiać po

jedzeniu. Tak, tak, właśnie przedtem, zanim przyszedłeś, zjadłam obfity obiad. Czy masz dość

papieru? Tak. A atrament? Dobrze. Więc zaczynaj.

Wziąłem nowe gęsie pióro, zaostrzyłem je uważnie i zacząłem.

ROZDZIAŁ I

POSELSTWO OD DAB-DAB

Doktorowi Dolittle przypomniało się nagle, że pod wrażeniem powrotu do domu nie

pożegnał się ze Ślimakiem, który zabrał nas w tę długą i niebezpieczną podróż i szczęśliwie

dowiózł do brzegów ojczystych. Zawołał więc do nas, żebyśmy poczekali, i pobiegł z

powrotem na wybrzeże.

Pożegnanie trwało niedługo, doktor rozstał się z olbrzymim mięczakiem i wrócił do nas.

Przez chwilę staliśmy na miejscu z tobołkami w rękach i przyglądaliśmy się Ślimakowi,

którego olbrzymia skorupa ginęła we mgle. Wydawał się istotnie częścią morskiego

krajobrazu, gdyż jego ogromne szare ciało wyglądało jak dalszy ciąg długiej ławicy piasku, na

której spoczywał. Lekkim, prawie niewidocznym ruchem, tak płynnym i miękkim, że trudno

było dostrzec jakikolwiek wysiłek mięśni, wśliznął swe potężne ciało w głąb wody. Im bardziej

się oddalał, tym głębiej i głębiej, coraz głębiej pogrążał się w falach, aż było widać tylko

wierzch jego skorupy, szaroróżową plamą odcinający się na tle bezbarwnego morza. Potem

zniknął bez śladu i bez dźwięku. Zwróciliśmy teraz nasze spojrzenia na miasto Puddleby, nasze

miasto rodzinne.

- Chciałbym wiedzieć, jakie zapasy przygotowała Dab-Dab - powiedział doktor,

gdyśmy szli gęsiego za Jipem, który szukał drogi w grząskim gruncie. - Spodziewam się, że

będzie pod dostatkiem jedzenia. Jestem porządnie głodny.

- Ja także - powiedział Bumpo.

W tej samej chwili ujrzeliśmy nad naszymi głowami krążące we mgle i deszczu dwie

duże, piękne dzikie kaczki, które siadły u nóg doktora Dolittle.

- Dab-Dab - rzekły - poleciła nam prosić pana, abyś raczył pośpieszyć się i schronić

przed deszczem jak najprędzej w domu. Oczekuje pana.

- Ach, to świetnie! - zawołał doktor. - Skądże wie, że wracamy?

- To myśmy ją o tym zawiadomiły - oświadczyły kaczki. - Leciałyśmy w stronę lądu

(nad Irlandią szalała gwałtowna burza, która nadciąga już tutaj) i spostrzegłyśmy pana

wychodzącego na brzeg ze skorupy Ślimaka. Poleciałyśmy do Dab-Dab, aby ją o tym

zawiadomić. Cieszymy się bardzo, że pan powrócił. Dab-Dab prosiła nas, abyśmy pofrunęły do

pana z kilkoma poleceniami, bo sama była bardzo zajęta wietrzeniem pościeli. Prosi, aby pan

po drodze wstąpił do rzeźnika i kupił kilo serdelków. Cukru jej też zabrakło, a poza tym

potrzeba jej koniecznie kilku świec.

- Bardzo dziękuję - rzekł doktor. - To bardzo ładnie z waszej strony. Załatwię wszystko.

Jakże prędko przefrunęłyście tę drogę tam i z powrotem! Zdaje mi się, że od naszego

wylądowania upłynęła zaledwie jedna minuta.

- O - rzekły kaczki - jesteśmy bardzo szybkimi letniczkami; nie latamy pięknie, ale

pewnie i wytrwale.

- Czy deszcz nie stanowi dla was przeszkody? - zapytał doktor.

- Nam żaden deszcz nie szkodzi - odrzekły kaczki. - Istnieją co prawda ptaki lądowe,

którym mokre upierzenie bardzo przeszkadza w locie; ale naturalnie w deszcz lata się wolniej,

gdyż powietrze jest cięższe.

- Oczywiście - powiedział doktor Dolittle. - Ale teraz chodźmy prędko do domu. Jip,

pokażesz nam drogę, prawda? Potrafisz przecież lepiej od nas odnaleźć twardy grunt.

- Teraz zważcie, co powiem, moje drogie - wmieszała się do rozmowy Polinezja, gdy

kaczki zabierały się do odlotu. - Nie rozpowiadajcie wszystkim o powrocie doktora. Jan

Dolittle wraca z długiej i męczącej podróży. Wiecie przecież, co nastąpi, gdy się rozniesie

wieść, że doktor jest znów w domu: wszystkie ptaki, wszystkie zwierzęta z całej okolicy będą

oblegać wejście od kuchni ze swoim kaszlem, katarem i Bóg wie czym. Te, którym nic nie jest,

wymyślą sobie jakąś chorobę, aby tylko mieć powód do odwiedzin. Doktor musi najpierw

trochę wypocząć, zanim zacznie znów przyjmować chorych.

- Nie, nie, nie opowiemy o tym nikomu - zapewniały kaczki - w każdym razie nie dziś

wieczorem, jakkolwiek mnóstwo dzikich ptaków już od dawna dopytuje się o niego i wszystkie

chciałyby wiedzieć, kiedy powróci. Nigdy dotąd nie przebywał tak długo poza domem.

- Hm! - zamruczała Polinezja, gdy kaczki z szumem skrzydeł znikły w mokrej mgle nad

naszymi głowami. - Teraz prawdopodobnie Jan Dolittle będzie musiał każdemu ślimakowi i

każdemu włóczędze, którego spotka po drodze, zdawać sprawę ze swoich kroków i czynów.

Biedny człowiek! Jakże śmiał oddalać się na tak długo! Oto sława! Cieszę się, że nie jestem

lekarzem. Ach, co za deszcz! Weź mnie pod marynarkę, Tomku! Woda kapie mi ze skrzydeł i

psuje humor.

Gdyby Jip nie był tak dobrym przewodnikiem, byłoby bardzo trudno znaleźć w tych

moczarach drogę do miasta. Było późne popołudnie i zaczynało się już ściemniać. Znad morza

nadciągały wciąż nowe tumany mgły, skłębiały się gęsto i tak zacierały wszystko wokoło, że

nie widać było własnej ręki. Dźwięki dzwonu z kościoła w Puddleby były jedynym odgłosem

czy znakiem cywilizacji dochodzącym do nas.

Ale Jip, ze swoim doskonałym węchem, był w takiej okolicy po prostu nieocenionym

przewodnikiem. Moczary były we wszystkich kierunkach pocięte i poryte głębokimi bruzdami,

które teraz ulewa napełniła wodą niby koryto rzeki. Mogły przeciąć drogę nieopatrznemu

wędrowcowi i oddać go na łaskę i niełaskę wzbierających wód. Ale mimo chętki uganiania się

za przebiegającymi szczurami Jip, jako dobry przewodnik, prowadził nas omijając wszystkie

niebezpieczeństwa i zawsze znajdował dla naszych kroków stały grunt pod nogami.

W końcu znaleźliśmy się na rozległym wysokim wzgórzu, wznoszącym się na jednym z

brzegów rzeki Marsh. Stąd mogliśmy się przedostać na most. Wkrótce dotarliśmy też na

przedmieście. Poza nami widać jeszcze było w tumanach mgły, wśród rwących wód, po lewej

stronie szary, upiorny żagiel łodzi rybackiej powracającej jak my z morza do domu.

ROZDZIAŁ II

POWRÓT WĘDROWCA

Gdyśmy się zbliżali do miasta i ujrzeli światełka na Moście Królewskim, błyszczące

poprzez szarą mgłę, Polinezja odezwała się:

- Byłoby o wiele rozsądniej, Janie Dolittle, gdybyś polecił Tomkowi kupić serdelki, a

sam ominął miasto, bo gdy cię dzieci i psy poznają, nie wrócisz chyba nigdy do domu. Wiesz o

tym sam najlepiej.

- Tak, zdaje mi się, że masz słuszność, Polinezjo - odrzekł doktor - możemy tu skręcić

na północ i dojść polem do ulicy Wołowej.

Poszedłem więc sam do miasta, a całe towarzystwo z doktorem na czele udało się w

drogę do domu. Było mi trochę smutno, iż nie wezmę udziału w uroczystości powitania

doktora. Ale byłem za to choć w części wynagrodzony. Gdy tak sam jeden szedłem przez Most

Królewski, wkraczałem do miasta rodzinnego niby zwycięski wędrowiec z dalekich krajów.

Boże wielki! Krzysztof Kolumb, wracający dopiero co po odkryciu Ameryki, nie mógł się czuć

bardziej dumny niż owego wieczoru ja, Tom Stubbins, syn szewca.

Jedną z pomniejszych przyczyn, która potęgowała moje wzruszenie, było to, że nikt

mnie nie poznawał. Wydawałem się sam sobie zaczarowaną postacią z „Tysiąca i jednej nocy”,

która, sama widząc, nie była przez nikogo widziana. Byłem teraz o trzy lata starszy i’

osiągnąłem wiek, w którym chłopiec wyrasta w górę jak młode drzewko i zmienia się bardzo.

Gdy w słabym świetle latarń ulicznych szedłem do sklepu rzeźnika na ulicy głównej,

poznawałem co drugiego spotykanego przechodnia. Uśmiechałem się do siebie na myśl, jak

bardzo byliby zdziwieni, gdybym im opowiedział, kim jestem i jakie nadzwyczajne rzeczy

widziałem i robiłem od czasu, gdym po raz ostatni stąpał po tym bruku. Potem zdawało mi się,

że widzę siebie samego siedzącego na murze przybrzeżnym, machającego nogami nad wodą,

tak jak to często czyniłem, śledząc oczyma znikające statki i marząc o krajach, których jeszcze

nigdy nie widziałem.

Na rynku przed słabo oświetlonym sklepem ujrzałem postać, którą poznałbym zawsze i

wszędzie. Był to Mateusz Mugg, karmiciel kotów. Dla żartu, aby się przekonać, czy mnie

pozna, stanąłem obok i przyglądałem się razem z nim wystawie sklepowej. Nagle odwrócił

głowę i spojrzał na mnie. Nie, naprawdę nie poznał mnie! Bardzo rozbawiony wszedłem do

rzeźnika. Poprosiłem o serdelki. Zważono mi je, zapakowano i podano. Rzeźnik był moim

starym znajomym, ale spojrzał tylko na ubranie (połatane, poplamione i strasznie wyrośnięte), a

poza tym nie objawił niczym ani ciekawości, ani tego, że mu kogoś przypominam. Ale gdy

przyszło do płacenia, spostrzegłem z zakłopotaniem, że nie mam w kieszeni innych pieniędzy

prócz dwóch wielkich, hiszpańskich srebrnych monet, pamiątki naszych burzliwych odwiedzin

na wyspach Capa Blanca. Rzeźnik spojrzał na monety i potrząsnął głową.

- Przyjmujemy tylko angielskie pieniądze - powiedział.

- Bardzo mi przykro - usprawiedliwiałem się - ale to jest wszystko, co posiadam. Jak

pan widzi, to prawdziwe srebro. Jedna moneta warta jest co najmniej pięć szylingów.

- Możliwe - powiedział rzeźnik - ale ja nie mogę tego przyjąć.

Wydawał się bardzo podejrzliwy i rozgniewany. Gdy się zastanawiałem, co robić,

zauważyłem, że w sklepie była trzecia osoba, zainteresowana tym, co się dzieje. Odwróciłem

głowę. Był to Mateusz Mugg, który wszedł tu za mną.

Jego oko, to, które zezowało, mierzyło mnie ciekawym, na pół poznającym

spojrzeniem. Nagle rzucił się do mnie i schwycił mnie za rękę.

- Tomek, czy to ty, czy to ty naprawdę?! - zawołał. - Jak Boga kocham, to jest Tomek

Stubbins, rodzona matka by go nie poznała, tak wyrósł, taki się zrobił ładny, a brązowy jak

czekoladka.

Mateusz był naturalnie dobrze znany wszystkim kupcom w mieście, a szczególnie

rzeźnikowi, u którego kupował kości i ochłapy mięsa dla psów i kotów.

- Ależ, Alfredzie, przecież to jest chłopak Jakuba Stubbinsa, Tomek Stubbins, który

wraca z dalekich krajów. O te pieniądze nie masz potrzeby się martwić. Alfredzie. Założę się,

że on załatwia sprawunki dla doktora. Przywiozłeś przecież doktora ze sobą, co? - zapytał i

spojrzał na mnie z niepokojem. - Nie wróciłeś chyba sam?

- Nie - rzekłem - doktor wrócił, jest cały i zdrów.

- Dopiero coście przyjechali, tak? - pytał dalej. - Dziś wieczorem, prawda? Przecież

gdyby Jan Dolittle przybył już dawniej, musiałbym o tym wiedzieć.

Powiedziałem mu, że doktor znajduje się w drodze do domu, że prosił mnie, abym mu

załatwił kilka sprawunków, ale że niestety mam tylko zagraniczne pieniądze przy sobie.

Powiedziałem to wyniosłym tonem doświadczonego podróżnika i spojrzałem nieco z

góry na upartego rzeźnika, który w swoim małomiasteczkowym ograniczeniu nie mógł pojąć

kłopotów przybyłego z daleka żeglarza.

- Ach, Alfred da ci serdelki - uspokajał mnie Mateusz.

- Ależ rozumie się, wszystko w porządku, Tomku -zgodził się rzeźnik z uśmiechem. -

Chociaż nie jesteśmy kantorem wymiany. Gdybyś był od razu powiedział, kim jesteś i dla kogo

kupujesz serdelki, dałbym ci je natychmiast bez słowa, jakkolwiek doktor nie był nigdy zbyt

punktualny w płaceniu. Weź wędlinę i powiedz Janowi Dolittle, że cieszę się z jego

szczęśliwego powrotu.

- Bardzo dziękuję! - powiedziałem z godnością. Potem udałem się znów w drogę,

trzymając w jednej ręce serdelki - drugiej uczepił się Mateusz Mugg.

- Musisz wiedzieć, Tomku - mówił, gdyśmy skręcali na ulicę Wołową - że przez te

wszystkie lata, za każdym powrotem doktora, witałem go zaraz pierwszego wieczora w jego

domu. Nie uprzedza mnie wprawdzie nigdy, kiedy wraca. Uchowaj Boże! Prawdopodobnie nie

chce, żeby o tym wiedziano. Zawsze jednak dowiaduję się tego w jakiś sposób, choćby był w

mieście zaledwie od godziny, i zaraz witam go, rozumie się. Gdy już jestem u niego w domu,

przyzwyczaja się do mnie od razu i cieszy się, że mnie widzi. Przeżyłeś pewnie mnóstwo

przygód i widziałeś dużo ciekawych rzeczy, Tomku, od czasu gdyśmy się po raz ostatni

widzieli?

- Tak, Mateuszu - odpowiedziałem – widziałem więcej, niż się tego kiedykolwiek

spodziewałem i marzyłem. Przywieźliśmy całą teczkę notatek z podróży i wspaniały zbiór

roślin zebranych przez indiańskiego przyrodnika - bardzo ważny i cenny zbiór. I, wyobraź

sobie, Mateuszu, przyjechaliśmy w skorupie olbrzymiego Ślimaka morskiego, który z nami na

grzbiecie przepełznął przez całą drogę z jednej strony Oceanu Atlantyckiego aż tutaj, przez całe

dno morskie.

- No, no, to dopiero doktor Dolittle widział i przeżył mnóstwo osobliwych,

nadzwyczajnych rzeczy - powiedział Mateusz. - Przestałem już opowiadać o jego podróżach i

niezwykłych czynach. Dawniej w gospodzie „Pod Czerwonym Lwem” mówiłem dużo o jego

przygodach, szczególnie w takie wieczory jak dzisiejszy, kiedy się chętnie słucha opowiadań.

Ale teraz już tego nie robię. Jest to to samo, co z mową zwierząt: ludzie nie chcą w to wierzyć.

Po co więc o tym rozpowiadać?

Przeszliśmy już przez całą ulicę Wołową i zbliżyliśmy się do domu doktora. Było już

zupełnie ciemno. Ale w krzakach i obok na drzewach, i nad naszymi głowami słychać było

świegotanie i trzepotanie się ptaków. Mimo próśb Polinezji wieść o powrocie doktora rozeszła

się już w tajemniczy sposób, tak jak to zwykle bywa w świecie zwierzęcym. Było ciągle zimno

i ptaki przelotne jeszcze nie wróciły. Ale wokół słynnego domku w dużym ogrodzie zebrało się

tysiące wróbli, gilów, szpaków, drozdów, wron, aby święcić powrót wielkiego człowieka.

Gromady ptactwa gotowe były czuwać całą noc, by go rano ujrzeć.

Gdy wszedłem po stopniach i otworzyłem małe drzwiczki, uprzytomniłem sobie wielką

różnicę między tą nadzwyczajną miłością, jaką doktor był tu otoczony, a nietrwałą przyjaźnią

ludzką. Wystarczyło być nieobecnym przez trzy lata, aby zostać nie poznanym przez garstkę

przyjaciół. Ale przyjaciele doktora Dolittle ze świata zwierząt witali go tym serdeczniej, im

dłużej był nieobecny.

ROZDZIAŁ III

WIELKA NIESPODZIANKA

Mimo wszystko jednak i ja byłem świadkiem powrotu doktora Dolittle do domu.

Gdyśmy z Mateuszem weszli przez drzwi kuchenne, wyczuliśmy od razu jakąś tajemniczą

atmosferę wokół domu. Oczekiwaliśmy hałaśliwego powitania, całej masy pytań i tak dalej.

Tymczasem nikogo nie było widać prócz doktora i Dab-Dab, która od razu złajała mnie za to,

że zmarnowałem tyle czasu na kupowanie serdelków.

- Ale gdzież jest Geb-Geb? - zapytał doktor, gdyśmy weszli.

- Skądże, na Boga, miałabym o tym wiedzieć, panie doktorze? - odpowiedziała

Dab-Dab. - Zjawi się z pewnością, a z nim wszyscy inni. Czyście umyli ręce przed kolacją? Nie

odkładajcie tego, proszę was, na ostatnią chwilę, jak zwykle. Za pięć minut podaję do stołu.

Tomku, możesz mi pomóc przy gotowaniu serdelków. Ale czy będziemy jedli kolację w

jadalni, panie doktorze?

- W jadalni?! - zawołał doktor. - Dlaczego w jadalni? Dlaczego nie w kuchni jak

zwykle?

- Kuchnia za mała na to - mruknęła Dab-Dab. Poznałem od razu po jej tajemniczej

minie, że szykuje się jakaś niespodzianka. I rzeczywiście, wystarczyło tylko otworzyć drzwi

jadalni! Całe towarzystwo: Geb-Geb, Tu-Tu, Sus, Toby i biała mysz, ukazało się w przebraniu.

Była to niespodzianka obmyślona na cześć doktora.

Jadalnia była zabawnym, staroświeckim pokojem od parady, który doktor zamknął już

przed laty, wtedy gdy się rozstał ze swoją siostrą Sarą; nie używał go odtąd nigdy. Ale na

dzisiejszy wieczór jadalnia była przystrojona girlandami z kolorowych papierów, wstążkami i

zielenią. Zwierzęta przebrały się wszystkie w swe dawne kostiumy z pantomimy, nawet biała

myszka przystroiła się w kurteczkę i maleńkie spodenki, w których występowała przed laty w

słynnym Cyrku-Dolittle.

Gdy doktor ukazał się w drzwiach, wszczął się gwar, którego brak odczuliśmy

wchodząc do domu. Rozległy się powitalne szczekania, kwiki i piski. Ale wszystko odbywało

się w największym porządku, gdyż widocznie program uroczystości był z góry ustalony.

Kolacja była bardzo wystawna, stół uginał się po prostu od mnóstwa owoców i smakołyków

wszelkiego rodzaju. Między jednym daniem a drugim odbywały się występy zwierząt, które

pozostały w domu. Geb-Geb wypowiedziało jeden ze swych utworów na cześć smacznego

jedzenia, pod tytułem: „Zwiędły kalafior”: Toby i Sus zaprezentowali mecz bokserski, przy

czym arena znajdowała się pośrodku stołu. Mieli na przednich łapach prawdziwe rękawice

bokserskie. A biała myszka urządziła przedstawienie, które nazwała „cyrkiem w kieliszku”.

Odbywało się rzeczywiście w wielkim szklanym kielichu i zrobiło na mnie ogromne wrażenie.

Biała myszka była dyrektorem cyrku i z dumną miną paradowała na tylnych nóżkach, w

maleńkim papierowym cylindrze na główce. W jej zespole znajdowała się mistrzyni konnej

jazdy bez siodła, klown i pogromca lwów. Mistrzyni jazdy była również białą myszą,

przystrojoną w spódniczkę baletniczki z ozdobnej serwetki. Rumakiem jej była wiewiórka, na

której jeździła z największą szybkością, jaką kiedykolwiek widziałem. Pogromca lwów był

również myszą, a rolę lwa odgrywał szczur, który przystroił sobie głowę sznurkami udającymi

grzywę. Słowem, „cyrk w kieliszku” był największą atrakcją wieczoru. Biała myszka

ucharakteryzowała się doskonale. Sus, stary klown z cyrku Dolittle, pożyczył jej tłustej czarnej

szminki, którą wysmarowała swoje wąsiki; wyglądały jak długie, zakręcone wąsy

prawdziwego dyrektora cyrku. Mistrzyni jazdy bez siodła skakała przez papierowe kółka,

mysz-klown, umalowana na czerwono i biało, fikała koziołki, a lew-szczur ryczał dziko.

- Nie mogę pojąć, jak zdążyliście na czas z przygotowaniem tego widowiska? - zapytał

doktor, który śmiał się do łez ze sztuk mysiego klowna. - To przewyższa wszystko, co

wystawiałem we własnym cyrku. A przecież dowiedzieliście się o moim powrocie zaledwie na

pół godziny przed naszym przybyciem tutaj. Jak wam się udało zdążyć z tym wszystkim?

- O tym się pan dowie, doktorze, gdy pan wejdzie na górę - powiedziała Dab-Dab

surowo. - To był pomysł Geb-Geb. Przewróciły mi cały dom do góry nogami, szukając

kostiumów i strojów, a cały ogród skopały, żeby zdobyć tę zieleninę. Dla takich głupstw! I to

teraz, kiedy mi każde z nich było potrzebne do pomocy, żeby doprowadzić dom do porządku na

przyjęcie pana.

- Ach, nie martw się tym, Dab-Dab - uspokajał ją doktor, nie przestając się śmiać -

opłaciło się. Jeszcze nigdy tak dobrze się nie bawiłem. Uporządkujemy dom na nowo. Masz

przecież teraz do pomocy Tomka, Bumpa i mnie.

- Tak, ale przecież nie wiem jeszcze, gdzie położę Bumpa - kłopotała się Dab-Dab. -

Przecież on się nie zmieści w żadnym z naszych łóżek.

- No, znajdziemy i na to jakąś radę - rzekł doktor. - W ostateczności można ułożyć dwa

materace na podłodze.

- A teraz, doktorze - zawołało Geb-Geb - zaczyna się pana rola w przedstawieniu.

Chcemy się wszystkiego dowiedzieć o pańskiej podróży od chwil? kiedy nas pan opuścił.

- Tak, tak! - wykrzyknęło całe towarzystwo. -Niech pan nam opowie wszystko od

początku.

- Ależ, na miłość Boską! - zawołał doktor Dolittle. - Nie mogę wam przecież przez

jeden wieczór przeczytać całego dziennika podróży, która trwała trzy lata.

- Więc niech pan nam opowie przynajmniej niektóre wyjątki - pisnęła biała mysz - a

resztę niech pan zostawi na jutrzejszy wieczór.

Doktor Dolittle zapalił fajkę, którą mu Czi-Czi podała wraz z woreczkiem na tytoń, i

zaczął opowiadać od początku przebieg swojej podróży. Był to prześliczny obraz: wokoło

długiego stołu w jadalni, jedno przy drugim, tłoczyły się zasłuchane i wpatrzone oblicza

ludzkie i zwierzęce. O ile pamiętam, nigdy jeszcze otoczenie doktora nie było tak liczne i

kompletne: Bumpo, Mateusz, ja, Dab-Dab, Geb-Geb, Czi-Czi, Polinezja, Jip, Tu-Tu, Toby, Sus

i biała mysz.

I właśnie gdy doktor rozpoczynał, ktoś zastukał w okno, a jakiś głos zawołał:

- Wpuśćcie mnie! I ja chciałbym posłuchać.

Był to kulawy koń ze stajni. Usłyszał gwar i domyślił się, że to doktor powrócił.

Pośpieszył więc, aby również wziąć udział w przyjęciu.

Ku wielkiemu niezadowoleniu Dab-Dab otwarto podwójne oszklone drzwi, które

prowadziły do ogrodu, i stary kulawy koń wszedł do pokoju. Gospodyni nakazała jednak, abym

temu nowemu gościowi oczyścił kopyta, zanim mu pozwoliła stąpnąć na dywan. Było to

zdumiewające, z jakim zrozumieniem koń przystosował się do nowego otoczenia. Przeszedł

przez pokój nie potrącając niczego i zajął miejsce między krzesłem doktora a kredensem.

Musiał, jak mówił, usiąść przy doktorze, gdyż ma słuch osłabiony. Doktor Dolittle ucieszył się

niezmiernie odwiedzinami konia.

- Wybierałem się właśnie do stajni, gdy podano kolację - powiedział. - Wiesz przecież,

jak Dab-Dab nie lubi czekać. Czy przez czas mojej nieobecności miałeś pod dostatkiem owsa i

jęczmienia?

- Bardzo dziękuję - powiedział koń - wszystko było w najlepszym porządku. Tylko

czułem się bardzo osamotniony bez pana i bez Jipa, bardzo osamotniony.

Doktor na nowo rozsiadł się wygodnie i chciał zacząć opowiadanie, gdy znowu rozległo

się pukanie w okno.

- Olaboga, co tam znowu? - zakwiczało Geb-Geb. Otworzyłem okno, przez które

wpadły trzy ptaki:

Pyskacz ze swoją małżonką Świergotką i sławny Śmigły, przywódca jaskółek.

- Nareszcie! - zaćwierkał wróbel i sfrunął na stół. - Jeżeli komuś uda się włamać do tego

domu, ma prawo wziąć wszystko, co zobaczy. Ja z moją Świergotką pukaliśmy już do

wszystkich okien i drzwi, żeby wybadać, którędy uda się wlecieć. Nie o wiele trudniej byłoby

włamać się do Banku Angielskiego. No, doktorku, jesteśmy znowu razem w starej budzie.

Cieszę się bardzo. Klapnęliśmy sobie właśnie z moją starą na wieży kościoła św. Pawła, a tu

słyszymy, że pod nami gołębie coś tam sobie gruchają do siebie. I okazało się, że ktoś im

doniósł, że pan powrócił. Wtedy powiedziałem do Świergotki. „Świergotko - powiedziałem

-polecimy do Puddleby i przekonamy się, czy to prawda”. „Dobrze mówisz” - powiedziała. I

oto jesteśmy. Muszę powiedzieć, że...

- Ach, bądźże już cicho - przerwała mu Tu-Tu. - Doktor zaczął nam właśnie opowiadać

o swojej podróży. Wcale nie mamy ochoty słuchać tu ciebie przez całą noc.

- Już dobrze, starucho krzywooka, tylko spokojnie - odrzekł Pyskacz dziobnąwszy

okruch ze stołu i mówiąc dalej pełnym dziobem - tylko mi się tak nie pusz! Odkąd to ten dom

jest twoją własnością? Chodź, Śmigły, chodź, tutaj jest cieplej.

Sławny przywódca jaskółek, pierwszy mistrz w szybkości lotu nad Europą, Afryką i

Ameryką, sfrunął skromnie do ciepłego kącika pod światłem świec. Śmigły przyleciał w tym

roku wcześniej do Europy, ale ciepło, które go skusiło do odlotu na północ, ustąpiło teraz

miejsca ostrym przymrozkom. Gdy Śmigły usiadł pośrodku stołu, ujrzeliśmy, że drży z zimna.

- Cieszę się, że pana widzę, doktorze Dolittle - powiedział spokojnie. - Przepraszam,

żeśmy panu przerwali. Proszę, niech pan opowiada dalej.

ROZDZIAŁ IV

NOWY OGRÓD ZOOLOGICZNY

Do późnej nocy Jan Dolittle opowiadał przyjaciołom historię swojej podróży. Geb-Geb

od czasu do czasu zapadało w drzemkę, a budząc gniewało się samo na siebie, obawiając się, że

straciło najpiękniejsze szczegóły opowiadania.

Około godziny drugiej po północy zapędził doktor wszystkich do łóżka, chociaż nie

dociągnął jeszcze do połowy opowiadania, i zostawił resztę swoich przygód na jutrzejszy

wieczór.

Zdaje mi się, że następny dzień był dla doktora jednym z najbardziej męczących w

całym jego życiu. Wszyscy i wszystko na każdym kroku domagało się jego uwagi i opieki.

Przede wszystkim przed drzwiami gabinetu lekarskiego czekali na niego pacjenci: wiewiórka z

odłamanym pazurkiem, królik z wyłysiała sierścią i lis z zapaleniem oka.

A potem ogród, ukochany ogród doktora Dolittle. W jakim stanie znajdował się ten

ogród! Chwasty zarastające go przez trzy lata, trzy lata zdziczenia, trzy lata opuszczenia!

Doktor płakał nieledwie, gdy wyszedłszy rano przez drzwi kuchenne, ujrzał to zniszczenie w

jasnym blasku porannego słońca. Na szczęście ptaki, które czekały całą noc, aby go powitać,

skierowały na pewien czas jego myśli w inną stronę. Wyglądał jak święty Franciszek, gdy szedł

przez o-gród, okrążony chmurą gołębi, szpaków, wron, drozdów i czyżyków.

Obaj z Bumpem zauważyliśmy, jak bardzo doktor zmartwił się smutnym stanem

ogrodu, i postanowiliśmy zaraz zająć się jego uporządkowaniem. Czi-Czi także ofiarowała swą

pomoc i mnóstwo mniejszych zwierzątek: myszy polne, szczury, bobry i wiewiórki.

Zdumiewające było, co te małe stworzenia mogły zdziałać. Na przykład dwie rodziny kretów,

od których zazwyczaj w ogrodzie opędzają się ludzie jak od zarazy, przekopały, gdy doktor

objaśnił, czego chce, wszystkie grządki z ziołami pod murem koło drzewek brzoskwiniowych,

a zrobiły to lepiej od zawodowego ogrodnika. Oczyściły korzenie drzew i krzewów z

chwastów, które ułożyły w małe pagórki, wywożone potem przez Czi-Czi na taczkach.

Wiewiórki, jako zamiatacze ulic, były nieporównane. Zbierały wszystkie opadłe gałęzie, liście

i odpadki zalegające ścieżki i znosiły je na stos nawozu za szopą ogrodową. Borsuki zaś

pomagały pod ziemią przy obcinaniu korzeni jabłoni.

Około południa Tu-Tu, buchalterka, poprosiła doktora, aby omówił z nią sprawy

pieniężne dla poinformowania Dab-Dab, jaką sumą rozporządzać może na wydatki

gospodarskie. Na szczęście doktor przywiózł z sobą trochę srebrnych monet z wysp Capa

Blanca (dzięki zakładowi wygranemu przez Bumpa, o czym doktor wcale nie wiedział). Bardzo

to ulżyło Dab-Dab, chociaż jak zwykle patrzyła krzywo na wszystkie nowe projekty doktora;

wiedziała bowiem z doświadczenia, że im więcej miał pieniędzy, tym rozrzutniej je wydawał.

Był to śmieszny widok, gdy te trzy kumoszki: Tu-Tu, Polinezja i Dab-Dab, w czasie

nieobecności doktora, nachylając ku sobie głowy, radziły nad jego pieniężnymi sprawami.

Do tych wszystkich rzeczy, które tego ranka przykuwały uwagę doktora, przyłączyła się

sprawa ogrodu zoologicznego. Mateusz Mugg stawił się bardzo wcześnie, aby wybrać się tam z

nim. W ogrodzie znajdowało się już niewielu dawnych mieszkańców. Dużo zwierząt wysłano

jeszcze przed wyjazdem doktora; Jan Dolittle bowiem uważał, że podczas jego nieobecności

Mateuszowi byłoby zbyt trudno samemu opiekować się zwierzętami. Tylko kilka z nich, które

tak bardzo gorąco prosiły, żeby im pozwolono pozostać, mieszkało tu jeszcze; były to

zwierzęta z północy, jak nurek i świstak.

- Wiesz co, Stubbins - powiedział doktor, gdyśmy przechodzili obok pustych, czystych

klatek, które Mateusz podczas naszej nieobecności utrzymywał istotnie w ogromnym porządku

- wiesz, że mam ochotę inaczej zorganizować mój ogród zoologiczny. Dotychczas gościłem w

nim przeważnie cudzoziemców, dość rzadkie zwierzęta, jakkolwiek wyłączałem zawsze

wielkich drapieżników. Ale teraz chciałbym mój ogród zoologiczny poświęcić niemal

wyłącznie swojskim zwierzętom. Wiele z nich, więcej niż możemy przyjąć w naszym domu,

chciałoby mieszkać u mnie. Widzisz: tutaj będzie dla nich dość miejsca. Przed setkami lat był

tu rodzaj placu do zabaw, wówczas gdy na miejscu domu stał stary zamek. Dlatego to miejsce

jest otoczone murem i zupełnie odcięte od świata. Spójrz naokoło! Moglibyśmy tu urządzić

prawdziwie idealne miasto zwierząt. Byłoby to coś zupełnie nowego. Możesz mi pomóc przy

opracowaniu całego planu. Wyobrażam sobie, że można by tu zorganizować różne kluby i

stowarzyszenia. Już od dawna myślałem o klubie myszy i szczurów. Prosiło mnie o to dużo

tych zwierzątek. A potem schronienie dla nierasowych psów. Niezliczone ilości psów nie

należących do żadnej określonej rasy chciałyby u mnie zamieszkać. Jip wie o tym najlepiej. Jest

mi ogromnie przykro, że muszę im odmawiać, wiem przecież, że wiele z nich nie ma się gdzie

podziać, a ludzie nie chcą ich trzymać, gdyż nie są rasowe. To głupie! Uważam, że kundle mają

o wiele więcej charakteru i rozumu od tych nagradzanych na wystawach. Ale co na to poradzić!

No, jak ci się podoba mój pomysł?

- Uważam go za nadzwyczajny, doktorze! - zawołałem. - Zaoszczędzi on biednej, starej

Dab-Dab dużo zmartwień i kłopotów. Utyskuje wciąż, że myszy gryzą jej poszewki w szafie z

bielizną, a frędzlami ręczników wyściełają sobie gniazda.

- Tak, a przy tym nie mogliśmy nigdy wykryć winnych - rzekł doktor Dolittle. - Każda

mysz, którą o to pytałem, mówiła, że to nie ona. A jednak bielizna nasza znika. Co do mnie, jest

mi to zupełnie obojętne, czy moje poszewki są nadgryzione, czy nie, i uważam, że ręczniki

mogą się obejść bez frędzli. Ale Dab-Dab przejmuje się tym ogromnie. Szafa z bielizną jest dla

niej - dalibóg - tym samym, co dla mnie ogród: najważniejszą rzeczą na świecie. A więc,

Stubbins, gdy doprowadzicie nasze stare, biedne drzewa owocowe do porządku, zrobisz mi

plan nowego ogrodu zoologicznego. Postaraj się, aby ci Polinezja przy tym pomogła. Wiesz

przecież, że ona ma zawsze najlepsze pomysły. Na nieszczęście mam teraz pełne ręce roboty z

leczeniem tylu pacjentów i opracowywaniem moich notatek z podróży (chciałbym, żebyś mi i

przy tym pomógł) - nie mówiąc już o kolekcji roślin Wielkiej Strzały. Inaczej sam ułożyłbym z

tobą ten plan. Ale razem z Polinezją dacie sobie z tym radę. Zresztą w sprawie klubu dla myszy

i szczurów naradzisz się z białą myszką, prawda?

Taki oto był początek nowego Ogrodu Zoologicznego Doktora Dolittle. Interesowało

mnie to, rozumie się, ogromnie i byłem bardzo dumny z tego, że doktor obdarzył mnie takim

zaufaniem. Nie podejrzewałem wówczas wcale, jaka olbrzymia instytucja wyrośnie z tego

planu. Należało go raczej nazwać „miastem zwierząt” niż „ogrodem zoologicznym”. Że jednak

przywykliśmy nazywać tę część ogrodu ogrodem zoologicznym, więc ta nazwa pozostała.

Według ogólnych pojęć nie był to właściwie ogród zoologiczny. Ale zdaniem doktora

Dolittle taki właśnie powinien być. Nie więzienie, lecz dom zwierząt. Jak ów pierwszy ogród

zoologiczny, który mi doktor Dolittle przed laty pokazywał, miał i ten być tak urządzony, aby

zwierzęta żyły w nim wygodnie i szczęśliwie. Zachowano dużo dawnych pomysłów. Na

przykład, tak samo jak dawniej, pomieszczenia zwierząt zamykane były od wewnątrz, żeby

zwierzęta mogły dowolnie wchodzić i wychodzić. Każdy lokator, który wynajął domek, izbę

albo norę, mógł w każdej chwili otrzymać klucz. Był pewien regulamin, którego należało

przestrzegać, chociaż doktor Dolittle nie był zwolennikiem przepisów; ale służył on raczej do

obrony jednych zwierząt przed drugimi niż do ograniczania ich swobody w jakikolwiek sposób.

Na przykład: jeśli ktoś urządzał u siebie przyjęcie, musiał zawiadomić o tym sąsiadów, gdyż

mieszkało się bardzo blisko siebie i żadnemu lokatorowi nie było wolno po północy popisywać

się śpiewem i w ogóle zachowywać się hałaśliwie.

ROZDZIAŁ V

MIASTO ZWIERZĄT

Jedną z największych trudności było dla doktora utrzymanie w tajemnicy swego

pomysłu. Nie jest te wcale dziwne, gdy się zważy, jak trudno jest ludziom zachować tajemnicę.

Zaledwie opowiedziałem Polinezji o nowym ogrodzie zoologicznym, ostrzegła mnie od razu:

- Zachowaj to przy sobie, Tomku, najdłużej, jak tylko będziesz mógł. Jeśli tego nie

uczynisz, to ani ty, ani doktor nie będziecie odtąd mieli chwili spokoju.

Naprawdę nic nikomu nie powiedziałem. Mimo to wiadomość, że doktor chce

rozszerzyć swój ogród zoologiczny, aby mnóstwu nowych zwierząt dać możność zamieszkania

u nas, rozeszła się w niewytłumaczony sposób. I zupełnie tak, jak to Polinezja przepowiedziała,

zamęczano nas teraz - rano, w południe i wieczór. Można by pomyśleć, że zwierzęta z całego

świata przez całe swoje życie czekały tylko na to, aby zamieszkać w pobliżu doktora Dolittle.

Doktor zarządził, aby wszystkie zgłoszenia kierowane były do mnie, jako do

wicedyrektora nowego ogrodu zoologicznego. Ale pomimo że to zarządzenie zaoszczędziło mu

bardzo dużo trosk i kłopotów, jednak dużo zwierząt, które go przedtem znały, zwracało się

wprost do niego z prośbą o przyjęcie ich do nowego osiedla.

A poza tym mieliśmy mnóstwo kłopotów z niektórymi dawnymi lokatorami.

Doktor twierdził, że klimat w Puddleby jest nieodpowiedni dla wielu cudzoziemców.

Mieszkały na przykład u niego dwa bobry, które często chorowały i nigdy nie czuły się zupełnie

dobrze. Ale były one tak przywiązane do doktora, że ile razy im proponował, aby wróciły do

Kanady, zawsze sprzeciwiały się temu grzecznie, ale stanowczo. Tymczasem doktor zastał je

po swym powrocie w tak rozpaczliwym stanie zdrowia, że doszedł do przekonania, iż nie

powinien więcej ustępować.

- Słuchajcie - powiedział do nich - może o tym nie wiecie, ale ten klimat jest dla was

bardzo, bardzo szkodliwy. Nie jest ani dość zimny, ani dość suchy, jednym słowem, jest z nim

coś nie w porządku. Nie mogę na to pozwolić, abyście narażały wasze życie tylko z

uczuciowych względów. Musicie wracać do Kanady!

Oba bobry zalały się łzami i dopiero wtedy zgodziły się na wyjazd do Kanady, gdy

doktor je zapewnił, że po dwóch latach pozwoli im wrócić - jeśli wtedy będą jeszcze miały na to

ochotę.

Do mnie, jako do wicedyrektora ogrodu zoologicznego, należało zorganizowanie

wyjazdu bobrów. Nie było to wcale łatwe zadanie, gdyż nie mogłem przecież powierzyć ich

byle komu. Musiałem kilka dni spędzić w dokach, dopóki nie poznałem pewnego stewarda

okrętowego, który wydał mi się tak uczciwym i pewnym człowiekiem, że doktor pozwolił w

końcu powierzyć mu bobry. Za oznaczoną zapłatą zgodził się steward zabrać je z sobą w

najbliższą podróż do Halifaxu w Nowej Szkocji i tam daleko od miasta wysadzić na ląd przy

ujściu rzeki.

Otrzymywaliśmy nie tylko mnóstwo zapytań i próśb o przyjęcie poszczególnych

zwierząt i ich rodzin do naszego ogrodu zoologicznego, ale również, gdy się stało wiadome, że

Jan Dolittle organizuje swój od dawna zapowiadany klub szczurów i myszy, każdy gatunek

zwierząt zwracał się do niego z propozycją założenia i dla nich podobnego stowarzyszenia.

- Mówiłam wam od razu, że tak będzie - powiedziała Polinezja, gdyśmy pewnego dnia

zasiedli razem nad planem nakreślonym przeze mnie i łamaliśmy sobie nad nim głowy. -

Gdyby miejsce, którym rozporządzasz, było dziesięć razy większe, nie mógłbyś ich wszystkich

pomieścić.

- Jak wam się zdaje - powiedziała biała myszka (bawiło nas to bardzo, że była tak

przejęta ważnością swojej osoby, odkąd zasięgano jej rady co do projektów doktora) - sądzę, że

byłoby dobrze zaplanować naprzód te najrozmaitsze budynki, domy prywatne, hotele, domy

społeczne i tym podobne instytucje. Potem dopiero zorientujemy się, ile nam miejsca zostało i

ile takich budynków można by jeszcze wznieść.

- Tak - powiedziałem - to dobry pomysł, gdyż po otwarciu ogrodu zoologicznego będzie

zbyt trudno wprowadzić zmiany w poszczególnych budowlach. Zresztą i zwierzęta

sprzeciwiałyby się temu.

- Należałoby także urządzić kilka sklepów - zaproponowała biała mysz.

- Sklepy? - zawołałem. - A to po co?

- Po to - rzekła biała mysz - że gdy ogród zoologiczny będzie urządzony, stanie się on

prawdziwym miastem, miastem zwierząt, z główną ulicą, przy której zbudowane będą domy

mieszkalne i gmachy użyteczności publicznej. Kilka sklepów, w których wiewiórki będą mogły

zakupywać orzechy, a myszy ziarna pszenicy, ożywi miasto. Nic tak nie dodaje uroku miastu

jak ładne sklepy. Myślę również o kilku restauracjach, do których można by wstąpić i posilić

się, gdy się wraca późno do domu i nie ma się już czasu na przyrządzanie kolacji. Tak, tak, to

dobry pomysł, musimy urządzić kilka restauracji.

- Ale kto będzie prowadził te sklepy? - zapytała Polinezja. - W sklepach, restauracjach i

kawiarniach nic się nie robi samo, jak wiesz.

- Ach, to bardzo łatwo - zapewniała ze śmiechem biała mysz. - Znam bardzo dużo

myszy i szczurów, które skakałyby do sufitu, gdyby mogły prowadzić sklep z orzechami albo

gospodę. Mamy wrodzone zdolności kupieckie, szczególnie w dziedzinie handlu artykułami

spożywczymi.

- No tak, zapewne, dla szczurów i myszy może to być bardzo korzystne - powiedziała

Polinezja - ale one nie są jedynymi mieszkańcami ogrodu zoologicznego, o tym należy

pamiętać. To nie będzie wyłącznie miasto szczurów i myszy.

- Mnie się zdaje, że miasto podzieli się w naturalny sposób na dzielnice - tłumaczyła

biała mysz. - Proszę cię, Tomku, nie zapominaj, że obiecałeś nam na nasz klub miejsce na

wzgórzu przy ogrodzeniu w pobliżu wejścia. W myśli podzieliłam już cały teren jak

najszczegółowiej. Będzie to najmniejsze osiedle, jakie można sobie wyobrazić.

Gdyśmy już mieli poza sobą olbrzymią pracę - planowanie i wykonywanie projektów-

mogliśmy wreszcie otworzyć ogród zoologiczny. Spis budynków, od których rozpoczęliśmy,

był następujący, dom z umeblowanymi mieszkaniami dla królików (składał się z olbrzymiej

jamy z norami króliczymi, do których należał wspólny ogród warzywny), schronisko dla

nierasowych psów, klub myszy i szczurów, gospoda dla borsuków, sala zebrań dla lisów i hotel

dla wiewiórek.

Każdy z tych domów był w swoim rodzaju klubem. I musieliśmy bardzo tego pilnować,

aby liczba członków była ograniczona, gdyż od razu po otwarciu zgłaszały się tysiące

wszelkiego rodzaju kandydatów. Jedyne, co można było uczynić dla tych, którzy nie zostali

przyjęci, było zapisywanie ich nazwisk na liście i gdy któryś z członków rozstawał się z

życiem, co zresztą zdarzało się bardzo rzadko, przyjmowało się zapisanych kolejno

kandydatów. Każdy klub albo stowarzyszenie miało swego prezesa i swój zarząd, który był

odpowiedzialny za prawidłową organizację i właściwe prowadzenie instytucji.

Jak to biała mysz trafnie przewidziała, miasto zwierząt, otoczone murami dawnego

placu zabaw, podzieliło się w naturalny sposób na różne dzielnice. A zwierzęta z jednej części

miasta nie wdawały się nigdy w kłótnie lub sprzeczki z mieszkańcami z innej i troszczyły się

wyłącznie o swoje sprawy, chociaż na głównej ulicy wszyscy się spotykali.

Pierwsze i najważniejsze zarządzenie Ogrodu Zoologicznego Doktora Dolittle,

któreśmy uchwalili, brzmiało: „W murach miasta zwierząt wszelkie polowanie jest

wzbronione”. Nikomu z członków schroniska dla nierasowych psów nie wolno było polować

na szczury. Żadnemu lisowi nie wolno było tropić wiewiórki ani ptaka.

I stała się rzecz zdumiewająca: wszystkie te najrozmaitsze zwierzęta, gdy przestało im

zagrażać prześladowanie ze strony wrogów, rozpoczęły tutaj nowe, swobodne, niezależne

życie. W tym mieście zwierząt na przykład taka scena stała się codziennym widokiem:

wiewiórka-matka kołysząca swe dzieci na werandzie, gdy niedaleko niej przechadzały się dwa

psy teriery.

Sklepy i restauracje prowadzone były przeważnie przez myszy i szczury, które miały

wrodzone zamiłowanie do życia w mieście. Większość gospod mieściła się na północnym

krańcu osiedla, które później znane było jako Mysie Miasto.

Mimo to można było często w sobotnie wieczory ujrzeć w największym sklepie lisy,

psy i ptaki zakupujące u wielkiego szczura zapasy na niedzielę. A myszy-gońce, które odnosiły

towar klientom do domu, nie obawiały się wchodzić do bud buldogów ani do nor lisich.

ROZDZIAŁ VI

ZNOWU BIEDA

Rozumie się, że trudno było sobie wyobrazić, aby w takiej olbrzymiej gromadzie

zwierząt, zamieszkującej wspólnie jedno osiedle, nie wybuchała od czasu do czasu sprzeczka

lub kłótnia. Zresztą częściowo leżało to w planach doktora Dolittle, który pragnął się

przekonać, czy najrozmaitsze stworzenia z natury swojej wrogo do siebie usposobione mogą

się przyzwyczaić do harmonijnego współżycia.

- Jest to zupełnie oczywiste, Stubbins - mawiał doktor- że nie możemy się spodziewać,

aby lisy zatraciły za jednym zamachem swoją namiętność do duszenia kurcząt, a psy do

uganiania się za szczurami. Wierzę jednak, że zgodne współżycie wszystkich zwierząt w

ogrodzie zoologicznym przyczyni się z czasem do poprawy stosunków między nimi.

O tak, bywały tu walki, szczególnie w pierwszych miesiącach, zanim się utworzyły

rozmaite dzielnice. Ale to dziwne, że wiele z tych kłótni miało miejsce między zwierzętami

tego samego gatunku. Najgorzej zachowywały się borsuki. W swojej oberży zwykły zabawiać

się wieczorami w rozmaite gry. Ani ja, ani doktor Dolittle nie mogliśmy nigdy zrozumieć sensu

tych zabaw. Jedna z nich polegała na tym, że rzucało się kamienie po liniach narysowanych na

ziemi. Było to podobne do naszej gry „w klasy”. Borsuki traktowały tę zabawę bardzo

poważnie, jak to przystało zresztą tym ociężałym stworzeniom. Wydawało się, że chodziło tu o

zdobycie jakiegoś mistrzostwa, i rezultat gry budził wielkie zainteresowanie. Ale te zabawy

często kończyły się kłótnią. I czasem wśród nocy przerażona wiewiórka przybiegała do doktora

albo do mnie, budziła nas i opowiadała, że w Oberży Borsuków rozpoczęła się bijatyka, która

obudziła całe miasto.

Wreszcie na propozycję białej myszy (która stała się teraz jeszcze ważniejsza i bardziej

dumna, odkąd wybrano ją na burmistrza miasta zwierząt) zmuszony był doktor zorganizować w

ogrodzie zoologicznym Oddziały Miejskiej Policji. Dwa psy, dwa lisy, dwie wiewiórki, dwa

kruki i dwa szczury zostały przodownikami policji, pewien buldog został komisarzem, a lis

naczelnikiem służby tajnej. I odtąd biada kłótnikowi, który by spróbował wszcząć bijatykę w

Oberży Borsuków. Aresztowano go natychmiast i spędzał noc w miejskim areszcie.

Jednym z pierwszych winowajców, aresztowanych przez policję ogrodu

zoologicznego, było biedne Geb-Geb. Spostrzegłszy bowiem, że w ogrodzie warzywnym,

przylegającym do osiedla królików, zazieleniła się kusząco wiosenna sałata, Geb-Geb zakradło

się tam potajemnie w nocy. A lis, naczelnik tajnej policji, zauważył to i nałożył biednemu

prosięciu kajdanki na nóżki, zanim zdążyło powiedzieć: „Tam do licha!” Tylko dlatego, że

doktor raz na zawsze zabronił Geb-Geb wstępu do ogrodu zoologicznego i poręczył za jego

przyzwoite zachowanie w przyszłości, następnego dnia zwolniono prosię z aresztu.

- Następnym razem - powiedziała pani burmistrz (biała mysz przejęła urząd sędziego) -

będziesz skazana na sześć dni przymusowej pracy w ogrodzie warzywnym - i to w kagańcu.

Poza Klubem Myszy i Szczurów, o którym później opowiem, Schronisko dla

Nierasowych Psów stało się drugim ważnym oddziałem nowego ogrodu zoologicznego. Już od

dawna Jip zamęczał doktora prośbami o założenie takiego schroniska. Za czasów Ptasiej

Opery, gdy Jip próbował uruchomić we wschodniej dzielnicy Londynu tanią kuchnię dla psów,

spodziewał się, że doktor Dolittle znajdzie środki i sposoby, aby zapewnić dom tym wszystkim

wałęsającym się i odtrąconym stworzeniom. Teraz był w siódmym niebie z radości i razem z

Toby i Susem zajmował się bezustannie opracowywaniem szczegółów tego nowego klubu.

- Bywają psy - mawiał - które wolą mieszkać w budzie, gdzie czują się bardziej u siebie.

Inne znów mieszkają chętnie we wspólnych domach. Będziemy więc musieli mieć mnóstwo

psich bud i jeden przyzwoity wspólny dom.

Po czym namawiał mnie i Bumpa, abyśmy według jego, Susa i Toby wskazówek

zbudowali taki dom. Toby, który był zawsze rozgarniętym, dzielnym psiakiem, miał mnóstwo

pomysłów, które wszystkie miały na względzie dobro małych psów; o to zresztą w pierwszym

rzędzie chodziło. I muszę przyznać, że gdy w końcu dom psów był gotów, osobliwy budynek

stanął przed nami. Wszystkie drzwi były tak urządzone, że otwierały się za lekkim dotknięciem

koniuszka nosa. Kominki były tak ogromne, że co najmniej dwanaście psów mogło się przed

nimi wygodnie wygrzewać. Wszystkie kanapy - a było ich bardzo dużo - były tak niskie, że

nawet najmniejsze psy mogły na nie wskakiwać bez wysiłku, przy tym były wraz z poduszkami

pokryte specjalnego rodzaju ceratą, którą można było bardzo łatwo czyścić, gdy ją zaplamiły

brudne psie łapy. W każdym pokoju stały naczynia z wodą. Niedozwolone było rozrzucanie

kości po podłodze, toteż w pobliżu drzwi stał stojak na kości, podobny do stojaka na parasole.

Tutaj mogły psy zostawiać kości, gdy wychodziły, i stąd mogły je znowu po powrocie zabierać

do ogryzania, o ile nie wypożyczył ich tymczasem któryś z kolegów.

Posiłki podawane były w oddzielnym pokoju, gdzie ustawiano miski na bardzo niskich

stołach. Wielki bufet, do którego wiodły stopnie i przy którym członkowie mogli się raczyć

zimnym mięsem, stanowił ważne i ulubione urządzenie domu. Mateusz Mugg zobowiązał się

do zaopatrywania kuchni dla psów w mięso i kości. Mateusz uważał się za specjalistę w tych

sprawach i ten oddział ogrodu zoologicznego interesował go najbardziej.

Dalej znajdowały się sale gimnastyczne dla psów. Wisiały tam trapezy, z sufitu

zwieszały się na sznurkach piłki oraz mieściły się różne przyrządy do gimnastyki i ćwiczeń

sportowych. Wspaniałe walki zapaśników, boks i zawody najrozmaitszego rodzaju odbywały

się tu co wieczór. Doktora Dolittle, Bumpa i mnie zapraszano na nie często jako widzów, co

bawiło nas bardzo, tak samo jak urządzane przez Jipa wyścigi i skoki.

Dom psów nierasowych stał się jednym z najbardziej udanych przedsięwzięć doktora

Dolittle. Jak to doktor przepowiadał, zaraz z początku zgłosiło się mnóstwo psów, które od

dawna pragnęły stać się domownikami Jana Dolittle. Jednymi z pierwszych byli buldog Gryf i

owczarek Czarnuś, których doktor Dolittle niegdyś uratował ze sklepu ze zwierzętami.

Niezależnie od tych wszystkich zgłoszeń Jip, pies o miłosiernym sercu, stale włóczył się po

mieście, poszukując bezdomnych psich włóczęgów. Codziennie też sprowadzał po kilka psów i

niebawem klub liczył więcej członków, niż ich mógł pomieścić. I nawet potem, gdy mu doktor

zakazał przyjmowania nowych kandydatów, Jip nie mógł się powstrzymać, aby w jakimś

szczególnie zasługującym na wyróżnienie wypadku nie sprowadzić po kryjomu w

ciemnościach swego pupila, nie nakarmić go przynajmniej przyzwoitą kolacją i nie użyczyć

noclegu. Z zewnątrz bramę ogrodu zoologicznego można było otworzyć tylko za pomocą

jakiegoś ukrytego sposobu. Zamek otwierał się, jeśli się pociągało ostrożnie za sznur ukryty w

rowie. Wszyscy członkowie ogrodu zoologicznego byli pouczeni o tym przez doktora i musieli

przyrzec, że nie zdradzą tajemnicy. Trzeba przyznać, że dotrzymali słowa. Przez cały okres

istnienia ogrodu zoologicznego nikt obcy nie poznał sekretu ukrytego zamknięcia i nawet gdy

Jip sprowadzał po nastaniu ciemności swoich „szczególnie zasługujących na poparcie”

pupilów, kazał im się odwracać, gdy pociągał za tajemniczy sznur.

Kiedy w kołach psich rozeszła się wiadomość, że doktor Dolittle założył klub dla psów,

zaczęły się zgłaszać także i psy przebywające w dobrych warunkach, tylko dlatego, że wolały

mieszkać u doktora Dolittle i że podobała im się sala sportowa i dobrane towarzystwo. Często

zjawiał się jakiś rozgniewany właściciel psa i groził doktorowi Dolittle więzieniem za to, że jak

twierdził, doktor przynęcił jego psa.

Rozumie się, że koszty utrzymania nowego ogrodu zoologicznego były bardzo znaczne,

powiększało je szczególnie karmienie psów nierasowych. W sześć tygodni po otwarciu

schroniska zjawiły się u mnie Tu-Tu i Dab-Dab, z bardzo poważnymi minami.

- Stało się zupełnie tak, jak przepowiadałam - za-kwakała Dab-Dab, trzepocząc

rozpaczliwie skrzydłami. - Jesteśmy znów bez grosza. Nie wiem, ile pieniędzy przywieźliście

ze sobą, ale zostało już bardzo niewiele. Przejrzałyśmy z Tu-Tu rachunki i wyliczyłyśmy, że

starczy nam zaledwie na następny tydzień. Jipowi nie sposób przemówić do rozumu, a sam

doktor Dolittle postępuje jak najgorzej. Bóg jeden wie, co robi z pieniędzmi. Jest po prostu

zupełnie nieodpowiedzialny. Zresztą nikogo na całym świecie nie byłoby stać na wyżywienie

tych wszystkich kundli, które Jip tutaj przywlókł. No i znowu zostajemy bez grosza. Naprawdę

nie wiem, co teraz poczniemy!

ROZDZIAŁ VII

ZĄB BORSUKA

Gdy zjawiłem się u doktora razem z Dab-Dab, Tu-Tu i Polinezją, aby go zawiadomić o

pustkach w kasie, nie przejął się tym wcale, jak zwykle.

- Nie zawracajcie mi teraz głowy tymi sprawami - powiedział - jakoś tam będzie, skądś

nadejdą jakieś pieniądze, jak to zawsze dotychczas bywało. Jestem strasznie zajęty.

Ale chociaż nam się udało wydobyć trochę pieniędzy od wydawców, którzy drukowali

przyrodnicze książki doktora, nie starczyło tego na długo. Wkrótce działo nam się gorzej niż

kiedykolwiek.

Dab-Dab była bardzo rozgniewana i domagała się zamknięcia ogrodu zoologicznego,

którego utrzymanie kosztowało prawie tyle, co utrzymanie całego domu.

Ale okazało się, że doktor Dolittle miał znowu słuszność: zdarzyło się coś, i to dziwnym

zbiegiem okoliczności zdarzyło się w samym ogrodzie zoologicznym, co uratowało ogród od

zamknięcia, a gospodarstwo doktora od ruiny. Oto co się stało. Pewnego razu, gdy doktor kładł

się spać, zmęczony całodzienną ciężką pracą nad swą nową książką o morzu, zastukał do drzwi

borsuk. Powiedział, że go strasznie ząb boli i że bardzo prosi doktora o poradę. Doktor Dolittle

naturalnie zgodził się zaraz. Umiał bardzo dobrze leczyć zwierzętom zęby.

- Ach - powiedział - odłamałeś sobie kawałek zęba. Nic dziwnego, że cię tak boli. Ale

mogę ci go zaplombować. Proszę cię, otwórz szeroko pyszczek. Jeszcze szerzej. Tak, teraz

dobrze. Ach, jakie to dziwne. Czy ja ci już plombowałem kiedykolwiek zęby?

- Nie - odrzekł borsuk. - Po raz pierwszy przyszedłem do pana po lekarską poradę.

Zazwyczaj jestem zupełnie zdrów.

- Ależ ty masz złoto w zębach! - zawołał doktor. - Skądże się to w nich wzięło, skoro,

jak mówisz, nigdy nie byłeś u dentysty?

- Tego nie wiem - odrzekł borsuk. - A co to właściwie jest złoto?

- Uważaj, pokażę ci je w lustrze - powiedział doktor. - Stubbins, podaj mi ręczne

lusterko.

Przyniosłem lusterko, które doktor przysunął borsukowi do pyska, wskazując mu

jednocześnie stalowym instrumentem odpowiednie miejsce w zębach.

- Widzisz ten żółty metal tkwiący między zębami? To złoto.

- Ach! - zawołał borsuk i wpatrywał się w lusterko bardzo uradowany widokiem swego

własnego, ładnego odbicia. - Razem z moją małżonką wygrzebaliśmy na łące Dobbinsa jamę i

tam znaleźliśmy całą kupę tego żółtego kamienia. Na tym właśnie wyłamałem sobie ząb.

Polinezja, która była obecna przy tej rozmowie, zainteresowała się daleko bardziej tą

wiadomością niż doktor. Przefrunęła przez pokój i usadowiwszy się przed borsukiem, zajrzała

w otwarty pysk, gdy tymczasem doktor dłubał mu w zębach. Potem odwróciła się i szepnęła do

mnie:

- Ojej, on gryzł złoto! Wyobraź sobie - złoto! A my jesteśmy biedni jak myszy

kościelne. Tomku, pomówimy jeszcze z tym panem, niech tylko doktor skończy swoją robotę.

Wkrótce doktor istotnie pomógł pacjentowi, który poczuł się już zupełnie dobrze. Mimo

że doktor miał ręce ciężkie i grube, palce jego były najzręczniejsze, najdelikatniejsze pod

słońcem.

- Zrobiłem ci opatrunek, który uśmierzy chwilowo ból zęba. Ale jutro musisz znów

przyjść do mnie -powiedział doktor, gdy borsuk zamknął pyszczek i zsunął się ze stołu. -

Musisz uważać i nie brać do pyszczka wszystkiego, co wygrzebujesz z ziemi. Żaden ząb nie

wytrzyma, gdy nim będzie się gryzło metal, nawet twój. Dobranoc!

Gdy pacjent wyszedł, Polinezja kiwnęła na mnie i poszliśmy za nim.

- Gdzieżeś ty wykopał tę dziurę? - zapytała Polinezja borsuka, idąc obok niego w stronę

zoologicznego ogrodu.

- W pobliżu łąki Dobbinsa - odpowiedział borsuk - nieco na północ. Przekopaliśmy

najpierw tunel przez pagórek, raczej dla rozgrzewki niż z potrzeby, było bardzo zimno. Ale

spodziewaliśmy się znaleźć trochę orzeszków ziemnych; poza tym chcieliśmy mieć w tych

stronach jakieś kryjówki. Niektóre psy, przygarnięte przez doktora Dolittle, stają się już zbyt

zuchwałe. Nie ruszają nas, co prawda, gdy znajdujemy się w obrębie ogrodu zoologicznego.

Ale gdy im się zdarzy spotkać nas poza ogrodem, uważają gonitwę za nami za świetną zabawę.

Zarząd naszego klubu postanowił więc, abyśmy tu w sąsiedztwie urządzili schron w jamie.

- Co nazywasz schronem? - zapytałem.

- O, dla nas, borsuków, będzie nim każda dziura. Wykopaliśmy je we wszystkich

kierunkach w całej okolicy i wiemy, gdzie się która znajduje. Są to po prostu jamy, gdzie każdy

borsuk może się ukryć, gdy go psy gonią. Kopiemy je bardzo głęboko i niektóre zaopatrujemy

w prowiant na wypadek, gdyby nas psy przez dłuższy czas oblegały. Musimy się bronić,

poruszamy się przecież tak powoli.

- Uważaj - powiedziała Polinezja, gdyśmy się znaleźli przed wejściem do ogrodu

zoologicznego. - Ja i Tomek pragniemy umówić się z tobą jutro rano, bardzo wcześnie.

Chcielibyśmy bardzo zobaczyć to miejsce, gdzie odłamałeś sobie ząb. Czy nie moglibyśmy

spotkać się z tobą na północnym krańcu łąki Dobbinsa, na przykład o piątej rano?

- Dobrze - powiedział borsuk - ale dla mnie to nie jest wczesna godzina. O tej porze roku

już na kwadrans przed piątą jest zupełnie jasno. My, borsuki, nie kierujemy się godziną, tylko

słońcem. Udajemy się zwykle na wędrówkę jeszcze przed świtem. Będę więc czekał tam na

was o wschodzie słońca.

Następnego ranka Polinezja wyciągnęła mnie z łóżka i musiałem ubrać się przy świecy,

zanim jeszcze kogut zapiał po raz pierwszy.

- Ależ, Tomku - rzekła w odpowiedzi na moje zaspane pomruki, że muszę o takiej

niemożliwej godzinie wstawać. - Ależ, Tomku, przecież to ogromnie ważne, żebyśmy tam

przyszli, zanim inni ludzie się zlecą.

Było mi jednak bardzo trudno o tej porze przejąć się czymkolwiek, nawet myślą o

zdobyciu złota.

- Jak ci się zdaje, co my tam znajdziemy? - zapytałem Polinezji. - Czy wmawiasz w

siebie, że stary borsuk natrafił na żyłę złota? W naszym kraju nie istnieją kopalnie złota.

- Nie wiem więcej od ciebie - przerwała mi z niecierpliwością. - Ale to, że dotychczas

nie znaleziono u nas złota, nie świadczy jeszcze wcale o tym, że się go nigdy nie znajdzie. To

pozostaje faktem, że nasz poczciwy borsuk natknął się na złoto. Inaczej nie utkwiłoby mu w

zębach. Pośpiesz się i włóż palto. Widzę już na wschodzie odblask zorzy.

Na dole musiałem na rozkaz Polinezji wyciągnąć szpadel z wozowni i przynieść z

gabinetu doktora młotek przeznaczony do poszukiwań geologicznych i dopiero potem

wyruszyliśmy w chłodnym porannym półświetle w kierunku łąki Dobbinsa.

Stary borsuk czekał już i poprowadził nas, podskakując wzdłuż żywopłotu, do miejsca,

gdzie wykopał norę.

Gdyśmy podeszli bliżej, okazało się, że grunt ten nie należał do posiadłości Dobbinsa,

lecz położony był po drugiej stronie żywopłotu, na wielkiej płaszczyźnie, znanej jako własność

gminy Puddleby. Znałem dobrze tę okolicę, często przebiegałem te półdzikie zarośla,

poszukując gniazd ptasich, grzybów i jagód albo przyglądając się z zachwytem Cyganom,

którzy tam często rozbijali swe namioty i rozpalali ogniska. Grunt był własnością publiczną i

nikt nie miał prawa ich stamtąd wyganiać.

ROZDZIAŁ VIII

GORĄCZKA ZŁOTA W PUDDLEBY

- To się dobrze składa - szepnęła do mnie Polinezja, gdyśmy się zatrzymali przed jamą

wykopaną przez borsuka. - Grunt gminy Puddleby to własność publiczna, rozumiesz, Tomku?

Nawet gdyby ktoś zauważył, że kopiemy, nie może nam tego zabronić. Mimo to musimy

trzymać język za zębami. Weź szpadel i zabieraj się do roboty.

Byłem jeszcze wciąż śpiący, stopniowo jednak ogarnął mnie szał szukania skarbu i

wkrótce pracowałem tak, jakby moje życie od tego zależało. Chociaż ranek był chłodny,

musiałem często przerywać robotę, aby otrzeć pot z czoła.

Opowiedzieliśmy borsukowi, czego szukamy, i jego pomoc okazała się bardzo

pożyteczna. Wsunął się w głąb jamy i wydobył z niej kilka niekształtnych bryłek ciężkiego

metalu. Gdy porysowałem je scyzorykiem, ukazało się miękkie, żółte złoto.

- Na tej bryle połamałem sobie ząb - powiedział borsuk - więcej nie ma. Czy taka rzecz

przyda się na coś?

- Na miłość Boską! - zawołała Polinezja. - Rozumie się, że się przyda. Z tego przecież

ludzie robią pieniądze, prawdziwe dukaty. Czy jesteś pewien, że to już wszystko? Gdybyśmy

tego więcej znaleźli, doktor byłby do końca życia bogatym człowiekiem.

Borsuk wszedł na nowo do nory i kopał w niej coraz głębiej, a ja łopatą wydobywałem

na powierzchnię stosy żwiru, któryśmy rozrzucali i przeszukiwali dokładnie. Ale nie było w

nim grudek metalu.

- No, w każdym razie - powiedziała Polinezja przyglądając się uważnie ułożonym na

mojej chustce do nosa bryłkom złota - zdobyliśmy tutaj ładny mająteczek. Zabieraj to teraz jak

najspieszniej, zanim ktoś spostrzeże, cośmy tu robili.

Gdyśmy potem przy śniadaniu opowiedzieli doktorowi o tym, co się nam zdarzyło,

zainteresowała go ta wiadomość raczej ze stanowiska geologicznego, naukowego niż jako

sprawa pieniędzy czy zysku.

- To wysoce zadziwiające - powiedział badając próbki, które przyniosłem zawinięte w

chustkę. -Gdybyście znaleźli stare monety, nie byłoby to takie dziwne. Ale to wygląda na bryły

złota, na rzeczywiste złoto. Ze stanowiska geologicznego jest to coś zupełnie nowego w

naszym kraju. Chciałbym zobaczyć okolicę, w której to znaleźliście.

- Na razie - odezwała się Dab-Dab - niech pan zostawi te bryłki u mnie. Znam pewne

miejsce, gdzie możemy je schować do czasu, dopóki nie zamienimy ich na pieniądze.

Doktor Dolittle udał się więc ze mną i z Polinezją na miejsce, gdzieśmy znaleźli złoto,

Jip i Geb-Geb towarzyszyli nam, chociaż nie zapraszaliśmy ich wcale.

Poszukiwania nasze były bardzo gruntowne. Przetrząsnęliśmy cały kopiec, kopiąc,

grzebiąc i rozrzucając żwir. Jip i Geb-Geb zostali również ogarnięci gorączkową namiętnością

poszukiwaczy złota. Ryli we wzgórzu jak prawdziwi górnicy. Geb-Geb posługiwało się

ryjkiem, jak gdyby węszyło trufle, a Jip odrzucał ziemię przednimi łapami, jak to czynił polując

na szczury.

Ale nie znaleźliśmy więcej złota.

- To zagadkowe - rzekł doktor - rzeczywiście zagadkowe. Tajemnica geologiczna. To

nie jest ten rodzaj piasku, w którym zazwyczaj znajduje się złoto, a przecież to złoto jest

właśnie takie, jakie znajduje się zwykle w formie brył w piasku. Jedynym wyjaśnieniem

tajemnicy, jakie mi się nasuwa, byłby fakt, że jakiś poszukiwacz złota tutaj zakopał i ukrył swój

skarb.

Jakkolwiek nie udało nam się odkryć prawdziwej kopalni złota, to jednak rozpętaliśmy

istną burzę. Gdy doktor ukończył badanie gruntu, był już późny ranek. W drodze powrotnej

spotkaliśmy kilku ludzi, którzy nas obserwowali. Wypytywaliśmy później Mateusza Mugg i

Bumpa, którzy brali również udział w wyprawie, ale przysięgali, że nikomu o niej nie

opowiadali. Mimo to rozeszła się wieść, że na piaskach gminy Puddleby znaleziono złoto. A o

godzinie czwartej po południu cała łąka roiła się od ludzi, którzy przybyli tu uzbrojeni w łopaty,

grabie, widły i wszelkie możliwe narzędzia na poszukiwanie złota.

Całe Puddleby ogarnięte zostało szałem. Niańki zostawiały wrzeszczące dzieci w

wózkach, a same rozkopywały ziemię, szukając złota. Włóczęgi, żebracy, Cyganie,

domokrążcy, kupcy z miasta, starzy czcigodni panowie, dzieci szkolne, mali i duzi, bogaci i

biedni - wszyscy ciągnęli tutaj na poszukiwanie złota.

Opowiadano sobie, że doktor Dolittle znalazł całą masę starożytnych rzymskich złotych

pucharów i że poszukiwacze złota wykopali dużo starych naczyń i zabrali je ze sobą, żeby się

przekonać, z czego są zrobione.

Na drugi dzień biedne grunty gminne wyglądały tak, jak gdyby przeszło po nich

trzęsienie ziemi albo huragan, i magistrat postanowił zaskarżyć doktora Dolittle za szkody

wyrządzone własności publicznej.

To szaleństwo trwało przez tydzień. Ludzie z daleka, znakomici znawcy górnictwa,

zjechali ze stolicy, aby zbadać osobiście istotę sprawy, która wprawiła w obłęd tylu ludzi.

Ze wszystkich towarzyszy doktora Geb-Geb było najbardziej ogarnięte gorączką złota i

nie można go było odciągnąć od łąki. Było przekonane, że teraz dopiero natrafiło na swoje

właściwe powołanie.

- Dlaczego by nie? - mówiło. - Moim ryjem mogę ryć w ziemi o wiele lepiej i prędzej

niż ci głupcy swymi łopatami.

Błagało bezustannie, aby mu nie przeszkadzano w poszukiwaniach. Było opętane

strachem, że ktoś inny może właśnie w tej chwili odkryć prawdziwą kopalnię, która powinna

się stać własnością rodziny Dolittle.

- Nie masz się czym przejmować, Geb-Geb - uspokajał je doktor - to nie jest grunt

obfitujący w minerały. Złoto, któreśmy znaleźli, dostało się tam przypadkiem. Borsuk

prawdopodobnie miał rację - ten mały skarb, który został tam zakopany widocznie przed

setkami lat, to wszystko, co można było znaleźć.

Ale dopóki trwało ogólne szaleństwo, nie można było odwieść Geb-Geb od tej myśli,

gorączka złota owładnęła nim zupełnie. A ponieważ doktor zabronił mu chodzić na grunty

gminne (tylko kilka razy udało mu się zakraść tam po kryjomu w nocy), musiało to sobie

powetować poszukiwaniem grzybów w ogrodzie warzywnym. Nawet przy obiedzie uprawiało

swój nowy zawód, wygrzebując rodzynki z leguminy.

Bez względu na to, skąd się złoto wzięło, Dab-Dab cieszyła się ogromnie, że zaradność

Polinezji zapewniła doktorowi bogactwo. Gdyby on sam miał tym skarbem rozporządzać, nie

osiągnąłby zapewne z tego żadnej korzyści. Magistrat uważał złoto za własność publiczną. I

doktor był już gotów zrzec się swojej zdobyczy. Ale sprytny Mateusz Mugg zasięgnął porady

adwokata i dowiedział się, że według starego prawa, znalazcy należy się połowa znalezionych

dóbr. I nawet ta suma okazała się, po zważeniu skarbu, dość poważna.

- Tak, tak - wzdychała Dab-Dab - jak doktor powiada, „niezdrowy to wiatr, który nie

przynosi z sobą nic dobrego”. To był szczęśliwy przypadek, że stary borsuk złamał ząb. W

samą porę. Nie wiedziałam naprawdę, za co jutro ugotuję obiad. No, chwała Bogu, przez pół

roku nie będziemy się martwili, czym płacić rachunki.

ROZDZIAŁ IX

MYSI ELEMENTARZ

Ciągle powtarzające się żądanie Dab-Dab, aby zamknąć ogród zoologiczny, wywołało

w swoim czasie wielkie zaniepokojenie w różnych dzielnicach miasta zwierząt. Przyznając, że

utrzymanie ogrodu było bardzo kosztowne i że zastrzeżenia Dab-Dab brzmiały rozumnie,

mieszkańcy ogrodu zoologicznego poczuwali się do winy, jednak pomimo tego nie

rozwiązywali swych klubów i stowarzyszeń.

Toteż gdy w ogrodzie rozeszła się wiadomość, że połowa znalezionego skarbu

przyznana została doktorowi, wybuchł w mieście zwierząt szał radości, począwszy od

Schroniska dla Nierasowych Psów, aż po drugi kraniec, gdzie mieścił się Klub Myszy i

Szczurów.

Nawet nieśmiały dwugłowiec, który miał teraz spokojną, zaciszną kryjówkę w

zaroślach, wziął udział w tej ogólnej radości, podobnie jak nieliczni cudzoziemcy,

przebywający jeszcze między nami: rosyjskie nurki i kanadyjskie tumaki.

Nigdy w życiu nie słyszałem tak piekielnego hałasu. Toby i Sus przynieśli tę nowinę do

ogrodu pod wieczór. Natychmiast w każdej dzielnicy utworzył się pochód manifestacyjny.

Wszyscy mieszkańcy wybiegli ze swych klubów na ulicę, krzyczeli: hura! albo wydawali

wrzaski, które miały dla nich to samo znaczenie co „hura”.

- Doktor Dolittle jest znowu bogaty! - podawano z ust do ust, od drzwi do drzwi.

To pomieszanie kwiku, szczekania, gruchania i ryku było tak ogłuszające, że policjant

przechodzący przez ulicę Wołową zastukał do bramy doktora i zapytał, co to się stało.

Niebawem zwierzęta utworzyły pochód i ze śpiewem maszerowały tam i z powrotem

przez główną ulicę. Co to były za śpiewy i jakie pieśni, możecie sobie wyobrazić.

Biała mysz, burmistrz miasta, dumna ze swego urzędu i godności, wystąpiła z

projektem pochodu z pochodniami, gdy ciemności ogarną ogród. Poprosiła, abym jej przyniósł

pudełko świeczek, takich jakie zapala się na choince albo na torcie urodzinowym. Potem kazała

mi zrobić chorągiewkę i wypisać na niej wielkimi literami: „Hura! Doktor jest znowu bogaty!”

Pięćdziesiąt cztery myszy i pięćdziesiąt cztery szczury wystąpiły parami, a każda para niosła

świeczkę. Spacerowały tak od ósmej wieczór do północy wokoło mysiego ogrodu, śpiewając

najdziwniejsze pieśni, jakie sobie tylko można wyobrazić. Co chwila przystawały i krzyczały

chórem: „Hura! Doktor jest znowu bogaty! Niech żyje! Niech żyje! Niech żyje!”

Wiele nowych i interesujących instytucji powstało samorzutnie w ogrodzie

zoologicznym: na przykład Publiczna Biblioteka dla Zwierząt. Po powrocie doktor Dolittle

prosił mnie, abym mu uporządkował olbrzymi materiał, który zebrał i napisał w sprawie mowy

zwierząt. Cały pokój, położony nad swoją pracownią, zapchał po prostu książkami, rękopisami,

notatkami na ten temat. Wszystko znajdowało się w największym nieładzie-i wcale nie było

łatwo zaprowadzić tu porządek.

Ale Polinezja i biała mysz ofiarowały mi swą pomoc, a Mateusz Mugg sporządził nam

mnóstwo połęk. Przez cały tydzień układaliśmy katalogi i spisy, ustawialiśmy książki, aż

wreszcie zbiór został do pewnego stopnia uporządkowany. Zdaje mi się, że sam doktor był

zdumiony, gdyśmy go przyprowadzili do pokoju nad gabinetem i pokazali stojące wzdłuż

wszystkich ścian półki pełne książek, aby zdał sobie sprawę z tego, jaką olbrzymią pracę

wykonał w dziedzinie mowy zwierząt.

- Proszę spojrzeć, doktorze - pisnęła biała mysz wskazując półki - mamy tutaj

prawdziwą bibliotekę dla zwierząt. Powinna się mieścić nie tutaj, ale na dole w ogrodzie

zoologicznym, aby zwierzęta mogły z niej korzystać.

- Tak, istotnie - rzekł doktor - ale większość tego, co się tu znajduje, odnosi się tylko do

teorii mowy zwierząt, są to słowniki i tym podobne dzieła. Napisałem bardzo niewiele bajek i

powieści w języku zwierząt, a i z was mało które umie czytać.

- Ach, mogłybyśmy się tego bardzo prędko nauczyć - twierdziła biała mysz. - Gdyby

pan chciał kilka z nas nauczyć czytać, mogłybyśmy nauczyć tego potem inne. Według mnie

taka ważna instytucja jak Klub Myszy i Szczurów powinna posiadać własną bibliotekę.

- Uczyniłbym to dla was bardzo chętnie - powiedział doktor - ale ponieważ nie istnieje

jeszcze alfabet dla myszy i szczurów, nie można wskutek tego pisać dla nich.

- Ale czy nie moglibyśmy - zapytała biała mysz -wspólnie wymyślić takiego alfabetu?

Przecież był taki czas, kiedy i ludzie nie znali pisma, i alfabet nie był jeszcze wynaleziony. -

Doktor Dolittle mógłby wynaleźć pisany alfabet dla myszy zupełnie prosty i mógłby nauczyć

ją, białą mysz, tego alfabetu. A potem już ona w ciągu tygodnia wyuczy tego samego cały Klub

Myszy i Szczurów. Wszystkie są bardzo żądne wiedzy.

Można sobie wyobrazić, że taka propozycja zainteresowała bardzo doktora, który tyle

lat swego życia poświęcił, wychowaniu i kształceniu zwierząt. Wziął się od razu do roboty i

przy pomocy białej myszki wymyślił dla myszy i szczurów prosty alfabet, który składał się

tylko z dziesięciu znaków. Doktor Dolittle nazwał to „Mysim elementarzem”, ale Polinezja i ja

przezwaliśmy to „Piszczącym abecadłem”, gdyż składało się z samych pisków wszelkiego

rodzaju, a każda litera miała dwa różne znaczenia zależnie od tego, czy wymawiano ją

wysokim, czy niskim dźwiękiem głosu.

Potem przyszła kolej na druk i oprawę książek. Doktor powierzył mi tę robotę, gdy

układ elementarza, czyli „Piszczącego abecadła” był już ukończony. Rozumie się, że książki

musiały być bardzo, bardzo maleńkie, aby mogły być dostępne i dla małych mysząt. Biała mysz

była za tym, aby młodzież rodu mysiego mogła korzystać z tej sposobności kształcenia się.

Format książki, który nazywaliśmy „mysią ósemką”, był jeszcze o wiele mniejszy od wielkości

znaczka pocztowego. Oprawa musiała być zszywana ręcznie i trzeba było używać do tego tylko

najcieńszych nici.

Stronice książek były tak małe, że ja, drukując, a raczej rysując na nich literki,

musiałem używać powiększającego szkła, tak jak to czyni zegarmistrz. Ale te maleńkie litery

nie były jednak za małe dla oczu myszy, które z największą łatwością mogą odróżniać

oddzielne pyłki kurzu.

Gdy ukazała się w druku pierwsza książka w mysim języku, byliśmy bardzo dumni.

Chociaż było to przede wszystkim dzieło doktora, ja, jako wydawca i drukarz, umieszczając na

karcie tytułowej swoje nazwisko czułem się tak dumny jak Gutenberg.

„Stubbins & Stubbins, Puddleby nad rzeką Marsh”. Nie wiedziałem wprawdzie, kto

miał być tym drugim Stubbinsem, ale czułem, że będzie to brzmiało lepiej i bardziej handlowo,

gdy firma będzie nosiła podwójne nazwisko.

- To bardzo ważne wydarzenie, Tomku - powiedziała biała mysz, gdy ogłosiliśmy

publicznie, że wydanie książki (w jednym egzemplarzu) zostało ukończone. Pierwsza książka

drukowana mysim alfabetem. - Tworzymy nie tylko książki, tworzymy również i historię!

ROZDZIAŁ X

NOWE STUDIA

Tak jak biała mysz przewidziała, wszystkie warstwy towarzyskie świata myszy i

szczurów powitały nową możliwość kształcenia się z największym zapałem. Słynny i

naprawdę rzadki pierwodruk wydawnictwa Stubbins & Stubbins niestety nie przetrwał, aby

zostać przekazanym w dziedzictwie potomności. Już w pierwszym tygodniu został przez żądną

wiedzy publiczność, oblegającą bibliotekę dla zwierząt, zaczytany na strzępy.

Biała mysz bowiem uparła się przy tym, aby ta książka została wcielona do biblioteki,

której uroczyste otwarcie święcono bardzo wspaniale. Była to dla białej myszy nowa

sposobność organizowania ulubionych przez nią uroczystości. Ale główną najważniejszą

pobudką była chęć skierowania uwagi mieszkańców miasta zwierząt na sprawy kształcenia się

i czytania książek.

I rzeczywiście należy przyznać, że myszy i szczury w dalszym ciągu gorliwie dbały o

swoje wykształcenie. W tej nowej umiejętności tkwiło coś tajemniczego, odpowiadającego ich

przyrodzonej ciekawości. Inne zwierzęta: psy, borsuki, wiewiórki i króliki, były zadowolone,

gdy im ktoś czytał na głos. Na początku swojej kariery lokal biblioteki publicznej służył

głównie celom wspólnej rozrywki; każdego popołudnia biała mysz czytała na głos publiczności

bardzo mieszanej i nieco błaznującej.

Zapotrzebowanie na książki w języku mysim było bardzo wielkie. Ale jeszcze coś

zwiększało w wysokim stopniu rozbudzony głód wiedzy; był to miesięcznik dla myszy,

założony przez doktora Dolittle. Nazywał się „Życie Piwniczne” i ukazywał się pierwszego

każdego miesiąca. Częściowo był ten miesięcznik pismem humorystycznym i zawierał oprócz

nowin i plotek z ogrodu zoologicznego rozmaite żarty i zabawne rysunki.

Pewnego razu zdarzyło się, co następuje: na kominku w dawniejszej poczekalni, z

której doktor nie korzystał, odkąd zarzucił praktykę wśród ludzi, znajdowała się miniatura. Był

to maleńki, malowany na kości słoniowej portrecik przedstawiający doktora Dolittle jako

młodego człowieka. Od lat nikt nie zmieniał miejsca tej miniatury stojącej między

staroświeckim zegarem a pasterką z saskiej porcelany. Ale pewnego dnia portrecik znikł i nikt

nie wiedział, gdzie się podział. Doktor zapytał o to Dab-Dab, a skrzętna gosposia powiedziała,

że widziała go jeszcze poprzedniego dnia, gdy, jak co tydzień, ścierała kurze w poczekalni. Nie

ma pojęcia, kiedy i kto mógł go stamtąd zabrać.

Doktor Dolittle pytał Jipa, Tu-Tu, Czi-Czi, Polinezję i mnie, ale nikt z nas nie umiał tej

zagadkowej sprawy wyjaśnić. Jan Dolittle był przywiązany do tej miniatury, ponieważ matka

jego zamówiła ją u doskonałego malarza w dzień doktorskiego egzaminu syna. Ale mimo to

doktor był zajęty tyloma rzeczami, że gdy poszukiwania okazały się bezskuteczne, niebawem

zapomniał o tej sprawie.

Było to w dwa tygodnie po otwarciu Biblioteki Publicznej dla Zwierząt, gdy pewnego

wieczora biała mysz przyszła w odwiedziny do Jana Dolittle; doktor pracował właśnie przy

mojej pomocy nad nową książką o roślinach głębinowych.

- Chciałam pomówić z panem o dwóch sprawach, doktorze Dolittle - powiedziała pani

burmistrz miasta zwierząt, gładząc z godnością białe wąsiki. - Po pierwsze, byłabym panu

bardzo wdzięczna, gdybyś pan zechciał napisać książkę dla nas, rozumie się w mysim języku,

techniczny podręcznik o pułapkach na myszy. Potrzebny nam jest gwałtownie, szczególnie na

użytek dorastającej młodzieży. Nasi chłopcy i dziewczęta o-puszczają nory rodzicielskie, gdy

osiągają odpowiedni wiek. I zanim mają czas poznać trochę świat, wpadają w pierwszą

pułapkę, która ich przynęci kawałkiem spleśniałego sera.

- Dobrze - powiedział doktor - to się da zrobić, jeśli Stubbins potrafi narysować pułapki

w takim zmniejszeniu, aby można je było umieścić w książce przeznaczonej dla myszy.

- Na miłość Boską! - zawołała Dab-Dab, która przysłuchiwała się naszej rozmowie,

siedząc przy ogniu. - Cały świat zostanie wtedy zapchany przez myszy. To chyba dość, że nie

wolno mi umieścić w szafie z bielizną kilku pułapek.

- Nie wiem, czyby ci się podobało, gdyby ktoś wynalazł pułapki na kaczki - powiedziała

biała mysz, a jej białe wąsiki nasrożyły się z oburzenia.

- Dajcie spokój, dosyć! - przerwał doktor. - A cóż to za druga sprawa, o której chciałaś

ze mną mówić? -zapytał.

- Druga sprawa jest równie ważna - powiedziała biała mysz. - Przybywam jako

delegatka komitetu, aby zaprosić pana i Tomka na miesięczne uczty naszego klubu.

- Miesięczne uczty? - zdziwił się doktor. - Co to ma znaczyć?

- O, to jest nowo utworzona nazwa - rzekła biała mysz - każdy język posiada swoje

szczególne wyrażenia, których inne języki nie znają, nieprawdaż? Dlaczego by nie miały one

istnieć w języku myszy? Stało się to tak: na ostatnim posiedzeniu naszego komitetu podniósł się

pewien Szczur Kolejowy - jest to jeden z naszych członków, mieszkający stale na dworcu,

bardzo przyzwoity jegomość, tylko niestety czuć go bardzo naftą - a więc Szczur Kolejowy

wstał i zaproponował, aby dla uczczenia owocnej pracy klubu urządzić doroczną ucztę.

- Ucztujecie i tak bez końca - mruknęła Dab-Dab od kominka.

- Potem wstała Mysz Dorożkarska - ciągnęła dalej biała mysz - inny nasz członek,

mieszka w starej dorożce, a nasze miasto zna na wylot od krańca do krańca, podniosła się więc

i powiedziała: „Doroczne, to znaczyłoby za rok, a ponieważ nasz klub nie trwa jeszcze roku -

rok to bardzo długi czas dla myszy -proponuję więc, abyśmy wyprawiali takie uczty co miesiąc,

zarówno jak urodziny, które powinny przypadać co miesiąc, a nie co rok”.

Przez pewien czas sprzeczano się jeszcze na ten temat, ale w końcu propozycja została

przyjęta i uczty na cześć naszego klubu zostały nazwane „ucztami miesięcznymi”. Potem

podniosła się Mysz Kościelna, również członek naszego klubu - mieszka w kościele i jest

strasznie biedna - i powiedziała: „Chciałabym zaproponować, aby miesięczne uczty zaszczycił

koniecznie swoją obecnością doktor Dolittle, gdyż tylko dzięki jego niezmordowanej pracy -

Mysz Kościelna uważała się mianowicie za dobrego mówcę, pewnie dlatego, że wysłuchała już

tylu kazań - a więc dzięki jego niezmordowanej pracy dla dobra szczurów i myszy klub nasz

powołany został do życia. Proponuję, aby doktora Dolittle zaprosić na nasze miesięczne uczty

wraz z niezwykłym chłopcem, Tomkiem Stubbins, który sprawuje tak dobrze obowiązki

zastępcy dyrektora ogrodu zoologicznego”. Ta propozycja została jednogłośnie przyjęta i

wydelegowano mnie, abym panu wręczyła zaproszenie. Uczta, panie doktorze, odbędzie się

jutro wieczorem. Strój wieczorowy nie obowiązuje. Może pan przyjść w zwykłym ubraniu. Ale

proszę nam nie odmawiać.

- Ależ przyjdę, naturalnie - powiedział Jan Dolittle - jestem zachwycony waszym

zaproszeniem, a Stubbins również.

ROZDZIAŁ

XI

KLUB MYSZY I SZCZURÓW

Niewątpliwie budynek Klubu Myszy i Szczurów nie miał równego sobie na całym

świecie. Z początku wysokość jego nie przekraczała nawet trzech stóp, ale gdy liczba członków

wzrosła zrazu z pięćdziesięciu do trzystu, potem z trzystu do pięciu tysięcy, stało się konieczne

znaczne powiększenie gmachu. Wówczas gdy doktor i ja zostaliśmy zaproszeni na ucztę

miesięczną, budynek był wysokości człowieka i tej samej szerokości i długości - co wysokości.

Kształtem dom klubowy przypominał wielki ul z mnóstwem maleńkich drzwiczek.

Miał czternaście pięter. Na najwyższe piętra prowadziły schody, umieszczone na zewnątrz, jak

w domach włoskich. Wewnątrz, pośrodku budynku, znajdowała się wielka sala, przeznaczona

na koncerty, przedstawienia teatralne i zebrania, tak wysoka jak cały dom od piwnic po dach.

Wskutek tego budynek wyglądał jak ciężka, wydrążona kopuła, w której wnętrzu mieściły się

pokoje i mieszkania umeblowane, prywatne jadalnie, bawialnie, sale posiedzeń i tak dalej.

Główne drzwi były naturalnie bardzo małe. Takie tylko, żeby szczur mógł się przez nie

przedostać wygodnie. Ale z okazji uczty miesięcznej biała mysz poprosiła boruska o

przekopanie tunelu pod fundamentami, przez który doktor wraz ze mną mógłby się przedostać

do sali zebrań.

Gdyśmy stanęli u wejścia tunelu, oczekiwała nas tam biała mysz i cały zarząd w

komplecie. Wokoło aż pod strop ze wszystkich drzwi budynku wyglądały głowy myszy i

szczurów; wszystkie chciały wziąć udział w powitaniu wielkiego człowieka. Po czym, gdy

biała mysz, z racji piastowanego przez nią urzędu prezesa klubu, wygłosiła do nas krótką mowę

powitalną, zaczęliśmy schodzić do tunelu.

- Niech pan uważa, panie doktorze - powiedziałem. - Gdybyśmy plecami dotknęli

pułapu tunelu, mógłby się cały budynek zawalić.

Ale bez przeszkód dotarliśmy do sali posiedzeń, w której właśnie było dość miejsca,

żebyśmy obaj z doktorem przywarłszy szczelnie do siebie mogli stać wyprostowani. Biała

mysz oświadczyła, że bardzo chętnie oprowadziłaby doktora po całym budynku klubowym. Że

jednak naturalnie w żadnym z pokojów, prócz tej sali, w której znajdowaliśmy się, człowiek nie

mógł się zmieścić, cały pokaz ograniczył się do tego, że doktor stał na swoim miejscu i patrzył

przez maleńkie otwory, nazwane drzwiami. Niektóre pokoje umieszczone były wzdłuż

korytarza, do których nie można było zajrzeć z sali zebrań. Aby i to umożliwić, biała mysz

prosiła mnie o przyniesienie lusterka dentystycznego z gabinetu doktora. Przez to lusterko mógł

doktor zajrzeć do wszystkich kątów w całym budynku. Jan Dolittle był bardzo zainteresowany

maleńkimi pokoiczkami, które te niezwykle uzdolnione myszy i szczury same obmyśliły,

zbudowały i urządziły. Nagle zawołał z przejęciem:

- Stubbins, chodź tutaj i zobacz. Nie wiem, czy to sen, czy rzeczywistość? Ale zdaje mi

się, że widzę tam w dole ludzką twarz, podobną do mojej. Spójrz w lustro.

Spojrzałem i roześmiałem się. Nic dziwnego, że twarz ludzka przypominała doktorowi

jego własną. Gdyż był to on sam, a właściwie był to zagubiony portrecik, przedstawiający go

jako młodego lekarza.

Jednocześnie usłyszałem, jak biała mysz, która opuściła nas na chwilę, za plecami

doktora wykłócała się gwałtownym szeptem z budowniczym.

- Czy nie mówiłam ci od razu - piszczała z wściekłością - żebyś nie pokazywał

doktorowi sali posiedzeń, wystarczyłby salon. Głupcze! Teraz stracimy nasz najcenniejszy

obraz.

- Ale w jaki sposób zdobyliście ten portrecik? - spytał Jan Dolittle.

- Właściwie, panie doktorze - zaczęła się tłumaczyć biała mysz - to nie była kradzież,

tak jak się to ogólnie nazywa. Był to pomysł Szczura Więziennego, który jest również

członkiem naszego klubu. Mieszkał zawsze po więzieniach, nie ma więc zbyt czułego

sumienia, ale za to duży zmysł humoru i zna mnóstwo zajmujących historii kryminalnych.

Podczas narad nad urządzeniem nowej sali posiedzeń kilku członków postanowiło, żeby nad

fotelem przewodniczącego powiesić jakiś dobry obraz. Na to wstał Szczur Więzienny i zabrał

głos:

„Brak nam tu przede wszystkim portretu założyciela klubu, doktora Jana Dolittle.

Wiem, skąd można wydostać taki portret, którego wielkość będzie odpowiadała

przeznaczonemu na to miejscu”. Propozycja została przyjęta i Szczur Więzienny udał się

jeszcze tego samego wieczora do pańskiego domu, panie doktorze, i tam z kominka w

poczekalni - powiedzmy - wypożyczył sobie portrecik. Czy pan go nam odbierze, doktorze?

- Nie, nie mam zamiaru - odpowiedział Tan Dolittle ze śmiechem. - Wygląda na tym

miejscu, gdzie wisi, wcale nieźle, a przy tym pochlebia mi to bardzo, że pragnęliście go tutaj

mieć. Daruję go chętnie waszemu klubowi z tym zastrzeżeniem, że go nie zniszczycie. Tylko

niech się Dab-Dab o tym nie dowie.

- O, może pan być pewny, że my jej o tym nie powiemy - odrzekła biała mysz. - A teraz,

doktorze Dolittle, gdybyście wraz z Tomkiem zechcieli zająć swoje miejsca, zwołam członków

klubu, którzy czekają na pozwolenie wejścia. W sali zebrań musi być pusto, nim usiądziecie,

gdyż inaczej, jak pan widzi, nie zmieściłby się pan.

Po czym zgięliśmy kolana w rodzaju ukłonu i zasiedliśmy do uczty, w tym więcej niż

ograniczonym pomieszczeniu, przy najdziwniejszych ze wszystkich stołów. Za krzesła służyły

nam puste puszki po biszkoptach, wypożyczone przez myszy ze Schroniska dla Psów

Nierasowych. Stół miał kształt owalny jak jajko, był szeroki na trzy stopy, a długi na pięć.

Dania stanowiły maleńkie ilości sera, orzechów, suszonej ryby, suchych okruchów chleba,

pestek z jabłek, jądra z pestek od śliwek itp., ułożone pośrodku stołu w ten sposób, żeby wokoło

pozostawało dość miejsca dla gości. Ponieważ w mysim grodzie, nawet w najlepszych

towarzystwach, istniał zwyczaj spożywania posiłków stojąc albo siedząc na stole.

Gdyśmy usiedli, biała mysz dała znak i wówczas nastąpiło coś niezwykłego: tysiące

myszy i szczurów wyskoczyło nagle ze wszystkich dziur i otoczyło nas z piskiem i hałasem.

- Musi pan im wybaczyć, doktorze - szepnęła pani przewodnicząca, gdy ze dwanaście

myszy wdrapało się na kołnierzyk doktora, a potem zbiegło po jego rękawie prosto na stół. - Na

ogół nie zachowują się w ten sposób. Spodziewałam się tłoku w pobliżu pana - to wielki

zaszczyt dla nich, będą się chełpić tym, że siedziały obok pana - dlatego trzymałam je za

drzwiami do ostatniej chwili.

ROZDZIAŁ XII

UCZTA MIESIĘCZNA

Uczta miesięczna udała się znakomicie, chociaż ani ja, ani doktor nie mogliśmy później

powiedzieć, że jesteśmy syci. Dań było bardzo dużo, to prawda, ale półmiskami były skorupki

orzechów włoskich, a napoje podawano w miseczkach żołędziowych. I trzeba było zadać sobie

dużo trudu, aby najeść się i napić do syta.

Ale uczta była z innych względów tak zajmująca i niezwykła, że obaj nie zdawaliśmy

sobie nawet sprawy z tego, czy jesteśmy syci czy głodni. Przede wszystkim nie zdarzyło nam

się jeszcze nigdy w pokoju, w którym było zaledwie miejsce na nas dwóch, zasiąść wspólnie do

stołu z pięcioma tysiącami szczurów i myszy. Gdyśmy już usiedli i spory myszy o to, aby usiąść

jak najbliżej wielkiego męża ustały, członkowie klubu zachowywali się bez zarzutu. Obsługa

składała się z dwóch grup kelnerów, z których jedni pracowali pod stołem, drudzy na stole.

Kelnerzy na stole przynosili dania ze środka stołu gościom, którzy na kształt wieńca szerokiego

na dwadzieścia szczurów zasiedli na skraju stołu. Inni kelnerzy zajęci byli wbieganiem i

zbieganiem po nogach stołowych tam i z powrotem, z kuchni do sali, aby opróżnione półmiski

napełniać i podawać.

Gdy ostatnie danie zostało spożyte, biała mysz zastukała w stół i poprosiła o spokój.

Natychmiast umilkła rozmowa i niektórzy członkowie zaczęli uciszać kelnerów, którzy

sprzątali nieco hałaśliwie skorupki orzechów i miseczki żołędzi. W końcu, gdy się drzwi do

kuchni zawiesiło skórką banana, aby nie przeszkadzał brzęk zmywanych naczyń, podniosła się

czcigodna pani burmistrz, pierwsza przewodnicząca klubu myszy i szczurów, chrząknęła z

godnością i rozpoczęła bardzo piękną mowę.

Najpierw zwróciła się do doktora i oznajmiła mu w imieniu całego klubu, jak bardzo

czuje się szczęśliwa mogąc go powitać przy wspólnym stole. Potem zwróciła się do ogromnego

tłumu myszy i szczurów i opowiedziała im w krótkich słowach, co doktor Dolittle zrobił dla

wychowania i wykształcenia myszy, i że jego wysiłki powinny w przyszłości wydać piękne

owoce.

- Po raz pierwszy w historii naszego wielkiego narodu - powiedziała biała mysz - dana

jest nam sposobność do wykazania swych uzdolnień. Jakież to życie wiodłyśmy dotychczas!

Gonione, tępione, musiałyśmy bezustannie uciekać, kryć się - taki był nasz zwykły los. Mądre

zarządzenie doktora Dolittle umożliwiło rodowi mysiemu i szczurzemu, tutaj, w mieście

zwierząt, zainteresowanie się innymi sprawami, nie tylko uciekaniem przed pazurami psów i

kotów i chronieniem się od pułapek. A jakież, szanowne zgromadzenie, są rezultaty czynu

doktora Dolittle? - Przewodnicząca uczyniła przerwę i pogładziła białe wąsiki, gdy tymczasem

słuchacze siedzieli jak zaczarowani, oczekując dalszego ciągu.

- Wszystko to, co tutaj widzimy - ciągnęła dalej biała mysz wskazując zręcznym

ruchem łapki o-zdobne ściany sali zebrań - to wszystko, całą tę wspaniałą instytucję, nazwaną

Klubem Myszy i Szczurów, wasze wykształcenie, wychowanie waszych dzieci, słowem, te

wszystkie zdobycze kultury zawdzięczamy doktorowi Dolittle, który uwolnił nas od ciągłej

trwogi i umożliwił życie swobodne i spokojne.

Proponuję, abyśmy doktorowi Dolittle, który zaszczycił nas dzisiaj swoją obecnością,

wyrazili nasze szczególne podziękowanie i nasze uznanie za to wszystko, co uczynił dla dobra

myszy i szczurów. Doktor Dolittle niech żyje, niech żyje, niech żyje!

Gdy przewodnicząca zakończyła przemówienie, powstała wielka wrzawa. Każdy z

pięciu tysięcy członków Klubu Szczurów i Myszy podskoczył z głośnym piskiem, dając tym

wyraz zgodności z uczuciami mówcy. Zauważyłem, że doktor był wzruszony tymi bardzo

osobliwymi demonstracjami na swoją cześć.

Potem nastąpiła krótka przerwa, wskazująca, że zgromadzenie oczekuje w odpowiedzi

przemówienia gościa honorowego. Wobec tego doktor Dolittle wstał, wprawdzie z wielką

ostrożnością, aby nie zrujnować salonu gościnnych gospodarzy, i wygłosił krótkie

przemówienie, które również spotkało się z gorącym przyjęciem. Potem nastąpiły osobiste

prezentacje. Wśród gości, którzy pragnęli zostać przedstawieni wielkiemu mężowi, było dużo

ciekawych osobistości. Na przykład Mysz z Muzeum, zamieszkująca Muzeum Przyrodnicze w

stolicy, która dla wzięcia u-działu w uroczystościach nie lękała się odbyć tak długiej podróży.

Szczur Kolejowy umieścił ją w pociągu towarowym, o którym wiedział, że będzie przejeżdżał

w pobliżu Puddleby.

Mysz z Muzeum była wesołym stworzonkiem, które posiadało mnóstwo wiadomości

przyrodniczych i przekazała ona doktorowi wiele nowin o uczonych londyńskich.

Potem Mysz z Ogrodu Zoologicznego, która przybyła z Londynu, chwaliła się tym, że

przebywa często w klatce lwa, aby mu wykraść trochę tłuszczu, rozumie się wtedy, kiedy lew

śpi. Poza tym były obecne: Mysz Kawiarniana, Mysz z Lodówki, która ze względu na zimny

klimat, w którym stale przebywała, nosiła wyjątkowo długie i puszyste futerko. Był także i

poczciwy stary Szczur Okrętowy, ten sam, który niegdyś na Wyspach Kanaryjskich uprzedził

doktora o spróchniałych deskach na jego statku. Porzucił teraz na zawsze służbę na morzu, aby

w Klubie Myszy i Szczurów w Puddleby spędzić resztę dni swego życia w spokoju. Wśród

wielu innych trzeba wymienić jeszcze Mysz Szpitalną i Mysz Teatralną.

W takim tłumie, mógł doktor każdemu gościowi poświęcić naturalnie tylko kilka chwil.

Ale wówczas gdy przewodnicząca przedstawiała nam gości i opowiadała o nich w krótkich

słowach, doszedłem do przekonania, że towarzystwo myszy i szczurów, jeśli się pozna ich

życie i obyczaje, może być równie ciekawe, jak najlepiej dobrane towarzystwo ludzi.

ROZDZIAŁ XIII

SZCZUR HOTELOWY

Gdy już niemal wszyscy goście zostali przedstawieni doktorowi Dolittle, zadziwił mnie

on, jak to często bywało, swą niezwykłą pamięcią rozpoznawania zwierzęcych obliczy.

Wśród tysięcy szczurów i myszy, które wszystkie wpatrywały się w niego z zachwytem

i podziwem, wskazał nagle na jednego ze szczurów i szepnął do białej myszy:

- Co to za szczur, ten który tam trze sobie nosek lewą łapką?

- To Szczur Hotelowy - odrzekła biała mysz. - Czy chciałby pan z nim pomówić?

Ale szczur, o którego chodziło, zauważył już, że doktor Dolittle zwrócił na niego

uwagę, i bardzo dumny z tego wyróżnienia, zbliżył się natychmiast.

- Wydajesz mi się znajomy - rzekł doktor. - Chciałbym sobie przypomnieć, gdzie cię

widziałem.

- Ach, to przecież ja jestem tym szczurem, którego pewnego razu przyniesiono do pana

doktora ledwo żywego. Pamięta pan? Było to cztery lata temu. Moi dwaj bracia obudzili pana o

szóstej rano. Przypadek był nagły. Byłem zupełnie nieprzytomny.

- Och, naturalnie, teraz sobie przypominam! - zawołał doktor. - A następnego ranka

zabrano cię, zanim wstałem. Nie miałem potem sposobności porozmawiania z tobą. Jakim to

sposobem zostałeś wtedy tak ciężko ranny?

- Zostałem przejechany - odrzekł szczur i zapatrzył się w dal pod wpływem smutnego

wspomnienia - przez wózek dziecinny, w którym leżało dwoje bliźniąt dobrej wagi. Stało się

to... ale to jest długa historia.

- Bardzo chętnie jej wysłucham - rzekł doktor Dolittle - pora poobiednia nadaje się

najlepiej do słuchania opowiadań.

- Sprawi mi to prawdziwą przyjemność - brzmiała odpowiedź szczura - o ile tylko całe

towarzystwo nie znudzi się moim opowiadaniem.

Przez tłum myszy i szczurów przebiegł radosny, pełen oczekiwania pisk i wszyscy

zasiedli, aby słuchać wygodnie. Gdyż mało jest rzeczy, które by szczury i myszy tak lubiły jak

słuchanie opowiadań, a wszystko wskazywało na to, że będzie to bardzo zajmujące.

- Około pięciu lat temu - zaczął Szczur Hotelowy - postanowiłem urządzić się w hotelu.

Wiele szczurów uważa hotel za niebezpieczne miejsce zamieszkania. Ale ja nie podzielam tego

zdania. Gdy się przywyka do życia hotelowego, nie grozi tam więcej niebezpieczeństw niż

gdzie indziej. A ja lubię urozmaicone, pełne wrażeń życie, ruch i tłumy ludzi chodzących tam i

z powrotem o wszystkich porach dnia i nocy. Tak więc razem z moimi braćmi wyszukaliśmy

sobie miły, stary hotelik, niedaleko stąd, w niewielkim mieście-ogrodzie; kuchnia była dobra,

toteż postanowiliśmy zamieszkać tam na stałe. W hotelu były ładne, rozległe piwnice, a

wszędzie było mnóstwo jedzenia, począwszy od owsa w stajniach po drugiej stronie

dziedzińca, aż do okruchów chleba i sera na podłodze sali restauracyjnej. Razem z nami

mieszkał tam jeden szczur, dość dziwaczne stworzenie. Nie był on -jakby to powiedzieć - na

poziomie towarzyskim. Żadne z osiedli szczurzych dbające o porządek nie zniosłoby go u

siebie. Ale ja przypadkiem uratowałem mu niegdyś życie, gdy napadł go pies, i odrowej chwili

nie odstępował mnie na krok. Nazywał się „Zez” i miał tylko jedno oko.

Zez umiał wspaniale biegać. Mówiono, że w wyścigach oszukuje. Ale nie chciałem

temu nigdy wierzyć, miał tak silne płuca i taką lekkość biegu, że mógł się obejść bez

oszukiwania. Posiadał wszystkie warunki na to, aby zwyciężać. Jakkolwiek tam zresztą było,

gdy się do mnie zwrócił z zapytaniem, czy może z nami zamieszkać, powiedziałem do mego

starszego brata: „Szapsiu (moi bracia nazywali się Szapsio i Szepsio), zdaje mi się, że w tym

Zezie tkwi jednak coś dobrego. Wiesz przecież, jak to bywa w życiu. Gdy szczur ma złą opinię,

wszyscy chętnie wierzą temu, co o nim źle świadczy, a nikt nie chce widzieć jego dobrych

stron. Biedny Zez jest wyklęty ze społeczeństwa. Przyjmijmy go do nas”. „Dobrze - powiedział

Szapsio - chociaż obawiam się, że większość naszych przyjaciół odwróci się od nas. Zez

istotnie wygląda dziwacznie. Ale nie dbam o opinię. Jeśli ty, Sznapsiu (tak mnie nazywali

pieszczotliwie w rodzinie), chcesz, żeby z nami zamieszkał, weźmiemy go do siebie”.

Zez wszedł więc do naszej rodziny i zamieszkał w starym hotelu w mieście-ogrodzie, na

moje szczęście, jak to później zobaczycie. Co prawda, pod jednym względem nie zgadzaliśmy

się z nim nigdy. Zez był trochę filozofem i zwykł mawiać: „Polegaj tylko na samym sobie, na

własnym rozumie, taka jest moja zasada”. Ja zaś wierzyłem przede wszystkim w ochronę

dobrze położonej norki. Możecie sobie wyobrazić, jakie straszne niebezpieczeństwa czyhają na

nas w takim hotelu: niezliczona liczba psów, co najmniej dwa albo trzy koty, mnóstwo pułapek

i trucizn na szczury i tłumy ludzi, wałęsających się tam i z powrotem przez cały dzień. Norka,

którą sobie sam urządziłem, znajdowała się tuż obok nory mego brata, ale mieliśmy wszyscy

jedno wspólne wejście - była to najładniejsza i najwygodniejsza nora, jaką kiedykolwiek

miałem. Przylegała do tylnej ściany kuchennego komina, którego cegły były zawsze ciepłe. W

noce zimowe spało się tam wybornie.

Często mawiałem: „Widzisz, Zez, ja czuję się najpewniej dopiero wtedy, gdy wracam

do mojej dziury. Wszystko mi jedno, co się dzieje, póki siedzę spokojnie u siebie w domu”.

Zez, mrużąc złośliwie swoje jedyne oko, odpowiadał: „Zdaje ci się tak dlatego, że norę swoją

znasz dobrze i jesteś do niej przywiązany”.

W hotelu mieszkały dwa koty; zwinięte w kłębek, najczęściej drzemały przy kominku w

bawialni. Karmiono je dwa razy dzienne, a my, szczury hotelowe, znałyśmy ich zwyczaje i

zdawałyśmy sobie sprawę z każdej godziny ich rozkładu dnia. Nie lękałyśmy się ich, gdyż były

leniwe i przekarmione. Ale mniej więcej raz na miesiąc postanawiały i one zapolować na

myszy i szczury, a znały nasze nory równie dobrze, jak my ich zwyczaje.

Pewnego razu, jak gdyby opętane, rozpoczęły polowanie na szczury, które trwało przez

trzy dni. Nasze straże dały nam znać, że nieprzyjaciel się ruszył - czuwały one dzień i noc na

zmianę, co było konieczne przy takim natłoku psów, kotów i ludzi w hotelu.

Odtąd nie odważałyśmy się oddalać zbytnio od naszych nor. Mimo to zdarzyło się, gdy

wracałem przed wieczorem do domu, że natknąłem się na koty. Jeden z nich stanął na warcie

przed moją norą, drugi zaczął mnie gonić. Nie straciłem jednak głowy. Już setki razy bywałem

ścigany, wprawdzie nigdy przez dwa koty jednocześnie. Nie było żadnej nadziei, abym mógł

się dostać do mojej nory, cofnąłem się więc i wyskoczyłem przez otwarte okno na ulicę.

Szczur Hotelowy zamilkł na chwilę, aby odkaszlnąć, przy czym nie zapomniał dla

przyzwoitości zakryć sobie łapą pyszczka. Tymczasem napięcie słuchającej publiczności, która

znała wzruszenia z podobnych gonitw z własnego doświadczenia, wzmogło się niesłychanie.

- Wyskoczyłem więc - ciągnął dalej szczur i jego oblicze skrzywiło się na to bolesne

wspomnienie - i wpadłem tuż pod koła dziecinnego wózka. Tylne koło przejechało przez moje

ciało, poczułem, że jestem ciężko ranny. Niańka wrzasnęła: „Pfe, szczur!”, i uciekła wraz z

wózkiem i z bliźniętami. Byłem przygotowany na to, że teraz koty rzucą się na mnie i

wykończą mnie ostatecznie. Byłem bezsilny. Moje tylne nogi straciły zupełnie władzę i

mogłem najwyżej posuwać się na przednich łapkach z powolnością żółwia.

Mimo to szczęście nie opuściło mnie całkowicie. Zanim koty zdążyły skoczyć ku mnie,

ukazał się na widowni pies, przywabiony hałasem. Mnie nie zauważył, ale za obu kotami

pognał z szybkością siedemdziesięciu mil na godzinę.

Mimo to miałem świadomość swojej trudnej sytuacji. Nie wiedziałem, co mi jest, ale

czułem straszne bóle. Krok za krokiem, w przeświadczeniu, że mogę być w każdej chwili

schwytany przez nieprzyjaciela, powlokłem się z powrotem w stronę domu. Na szczęście był to

rodzaj sutereny, której okno znajdowało się na tym samym poziomie, co ulica. Gdyż inaczej nie

mógłbym się nigdy przez nie prześliznąć. Było to niedaleko od miejsca, gdzie zostałem ranny,

ale nigdy nie zapomnę nieskończonych cierpień doznanych w tej krótkiej drodze. Przez cały ten

czas powtarzałem sobie wciąż i na nowo: „Moja norka! Gdy się tylko dostanę do mojej norki,

wszystko będzie dobrze. Muszę się tam dostać, zanim koty powrócą”.

ROZDZIAŁ XIV

ZEZ WYKLĘTY Z TOWARZYSTWA

- Więcej martwy niż żywy - ciągnął dalej Szczur Hotelowy - dowlokłem się wreszcie do

mojej ukochanej nory i wlazłem w jej najbardziej skryty zakątek; tam zemdlałem. Gdy się

obudziłem, pochylał się nade mną Zez.

„Sznapsiu - mówił ze łzami w oczach - widzisz teraz, że twoja mądrość życiowa na nic

ci się nie przydała”.

„Co się ze mną stało? - zapytałem. - Co mam złamanego?”

„Obie tylne nogi - odpowiedział Zez. - Musimy cię zanieść do doktora Dolittle w

Puddleby. Tym razem nic ci nie pomoże twój umiłowany dom”.

Obaj moi bracia, Szapsio i Szepsio, byli również przy mnie i cała trójka urządziła

naradę nad tym, jakim sposobem dostawić mnie do doktora Dolittle. Wydobyli skądś stary

pantofel, który miał mi służyć za nosze. Postanowili ułożyć mnie w pantoflu i ciągnąć w nim po

ziemi.

- Co?! - krzyknął doktor Dolittle. - Ale chyba nie przez całą drogę do Puddleby!

- Nie - odrzekł Szczur Hotelowy - wyruszono najpierw na zwiady po okolicy. Szczury z

sąsiednich osiedli dowiedziały się o moim wypadku i zaofiarowały się z radą i pomocą.

Znaleziono wóz, naładowany kapustą, który stał na dziedzińcu pewnego zajazdu. Miał on

nazajutrz z samego rana jechać do Puddleby. Plan moich braci i przyjaciół polegał na tym, żeby

mnie na noszach z pantofla zaciągnąć na ten dziedziniec, tam ukryć mnie na wozie wśród

kapusty, a potem w Puddleby znaleźć sposobność, aby mnie przetransportować do domu

doktora Dolittle.

Wszystko było gotowe i leżałem już nawet na noszach, gdy przed wejściem do nory

ukazał się Zez, klnąc okropnie.

„Nie możemy się jeszcze stąd ruszyć - szepnął - wstrętne koty wróciły i czatują przed

norą. Wiedzą bardzo dobrze, że mamy tylko to jedno wyjście. O mało co nie wpadłem wprost w

ich pazury. Teraz siedzimy w prawdziwej pułapce. Ach, gdybym mógł dostać się na swobodę,

w mieście czy na wsi, gdziekolwiek bądź”.

Nie mogliśmy zrobić nic innego, tylko czekać. Z moimi nogami było coraz gorzej i

gorzej, a gorączka podniosła się bardzo wysoko. Zez doprowadzał mnie do rozpaczy, bo

powtarzał wciąż w kółko, że trzeba polegać tylko na sobie samym.

„Tutaj masz przykład - mówił. - Co ci z tego przyjdzie, że masz swoją wspaniałą norę?

Chcemy się z niej wydostać i nie możemy. Na własnym rozumie trzeba budować, na sobie

samym. To moja zasada”.

„Ach, bądźże nareszcie cicho! - zawołałem. - Wielka z ciebie pociecha dla chorego.

Głowa mi płonie, wylej mi na nią lepiej trochę zimnej wody. Tam w kącie stoi napełniony

naparstek”.

Chociaż sposób Zeza obchodzenia się z chorym nie był zbyt podnoszący na duchu, to

jednak on przecież uratował mi życie i o mało co sam przy tym nie zginął. Najlepsze godziny

dnia minęły, a wstrętne koty wciąż jeszcze czatowały przy wejściu do naszej nory. Czułem się

tak źle, że tylko chwilami odzyskiwałem przytomność, a potem znów zapadałem w

gorączkowe majaczenia.

Podczas jednej z moich przytomnych chwil Zez, który długo mnie obserwował, zwrócił

się do moich braci i powiedział:

„Jest tylko jeden ratunek. Koty potrafią przez kilka dni nie ruszać się z miejsca.

Sznapsio nie wytrzyma już długo. Jeśli go nie dostawimy zaraz do doktora Dolittle, będzie po

nim. Sznapsio uratował mi niegdyś życie. Tak, uczynił to. Teraz kolej na mnie, muszę spłacić

swój dług wdzięczności. Spróbuję. Przede wszystkim wprawię trochę koty w ruch”.

„Co? - zawołali moi bracia. - Nie wierzysz chyba w to, że uda ci się odwrócić ich uwagę

od nory?”

„Tak, właśnie tego chcę - odpowiedział Zez i błysnął przekornie swym jednym okiem. -

Jestem najlepszym szybkobiegaczem ze wszystkich szczurów w całej okolicy. Jeśli więc mnie

się to nie uda, to już chyba nikomu innemu. Przysuńcie pantofel do wyjścia z nory i bądźcie

gotowi. Za kilka minut będzie już tak późno, że wszystkie ulice opustoszeją. Zmuszę koty do

gonitwy za mną przez całe miasto. A wy tymczasem dostawcie Sznapsia na dziedziniec

gospody. Co dzień o świcie odjeżdża stamtąd wóz z jarzynami. Jeśli mi szczęście dopisze,

zatrzymam te podłe bestie tak długo, dopóki nie ukryjecie Sznapsia w kapuście”.

„Nie zapominaj, że są dwa koty” - ostrzegali Zeza moi bracia.

Zaciągnęli pantofel do samego wyjścia. Po czym jednooki pogardzany

Zez-szybkobiegacz, najwierniejszy ze wszystkich przyjaciół, stanął przy wyjściu.

Światło latarni ulicznej padało przez okno do naszej nory i oświetlało jego brzydki

pyszczek.

Na zewnątrz widać było cienie obu straszliwych kotów, które na nas czekały - czekały z

podstępną cierpliwością szatanów.

Chwila była naprawdę wstrząsająca. Zez miał awanturnicze usposobienie. Nieraz

byłem świadkiem, jak stawiał lekkomyślnie wszystko na jedną kartę, jakby dla żartu. Dlatego

myślę, że ta przejmująca chwila sprawiała mu także pewną przyjemność.

Podrygiwał i podskakiwał, gotując się do najodważniejszego skoku w swym życiu.

Potem - hyc! I już go nie było.

W tej samej chwili usłyszeliśmy hałas i ujrzeliśmy, jak obydwa koty dały susa i rzuciły

się w pogoń.

Przez całą godzinę ciągnął Zez tę najniebezpieczniejszą dla szczura zabawę w

chowanego z dwoma wściekającymi się kotami i w berka z grożącą mu podwójną śmiercią.

Najpierw pozwolił kotom pędzić wciąż za sobą z szaloną szybkością w dół ulicy.

Obmyślił sobie szczegółowo cały plan wojenny, każdy podstęp, zasadzkę, zwrot. Za naszym

domem znajdowało się wąskie podwórze, które Zez znal doskonale. Na tym podwórzu była

mała sadzawka dla kaczek, a po sadzawce pływało papierowe pudełko. Zez skierował

polowanie na to podwórko i skoczył do sadzawki, posługując się pudełkiem jak trampoliną.

Jeden z kotów, który znajdował się bliżej, skoczył za nim, ale nie przewidział, że papierowe

pudełko może wprawdzie utrzymać ciężar szczura, ale nigdy kota. Zanurzyło się więc i kot

pogrążył się w wodzie. Musiał się potem suszyć do końca nocy. A w każdym razie miał dość

polowania.

Tymczasem drugi kot spostrzegł się, że ma do czynienia z bardzo mądrym

przeciwnikiem, i nie odważył się na tak ryzykowne przedsięwzięcie. Trzymał się Zeza jak

pijawka, czego zresztą szczur życzył sobie najbardziej, co prawda tak długo, dopóki mógł

wymykać się z kocich pazurów. Wśliznął się wreszcie w norę, gdy był zaledwie o długość łapki

oddalony od pazurów kota. Tam nabrał tchu, gdy tymczasem jego prześladowca czekał na

niego, klnąc i wymyślając. I właśnie w chwili gdy kot wahał się, czy nie porzucić tej zabawy i

nie wrócić do naszej nory, hyc! - szczur wymknął się z dziury i w nogi. A kot znowu musiał

gnać za nim.

Tak pędziły przez całe miasto - w dół do piwnic, w górę na dachy, na mury, na

karkołomne wyżyny. Zez nawet zwabił kota na drzewo i zdawało się, że tam w gałęziach,

zostanie już na pewno przyłapany. Tymczasem szczur sfrunął raczej niż skoczył na sznur od

bielizny i wykrzywiał się złośliwie, zapraszając kota do dalszej gonitwy.

Tymczasem Szapsio i Szepsio ciągnęli mnie na noszach pantoflanych wzdłuż ulicy.

Jeszcze nigdy nie odbywałem tak strasznej podróży. Dwa razy upuścili mnie do rynsztoka.

Nareszcie dobrnęliśmy na dziedziniec gospody i tam udało się moim braciom zaciągnąć mnie

na wóz i ukryć w kapuście. O świcie wóz ruszył. O Boże, jakże marnie się czułem! Na szczęście

wóz ze swoim ładunkiem zatrzymał się na ulicy Wołowej. Wyciągnięto mnie z wozu za ogon

wprost przed drzwiami domu doktora Dolittle. Był już najwyższy czas. Jeszcze pól godziny, a

byłoby już po mnie. Ale gdyby nie Zez, „wyklęty” Zez, nie zostałbym uratowany. Jeden z

moich braci, Szapsio, pośpieszył natychmiast do naszej nory i czekał tam godzinami na Zeza,

lękając się śmiertelnie, żeby szczur nie przypłacił własnym życiem mego ocalenia. Gdyż moi

bracia dopiero teraz ocenili, że Zez, jakkolwiek wyrzutek społeczeństwa, był w istocie

bohaterem. Około godziny ósmej rano przywędrował do nory, trzymając źdźbło słomy w

zębach, jak gdyby nic się nie stało i jak gdyby spędził piękny dzień na wsi.

I rzeczywiście, teraz gdy to minęło, myślę, że zasada Zeza była jednak słuszna. Że

właściwie w życiu można polegać tylko i jedynie na własnym rozumie i na sobie samym.

ROZDZIAŁ XV

SZCZUR Z WULKANU

Przygoda, opowiedziana przez Szczura Hotelowego, przypomniała wielu członkom

Klubu Myszy i Szczurów interesujące zdarzenia z ich własnego życia, tak jak to często bywa w

licznym gronie słuchaczy cudzych opowiadań. Gdy szczur skończył, rozległ się szmer ogólnej

rozmowy.

- Doprawdy - powiedział doktor do białej myszy -widzę, że szczury i myszy mają

ciekawsze i bardziej obfitujące w przygody życie niż ludzie.

- Tak jest istotnie - odrzekła biała mysz. - Prawie każdy z członków klubu przeżył jakąś

niezwykłą przygodę. Na przykład Szczur z Wulkanu opowiadał mi w zeszłym tygodniu bardzo

zajmującą historię.

- Chętnie posłuchałbym jeszcze innych opowiadań z waszego życia - powiedział doktor

Dolittle - ale zdaje mi się, że musimy już iść do domu. Jest bardzo późno.

- Ach, panie doktorze, proszę, aby zechciał pan nas odwiedzić jeszcze raz, i to jak

najprędzej! - zawołała biała mysz. - Zbieramy się tutaj co wieczór w bardzo licznym gronie

myszy i szczurów. Przyszło mi na myśl, jakby to było ładnie, gdybyście, pan albo Tomek,

zapisali kilka takich opowiadań z życia naszych członków i wydali książkę dla naszej

biblioteki. Moglibyśmy jej dać tytuł: „Opowiadania z życia myszy i szczurów”.

Przed odejściem obiecaliśmy wrócić tu następnego wieczora, aby wysłuchać

opowiadania Szczura z Wulkanu. Wiedziałem, że nie będzie łatwo zapisać to opowiadanie

słowo w słowo. Ale biała mysz zapewniła mnie, że postara się, aby szczur opowiadał powoli i

wyraźnie, i przy pomocy doktora Dolittle (jego znajomość języka myszy i szczurów była,

rozumie się, o wiele większa niż moja) spodziewałem się, że temu podołam.

Gdy następnego wieczora wśród burzliwych oklasków wstał Szczur z Wulkanu, aby

powitać zebrany tłum słuchaczy, uderzył mnie od razu jego wybitnie cudzoziemski wygląd.

Był tej samej barwy co większość szczurów, ani mniejszy, ani większy, a jednak czynił

wrażenie szczura innego pochodzenia, przypominał Włocha. Miał błyszczące oczy i bardzo

gibkie ruchy, mimo to widać było wyraźnie, że nie jest już młody. Jego zachowanie cechowała

wesołość połączona z ogromnym wyrobieniem towarzyskim.

- Nasza przewodnicząca - zaczął kłaniając się u-przejmie w stronę myszy - mówiła

wczoraj o olbrzymich umysłowych postępach, osiągniętych przez nasze stowarzyszenie dzięki

doktorowi Janowi Dolittle. Dziś chciałbym wam opowiedzieć o innym wypadku, może

jedynym w dziejach szczurów i myszy, w którym szczury wykazały wysoki stopień kultury i

inteligencji.

Niegdyś, przed wielu laty mieszkałem na zboczu wulkanu. O ile nam było wiadomo,

był to wulkan wygasły. Na jego stokach położone były dwie, trzy wioski i jedno miasto.

Znałem dobrze całą górę. Nawet dwa razy odbyłem wycieczki krajoznawcze aż do krateru na

szczycie wulkanu; był to jak gdyby wielki, tajemniczy kocioł o skalistych ścianach popękanych

na kształt potwornych gąbek w olbrzymie rozpadliny, wiodące daleko w głąb ziemi. Stamtąd,

głęboko, głęboko w dole, można było, słuchając uważnie, rozróżnić dziwnie grzmiący łoskot.

Po raz trzeci wbiegłem na krater, kryjąc się przed trzema psami, które gnały po moich

śladach przez winnice i gaje oliwek aż do stóp wulkanu. Pozostałem na górze przez całą noc.

Dziwne odgłosy nie dawały mi spokoju. Brzmiały jak jęki albo krzyki ludzkie. Ale następnego

ranka spotkałem bardzo starego szczura, który widocznie stale tam mieszkał. Zaznajomiliśmy

się szybko ze sobą. Pokazał mi cały krater i wszystkie osobliwości: groty, parujące podziemne

jezioro i mnóstwo dziwnych rzeczy. Mieszkał w szczelinach wulkanu.

„A jak zaopatrujesz się w pożywienie?” - zapytałem go.

„Są tu żołędzie - odpowiedział. - Nieco niżej, na zboczu, rosną dęby. Każdej jesieni

przygotowuję zapasy, a co się tyczy wody, to jest kilka źródeł. Żyje się tu wcale dobrze”.

„Żyjesz tutaj jak wiewiórka - zauważyłem - która na zimę zbiera orzechy. Dlaczego

obrałeś sobie tę okolicę na miejsce zamieszkania?”

„Prawdę mówiąc - rzekł - staję się coraz starszy i słabszy. Nie mogę już tak biegać jak

dawniej. W mieście byłbym już z pewnością schwytany przez psy i koty. A tutaj na krater się

nie dostaną. Są przesądne. Boją się grzmiących odgłosów. Wierzą, że tam, we wnętrzu góry,

mieszka diabeł”.

Pozostałem przez dwa dni u starego Szczura-Pustelnika. Była to przyjemna odmiana po

hałaśliwym, męczącym życiu miejskim. Za każdym razem, gdy grzmiące huki wydobywały się

z wnętrza góry i brzmiały coraz głośniej, stary szczur zbiegał do szczeliny skalnej i

nasłuchiwał. Zapytałem go, czego oczekuje. Zrazu nie chciał odpowiadać obawiając się, że go

wyśmieję. Ale w końcu jednak powiedział:

„Nasłuchuję, czy nie nadchodzi wybuch”.

„Co nazywasz wybuchem?” - zapytałem.

„Gdy krater zaczyna wyrzucać z siebie ogień, nazywa się to wybuchem - powiedział. -

Ten wulkan jest już od dawna, od wielu lat nieczynny. Ale tyle razy słuchałem już jego

odgłosów, że mogę zrozumieć, co mówią. Nie śmiej się - dorzucił widząc moją minę. -Mogę ci

tylko powiedzieć: będę wiedział, dokładnie wiedział, którego dnia z tej góry wybuchnie ogień.

Zdradzą mi to jej głosy”.

Naturalnie uważałem starego szczura za obłąkanego i gdy już miałem dość tego

pustelniczego życia, pożegnałem się z nim i powróciłem do miasta.

Wkrótce potem mieszkańcy miasta sprowadzili sobie gromadę kotów jakiejś nowej

rasy. My, szczury, stałyśmy się zbyt liczne i mieszkańcy postanowili pozbyć się nas z miasta.

Udało im się to. Koty były niezmordowanymi myśliwcami. Ścigały nas dzień i noc. Życie stało

się prawie niemożliwe.

Gdy wielka część naszych towarzyszy została wytępiona, przywódcy poszczególnych

osiedli zebrali się pewnej nocy w piwnicy, aby omówić dalsze plany. Po kilku mało ważnych

projektach przypomniał mi się nagle mój stary przyjaciel i jego spokojne życie na skraju

krateru. Zaproponowałem szczurom, że je poprowadzę na wulkan. Tam, bezpieczni przed

prześladowaniem psów i kotów, będziemy w spokoju pędzić resztę życia. Niektórym z

przywódców nie podobała się moja propozycja, ale wygnańcy nie mają wyboru. W końcu

jednak postanowiono zawiadomić wszystkie szczury w mieście o tym, iż o świcie następnego

dnia wyprowadzę całą gromadę z murów miasta i skieruję ją do nowego osiedla.

ROZDZIAŁ XVI

GŁOSY ZIEMI

- Następnego dnia - ciągnął dalej Szczur z Wulkanu - nastąpił wielki wymarsz

szczurów. Było to wielkie wydarzenie w życiu starego pustelnika na szczycie górskim, gdy z

gniazda wroniego, w którym sprawował wartę, ujrzał tysiące szczurów wspinających się po

zboczach, alby podzielić jego samotność.

Na szczęście nie minęła jeszcze jesień i mnóstwo żołędzi leżało pod dębami.

Zbieraliśmy ten plon i składaliśmy w licznych zgrabnych podziemnych komóreczkach, którymi

ściany krateru podziurawione były jak sito.

Ponieważ uchroniłem moich towarzyszy od grozy śmierci i zawiodłem ich do tej

bezpiecznej krainy, stałem się dla nich jak gdyby przywódcą. Rozumie się, gdy minęło

pierwsze wzruszenie wędrówki, zapanował wśród szczurów zgryźliwy i przygnębiający

nastrój. Tłum znajduje zawsze powody do narzekania. W

7

ielu młodzieńców, uważających się

za bardzo rozumnych, wygłaszało mowy do tych, którzy mieli ochotę słuchać. Mówili więc, że

zaprowadziłem ich z deszczu pod rynnę. Cywilizacja myszy i szczurów ginie zamiast czynić

postępy. Życie, które obecnie prowadzimy, nie różni się niczym od życia wiewiórek żyjących z

nagromadzonych zapasów. W mieście natomiast, jakkolwiek niebezpieczeństwo czyha tam na

każdym kroku, prowadzi się jednakże życie barwne i urozmaicone. Tam nie byliby zmuszeni

zadowalać się dzień w dzień tym samym, jednostajnym pożywieniem. A jeśliby kto miał

ochotę wyścielić swą norę jedwabiem albo miękkim futrem, to wiedziałby, gdzie tego szukać. I

tak dalej, i tak dalej...

Tym niezadowolonym mówcom udało się też podburzyć przeciwko mnie masy do tego

stopnia, że nawet przez jakiś czas życiu memu zagrażał gniew ludu. Wreszcie zostałem

zmuszony, mimo że nie byłem mówcą, dla własnej obrony wystąpić z przemówieniem.

Zwróciłem uwagę na to, że życie, które obecnie prowadzimy, nie różni się od życia naszych

przodków.

„Nasze obecne życie - mówiłem - podobne jest do prostego życia rolników po potopie.

Później, gdy zostały założone miasta i ludzie stłoczyli się w ohydne zbiorowiska, skusiło nas

wesołe życie w piwnicach i spiżarniach. Dałem wam możność powrotu do zdrowego,

niezależnego życia na łonie przyrody. Teraz, kiedy słuchacie próżniaków, przywykłych do

wylegiwania się po piwnicach, tęsknicie na nowo do służalczej niewoli w domostwach ludzi.

Wracajcie tam, wy pchły, wy pasożyty! - Byłem strasznie wzburzony. -Ale nigdy, pamiętajcie,

nigdy więcej nie proście mnie o to, abym was prowadził”.

Ale zaledwie skończyłem przemówienie - oklaski i wiwaty moich słuchaczy brzmiały

mi jeszcze w uszach (gdyż przeciągnąłem ich wszystkich na swoją stronę) - spostrzegłem, że

stary pustelnik stoi za mną i krzyczy mi do ucha: „Wulkan! Wybuch wulkanu! Głosy ziemi

przemówiły! Strzeżcie się, ratujcie się! Musimy uciekać!”

Wówczas wszystkie szczury zerwały się jak jeden szczur i zawołały: „Prowadź nas,

pójdziemy za tobą! Wierzymy ci! Ty jesteś przywódcą, któremu ufamy”.

Teraz powstał gwałtowny popłoch. W kilka minut musiałem ustawić w szeregi tysiące

szczurów i myszy i sprowadzić je z góry najkrótszą drogą. Sam nie wiem, jak mi się to udało,

mimo że ciemności zapadły, zanim wyruszyliśmy, i droga była stroma i niebezpieczna. Poza

tym zarządziłem, żeby sześć szczurów niosło starego pustelnika, który nie mógł tak prędko

biegać - inaczej zostałby w tyle.

Ciemną nocą, obok murów miasta, które nas wygnało, biegliśmy coraz dalej i dalej,

coraz niżej i niżej w dolinę. Nawet tam, pomimo ogólnego zmęczenia, nie pozwoliłem długo

się zatrzymywać. Prowadziłem uciekinierów pośpiesznie, po kilku minutach odpoczynku, w

poprzek doliny przez kamienny most, pod którym płynęła szeroka rzeka. Potem wspinaliśmy

się na zbocza innego łańcucha wzgórz, o dwadzieścia mil odległego od miejsca, z którego

wyszliśmy. I właśnie w chwili gdy zmęczonym głosem rozkazałem: „Stać!”, otworzył się

szczyt wulkanu ze straszliwym hukiem i wybuchł błyskawicami płomieni i latających

odłamków skalnych wprost w czarne niebo.

Nigdy w życiu nie widziałem nic podobnie przerażającego jak ta szalona wściekłość

góry, ziejącej śmiercią i zagładą, morze płonących kamieni i roztopionej lawy płynęło wzdłuż

zboczy i niszczyło wszystko, co napotykało na swej drodze. Nawet tam, gdzieśmy stali i

przyglądali się, oddaleni o dwadzieścia mil, nawet tam padał na nas lekki deszcz popiołu i pyłu.

Następnego dnia góra przestała ziać ogniem i tylko słup dymu unosił się nad jej

wierzchołkiem. Ale znikły wioski i znikło miasto, to miasto, które nas wygnało.

Po tym zdarzeniu przez kilka lat żyliśmy spokojnym życiem wiejskim. Moje

stanowisko jako przywódcy wydawało się mocniejsze niż kiedykolwiek i wszyscy byli mi

posłuszni, chwaląc sobie Drugą Wędrówkę. Ale potem - widocznie taki już jest mój los -

przeczuwałem, że znowu będziemy musieli ruszyć w drogę. Tym razem wypłoszyły nas łasice.

Zjawiły się masowo w tej okolicy i rozpoczęły polowanie na szczury, myszy, króliki i

wszystkie żywe stworzenia.

Zacząłem się zastanawiać, dokąd poprowadzić swoje rzesze. Zwykłem często

spoglądać poprzez dolinę na naszą wysoką górę, nasze dawne miejsce zamieszkania. Stary

pustelnik zapewnił mnie, że wulkan będzie nieczynny przez następne pięćdziesiąt lat. Miał

słuszność za pierwszym razem, zapewne będzie miał słuszność i za drugim. Pewnego dnia

postanowiłem wyruszyć w dolinę na zwiady. Udałem się w drogę sam jeden.

O Boże, co za zniszczenie! Piękne zbocza pokryte niegdyś winnicami, oliwkowymi

gajami, i drzewami figowymi zamienione zostały w pustynię popiołu, wystawioną bez

jakiejkolwiek ochrony na palące słońce. Znużony, piąłem się pod górę, póki nie znalazłem się

w miejscu, gdzie niegdyś stało miasto. Zastanawiałem się, co się stało z budowlami

zagrzebanymi pod ziemią, i węszyłem tak długo, dopóki nie znalazłem otworu w lawie, przez

którą zacząłem sobie torować drogę. Kopałem coraz głębiej i głębiej. W niektórych miejscach

szło łatwiej, w innych ciężej. Ale w końcu poprzez wszystkie warstwy popiołu i skorupy lawy

dotarłem do wnętrza miasta.

Płakałem niemal, biegnąc po jego ulicach. Znałem tam każdy kąt, każdy budynek i

każdy kamień. Nic się nie zmieniło. Umarłe miasto stało spokojne i milczące pod powierzchnią

ziemi, zupełnie takie samo, jakie było wówczas, gdy deszcz ognia zmiótł je z tej powierzchni.

„Tutaj - powiedziałem głośno - tutaj przyprowadzę mój naród, z powrotem do miasta,

które nas wypędziło. Nareszcie będziemy w posiadaniu własnego grodu”.

ROZDZIAŁ XVII

STANY ZJEDNOCZONE REPUBLIKI SZCZURÓW

Biała mysz zauważyła, że Szczur z Wulkanu ochrypł nieco, skinęła więc na kelnera,

żeby mu podał trochę wody.

Szczur z Wulkanu podziękował przewodniczącemu skinieniem głowy, zaczerpnął łyk

wody z miseczki żołędziowej i ciągnął dalej:

- Po powrocie zwołałem cały mój lud i oznajmiłem mu, że nadszedł dla nas czas

Trzeciej Wędrówki. Dużo szczurów, dowiedziawszy się, dokąd je chcę prowadzić, szemrało

jak zwykle. Tym razem dlatego, że miałem ich poprowadzić właśnie tam, skąd już raz uciekły.

„Czekajcie chwilę - powiedziałem. - Przed laty narzekaliście, że burzę rozwój naszej

cywilizacji, że sprowadzam was na stopień rozwoju wiewiórki. Dobrze więc, teraz chcę wam

dopomóc do takiego duchowego rozwoju, o jakim nigdy nie marzyliście. Miejcie tylko

cierpliwość”.

Poprowadziłem więc jeszcze raz nasz szczurzy lud pod ochroną nocy, poprzez dolinę,

na zbocza uśpionej góry. Gdy im wskazałem, w którym miejscu mają kopać, wygrzebali setki

dziur, przez które dostaliśmy się do podziemnego miasta i objęliśmy je w posiadanie.

Trwało to około miesiąca, zanim doprowadziliśmy wszystko do stanu używalności.

Sprzed progów domów trzeba było przede wszystkim usunąć góry popiołu. Wszystko trzeba

było czyścić i dużo, dużo różnych rzeczy doprowadzić do porządku. Musiałbym też mieć chyba

więcej niż miesiąc czasu, aby wam opowiedzieć ze wszystkimi szczegółami, jak stworzyliśmy

wreszcie to osobliwe i cudowne Miasto Szczurów. Wszystko, czego ludzie dotychczas używali,

stało się teraz naszą własnością. Spaliśmy w puchu. Mieliśmy marmurowe wanny, zbudowane

jeszcze za czasów Rzymian. Korzystaliśmy z zakładów fryzjerskich, wyposażonych we

wszystkie możliwe perfumy, kremy i olejki do włosów. Eleganckie damy naszego rodu

odwiedzały salony kosmetyki i manicuru co najmniej dwa razy na tydzień. Wytworni panowie

z rodu szczurów spacerowali wieczorami tam i z powrotem po bulwarach głównej ulicy.

Posiadaliśmy kluby sportowe, w których odbywały się zawody w skokach, pływackie i

bokserskie. Wszystkie nasze piękne mieszkania ozdobione były cennymi dziełami sztuki.

Byliśmy ze wszech stron otoczeni kulturą i pięknem.

Po pewnym czasie szczury z różnych osiedli dowiedziały się o naszym cudownym

mieście i odtąd można było codziennie spotykać na ulicach turystów podziwiających jego

osobliwości. Budownictwo wzniosło się na wysoki stopień rozwoju. Aby się uchronić od

przenikania lawy i popiołu, w wielu miejscach zbudowaliśmy dachy nad ulicami i placami. Co

prawda zawsze istnieć będą szczury, które wolą przebywać w norach, nawet jeżeli ofiaruje się

im pałace, my jednak czuliśmy się szczęśliwi mieszkając w takich warunkach.

Pewnego ranka, gdy rozmawiałem z budowniczym, który wymierzał plac pod nową

budowlę, nadbiegł mój drugi kamerdyner wywijając w podnieceniu rurkami przeznaczonymi

do zakręcania moich wąsów.

„Panie! - wołał. - Panie! Przewodniczący Związku Czyścicieli Ulic czeka na dole i prosi

o natychmiastowe przyjęcie. Pojawili się w mieście ludzie! Kopią na zboczu nad naszymi

głowami. Dach nad rynkiem wali się i lud jest wzburzony do najwyższego stopnia”.

Pośpieszyłem czym prędzej wraz z Przewodniczącym Związku Czyścicieli Ulic na

rynek. Tam zastałem straszliwe zamieszanie. Ludzie z łopatami i widłami walili w dach,

pokryty lawą i popiołem, który ukrywał nasze miasto przed światem. Z chwilą kiedy to

ujrzałem, wiedziałem na pewno: to koniec. Ludzie wrócili, aby utracone miasto objąć na nowo

w swe posiadanie i przywrócić mu dawną chwałę.

Wielu spośród naszej zapalczywej młodzieży było za wypowiedzeniem wojny. Przez

noc powołana została ochotnicza armia, mianująca się Synami Wolności, licząca trzy miliony

głów. Delegacja oficerów tej armii przyszła do mnie trzeciego dnia i oświadczyła, że taka

olbrzymia liczebnie siła wojska z łatwością pokona kilku ludzi.

„Nie! - odrzekłem. - Miasto, zanim objęliśmy je w posiadanie, należało do ludzi.

Możecie wprawdzie odpędzić ich stąd na pewien czas. Ale powrócą tu jeszcze silniejsi z

kotami, psami, łasicami i trucizną i w końcu wytrzebią nas i wytracą. Nie! Musimy raz jeszcze

wywędrować i jeszcze raz stworzyć sobie nową ojczyznę”.

Jak to sobie można łatwo wyobrazić, było mi strasznie smutno, gdy torując sobie drogę

do mego domu poprzez zburzone ulice, ujrzałem, jak kilku ludzi zabierało się do przeniesienia

mego pomnika, stworzonego przez najwybitniejszego naszego rzeźbiarza.. Było to prawdziwe

dzieło sztuki, jakkolwiek artysta zrobił mi za duży brzuch. Sądzę, że umieszczono go później w

muzeum jako zabytek lub coś w tym rodzaju. Przyglądając się tym burzycielom, postanowiłem

zrzec się przewodnictwa nad szczurami. Zdawałem sobie sprawę z tego, że osiągnąłem

najwyższą zasługę i sławę: doprowadziłem mój lud do takiego stopnia cywilizacji, na jakim

nigdy nie był. Teraz przekażę mój urząd komu innemu. Czwarta Wędrówka szczurów odbędzie

się beze mnie.

Przemknąłem się cicho do mego domu i spakowałem najniezbędniejsze manatki do

batystowej chusteczki do nosa. Potem wysunąłem się ukradkiem i ruszyłem przez puste ulice w

dół zbocza - ja, do niedawna wódz największego państwa, jakie kiedykolwiek rasa nasza

widziała, teraz szczur wędrowny, włóczęga.

ROZDZIAŁ XVIII

MYSZ Z MUZEUM

Gdy Szczur z Wulkanu ukończył swoje opowiadanie, nastąpiło wymowne, krótkie

milczenie. Obraz końcowy, jak wielki przywódca opuszcza wspaniałe dzieło, które stworzył, i

udaje się na samotną tułaczkę, przejął słuchaczy głęboko.

Wreszcie biała mysz wstała ze swego fotela i podziękowawszy Szczurowi z Wulkanu

za jego opowiadanie, przypomniała członkom, że następnego wieczora, we wtorek piętnastego

marca, miała wystąpić ze swym opowiadaniem Mysz z Muzeum. Wobec tego zebranie zostało

rozwiązane i wszyscy poszli do domu.

Jakkolwiek zarówno doktor Dolittle, jak i ja byliśmy bardzo zajęci, następnego

wieczoru punktualnie o ósmej zajęliśmy miejsca w sali posiedzeń, gdyż nie chcieliśmy stracić

opowiadania o przygodach Myszy z Muzeum. Wiedzieliśmy, że była to osobistość wybitna,

która już dawniej swymi spostrzeżeniami z Muzeum Przyrodniczego zwróciła naszą uwagę.

Wyglądała jak mały stary profesor. Był to samczyk, miał maleńką główkę o spiczastym nosku,

czarne oczka jak paciorki i zabawne, łobuzerskie spojrzenie. Jego sposób wyrażania się był

krótki i treściwy.

- Spędziłem całe moje życie w Muzeum Przyrodniczym - zaczął. - Odpowiadało mi to

przede wszystkim z następującego powodu: gdy wieczorem zamyka się Muzeum dla

zwiedzających, ma się je całkowicie dla siebie, od szóstej wieczór do dziesiątej rano, a w

niedziele - od drugiej po południu. Opowiadanie moje dotyczy głównie gniazda

trójpierściennego ptaka Jee-Jee (jest to osobliwy ptak z Indii Wschodnich, który buduje bardzo

dziwne gniazda) oraz profesora Jeremiasza Fussa, jednego z najgłupszych wypychaczy

zwierząt, jakiego kiedykolwiek znałem. Gdy ożeniłem się po raz pierwszy, wybraliśmy się z

małżonką w podróż poślubną do Muzeum Przyrodniczego. Podobało jej się tak bardzo, że

wyraziła życzenie zamieszkania tam na stałe. Obejrzeliśmy sobie dokładnie cały gmach, aby

zdecydować, w którym miejscu się osiedlić.

„Musi to być ciepły, przytulny kącik, mężusiu - powiedziała - dla dobra naszych

przyszłych dzieci. Ciężka to sprawa wychowywać małe dzieci w przeciągach i zimnie”.

„Dobrze, żoneczko - odpowiedziałem - już wiem, gdzie będziemy mieszkali. Chodź ze

mną!”

To, co nazywaliśmy pracownią wypychania zwierząt, było podłużnym pokojem w

podziemiach, w których Fuss i jego pomocnicy wypychali ptaki i inne zwierzęta oraz

preparowali osobliwe rośliny, motyle i tym podobne okazy, aby je można było potem

wystawiać na pokaz w gablotkach. Wszystkie muzea przyrodnicze otrzymują więcej zbiorów i

egzemplarzy okazowych w darze, niż mogą je pomieścić. I w naszej pracowni leżały stosy

rozmaitości: od kłów słoni do pcheł w buteleczkach ze spirytusem. Między tymi rupieciami

znajdował się zbiór gniazd ptasich; niektóre nawet razem z gałęzią, na której gniazdo było

zbudowane. Przez długi czas ten zbiór gniazd wszystkich kształtów, wielkości i rodzajów

spoczywał na zakurzonej półce. Jedno gniazdo było szczególnie zabawne. Było to gniazdo

trójpierściennego ptaka Jee-Jee, okrągłe jak kula, z małym, służącym za wejście otworem,

przez który tylko mysz mogłaby się prześliznąć. Gdybyśmy tam zamieszkali, nikt by nas nie

zauważył.

Pokazałem je mojej małżonce, która była zachwycona. Nie zwlekając, przynieśliśmy

kilka kawałeczków jedwabiu, używanego przez Fussa przy wypychaniu zwierząt; tym

jedwabiem wysłaliśmy gniazdko bardzo starannie, jakkolwiek było ono już wysłane włosiem i

puchem ostów przez trójpierściennego Jee-Jee, który je zbudował. Przez wiele dni wiedliśmy w

naszym nowym domu spokojne i szczęśliwe życie. W określonych godzinach, kiedy w

Muzeum odbywała się praca, zachowywaliśmy się bardzo cicho; wprawdzie było nam nieraz

trudno wstrzymać się od śmiechu, gdyśmy obserwowali profesora Fussa, wypychającego

zwierzęta, ponieważ pozbawiał je całkowicie naturalnych ich kształtów, a potem przywoływał

swych pomocników i kazał im podziwiać swoje arcydzieła.

Potem przyszły na świat dzieci i byliśmy bardzo zadowoleni z wyboru naszego

mieszkania. Gdyż na pewno nie istniało nigdzie idealniejsze wnętrze dla mysich piskląt jak to

stare gniazdo, osłonięte od przeciągów, ze swymi zaokrąglonymi ścianami. Jedyną złą stronę

takiego życia w Muzeum stanowi to, że posiłki trzeba jadać poza domem. W budynku bowiem

nie ma nic jadalnego, a wosku i tym podobnych preparatów, które się tam znajdują, nie wolno

tknąć, gdyż profesorowie dodają do nich mnóstwo silnej trucizny, żeby odstraszyć mole.

Oczywiście każda mysz potrafi zakraść się i wykraść coś z gmachu, mimo że wszystkie

drzwi są zamknięte. Ale czasem, szczególnie gdy jest brzydka pogoda, nie jest to bardzo

wygodne, jeśli trzeba po każdy kęs pożywienia wyruszać w świat. A kiedy nasza rodzina

powiększyła się o gromadkę małych żarłoków, sprawiało nam to dużo trudności.

Zawsze jedno z nas, moja małżonka Sasparilla albo ja, pozostawało na zmianę przy

dzieciach, gdy drugie udawało się po prowiant. Pewnej nocy bardzo długo szukałem

pożywienia i dopiero o świcie wróciłem do domu. Byłem śmiertelnie zmęczony, ale nie

mogłem spać, gdyż dzieci kłóciły się ze sobą, biły i nie dawały mi spokoju. Z nadejściem

wieczoru Sasparilla zostawiła dzieci pod moją opieką i udała się sama na poszukiwanie żeru.

Po jej odejściu dzieci uciszyły się i zasnęły, a ja, zupełnie wyczerpany ze zmęczenia, zapadłem

również w głęboki sen.

Gdy się obudziłem, słońce zaglądało do naszego gniazda. Pomyślałem sobie, że

widocznie zaspałem i przespałem swoją zwykłą, wczesną porę wstawania, ale uwagę moją

zwróciło to, że nigdy dotychczas promienie słoneczne nie przenikały z taką siłą przez otwór w

gnieździe. Wstałem i wyjrzałem ostrożnie.

Nie wierzyłem własnym oczom. Nasze mieszkanie nie znajdowało się już w pracowni,

lecz w oszklonej szafce w jednej z głównych sal muzealnych. Wokół nas, w szafach i na

półkach, ułożone były gniazda ze starego zbioru, który tyle czasu spoczywał na zakurzonej

półce. Wystawiono nasz dom na pokaz dla zwiedzających, zamknięto go w oszklonej szafie, a

stary głupiec Fuss, który je tam umieścił, stał przed szafą i pokazywał pełen dumy to dzieło

swoich rąk jakiejś grubej pani z dwojgiem dzieci, które zwiedzały Muzeum.

Rozdział XIX

ARCYDZIEŁO PROFESORA FUSSA

- Możecie sobie wyobrazić - westchnęła Mysz z Muzeum - co czułem! Oto siedzę z

moimi dziećmi zamknięty w szklanym pudełku. Nie odważyłem się wysunąć nosa z gniazda,

bo chociaż śmieszny profesor Fuss i gruba pani z dziećmi odeszli, to w każdej chwili mógł

nadejść ktoś inny z tych głupich zwiedzających, którzy włóczyli się pojedynczo lub parami i

zaglądali do oszklonych gablotek. Trudno sobie wyobrazić bardziej niewygodne mieszkanie od

tego, wystawionego na ogólną ciekawość.

Czasami jednak w tej części sali nikt się nie zjawiał; w takiej chwili ujrzałem nagle

Sasparillę ze zmienionym wyrazem twarzy, poszukującą rozpaczliwie swej zaginionej rodziny.

Stałem przy wejściu do gniazda, kiwałem na nią, dawałem jej znaki i w końcu zwróciłem jej

uwagę. Podbiegła do szklanej szyby i zawołała:

„Wydostań dzieci, mężusiu! Natychmiast wydostań dzieci!”

Tylko tego mi brakowało.

„Sasparillo! - zawołałem w odpowiedzi. - Nie bądź głupia. Czy myślisz, że to ja

zaniosłem tutaj całe gniazdo wraz z dziećmi? Jakże mogę je stąd wydostać? Nie mogę przecież

przegryźć szyby”.

„Ależ trzeba je koniecznie nakarmić. Pora śniadania dawno minęła!” - lamentowała.

„Daj mi święty spokój z ich głupim śniadaniem - powiedziałem. - Czy ja myślę o swoim

śniadaniu? Dzieci muszą zaczekać. Nie możemy nic na to poradzić, dopóki nie zamkną

Muzeum - a więc do piątej. Zmykaj lepiej, zanim cię ktokolwiek zobaczy”

Ale Sasparilla była, jak wszystkie niewiasty, zupełnie nierozsądna. Biegała bez przerwy

przed gablotką tam i z powrotem, jęczała, wzdychała i załamywała łapki.

„Czy nie możesz im dać kawałka tej wypchanej kaczki, co stoi na półce nad wami?”

„Nie, nie mogę - odrzekłem. - Kaczki muzealne są napchane trucizną. Nie bój się.

Dzieci wytrzymają do piątej, tak samo jak i ja”.

Sasparilla sprzeczałaby się prawdopodobnie ze mną do końca dnia, gdyby nie nadszedł

dozorca Muzeum, przed którym musiała się ukryć.

Przez resztę dnia miałem pełne łapki roboty. Gdyż dzieci, które nie dostały dwóch

posiłków, stały się nagle tak niespokojne jak koniki polne. Chciały koniecznie wyleźć z

gniazda, chociaż dopiero od kilku dni w ogóle widziały na oczy. Najchętniej obiłbym je za to.

„Gdzie jest mama?! - wołały bezustannie. - Co się stało z mamą?! Jesteśmy takie

głodne! Dlaczego mama nie przychodzi?! Poszukajmy mamy! Do mamy!”

Naprawdę przyprawiały mnie o utratę tchu, bez przerwy musiałem jedno po drugim

odciągać od dziury. Nie zdawały sobie wcale sprawy z tego, ile ludzi przyglądało się w tej

chwili naszej gablotce. Myślały tylko o tym, że są głodne i że tęsknią do swojej mamy -głupie

małe stworzenia! Nigdy w ciągu całego mego życia w murach Muzeum nie czułem się tak

szczęśliwy jak owego dnia po południu, gdy dozorcy wyprosili publiczność i zamknęli drzwi.

Znałem ich wszystkich dobrze, tych starych umundurowanych woźnych. Prowadzili śmieszne,

na ogół przyjemne życie.

Do obowiązków ich należało między innymi przeszukiwanie gmachu z obawy przed

podrzuconymi bombami. Po co miałby ktoś rzucać bomby do Muzeum, nie mogłem nigdy

zrozumieć. Ale jednak to się podobno zdarza, a raczej ludzie obawiają się, żeby się nie

zdarzyło. Dlatego przynoszenie paczek było zwiedzającym wzbronione. Mógłby się w nich

przecież znajdować dynamit.

Jeden ze starych woźnych stale zabierał obiad ze sobą i zajadał go ukryty za

wypchanym słoniem, gdyż nikt tam nie zaglądał, jedzenie było mianowicie w Muzeum

zabronione. I tych kilka okruszyn, które spadały na podłogę, było jedynym pożywieniem, które

kiedykolwiek zdobyłem wewnątrz Muzeum. Gdy dozorca tego wieczoru zdejmował mundur, z

papieru, w którym miał zawinięty chleb z serem, wypadło kilka skórek. Wiedziałem, że jeżeli

dziś wieczorem nie zdobędę tego skarbu, kobieta sprzątająca Muzeum wyrzuci go jutro rano na

śmietnik. Ale gdy tak o burczącym z głodu żołądku spoglądałem spoza szklanej szyby na chleb,

nadbiegła nagle Sasparilla, schwyciła skórkę i przyniosła przed szafę.

„Mężusiu - zawołała - to dla dzieci!”

„Rety, miej rozum, kobieto! - krzyknąłem na nią. - Najważniejszą sprawą jest teraz

znalezienie wejścia, a raczej wyjścia z tego więzienia”.

„Wygryź dziurę w podłodze - poradziła - to najprostsze w świecie. Nie masz potrzeby

obawiać się, że ktoś cię przy tym zaskoczy, nocny stróż przychodzi dopiero za godzinę”.

„Czyż nie wiesz - powiedziałem już całkowicie wyczerpany - że te wszystkie pudła

wybite są blachą cynkową! Nie mogę przegryźć ani cynku, ani szkła”.

Teraz zaczęło się na nowo. Załamała łapy.

„Moje dzieci umrą z głodu!” - krzyczała biegając jak oszalała tam i z powrotem po sali.

Wiedziałem, że nie wpadnie jej nic mądrego na myśl, musiałem więc sam zbadać

położenie i opracować plan. Przede wszystkim przebiegłem całą szafę wszerz i wzdłuż, potem

sprawdziłem wszystkie spojenia w ścianach, na dole i na górze, aby się przekonać, czy gdzieś

nie znajdzie się jakaś szpara. Potem zbadałem wszystkie deski jedną, po drugiej, w nadziei, że

mi jakiś szczęśliwy przypadek dopomoże. Wreszcie odkryłem na górnej półce coś, co mogłoby

mi ułatwić ucieczkę.

W zbiorze gniazd znalazło się między innymi także kilka gniazd ptaków morskich.

Umieszczone były między kamieniami, tak jak to mewy i tym podobne ptaki budują swoje

gniazda: po prostu garść gałązek i trawy morskiej na skalistym wybrzeżu. Tu profesor Fuss

przeszedł sam siebie. Całą górną półkę zajął dekoracją przedstawiającą nadmorski krajobraz.

Na ścianie, w głębi, namalował morze, okręty i latarnie morskie. Na tym tle umieścił kilka

wypchanych ptaków i parę gniazd wśród kamieni.

Były to kamienie różnej wielkości, przeważnie okrągłe. Przyszło mi na myśl, że

mógłbym z łatwością zrzucić kilka takich większych kamieni z górnej półki. Jeśli spadną

ukosem na dno szafy, uderzą o szklaną ściankę i rozbiją ją.

Nie traciłem czasu i wziąłem się zaraz do roboty. Trzeba było koniecznie znaleźć takie

miejsce, od którego spadający kamień mógłby się odbić, bo tylko wtedy mój plan udałby się.

Zsunąłem się na najniższą półkę szafy, tam ułożyłem stos gałęzi, które zebrałem z innych

gniazd. Była to trudna robota, gdyż większość ptaków buduje swoje gniazda tak, jakby miały

trwać wiecznie. Kolekcja została wskutek tego poważnie uszkodzona.

Gdy skończyłem, zsunąłem się na dół i przeniosłem dzieci na górną półkę, aby

spadający kamień albo odłamek szkła nie wyrządził im krzywdy. Potem oznajmiłem Sasparilli,

co zamierzam zrobić.

„Bądź w pobliżu - wołałem - aby dzieci odstawić w bezpieczne miejsce! Nie tak łatwo

jest utrzymać je w karbach”.

„Dobrze! - odkrzyknęła. - Wezmę troje, a ty weźmiesz drugą trójkę. Ale, na litość

Boską, uważaj, gdy będziesz je prowadził przez rozbite szkło”.

Właśnie gdy miałem się oprzeć całą siłą o okrągły kamień, aby go zrzucić, usłyszałem

wołanie mojej małżonki: „Uważaj! Stróż nocny nadchodzi! Ukryj czym prędzej dzieci!”

Sasparilli było łatwo powiedzieć: „Ukryj czym prędzej dzieci”. Ale dzieci wcale nie

miały ochoty dać się ukryć. Zobaczyły mamę i chciały dostać się do niej jak najszybciej. A

kiedy znowu straciły ją z oczu, wpadły po prostu w szał i kręciły się w kółko, krzycząc:

„Gdzie mama? My chcemy do mamy! Jesteśmy głodne! Co się stało z mamą?!”

O rety, jeszcze nigdy w życiu tak się nie denerwowałem! Zaledwie zdążyłem

pochwycić dwoje z nich i schować je za wypchanym ptakiem, gdy, siup! wymknęły mi się na

nowo - a ja uganiałem się za pozostałymi.

Na szczęście stary dozorca nawet w najlepszych czasach nie należał do

najczujniejszych. Światło jego podniesionej latarki nie padło tej nocy na naszą szafkę. Gdy

sobie poszedł, Sasparilla zjawiła się znowu przed szalką, a ja wróciłem do wykonywania mego

planu.

Bęc!

Wszystko odbyło się bezbłędnie - tak jak zaplanowałem. Kamień wybił w szybie

dziurę, przez którą i buldog mógłby się przedostać. Naprawdę, wszystko udałoby się cudownie,

gdyby nie moje niemądre dzieci. Gdy usłyszały brzęk stłuczonego szkła, zaczęły biegać jak

oszalałe wokoło i nie mogliśmy żadnego z nich złapać. Mieliśmy dość czasu, aby się wynieść.

Ale gdyśmy się uganiali za dziećmi w korytarzach Muzeum, zaczęły brzęczeć jak szalone

dzwonki alarmowe. Natychmiast potem przebiegł przez salę stróż nocny z krzykiem:

„Bomba! Bomba! Halo! Ratunku! Straż ogniowa! Policja! Tutaj gdzieś wybuchła

bomba! Ratunku!”

„To bezcelowe, Sasparillo! - zawołałem. - Teraz się nam nie uda. Daj tu skórkę chleba i

chodź do nas, zanim się nie uspokoją. Och, żeśmy się takich dzieci dochowali! Pomóż mi

wpakować je czym prędzej do gniazda! Przy tobie będą spokojniejsze i bardziej posłuszne.

Później, jeżeli nam szczęście dopisze, będziemy się mogli wydostać”.

Udało nam się w ostatniej chwili ukryć małych awanturników. W pięć minut po brzęku

szyb zjawili się ludzie na widowni - najpierw policjant z notesem, ten sam, który stał zwykle na

posterunku przed głównym wejściem do Muzeum; potem wpadło sześciu strażaków,

wlokących za sobą sikawkę; w końcu żona stróża nocnego z opatrunkami i butelką spirytusu.

Wszyscy zebrali się przed stłuczoną szafą i dopytywali o „bombę”. O, z pewnością

stróż nocny był przekonany, że to była bomba, wystarczy spojrzeć, jak zrujnowała wszystkie

gniazda w gablotce.

Przez ten czas my, odpowiedzialni za to zamieszanie, siedzieliśmy w gnieździe

trójpierściennego Jee-Jee i musieliśmy wysłuchiwać tej głupiej gadaniny.

W końcu zjawił się i wielki uczony, gruby profesor Fuss, którego stróż nocny wyciągnął

z łóżka, gdyż było już koło północy. Prawie że zalał się łzami, gdy zobaczył leżące w gruzach

swoje ostatnie arcydzieło. Był daleko bardziej przejęty zniszczeniem swej cudownej sceny z

wybrzeża morskiego niż faktem, że Muzeum uniknęło szczęśliwie wysadzenia w powietrze

przez maszynę piekielną. Zamierzał właśnie zająć się szczątkami i doprowadzić je do

porządku, gdy - na nasze szczęście - ostrzegł go przed tym policjant.

To uratowało nas z bardzo ciężkiej sytuacji. Po burzliwej rozprawie między strażą

ogniową a policją zostało postanowione, że wszystko należy pozostawić nietknięte, dopóki

nazajutrz rano biegli od zamachów bombowych nie zajmą się tą sprawą z ramienia prezydium

policji. Policjant, strażnicy i pan profesor

doszli do przekonania, że tymczasem mogą równie dobrze położyć się spać. Co się

tyczy starego woźnego, to obawiał się on tak bardzo drugiego wybuchu, że w tej samej chwili,

gdy tamci poszli, przymknął wszystkie drzwi, a sam opuścił salę.

Tego właśnie pragnęliśmy. Mieliśmy przed sobą siedem spokojnych godzin, zanim

posługaczka przyjdzie do sprzątania, i przez siedem godzin mogliśmy zorganizować naszą

przeprowadzkę. Pierwszą rzeczą, którą zrobiliśmy potem, gdyśmy już szczęśliwie

przeprowadzili nasze dzieci przez rozbite szkło, była uczta pośrodku sali, złożona ze skórek

chleba, pozostawionych przez starego woźnego. Potem zaprowadziliśmy dzieci po schodach do

pracowni, gdzie wypychano zwierzęta. Tam Sasparilla wzięła je pod swoją opiekę, gdy

tymczasem ja zabrałem się do stworzenia dla nas nowego domu wśród rupieci zalegających

półki przy ścianach.

Ale możecie być pewni, że nigdy więcej nie osiedliłem się w gnieździe ptasim czy

czymś podobnym, co znowu mogłoby, podczas naszego najsłodszego snu, zostać wystawione

na pokaz dla gapiów.

ROZDZIAŁ XX

SZCZUR WIĘZIENNY

- Chciałbym wiedzieć - powiedział doktor Dolittle następnego wieczoru, gdy miał

zacząć opowiadanie Szczur Więzienny - dlaczego zamieszkałeś z własnej woli na stałe w

więzieniu? I ja siadywałem już w więzieniu. Uważałem wprawdzie, że można tam pędzić

bardzo spokojne życie, a nawet wypocząć, nigdy jednak nie wybrałbym sobie więzienia na

stałe i przyjemne miejsce pobytu.

- A więc - zaczął opowiadanie Szczur Więzienny - historia mego życia wyjaśni panu,

dlaczego postanowiłem osiedlić się w więzieniu. Rozpocząłem od pracowni malarskiej. W

pierwszych czasach interesowałem się wyłącznie pracowniami, które uważałem za bardzo

wygodne miejsca zamieszkania. Po pierwsze, malarze nie są przesadni pod względem porządku

i jeden szczur więcej lub mniej nie robi im różnicy. Po drugie, gotują sobie sami posiłki, a po

jedzeniu bardzo rzadko zmywają naczynia. Czynią to przeważnie tuż przed jedzeniem.

Wskutek tego można u nich znaleźć zawsze dużo pożywienia. Jeśli dobrze poszukać, to w

każdej pracowni malarskiej znajdzie się rybia głowa, kość od sznycla albo talerz oblepiony

gęsto sosem.

Mieszkając tak przez dłuższy czas w różnych pracowniach i nabrawszy upodobania do

łatwego życia artystycznego, osiadłem wreszcie w pracowni, której właściciel był prawdziwym

dziwakiem. Mieszkał zupełnie sam i zdawało się, że nie ma wcale przyjaciół i nie chce

zawierać znajomości. Robiło to bardzo dziwne wrażenie. W innych pracowniach, które

przedtem zamieszkiwałem, bywało bardzo liczne towarzystwo, które bawiło się, cieszyło i

śmiało wesoło. A ten człowiek nigdy nikogo nie widywał. Może -wszystko jest możliwe - był

niegdyś nieszczęśliwie zakochany. Ale to jest tylko moje przypuszczenie. Czasami odwiedzał

go pewien stary filozof; wtedy siedzieli obaj do późnej nocy i rozmawiali o polityce. Nie

interesowałem się nigdy ich rozmowami, ale pewnego wieczoru usłyszałem słowo, które tak

mną wstrząsnęło, że ukryłem się za kubłem od węgla, strzygąc uszami, żeby lepiej słyszeć.

Ćwicząc się ciągle, doszedłem do tego, że rozumiałem już mowę ludzką, szczególnie niektóre

słowa często powtarzane.

„Michale (tak nazywał się malarz), dlaczego nie ma pan kota w mieszkaniu?” - zapytał

filozof.

„Zabawne pytanie! Po co mi kot?”

Rozumie się, że słowa te bardzo mnie ucieszyły.

„No więc psa albo inne żywe stworzenie - upierał się filozof. - Jesteś tutaj zbyt samotny,

to niedobrze”.

„Nie, nie - mówił malarz patrząc z roztargnieniem przed siebie. - Mnie niepotrzebne

towarzystwo, daję sobie sam doskonale radę”.

Ale wiedziałem dobrze, pomimo wszystkich zastrzeżeń malarza, że czuje się samotny.

Odkryłem to w następujący sposób.

Pewnego dnia, szukając pożywienia wśród naczyń kuchennych, pośliznąłem się i

wpadłem w wiadro, które stało przy zlewie. W wiadrze nie było wody i mógłbym z niego łatwo

wyskoczyć, ale wpadając zaczepiłem się o coś i nadwerężyłem sobie nogę. Nie mogłem

skoczyć nawet na cal, a wspięcie się na śliskie ścianki wiadra było dla mnie w tych warunkach

niemożliwe. Siedziałem więc w pułapce.

Wkrótce potem nadszedł mój pan malarz i chciał wziąć wiadro, aby przynieść wody.

Zajrzał do środka i ujrzał mnie. Pomyślałem naturalnie, że nadszedł mój koniec. Podszedł do

pieca i powrócił z pogrzebaczem. Wydawał się bardzo stanowczy i wzbudzał strach. Ale nagle

wyraz jego twarzy zmienił się.

„Ach - szepnął - zapewne życie ma dla ciebie wartość. Po cóż miałbym cię zabijać?

Wynoś się z tego wiadra, muszę się zabrać do zmywania”.

Ostrożnie przechylił wiadro tak, żebym mógł się wydostać. Pobłogosławiłem swoją

szczęśliwą gwiazdę. Zwichnięta noga bolała mnie bardzo i z trudem pokuśtykałem do mojej

norki. Malarz przyglądał mi się uważnie.

„Tak. tak - powiedział w zamyśleniu - spotkał cię widocznie jakiś wypadek, masz tu coś

na kolację” - i rzucił mi skórkę słoniny. Wziąłem i starałem się spojrzeniem wyrazić mu

wdzięczność, zanim zniknąłem w norce.

Potem po kilku dniach zaczął mnie szukać i gdy się zjawiłem, rzucał mi okruszyny i

kawałki mięsa, zamiast ciskać we mnie butem, jak to czynią inni ludzie. Starał się zawrzeć ze

mną znajomość.

Odtąd wiedziałem, jak bardzo czuł się samotny.

W krótkim czasie oswoiłem się zupełnie. Gdy się bowiem przekonałem, że nie ma nic

przeciwko temu, że biegam swobodnie, siadałem przy nim i przyglądałem się, jak malował.

Nawet posiłki spożywałem razem z nim. Przysuwał mi przewrócone wiadro, abym mógł usiąść,

i okazywał zainteresowanie dla moich ulubionych potraw. Nazywał mnie zawsze

Machiavellim. Nie rozumiałem dlaczego. Może tak nazywał się jego przyjaciel.

„Machiavelli - mawiał - jesteś idealnym przyjacielem. Nie ograniczasz mojej swobody.

Gdy opuszczam pracownię, nie muszę się o ciebie troszczyć. Dbasz sam o siebie. Twoje

zdrowie, Machiavelli, mój przyjacielu, który mi pozostawiasz swobodę”.

Skłonił się przede mną i wypił za moje zdrowie szklaneczkę piwa.

Pod podłogą pracowni mieszkały jeszcze dwa albo trzy inne szczury. Pewnego

pięknego wiosennego dnia odbyliśmy we trójkę krajoznawczą wycieczkę w tym rodzaju, jakie

się na wiosnę zazwyczaj chętnie odbywa. Przypadek chciał, że wywęszył nas pies - terier.

Musieliśmy się rozłączyć i w końcu pies dogonił tylko mnie, a tamte porzucił. Zanim udało mi

się go pozbyć, zagnał mnie porządny kawał drogi od domu. Dopiero po trzech dniach wróciłem

do pracowni. Ku memu wielkiemu zdziwieniu nie zastałem w niej malarza. Inne szczury nie

były z nim nigdy tak zaprzyjaźnione jak ja. Zapytałem je, kiedy i dokąd malarz poszedł.

Potrafiły mi powiedzieć tylko to, że przyszło kilku policjantów i zabrało go z sobą. One

nie rozumiały mowy ludzkiej, przynajmniej nie tak dobrze jak ja. Ale miały wrażenie, że ma to

coś wspólnego z rewolucją, w której mój malarz odgrywał jakąś rolę.

Nie umiem wam wcale powiedzieć, jak mi było ciężko na sercu. Powiedział, że jestem

takim przyjacielem, jakiego mieć powinien, że nic sobie nie będę z tego robił - było to jakby

przeczucie - gdy odejdzie. Ale mylił się. Możecie mi wierzyć, że płakałem biegając po pustej

pracowni i oglądając jego obrazy. Były to dobre obrazy. I przysięgałem sobie, że go odnajdę,

nawet gdybym miał przeszukać wszystkie więzienia całego kraju. Tak zaczęło się moje życie -

Szczura Więziennego.

ROZDZIAŁ XXI

PIELGRZYMKA SZCZURA

Poszukując mego przyjaciela malarza, trafiałem do najdziwniejszych miejsc i stykałem

się z najróżniejszymi ludźmi. Zdaje mi się, że w sumie zwiedziłem w owym czasie ze dwa

tuziny więzień. Poznałem więźniów wszelkich rodzajów: tak zwanych „politycznych” (są to

ludzie, którzy się pokłócili z rządem); złodziei kieszonkowych, fałszerzy pieniędzy, złodziei

psów, fałszywych graczy, morderców. Wszystko to, chociaż takie smutne, interesowało mnie z

różnych względów bardzo.

Wszyscy - albo prawie wszyscy - starali się zawrzeć ze mną znajomość. Zrobiłem to

odkrycie po raz pierwszy, że na ogół człowiek tylko w więzieniu pragnie przyjaźni ze

szczurem. Czy to nie dziwne? Przypuszczam, że pochodzi to stąd, iż człowiek w więzieniu

czuje się samotny i przygnębiony. Jedynie mój malarz był i na wolności przyjaźnie do mnie

usposobiony. Na tym polegała różnica między nim a innymi ludźmi. Bardziej niż kiedykolwiek

postanowiłem szukać go, dopóki nie znajdę.

Rozumie się, że podczas tych wędrówek poznałem dużo innych szczurów,

mieszkających stale po więzieniach. Do nich zwracałem się za każdym razem, gdyż

spodziewałem się, że udzielą mi wiadomości o miejscu pobytu mego malarza. Niektóre z nich

uważały mnie za szaleńca.

„Ach - mówiły - na pewno dawno o tobie zapomniał. Gdyby chciał przyjaźnić się ze

szczurami, może znaleźć mnóstwo ich w każdym więzieniu. A zresztą nie ufaj żadnemu

człowiekowi. Ludzie są zaprzysiężonymi wrogami szczurów”.

Ale ja odpowiadałem tylko to: „On jest w trudnej sytuacji i muszę go odnaleźć. Był dla

mnie dobry, takiej rzeczy się nie zapomina”.

Przez długie tygodnie odbywałem moją pielgrzymkę, często ścigany przez koty, a celu

swego nie osiągałem. Cierpliwie wędrowałem z więzienia do więzienia i w każdym

pozostawałem tylko tak długo, dopóki się nie przekonałem, że nie ma tam mego przyjaciela.

Ale nie było to takie proste. Musicie wiedzieć, że w większości więzień jest mnóstwo cel. Gdy

przybywałem do nowego więzienia, przede wszystkim sprawdzałem ilość cel i ile z nich było

zajętych. Potem należało znaleźć sposób przedostania się po kolei z jednej celi do drugiej. Gdy

mi się to nie udawało - w niektórych nowych więzieniach nawet szczury mają bardzo

utrudnioną swobodę ruchów - musiałem trwać w pobliżu, dopóki więźnia nie wyprowadzono

na spacer, żeby móc zobaczyć jego twarz. Zdarzało się, że więźnia bardzo rzadko

wyprowadzano, w ten sposób traciłem dużo czasu. Muszę przyznać, że po dwóch lub trzech

miesiącach odczułem zniechęcenie. Mimo to nie traciłem nadziei.

Mój malarz miał zwyczaj przy malowaniu nucić pewną melodię. Pewnego dnia

przybyłem do jeszcze jednego więzienia i zwiedziłem już po kolei wszystkie cele, z wyjątkiem

jednej. Do tej celi nie mogłem się dostać, a więzień nie wychodził z niej nigdy na spacer. Tylko

z powodu tej jednej celi przebywałem już cały tydzień w tym więzieniu, gdyż miałem wciąż

nadzieję, że uda mi się wreszcie do niej dostać i poznać jej mieszkańca.

Przy końcu tygodnia zacząłem się poważnie zastanawiać, czy nie czas przenieść się do

następnego więzienia. Wydawało mi się, że nie opłaca się tracić tyle czasu dla jednej celi, gdy

mam przed sobą jeszcze tyle innych więzień, których nie przeszukałem. A jednak nie mogłem

się zdecydować na odejście, dopóki nie zbadam dokładnie wszystkiego.

O, jakże byłem szczęśliwy, że tego nie zrobiłem! Gdyż tej samej nocy, gdy odbywałem

straż przed zamkniętymi drzwiami celi, usłyszałem - nareszcie, nareszcie - znajome

pogwizdywanie ulubionej melodii mego malarza. Po trzymiesięcznych poszukiwaniach

nareszcie go znalazłem. Co za radość!

Teraz z lżejszym sercem dokładałem wszelkich starań, aby dostać się do tej celi. Tak

bardzo pragnąłem zobaczyć mego przyjaciela, że naraziłem się na straszne niebezpieczeństwo.

Postanowiłem wkraść się do celi wraz z dozorcą, który przynosił rano śniadanie. Był to bardzo

śmiały krok, gdyż jak wam może wiadomo, w celi więziennej znajduje się bardzo mało

sprzętów, za którymi szczur mógłby się ukryć.

Mimo to udało mi się. Siedziałem w oczekiwaniu przed drzwiami i gdy dozorca

nadszedł ze śniadaniem, wcisnąłem się za nim niepostrzeżenie. Potem w odpowiedniej chwili,

właśnie gdy dozorca zalewał zupę, wsunąłem się pod pryczę i czekałem tam, dopóki nie

wyszedł i nie zamknął drzwi za sobą. Potem wyszedłem śmiało z ukrycia i ukazałem się

więźniowi.

„Halo - powiedział mój malarz - jesteś tak zuchwały i bezczelny, że mógłbyś uchodzić

za mego przyjaciela Machiavellego”.

A potem dodał dziwnym tonem:

„Ależ to jest naprawdę Machiavelli. Poznaję go po tym, że kuleje”.

Był blady i wychudły. Ale wydawał mi się tak samo mądry i imponujący jak dawniej;

tak samo gotowy do mówienia rzeczy zabawnych, śmiesznych, nieoczekiwanych jak niegdyś.

Nie posiadał się z radości na mój widok. Podnosił mnie i głaskał jak pieska pokojowego.

„Mój pierwszy gość - powtarzał - właściwie mój jedyny gość: Machiavelli. Mój

kochany, dobry Mak”.

Zaprosił mnie, abym z nim razem zjadł śniadanie, i przepraszał, że jest takie skromne.

Ja jednak teraz, kiedy już wiedziałem, gdzie jest, zacząłem rozmyślać przede wszystkim

nad tym, jaki znaleźć sposób, aby móc bezpiecznie wchodzić i wychodzić z celi. Obejrzałem

sobie mury i podłogę, ale nigdzie nie było ani śladu jakiejś dziury. A wygryzienie przejścia w

tym nowym, gładkim cementem pokrytym murze było zupełnym niepodobieństwem.

Byłem niemal pewny, że wdrapując się po szorstkiej kamiennej ścianie dosięgnę okna.

Zrobiłem próbę. Mój malarz stał na dole, przyglądał mi się i - naprawdę - drżał ze strachu,

żebym nie spadł i nie skręcił sobie karku. Stojąc na parapecie okna spostrzegłem, że można i z

zewnątrz dostać się do okna za pomocą rynny zbiegającej po murze.

Gdy się wydostałem z celi, odszukałem natychmiast pewnego szczura, który mieszkał

stale w więzieniu, i rozpylałem go o różne rzeczy. Poza tym mówiłem wam już, że rozumiałem

dobrze mowę ludzką - więc korzystałem z każdej sposobności, żeby podsłuchiwać rozmowy

strażników i dozorców. Z tego, com usłyszał, wywnioskowałem, że mój przyjaciel zostanie

wkrótce zesłany, to znaczy będzie musiał odbyć z daleka od ojczyzny długoletnie więzienie,

połączone z ciężkimi robotami. Nie mogłem się dokładnie dowiedzieć, którego dnia to miało

nastąpić. Ale miałem wrażenie, że to już niedługo i że nie ma czasu do stracenia.

Po pierwsze, musiałem się zorientować, co byłoby potrzebne mojemu przyjacielowi do

ucieczki. Zasięgnąłem rady u bardzo starego szczura, który całe swe życie spędził w więzieniu

i był świadkiem wielu ucieczek więźniów. Powiedział mi, że najważniejszą rzeczą jest piła,

którą by można przepiłować kraty w oknie. Mój przyjaciel musi więc natychmiast otrzymać

piłę. W więzieniu znajdowały się warsztaty, w których pracowali więźniowie. Ale gdy

wychodzili, rewidowano ich dokładnie, aby nie dopuścić do zabrania narzędzi do celi. W

krótkim czasie dobrałem się do warsztatów i wyszukałem sobie dobrą, ostrą piłę - tak małą,

żebym ją mógł udźwignąć.

Pośród nocy wdrapałem się na rynnę, wskoczyłem przez okno i odwiedziłem ponownie

mego przyjaciela. Spał. Obudziłem go kładąc mu piłę na nosie. Z początku nie wiedział, co to

ma znaczyć. Ale gdy się zorientował, czym jest ten zimny kawałek metalu, który mu położyłem

na twarzy, wstał i wziął się od razu do roboty:

Taki jest koniec mojego opowiadania. Przez dwie noce więzień piłował kraty i

musiałem mu z warsztatów przynieść nową piłę na miejsce starej, która się zupełnie stępiła. Na

trzecią noc, około północy, wyszedł przez okno. Nikt nie zauważył jego ucieczki. Szczęście mu

dopisało, gdyż straż na zewnątrz murów więziennych drzemała, przeszedł z łatwością granicę,

zanim ktokolwiek spostrzegł jego ucieczkę. Nie widziałem go nigdy więcej. Moja pomoc

przyszła w samą porę. Gdy bowiem dozorca wszedł następnego ranka do celi i zastał ją pustą,

przed bramą stała już karetka więzienna, która miała przewieźć mego malarza na okręt.

ROZDZIAŁ XXII

MYSZ STAJENNA

Moja książka pod tytułem „Opowiadania z Klubu Myszy i Szczurów” powiększyła

wydatnie swoją objętość i stawała się coraz grubsza. Wiedziałem oczywiście, że gdy zostanie

przepisana, a raczej wydrukowana i ukaże się w oprawnym egzemplarzu, z pewnością nie

będzie zajmowała tyle miejsca, co w rękopisie. Spostrzegłem jednak, kończąc czwarte

opowiadanie (Szczura Więziennego), że najwyżej jeszcze jeden utwór zmieści się w mojej

książce.

- Od których członków spodziewamy się jeszcze opowiadań? - zapytał doktor Dolittle.

- Ach, panie doktorze - powiedziała biała mysz - setki członków czeka tylko na to, aby

dojść do słowa. Ale tylko dziewięciu przyrzekłam na wpół, że przyjdzie na nich kolej. Z tych

dziewięciu wybierzemy jednego, inni - musimy na to być przygotowani - będą obrażeni i

dotknięci. Zastanówmy się: Szczur Kolejowy ma przygotowane opowiadanie podróżnicze.

Innym podróżnikiem jest Szczur Okrętowy, nasz stary przyjaciel z Wysp Kanaryjskich, panie

doktorze. I jeszcze jest Mysz z Lodówki i Mysz z Teatru. O nich niewiele wiem - należą do

Klubu od niedawna. Następnie trzeba wymienić Mysz z Ogrodu Zoologicznego. Ta się

przechwala swoją znajomością ze lwem - a Pyskacz twierdzi, że naprawdę wchodzi swobodnie

do klatki króla pustyni. Jeszcze Mysz Kawiarniana - to plotkarka. Skreślam ją bez żalu. Z

opowiadania Myszy Kościelnej można śmiało też zrezygnować. Byłoby to coś w rodzaju

kazania, pełnego cytatów i rad dla młodych myszy. A poza tym mam już dość wysłuchiwania

jej ciągłych narzekań na swoją nędzę. Pozostaje jeszcze Mysz Dorożkarska - to rnoże być coś

ciekawego. No i Mysz Szpitalna. Ale powiem wam, co zrobię: każę, aby wszyscy opowiedzieli

mi w streszczeniu swoje historie, a potem wybiorę tę, którą będę uważała za najlepszą. I ta

zostanie opowiedziana jutro w Klubie. Zgoda?

- Bardzo dobrze - pochwalił doktor - a pozostałym możesz powiedzieć, że wydamy

kiedyś drugi tom „Opowiadań z Klubu Szczurów i Myszy”. W nim zamieścimy wszystkie ich

opowiadania.

Gdyśmy z doktorem następnego wieczoru zajęli nasze miejsca w sali posiedzeń,

ujrzeliśmy ze zdziwieniem, że ani jeden z członków, których poprzedniego wieczoru

wymieniła przewodnicząca, nie został wybrany do opowiadania piątej historii. Zamiast nich

podniosła się mysz, której nikt z nas nie zauważył ani o niej nie słyszał, i została nam

wszystkim przedstawiona jako Mysz Stajenna.

- Według mnie historia jej jest daleko ciekawsza od tamtych - szepnęła mi biała mysz do

ucha. - Musimy dbać o urozmaicenie w naszej książce. Poza tym tamte dziewięć myszy były

zazdrosne wzajemnie o siebie. Postanowiłam więc zaprosić zupełnie nowego członka.

Mysz Stajenna była małym, delikatnym i nieco nieśmiałym stworzeniem. Na początku

przemówienia proszono ją kilkakrotnie o głośniejsze opowiadanie, gdyż wielu słuchaczy

siedzących daleko od niej nic nie słyszało.

- Moje opowiadanie dotyczy głównie mego pierwszego małżonka Korki - zaczęła. - Był

to najlekkomyślniejszy mąż, jakiego sobie można wyobrazić, mimo że serce miał dobre.

Głównie z jego winy zamieszkałam w stajni, gdyż uważałam, że stajnia jest dla niego

najodpowiedniejszym miejscem pobytu. Sądziłam, że tam najpewniej uniknie nieszczęść i

zasadzek, w które tak łatwo wpaść. W stajniach myszy zazwyczaj przebywają w doskonałych

warunkach.

Ale mój małżonek znajdował i w stajni mnóstwo sposobności, aby siebie narażać na

kłopoty, a mnie pogrążać w śmiertelnym strachu. Pewnego dnia znalazł w kącie stajni wielką

sikawkę ogrodową. Uważał to za doskonały dowcip, żeby wejść do środka i biegać tam i z

powrotem, jak gdyby sikawka była tunelem albo czymś w rodzaju kolejki linowej. Było z niego

istne dziecko i teraz dopiero widzę, że nigdy właściwie nie dorósł. Gdy więc się tak bawił

radośnie bieganiem w gumowej rurze, przyszedł stajenny i odkręcił kurek, aby wyszorować

podłogę stajni. Gwałtowny strumień-wody wypchnął mego małżonka z sikawki jak kulę z

armaty. Jego kolejka górska dostarczyła mu o wiele rozkoszniejszej jazdy, niż się tego

spodziewał. Przypadkowo chłopiec stajenny, który wypuścił pierwszy strumień wody,

skierował gumowego węża na podwórze. Nagle zobaczyłam mego Korki, jak na pół zatopiony

i łapiący powietrze wylatywał ponad dach chlewu. Wylądował po drugiej stronie w korycie

świńskim i mało co - zanim się wygramolił w bezpieczne miejsce - nie został pożarty przez

ogromną maciorę, która wzięła go za pływającą marchewkę.

Często przychodziło mi na myśl, że mój lekkomyślny małżonek po prostu dla jakiejś

diabelskiej uciechy naraża się na niebezpieczeństwo. Jednak ani to, ani inne przykre

doświadczenia nie nauczyły go rozumu. Pozostaje dla mnie zagadką, że nie zginął już w

pierwszym roku życia.

Pewnego dnia o mały włos byłby zginął - gdybym mu nie przyszła z pomocą, i

prawdopodobnie nastąpiłby koniec jego awanturniczego życia. Na podwórzu przed stajnią

przebywała stara sroka. Korki nie znosił jej. Muszę przyznać, że i ja uważałam ją za

nieprzyjaznego, mrukliwego, skąpego ptaka. Miała punkt obserwacyjny na dachu stajni i gdy

tylko gospodyni wysypywała jakieś okruchy, rzucała się na nie, zanim pomyśleliśmy, aby się

do nich zbliżyć. A gdy przypadkiem udało nam się podejść pierwszym, odpędzała nas z

wściekłością swym wielkim, nożycowatym dziobem. Mogło być nie wiem ile jadła, wszystko

pożerała, nic dla nas nie zostawiając. Największe szczury bały się tej sroki, gdyż była

groźniejsza od najbardziej wojowniczego koguta. Nawet kot zmykał przed nią. Usiłował

wprawdzie atakować ją znienacka, ale nigdy nie wdałby się w otwartą walkę z tym strasznym

stworzeniem.

Skutek był taki, że sroka - nazywaliśmy ją Czarownicą - stała się wyrzutkiem wśród

mieszkańców podwórka. Wiedziała o tym. Była przez wszystkich znienawidzona.

Pewnego dnia przyszedł do mnie Korki, rozpromieniony, z mnóstwem nowin.

„Czy już wiesz? - wołał. - Znasz przecież tego nowego rudowłosego, zezowatego

chłopca stajennego? Więc wyobraź sobie, przygotowuje sidła, aby w nie i złapać Czarownicę.

Sam widziałem”.

„Ach - powiedziałam - nie przejmuj się tym tak bardzo, nie złapie jej z pewnością. Ten

ptak zna wszystkie sidła, jakie kiedykolwiek zostały wynalezione”

Mimo to Korki nie tracił nadziei. Spędzał godziny i dnie na przyglądaniu się

rudowłosemu chłopcu, który robił próby złapania sroki. Najpierw brał sito i sznur i zawieszał

na nim kawał surowego mięsa na przynętę.

Ale Czarownica rzucała tylko okiem na tę niezdarną pułapkę i nie spoglądała więcej w

tę stronę. Następnie chłopiec rozpinał różnego rodzaju siatki spodziewając się, że ptak

pewnego dnia w nich uwięźnie. Dwa, trzy razy dziennie wpadał Korki do mnie z

wiadomościami. Teraz zastawione są sidła z włosia końskiego - donosił - przygotowuje się też

torebki papierowe z rodzynkami i syropem.

Ale, tak jak powiedziałam, sroka była sprytna i znała się równie dobrze na sidłach, jak

chłopiec stajenny. A co gorsze, spostrzegła szybko, że Korki przygląda się tym zabiegom z

wielkim zainteresowaniem. Gdyż pewnego dnia, odpędzając go od kawałka mięsa, leżącego na

śmietniku, powiedziała:

„Chciałbyś mnie pewnie zobaczyć już w sidłach, ty mała zuchwała bestyjko. Uważaj,

abym ci nie obcięła ogona”.

„Doczekasz się tego z pewnością, tłusty, czarny potworze! - odkrzyknął Korki i uciekł

do swej nory. - Liczę na to”.

„Ha, ha, ha! - skrzeczała sroka rzucając się na mięso. - Ten rudy głupiec mnie nie złapie,

nawet gdyby całe swoje życie temu poświęcił”.

Ale ten „rudy głupiec” był bardzo uparty i wcale nie taki głupi, na jakiego wyglądał.

Obserwując zwyczaje sroki spostrzegł, że miała swoje ulubione miejsce, w którym zaspokajała

pragnienie; była to mała kałuża pod studnią w kącie podwórza. Poza tym zauważył, że ptak

nigdy nie siada tam, gdzie położono coś nowego albo skąd zabrano coś starego.

Innymi słowy, chłopiec zetknął się z faktem, że ptaki, podobnie jak myszy, obawiają się

wszystkiego nieznanego. Stanowi to ich największą ochronę. Są obdarzone spostrzegawczością

i gdy w jakimś kącie podwórza albo ogrodu pokaże się coś nowego albo zajdzie jakaś zmiana,

stają się natychmiast podejrzliwe i mają się na baczności.

Gdy chłopiec to zauważył, zmienił swoje dotychczasowe postępowanie. Doszedł do

przekonania, że wszystko, cokolwiek zmienia albo wprowadza nowego, powinno stawać się

stopniowo i nieznacznie. Zaczął od tego, że w pobliżu kałuży położył jedną jedyną gałązeczkę.

Czarownica popatrzyła na nią nieufnie, ale w końcu uznała ją za niegroźną i podskoczyła jak

zwykle do kałuży po wodę.

Następnego ranka chłopiec położył w tym samym miejscu dwie gałązki. Czarownica

zachowała się tak samo jak poprzednio. Trzeciego dnia leżało już cztery czy pięć gałązek. I tak

dalej, dopóki kałuży pod studnią nie otoczył mały gaik gałęzi i sroka chcąc zbliżyć się do wody,

nie mogła ich już ominąć.

Ale to obudziło czujność pani Czarownicy. Poskakała kilkakrotnie wokoło gałązek i w

końcu odleciała. Udała się na poszukiwanie innego wodopoju.

Korki był w rozpaczy.

„Masz rację - powiedział - ten ptak to istny diabeł. Boję się, że go nigdy nie złapie”.

Ale wkrótce naszemu rudowłosemu łowcy przyszła z pomocą pogoda. Był już koniec

listopada i pewnego ranka, zbudziwszy się, ujrzeliśmy ziemię pokrytą białą szatą śnieżną, a

wszystkie kałuże, sadzawki i strumienie ścięte lodem. Jak zwykle sroka zjawiła się na

podwórku, aby rozejrzeć się za śniadaniem. Ale nie znalazła nic. Wszystko było ukryte, zimne

i nieme.

Czarownica zajrzała do stajni i zobaczyła nas gryzących ziarnka owsa na skrzyni.

Weszłaby tam na pewno chętnie, ale obawiała się widocznie.

„Takiej hołocie jak wam - skrzeczała stojąc w drzwiach - dzieje się zawsze dobrze.

Nażeracie się do syta, tutaj pod dachem w cieple i suszy, a przyzwoite stworzenia muszą

marznąć na dworze i zdychać z głodu, bo każde źdźbło trawy przywalone jest śniegiem.

Przeklęta zima”.

„Rzucilibyśmy ci chętnie kilka ziarenek - powiedzieliśmy - gdybyś nie była zawsze taką

podłą, samolubną istotą i nie odpędzała nas od każdego kęsa, nawet gdyś miała pod dostatkiem

pożywienia. Tak, tak, masz słuszność, zima jest rzeczywiście straszna dla tych, co sobie w

życiu nie zdobyli przyjaciół”.

ROZDZIAŁ XXIII

PODSTĘPY CZAROWNICY

W tym miejscu kilku starych mysich inwalidów z końca sali zawołało: „Głośniej,

głośniej!” Doktor Dolittle zaproponował, aby przynieść Myszy Stajennej puszkę od herbaty lub

coś podobnego, aby mogła na niej stanąć. Gdy będzie stała wyżej, głos jej obejmie większą

przestrzeń. Po krótkiej przerwie przyniesiono pustą puszkę od musztardy, która nadawała się

bardzo dobrze do tego celu. Gdy mówczyni weszła na nią i przezwyciężyła onieśmielenie,

zaczęła dalej opowiadać:

- Sroka rzuciła mi w odpowiedzi kilka ordynarnych słów i odleciała. Wdrapaliśmy się

na parapet okna i przyglądaliśmy się, jak skakała po głębokim, sypkim śniegu na podwórzu. Żal

mi jej było. Wiedziałam, że jest głodna i że przez cały dzień nie mogła znaleźć nic do jedzenia.

Chciałam ją nawet zawołać i dać jej kilka ziarenek owsa, ale Korki nie pozwolił mi na to:

„Obejdzie się - powiedział - niech się sama troszczy o siebie. Nie zasłużyła na lepsze

traktowanie stara jędza”.

Gdy sroka mijała swój dawny wodopój, rzuciła nań przelotne spojrzenie, pewna, że jest

tak samo zmarznięty jak wszystkie inne wody pod gołym niebem. Ale o dziwo - nie był

zamarznięty. Rudowłosy chłopak rano, zanim sroka się zjawiła, sam własnoręcznie porąbał lód.

Czarownica była równie spragniona, jak głodna. Na wpół podskakując, na wpół

podlatując po śniegu, zbliżyła się do wody. Korki był ogromnie przejęty, obserwując jej ruchy.

Oboje odgadliśmy, że te gałęzie stanowiły rodzaj pułapki, chociaż żadne z nas nie wiedziało, na

czym to polega. Tego ranka były do połowy zasypane śniegiem i wyglądały zupełnie

niewinnie, jak gdyby należały do krajobrazu. Woda wyglądała bardzo kusząco. Czarownica

zbliżyła się. Korki był na wpół nieprzytomny z przejęcia.

W końcu sroka skoczyła na gałęzie i zaczęła pić i pić, jak gdyby nigdy nie mogła

skończyć. Korki był rozczarowany, zdawało się, że nic się nie stanie. Wyglądało na to, że

mechanizm, jaki miał znajdować się w pułapce, zawiódł. Dopiero gdy ptak chciał odlecieć z

tego miejsca, spostrzegliśmy, na czym polegała zasadzka. Nogi sroki przylepiły się do gałęzi,

gałęzie nasmarowane były klejem.

Boże drogi, jak Czarownica skakała i trzepotała się!

Ale im bardziej się miotała i wysilała, i wyrywała, tym mocniej przyklejały się

nasmarowane gałęzie do niej. Teraz widzieliśmy dokładnie, że pod śniegiem leżało jeszcze

mnóstwo takich lepkich gałęzi. Stopniowo przykleiły się wszystkie do sroki i stawało się jasne,

że teraz już nie będzie mogła odlecieć.

Wtem otworzyła się furtka po przeciwnej stronie podwórza, przez którą wszedł

triumfalnie rudowłosy chłopak i pochwycił bezbronną Czarownicę. Korki fiknął koziołka z

radości.

Chłopak wsadził srokę do klatki, uplecionej z gałązek wierzbowych, której pręty

wzmocnione były drutami, i klatkę tę zawiesił w naszej stajni. Muszę przyznać, że teraz było mi

żal ptaka. Wystarczyło, że został schwytany i uwięziony, ale jeszcze przez cały dzień być

wystawionym na pokaz wobec wroga cieszącego się wolnością - tego było już za wiele.

Ach Boże! W jakim stanie była ta biedna Czarownica! Klej zabrudził jej gładkie,

błyszczące upierzenie - wyglądała jak stary cylinder, wyciągnięty ze śmietnika. Przez cały

pierwszy dzień więzień tłukł głową o pręty więzienia, chcąc się wydostać. Przy tym sroka

powyrywała sobie wszystkie pióra z głowy i wyglądała jak obraz nędzy i rozpaczy.

Korki, mały urwis bez serca, siedział rozradowany przed klatką i drwił ze swego wroga.

Tyle razy, gdy Czarownica była na wolności, musiał przed nią uciekać, że teraz postanowił się

zemścić. Uważałam to za podłość i powiedziałam mu to.

„Poza tym - dodałam - ja boję się Czarownicy, nawet teraz jeszcze”.

„Ach! - śmiał się Korki. - Co ten gruby pyszałek może nam teraz zrobić, siedzi w

dożywotnim więzieniu!”.

„Bardzo pięknie - rzekłam - bądź jednak ostrożny. Ona jest bardzo mądra, nie

zapominaj o tym”.

Przez cały dzień sroka nie mówiła ani słowa, nie odpowiadała nawet na najzłośliwsze

zaczepki małego Korki. W jej rozpaczy było coś wzruszającego i dostojnego. Przestała tłuc się

o pręty, siedziała nieruchomo, skurczona na dnie klatki, jak posąg rozpaczy. Jedyne, co

zdawało się jeszcze żyć w niej, to były oczy, błyszczące nienawiścią i goryczą. Gorzały jak

płonące węgle, gdy śledziła nimi każde poruszenie Korki i innych myszy, które szydziły z niej,

siedząc pod klatką.

To dziwne, jak niektóre stworzenia pozbawione są serca. Gdy sroka poddała się swemu

losowi, Korki i jego przyjaciele, bezmyślne stworzenia, wdrapały się na klatkę i rzucały na

głowę ptaka kawałki wapna i gipsu. Robiłam wszystko, aby je od tego powstrzymać, ale było

ich za dużo i nie chciały mnie słuchać.

Ach! Niestety, niestety moje obawy okazały się uzasadnione. Ten straszny ptak nawet

za kratkami był jeszcze niebezpieczny. Gdy pewnego popołudnia to grono głupców zabawiało

się jak zwykłe, ja zajęta byłam wielkimi porządkami W naszym mieszkaniu pod podłogą

strychu. Nagle usłyszałam przeraźliwy pisk. Wybiegłam i wskoczyłam przez szczelinę w

pułapie do stajni. Wszyscy przyjaciele mego małżonka otaczali klatkę sroki, która stała na

parapecie okna, a oczy wyłaziły im na wierzch z przerażenia. Rozejrzałam się szukając mego

męża. Nie było go. Gdy się zbliżyłam, ujrzałam, że znajdował się wewnątrz klatki, a sroka

trzymała go mocno prawą łapą. Jak zwykle zachowywał się najzuchwalej ze wszystkich. Gdy

wdrapał się na klatkę, zbliżył się za blisko do ptaka, z którego szydził. Szybko jak błyskawica -

tak opowiadano mi później - wysunęła Czarownica dziób przez pręty, schwyciła go za ogon i

wciągnęła do klatki. Gdy podeszłam, mój małżonek darł się wniebogłosy, wołając o pomoc.

„Cicho - rozkazywała sroka - przestań się rzucać albo zabiję cię na miejscu. Gdzie twoja

żona?” - zapytała, zwracając się do nas, innych myszy.

„Jestem tutaj” - odezwałam się i podeszłam do klatki.

„Dobrze - powiedziała. - Przychodzisz w porę, aby uratować życie swojemu

małżonkowi. Wygryź mi natychmiast dziurę w podłodze klatki, dość dużą, abym się mogła

przez nią wymknąć. Myszy potrafią przegryźć drzewo. Ja tego nie umiem. Możesz wleźć pod

klatkę, tam jest dość miejsca, klatka stoi na nóżkach. Nie trać czasu, chłopak stajenny może

nadejść każdej chwili”.

„Ależ - zaczęłam - to będzie bardzo mało...”

„Żadnych sprzeciwów - oświadczyła krótko. - Jeśli w podłodze klatki nie zrobisz tak

wielkiego otworu, abym się mogła przedostać, i to jeszcze przed nadejściem nocy, odgryzę

głowę twemu małżonkowi”.

Widziałam, że mówi poważnie. Pozostawało mi jedynie posłuchać, jeśli nie chciałam

zostać wdową. Na szczęście reszta myszy czekała naokoło klatki. Sama nie byłabym nigdy w

stanie w tak krótkim czasie wygryźć dziury dostatecznie dużej dla tego olbrzyma. Namówiłam

w końcu śmiertelnie przestraszonych przyjaciół mego męża, aby mi dopomogli.

Korki, wciąż jeszcze objęty pazurami sroki, przyglądał się nam, gdyśmy wsunęli się

pod klatkę i przystąpili do roboty.

Nie było to wcale łatwe. Wątpię, czy byłabym wy-dążyła na czas, gdyby nie zależało od

tego życie mojego małżonka. Główna trudność polegała na tym, jak zacząć. Jak wszyscy wiecie

- może z wyjątkiem doktora i Tomka - w gładkim drzewie wygryźć dziurę, to nawet dla myszy

jest bardzo trudnym zadaniem. Obgryźć kant albo powiększyć mały otwór to zupełnie co

innego.

Jednym słowem, byłam w rozpaczy; ale w końcu udało mi się jakoś - moje zęby były

nadwerężone potem przez długie tygodnie - przez pierwszy kwadrans wygryzłam cztery dziury

w podłodze klatki, jedną w każdym kącie. Po wykonaniu tego powierzyłam dalszy ciąg ośmiu

innym myszom i postawiłam po dwie przy każdej dziurze. Gdy tylko zęby którejś myszy

tępiały, kazałam jej przerywać pracę i zastępowałam ją inną. Pobiegłam nawet do

fundamentów stajni i wezwałam wszystkie myszy i szczury, które się tam znajdowały. Korki

cieszył się wszędzie i zawsze wielką sympatią, więc gdy się tylko dowiedziały, że życiu jego

grozi niebezpieczeństwo, okazały natychmiast gotowość pomocy. W ten sposób przybywały

wciąż świeże siły.

W bardzo krótkim czasie wszystkie cztery dziury złączyły się w jedną. Teraz pozostał

już tylko wąski pasek drzewa, nie grubszy od ołówka, który podtrzymywał dno klatki i chronił

ją od rozpadnięcia. Stara sroka, trzymając jeszcze wciąż w szponach swoją ofiarę, śledziła

pracę orlim wzrokiem. Jej plan polegał na tym, aby gdy tylko dno wyleci, odrzucić klatkę na

bok. Mogła to z łatwością uczynić opierając nogi o parapet okna, ponieważ klatka nie była

ciężka.

Ukończyliśmy naszą robotę w samą porę, to znaczy w samą porę dla mego męża, gdyż

jestem pewna, że jeśliby nam przeszkodzono, zanim dokończyliśmy pracy, sroka zabiłaby go z

pewnością. Gdy dno klatki wyleciało, Czarownica wypuściła swoją ofiarę i jednym uderzeniem

potężnego dzioba nie tylko odtrąciła klatkę, ale zrzuciła ją na podłogę stajni, wraz z moim

biednym mężem.

‘ W tej samej chwili chłopak wszedł do stajni i ujrzał swą cenną zdobycz, siedzącą na

wolności, na parapecie okna. Przyskoczył do niej, ale ptak wzbił się jednym uderzeniem

skrzydeł w górę, przeleciał mu nad głową i wyfrunął przez otwarte drzwi w daleki świat.

Wokoło osłupiałego chłopca rozbiegły się myszy, które uwolniły znienawidzonego ptaka, a

teraz chroniły się w bezpieczne miejsca.

ROZDZIAŁ XXIV

DWÓR NA WRZOSOWISKACH

W tej samej chwili, gdy nie wiedziano jeszcze dokładnie, czy Mysz Stajenna

zakończyła swoje opowiadanie, wśród zgromadzonych dał się zauważyć pewien niepokój.

Słychać było podniecony szept, jakiś nowy przybysz prawie bez tchu wbiegł na salę. Chciał

natychmiast mówić z doktorem Dolittle.

Biała mysz, jako przewodnicząca i prezes Klubu, chciała zbadać powód tego niepokoju.

Ale nowy gość nie miał widocznie czasu na formalności. Zaledwie przewodnicząca podniosła

się ze swego miejsca, ujrzano przybysza, jak rozpychając się łokciami, torował sobie drogę

wprost do doktora Dolittle.

- Doktorze - wołał - pali się w piwnicy Dworu na Wrzosowiskach! Wszyscy śpią i nikt

nic nie zauważył.

- Na litość boską! - zawołał doktor i zerwał się spoglądając na zegarek. - Wszyscy śpią?

Któraż to godzina? Prawda, już pierwsza w nocy! Co tam leży w piwnicy - drzewo, węgiel?

- Jest pełno drzewa - rzekła mysz - ale na szczęście ogień jeszcze się tam nie dostał.

Moja nora, w której leży naszych pięcioro maleństw, mieści się wśród stosów drzewa. Moja

żoną

5

uważała, że najlepiej będzie, jeśli przybiegnę tutaj i zawiadomię pana. Nikt im nie

rozumie przecież naszego języka. Ona została przy dzieciach. Ogień wybuchł w stercie starych

worków, w kącie piwnicy. Cała piwnica jest już pełna dymu. Nie możemy naszych małych

wynieść, gdyż zbyt wiele kotów kręci się w pobliżu. Jeśli ogień rozszerzy się na stos drzewa,

jesteśmy zgubieni. Czy nie może się pan pośpieszyć, doktorze Dolittle?

- Rozumie się - powiedział doktor, wyłażąc przez tunel i narażając tym na

niebezpieczeństwo cały gmach Klubu Myszy i Szczurów. - Stubbins! - zawołał, gdy już był na

dworze. - Idź, obudź Bumpa i poślij Jipa po Mateusza. Musimy zebrać wszystkie siły, którymi

rozporządzamy. Jeśli płomienie dotąd się nie rozszerzyły, będziemy mogli prawdopodobnie

zapobiec nieszczęściu. Oto kartka, którą Jip ma zanieść Mateuszowi - trzeba wezwać straż

ogniową. Ale i tak będzie trwało nie wiem jak długo, zanim straż przybędzie na miejsce.

Pośpiesznie nakreślił parę słów na starej kopercie, z którą pobiegłem w jednym

kierunku, gdy on znikł w przeciwnym. Pierwszy kwadrans poświęciłem na zbudzenie Bumpa i

Jipa i wyjaśnienie im, o co chodzi. Budzenie Bumpa trwało zawsze najdłużej. Ale po ciężkiej

pracy udało mi się wzbudzić w nim zainteresowanie pożarem. Jipa posłałem od razu z kartką do

Mateusza.

Potem schwyciłem na pół ubranego i zaspanego Bumpa za rękę i pobiegłem z nim w

stronę ognia. Dwór na Wrzosowiskach należał do największych i najbogatszych posiadłości w

Puddleby. Podobnie jak dom doktora Dolittle był położony za miastem i otoczony polami i

łąkami. Jego obecny właściciel, pan Ernest Dornton, był jegomościem w średnim wieku, który

dopiero niedawno objął te dobra w posiadanie. Miał ojca milionera, który zmarł w zeszłym

roku i zostawił mu nie tylko te, ale i inne piękne posiadłości w różnych okolicach Anglii i

Szkocji.

Większość ludzi w Puddleby dziwiła się, dlaczego przebywał on przez cały rok właśnie

tutaj, gdy przecież mógł sobie mieszkać w tylu innych pałacach i wspaniałych dobrach.

Obok głównej bramy Dworu na Wrzosowiskach znajdował się domek odźwiernego.

Gdy nadbiegłem, zastałem już doktora walącego w bramę i usiłującego zbudzić odźwiernego.

Naturalnie brama była zamknięta, a cały dwór otoczony wysokim murem, o wiele za wysokim,

aby można było go przeskoczyć. Prawie w tej samej chwili nadbiegł i Mateusz, prowadzony

przez Jipa.

- Boże święty! - wołał doktor waląc pięściami w bramę. - Ależ ci ludzie tutaj mają

mocny sen! Wszystko może spłonąć, zanim ich dobudzimy. Może odźwiernego nie ma w

domu?

- Przeciwnie - rzekł Mateusz - odźwierny albo jego żona są na pewno. Jedno z nich musi

zawsze być na posterunku. Wiem o tym z pewnością. Spróbuję rzucić kamieniem w okno.

Karmiciel kotów wziął mały kamyczek, ale rzucił go z taką siłą, że rozległ się brzęk

stłuczonej szyby.

Gniewne głosy w domu dały znać, że wreszcie udało się nam kogoś zbudzić. W chwilę

później ukazał się w drzwiach mężczyzna w nocnej koszuli, z dubeltówką w jednej, a świecą w

drugiej ręce. Gdy doktor podszedł, odźwierny postawił świecę i ujął dubeltówkę jak do strzału.

- Niech się pan uspokoi - powiedział doktor Dolittle. - Przyszedłem tutaj, aby pana

zawiadomić, że we dworze wybuchł pożar, pali się w piwnicy. Trzeba natychmiast zbudzić

ludzi. Proszę mnie wpuścić.

- Ani myślę - powiedział mężczyzna z uporem. - Znamy dobrze takich włamywaczy, co

używają podobnych wybiegów. Co za bezczelność w nocy rzucać kamieniami w moje okno!

Skąd to pan wie, że pali się we dworze?

- Pewna mysz mi powiedziała - rzekł doktor. A gdy. zobaczył, z jakim niedowierzaniem

odźwierny patrzy na niego, dodał:

- Niechże się pan ze mną nie sprzecza. Wiem na pewno, że dwór się pali. Czy pan mnie

teraz wpuści?

Ale odźwierny nie miał wcale zamiaru go wpuścić.

Właściwie nie można było mieć do niego o to pretensji. Wraz z Bumpem i Mateuszem

musieliśmy bardzo dziwacznie wyglądać, dobijając się tak wśród nocy.

Kto wie, jak długo byśmy tam jeszcze stali (tymczasem ogień w piwnicy szerzył się

coraz bardziej), gdyby Mateusz nie postanowił wziąć tej sprawy w swoje ręce. Szepnął kilka

słów do Bumpa, schylił się, skoczył i wyrwał odźwiernemu dubeltówkę. Bumpo schwycił

lichtarz ze świecą. Zdobyliśmy twierdzę.

Bumpo znalazł tymczasem drugie drzwi, otworzył je i zanim zaskoczony odźwierny

nabrał znowu tchu, byliśmy już na podwórzu i biegliśmy aleją wiodącą do dworu.

- Zapewne i tutaj będzie trwało wieki, zanim kogokolwiek zbudzimy - rzekł zdyszany

doktor spoglądając na podwójne drzwi, gdyśmy stanęli przed wspaniałym wejściem.

- O nie! - zawołał Mateusz. Podniósł dubeltówkę, wystrzelił w gwiazdy i krzyknął

najgłośniej jak mógł: - Pali się! - Ten hałas powiększyliśmy jeszcze wszyscy trzej: doktor,

Bumpo i ja, waląc w drzwi i krzycząc, żeby nam otwierali. I tym razem rzeczywiście nie

czekaliśmy długo. Strzał okazał się dobrym alarmem. Natychmiast zapalono światło w różnych

miejscach domu. Potem otworzyły się okna, wychyliły głowy i przestraszeni ludzie pytali, co

się właściwie stało.

- Pali się! - zawołał doktor. - Wasz dom się pali! Otwórzcie drzwi i wpuśćcie nas.

W chwilę później odsunięto ciężkie zasuwy i stary lokaj ze świecą w ręku otworzył

drzwi.

- Nie mogę znaleźć pana - powiedział do doktora Dolittle. - Nie ma go w sypialni.

Musiał zasnąć w innej części domu. Wszystkich innych zbudziłem.

- Gdzie jest piwnica? - zapytał doktor Dolittle, schwycił lichtarz i pobiegł przodem. -

Proszę mi pokazać drogę do piwnicy.

- Ale przecież nasz pan nie może być w piwnicy - powiedział stary lokaj - czego pan

szuka w piwnicy?

- Rodziny myszy, młodych myszek, znajdują się w wielkim niebezpieczeństwie. Ich

nora mieści się wśród stosów drzewa. Proszę mi prędko pokazać drogę.

ROZDZIAŁ XXV

POŻAR

Zdaje mi się, że dla nas obu, dla doktora i dla mnie, noc ta była jedną z najdziwniejszych

nocy w naszym życiu. Jan Dolittle, jak wszyscy wiemy, od dłuższego czasu nie brał udziału w

życiu sąsiadującego z nim społeczeństwa ludzkiego. Chociaż był miły i dobry dla każdego,

unikał swoich sąsiadów więcej jeszcze niż oni jego. A teraz nagle został wplątany w łańcuch

wydarzeń i spraw, od których najchętniej stałby z daleka.

Gdyśmy wszyscy - Mateusz, Bumpo i ja - weszli z doktorem do przedsionka wielkiego

domu, natrafiliśmy na straszliwe zamieszanie. Mnóstwo ludzi, mniej lub bardziej odzianych,

biegało po schodach tam i z powrotem, dźwigało kufry, przerzucało przez poręcz schodów

drogocenne przedmioty i w ogóle zachowywało się jak przestraszone kwoki. Dym przenikał już

wszędzie i stawał się coraz bardziej gryzący; gdy zapalono więcej świec, zobaczyłem, że

większa część przedsionka była już zasnuta dymem. Doktor Dolittle nie potrzebował już pytać

o drogę do piwnicy. Z przedsionka na lewo prowadziły drzwi do staroświeckich kręconych

schodów i stamtąd z gwałtowną szybkością walił dym. Ku memu przerażeniu doktor owiązał

sobie twarz chusteczką, wbiegł we drzwi i znikł za kłębami dymu, zanim ktokolwiek zdążył go

zatrzymać. Gdyśmy z Bumpem chcieli za nim podążyć, zastąpił nam drogę Mateusz.

- Nie róbcie tego! - zawołał. - Będziecie mu raczej zawadą, a nie pomożecie nic.

Gdybyście zemdleli, musiałby jeszcze poza wszystkim wynosić was na górę. Zejdziemy lepiej

na dół i wybijemy szyby w piwnicach. Tam, na dole, jest pewnie pełno dymu, może nawet

więcej dymu niż ognia. Jeśli zrobimy ujście dla dymu, będzie miał doktor trochę światła przy

swojej robocie.

Pobiegliśmy więc we trzech do głównego wejścia.

Po drodze o mało co nie przewróciliśmy starego służącego, który wciąż jeszcze błąkał

się, łamał ręce i biadał, że nie może znaleźć swego pana. Mateusz wziął go za rękę i popchnął

przed siebie.

- Gdzie są piwnice?! - wołał. - Prędko, prowadź nas do piwnic!

W końcu skłoniliśmy biednego, starego, lamentującego człowieka do tego, że

zaprowadził nas na tyły domu, gdzie po jednej stronie drzwi kuchennych znajdowały się dwa

okienka. Ku jego zdumieniu i przerażeniu jednym kopnięciem rozbiliśmy szyby. Gęste kłęby

dymu buchnęły natychmiast, grożąc nam zaduszeniem.

- Halo! Halo! Panie doktorze! - zawołał Mateusz. -Jak się panu powodzi?

Karmiciel kotów przyniósł z sobą latarkę i skierował światło w głąb dymiącej piwnicy.

Przez kilka chwil długich jak wieczność byłem półżywy ze strachu, oczekując odpowiedzi,

która nie następowała. Mateusz spojrzał przez ramię na nas.

- Hm, hm - mruknął marszcząc czoło. - Zdaje się, że będziemy tu musieli zorganizować

pogotowie ratunkowe.

Ale w chwili gdy miał już zejść do piwnicy, uchwyciłem go za rękę.

- Patrz! - zawołałem wskazując na dół. W świetle latarni widać było rękę wychylającą

się przez stłuczoną szybę. Była to ręka doktora Dolittle, w której wnętrzu skupiło się pięcioro

różowych, nie owłosionych, maleńkich myszek.

- Do pioruna! - mruknął Mateusz, pochwycił mysią rodzinę i podał ją mnie.

Dłoń doktora cofnęła się, żeby po chwili ukazać się na nowo. Tym razem podał nam

śmiertelnie przestraszoną mysz-matkę, którą razem z młodymi ukryłem w kieszeni.

Ale Mateusz nie czekał na ponowne zniknięcie ręki doktora, lecz schwycił ją mocno i z

ogromnym wytężeniem porwał doktora wraz z ramą okienną w górę. Spostrzegliśmy od razu,

że doktor chwiał się i był prawie zamroczony. Na wpół niosąc go, na wpół podtrzymując,

zaciągnęliśmy go na pobliski trawnik z dala od duszącego dymu. Tam położyliśmy go na płask

na’ ziemię i rozpięliśmy mu kołnierzyk. Ale zanim zdążyliśmy zastosować jeszcze inne środki

ratunkowe, doktor sam wygramolił się i wstał.

- Nic mi nie jest - wyjąkał - to tylko z dymu. Musimy lać wodę wiadrami. Ogień dostaje

się już do stosu drzewa. Jeśli się go nie zdusi, rozszerzy się dalej i cały dom spłonie.

To jedno jest pewne: mysz, która przyniosła doktorowi wiadomość o pożarze,

uratowała Dwór na Wrzosowiskach od zniszczenia, a wielu ludziom ocaliła życie. Gdybyśmy

nie użyli wszystkich swoich sił - mieszkańcy dworu nie uratowaliby go nigdy, nawet gdyby się

w porę obudzili. Nie widziałem nigdy podobnie przerażonej i bezmyślnej bandy. Każdy

udzielał rad, a nikt nie odważył się na czyn.

Doktor, Mateusz, Bumpo i ja nie czekaliśmy zresztą na nich, lecz zorganizowaliśmy

pomoc na własną rękę, biorąc z wodociągu w kuchni ogromną ilość wody do wiader i

wylewając ją na płonące worki i sterty drzewa w piwnicy. Wkrótce pozostała już tylko

zwęglona i sycząca masa, z której o włos powstałby straszliwy pożar. Prócz tego Mateusz

odkrył w ogrodzie kran i za pomocą gumowego węża, którego wyciągnęliśmy z ogrodu,

naleliśmy przez stłuczoną szybę wody do piwnicy, na wypadek gdyby ogień miał się na nowo

zatlić.

Tymczasem gdy w ogrodzie umocowywaliśmy sikawkę, spoza krzaków wystąpił nagle

mężczyzna i zapytał doktora bardzo niegrzecznie:

- Kim pan jest?

- Ja? - powiedział doktor zaskoczony. - Ja jestem Jan Dolittle. A kim pan jest?

- Nazywam się Ernest Dornton - odrzekł - i chciałbym wiedzieć, jakim prawem

wtargnął pan tu wśród nocy, wybił okna i napadł na mego odźwiernego?

- Ależ na miłość Boską! - zawołał doktor. - Chcieliśmy was ostrzec przed ogniem. Nie

mieliśmy czasu myśleć o formach towarzyskich. Odźwierny nie chciał nas wpuścić.

Przyszliśmy na szczęście w samą porę. Mogę pana zapewnić, że gdybyśmy tu nie przybyli, cały

dom pański spłonąłby doszczętnie wraz z murami.

Spojrzałem przez ramię Dorntona i ujrzałem odźwiernego stojącego za nim.

- Działał pan bardzo samowolnie, mój panie - oświadczył Ernest Dornton. - Mój

odźwierny ma nakazane, kogo mu wolno wpuszczać, a kogo nie. Poza tym istnieje w mieście

straż ogniowa, której zadaniem jest gasić pożary. Nieprzyzwoite i brutalne wtargnięcie pana

wśród nocy do mego domu to skandal, mój panie, i miałbym ochotę kazać pana aresztować.

Proszę razem ze swymi towarzyszami opuścić natychmiast moją posiadłość.

ROZDZIAŁ XXVI

SKÓRZANE PUDEŁKO

Przez kilka chwil doktor był tak oszołomiony, że nie mógł wydobyć głosu. Przy słabym

świetle latarki Mateusza widziałem, jak w jego twarzy walczył gniew z obrazą. Ale w końcu

doszedł do przekonania, że ten człowiek nie zrozumie żadnego wyjaśnienia ani

usprawiedliwienia.

- Moja marynarka została w pańskiej piwnicy - powiedział doktor zupełnie spokojnie -

przyniosę ją, a potem pójdziemy.

Aby swoje obraźliwe słowa poprzeć jeszcze obrażającym czynem, Dornton

towarzyszył nam do piwnicy, jak gdyby pilnując, żebyśmy czego nie skradli.

W piwnicy paliły się zapalone przez nas lampy, które pozwalały dojrzeć, czy nie tli się

jeszcze jakaś iskierka. Dornton zaklął cicho na widok podłogi zalanej wodą. Ten ostatni dowód

jego niewdzięczności oburzył Bumpa.

- Co pan sobie właściwie myśli, niewdzięczny głupcze! - zaczął i podszedł do Dorntona

z wojowniczym błyskiem w oczach.

- Bumpo, proszę, proszę - przerwał mu doktor Dolittle. - Każde dalsze słowo jest

zbyteczne. Idziemy.

Przy silniejszym świetle lampy zauważyłem, że Dornton dźwiga pod pachą kilka

małych skórzanych pudełek. Gdy wlazł na stertę drzewa, aby zobaczyć, jakie szkody

wyrządziliśmy po drugiej stronie piwnicy, położył pudełka na chwilę na beczce od wina.

Stałem tuż przy Mateuszu i przez ułamek sekundy zobaczyłem, że gdy Dornton odwrócił się do

nas plecami, karmiciel kotów otworzył pokrywkę jednego z pudełek i zamknął ją natychmiast.

Pudełko zawierało cztery ogromne brylantowe spinki.

Gdy doktor Dolittle odzyskał swoją marynarkę, nie czekał ani chwili, lecz wyszedł z

nami po schodach i opuścił ten dom, który uratował od zniszczenia.

W bramie spotkaliśmy się ze strażą ogniową. Na ten widok Mateusz nie mógł się

opanować i gdyśmy wyszli na ulicę, zawołał do strażaków:

- Możecie wracać i położyć się spać. Ugasiliśmy ogień, zanim zdążyliście wciągnąć

buty.

Poza obrębem Dworu na Wrzosowiskach już nawet doktor nie mógł powstrzymać

wybuchów oburzenia Mateusza i Bumpa.

- Ten nikczemny, podły, bezczelny, niewdzięczny łotr - zagrzmiał karmiciel kotów - ten

nadęty worek z milionami. To przechodzi już wszelkie granice! Po tym wszystkim, cośmy dla

niego zrobili! Wśród nocy wyskoczyć z łóżek, harować jak konie tylko po to, żeby jego

wspaniały pałac ocalić od ognia! A potem wysłuchiwać jego narzekań, żeśmy mu wodą

piwnicę zniszczyli!

- Taki potwór! - krzyczał Bumpo. - Każdego doprowadzi do wściekłości. Całym

wysiłkiem wstrzymywałem się, żeby go nie zdzielić kijem.

- Dosyć - powiedział doktor - nie będziemy już więcej na ten temat mówili. Postaram się

zapomnieć o tym, co tu zaszło. Chwała Bogu, żeśmy przynajmniej zdążyli ocalić myszki przed

ogniem. Czy włożyłeś je do kieszeni, Stubbins?

- Tak - odrzekłem i wsadziłem rękę do kieszeni, żeby się upewnić. - Ale gdzie jest pana

kapelusz, doktorze Dolittle? Pewnie go pan zostawił w piwnicy?

Doktor chwycił się za głowę.

- Ach, na Boga! - zawołał. - Co za głupia przygoda! No, więc będę musiał tam wrócić,

nie ma innej rady.

Wiedziałem, że było mu bardzo nieprzyjemnie, ale jego ulubione nakrycie głowy było

dla niego zbyt cenne. W milczeniu poszliśmy wszyscy czterej z powrotem. Brama po

przejeździe straży ogniowej była jeszcze otwarta. Bez przeszkód mogliśmy wejść i udać się w

stronę dworu. W połowie drogi doktor zatrzymał się.

- Może będzie lepiej, jeśli zaczekacie na mnie tutaj. To zbyteczne, żebyśmy wszyscy

czterej wracali po jeden kapelusz.

Poszedł więc sam, a my zostaliśmy w cieniu drzew czekając na jego powrót.

Tymczasem wzeszedł księżyc i w jego świetle widzieliśmy wszystko najdokładniej.

Zauważyłem, że Mateusz był bardzo niespokojny i przejęty. Mruczał coś do siebie i

odprowadzał wzrokiem oddalającego się doktora. Nagle zerwał się.

- Nie, raczej zginę, niż dam mu samemu iść. Nie ufam temu panu Dorntonowi ani przez

chwilę. Chodźcie ze mną, chłopcy, pójdziemy za doktorem. Nachylcie się i skradajcie wśród

drzew, tak żeby was nie zauważono. Tak mi się coś zdaje, że będziemy mu potrzebni.

Nie miałem pojęcia, co Mateusz miał na myśli. Ale wiedziałem z doświadczenia, że gdy

ulegał pierwszemu popędowi, który na pozór, tak jak ten, wydawał się nierozsądny i

niezrozumiały, miał w końcu zawsze słuszność. Tłumaczyłem to sobie tym, że musiał wraz ze

swą cygańską krwią odziedziczyć jakieś tajemnicze właściwości.

Jak Indianie skradaliśmy się od drzewa do drzewa, nie tracąc doktora z oczu, dopóki nie

stanął przed domem.

Pan Dornton żegnał się właśnie ze strażą ogniową i jej dzielnym kapitanem. Ujrzeliśmy,

jak doktor Dolittle podszedł do niego, ale tamten udawał, że jest zbyt zajęty, żeby zwracać

uwagę na kogoś innego oprócz strażaków. Dopiero kiedy wóz z ludźmi i strażakami z turkotem

odjechał i prócz niego i doktora nikt nie pozostał, raczył zauważyć obecność Jana Dolittle. Tym

razem nie czekał, aż doktor się odezwie.

- Znowu pan tu jesteś?! - ryknął. - Czy panu nie mówiłem, żebyś się stąd wynosił?!

Precz, bo inaczej poszczuję psami!

- Przyszedłem tylko po mój kapelusz - odparł doktor, który zadziwiająco panował nad

sobą. - Zostawiłem go w przedsionku.

- Proszę się wynosić! - powtarzał tamten groźnie. -Nie pozwolę już nikomu z waszej

bandy wałęsać się tej nocy po mojej posiadłości. Wykryłem, żeście wybili okna w piwnicy tak

samo jak w domku odźwiernego. Wynoście się stąd, bo wyszczuję psami!

- Nie odejdę - powiedział doktor Dolittle pewnym głosem - dopóki nie odbiorę

kapelusza.

Odpowiedź doktora rozwścieczyła Dorntona do najwyższego stopnia. Wyjął z kieszeni

gwizdek i gwizdnął przeciągle. Z ciemnego ogrodu odpowiedział mu okrzyk.

- Wypuśćcie Dianę i Wilka! - ryknął Dornton.

ROZDZIAŁ XXVII

PSY PODWÓRZOWE

Po chwili usłyszeliśmy chrzęst żwiru i ujrzeliśmy dwa ogromne psy, które jednym

skokiem wybiegły z ciemności na oświetlone podwórko.

- Huzia na niego! Pokażcie mu! - ryczał Dornton. Oba psy rzuciły się jednocześnie na

obcego, ale w tej samej chwili przeżył pan Dornton wielką niespodziankę. Obcy człowiek nie

uciekał i nie wydawał się wcale przestraszony. Zwrócił się tylko do nadbiegających psów i

wydał kilka osobliwych dźwięków, przypominających warczenie. Na co oba psy zachowały się

bardzo dziwnie. Zamiast pochwycić swoją ofiarę za gardło, zaczęły machać ogonami, lizać

doktora Dolittle po rękach, jak gdyby wcale nie był obcym, tylko ich starym, kochanym

przyjacielem. Potem na dany przez niego rozkaz znikły w ciemnościach, z których się

wyłoniły. Obok mnie ukryty za drzewem Mateusz zasłaniał sobie usta ręką, żeby nie

wybuchnąć śmiechem.

- Teraz pójdę po mój kapelusz - powiedział doktor i poszedł spokojnie w stronę domu.

Dornton oniemiał z wściekłości. Chwalił się zawsze tym, że jego dwa wielkie psy

podwórzowe, Diana i Wilk, rozerwą w kawałki każdego obcego, który odważy się dostać do

dworu. Zostać w ten sposób ośmieszonym przez tego cichego, małego człowieczka

przechodziło jego wytrzymałość.

Tymczasem doktor ukazał się w przedsionku ze swoim drogocennym kapeluszem.

Dornton schował się za kolumnę i czekał w ciemnościach.

- Tego się spodziewałem - mruknął Mateusz, wysunął się jak cień spoza drzewa i

przyczołgał do czatującego Dorntona.

Doktor Dolittle, który pragnął jedynie wydostać się jak najprędzej z tego

nieprzyjemnego miejsca, szedł szybko aleją wysypaną żwirem. Wtem spadł na niego nagle

ogromny ciężar i przygniótł go do ziemi.

- Ja cię tu nauczę - krzyczał zdyszanym głosem Dornton - kręcić się po moim domu, jak

gdyby...

Nie dokończył, gdyż Mateusz rzucił się na niego, tak samo, jak on poprzednio na

doktora. Ale Dornton mimo swego chorobliwego, nalanego wyglądu był silnym, ciężkim

mężczyzną. Podniósł się i odrzucił Mateusza, jak gdyby ten był muchą. Właśnie zamierzał się

do ciosu, który miał zadać doktorowi leżącemu wciąż na ziemi, gdy nagle został z tyłu

schwytany i uniesiony w górę jak zabawka. Istotnie Bumpo. nucąc swój ulubiony afrykański

marsz, podniósł swoją zażywną ofiarę do góry i zabierał się właśnie do tego, aby ją zanieść do

domu.

- Ojej, cóż to za zapalczywy człowiek! - powiedział doktor wstając i otrzepując kurz z

ubrania. - Kto by się po nim tego spodziewał! Musiał stracić rozum! Hej, Bumpo! Stój, stój! Na

litość Boską!

Doktor Dolittle przyskoczył w najodpowiedniejszej chwili, gdyż książę z Jolliginki

miał właśnie zamiar roztrzaskać panu Dorntonowi czaszkę o jego własny próg.

- Dlaczego by nie? - zapytał, gdy doktor go oderwał. - Czyż nie jest on zupełnie

zbytecznym chwastem na tej ziemi? Doktorze, proszę mi się nie sprzeciwiać! Jedno uderzenie

w czaszkę i wszystko będzie w porządku.

- Nie, nie - zawołał doktor Dolittle szybko - nie jesteś teraz w Afryce, Bumpo! Zostaw

go, idziemy!

- Ja was wszystkich wsadzę za to do więzienia - groził Dornton, gdy Bumpo opuścił go

ciężko na ziemię, jak worek kartofli.

- Jeśli pan chce posłuchać mojej rady - zadrwił Mateusz - niech pan lepiej zamknie

gębę. Trzech świadków widziało, jak pan napadł na doktora - skradał się do niego i czatował za

filarem. Jego honor jest co najmniej równie ważny jak pański, może nawet bardziej, chociaż na

ogół większość ludzi uważa go za pomieszanego dziwaka. Nie wszystko daje się osiągnąć za

pieniądze.

- Dobrze, aleja mam świadków, którzy widzieli, jak wtargnęliście do domku

odźwiernego i użyli przemocy.

- Tak, żeby ocalić pański pałac od ognia - dodał Mateusz. - Niech pan robi, co chce,

radzę panu nawet podać tę sprawę do sądu.

- Chodźcie, chodźcie! - zawołał doktor zagarniając nas jak dzieci do kupy. Pójdziemy!

Uspokójcie się, Mateuszu! Proszę cię, chodź, Bumpo.

Opuściliśmy wrzeszczącego i przeklinającego pana posiadłości, pozwalając mu o

własnych siłach podnieść się z ziemi, i poszliśmy swoją drogą.

W drodze byliśmy wszyscy milczący i nieco znużeni, gdyż, jak powiedział Mateusz,

wysililiśmy się bardzo przy tej niewdzięcznej robocie. Dopiero kiedyśmy już przeszli połowę

drogi, jeden z nas otworzył usta. Był to karmiciel kotów.

- Wiecie co?! - zawołał nagle. - Coś tu jest nie w porządku w tej sprawie! Tak sądzę

- Jak to? - zapytał doktor zaspanym głosem i usiłował okazać zainteresowanie.

- Jego niewdzięczność, jego pragnienie pozbycia się nas jak najprędzej i w ogóle jego

całe zachowanie - coś w tym jest zagadkowego. Nie zdaje mi się, żeby on nas naprawdę uważał

za podejrzaną hołotę. Może odźwierny, ale nie jego pan. Każdy człowiek w Puddleby zna pana

przecież, doktorze, chociaż pan unika herbatek proszonych i przyjęć. Zresztą jak to się

wszystko w tym domu dziwnie odbyło. Nikt nie pilnował, nikt nie wydawał poleceń, dopóki

„jaśnie pana” nie było, a „jaśnie pana” nie było. Dlaczego go nie było? Co robił przez ten cały

czas, gdy stary służący biegał i szukał go? W tym tkwi jakaś tajemnica, z pewnością. Jeśli ktoś

zbada tę tajemnicę, to założę się, że będzie miał dość powodów do zdziwienia. Tak i z tym

odźwiernym coś nie jest w porządku. Przypuśćmy, że sposób, w jaki go zbudziliśmy,

przestraszył go, ale mimo to przecież każdy człowiek przy zdrowych zmysłach - rozkaz czy nie

rozkaz - przejmie się alarmem pożarowym. Jeśli już nie chciał nas wpuścić, to mógł zawołać

żonę i posłać ją do dworu, aby sprawdziła, co się tam dzieje. Potem, gdy już wreszcie poszedł

za nami i widzi, że w domu istotnie wybuchł pożar - dlaczego nie pomaga nam go ugasić? Nie,

tego nie robi. Ale za to opowiada swemu jaśnie panu, jak źle potraktowaliśmy go, dlatego że

chcieliśmy ich wszystkich uratować od śmierci w ogniu. A poza tym jeszcze jedno wydaje mi

się dziwne. Skąd wiedział, gdzie znaleźć swego pana? Stary służący tego nie wiedział i nikt

inny również.

Doktor odetchnął z ulgą, gdyśmy w końcu dotarli do furtki ogrodowej. Po tej ciężkiej i

przykrej nocy myśl o wygodnym łóżku wydała mu się bardzo nęcąca, tak samo jak nadzieja

przerwy w głośnym rozumowaniu Mateusza.

ROZDZIAŁ XXVIII

SKRAWEK PERGAMINU

Uratowana mysia rodzina, którą przyniosłem w kieszeni, została przyjęta do Klubu.

Biała mysz czuwała osobiście nad tym, żeby nowym gościom dane były do użytku najlepiej

umeblowane pokoje. Stały się też one naturalnie bohaterami mysiego grodu. Interesująca

historia pożaru, mysz-ojciec, biegnący galopem po pomoc; uratowanie ich przez doktora

połączone z tyloma niebezpieczeństwami; wreszcie obelgi i napaść nikczemnego właściciela

dworu na doktora Dolittle - wszystko to było bezsprzecznie największą sensacją sezonu.

Wielu członków Klubu było tak oburzonych tym bezczelnym potraktowaniem doktora

Dolittle, że chciano zorganizować w odwet wyprawę wojenną na Dwór na Wrzosowiskach,

której, gdyby nie powstrzymano, z pewnością uszkodziłaby poważnie posiadłość Dorntona.

Myszy bowiem miały zamiar pogryźć firanki i portiery, pokruszyć boazerie, wygryźć dziury w

dywanach, potłuc kieliszki i wyrządzić jeszcze mnóstwo innych najrozmaitszych szkód, które

przychodzą myszom i szczurom z największą łatwością, o ile się do tego zabierają z ochotą. Ale

ku ich, jak i Mateusza niezadowoleniu doktor pozostał głuchy na te plany. Chciał o tym

wszystkim zapomnieć.

Pomimo to niewdzięczność Dorntona i jego skandaliczne zachowanie pozostały na

długi czas głównym tematem rozmów w Klubie Myszy i Szczurów.

W ten sposób biedny doktor, mimo szczerej chęci, żeby nie zaprzątać sobie więcej

głowy panem Dorntonem, został wciągnięty w sprawę, o której stale twierdził, że go nic a nic

nie obchodzi.

Zaczęło się od tego, że biała mysz zjawiła się pewnego wieczoru u mnie i powiedziała:

- Dziś przyszła do nas pewna mysz z dworu Dorntona, która mieszka tam przez pewien

czas. Chce ona pokazać coś doktorowi. Ale ten biedak jest wciąż tak zajęty, że chciałam ciebie

najpierw o tym uprzedzić. Czy chcesz przyjść do Klubu i pomówić z nią?

- Chętnie - powiedziałem. Przerwałem swoją robotę i poszedłem.

W sali zebrań tłoczył się tłum wokół myszy, która była bardzo zadowolona z wrażenia,

jakie wywołała. Wszyscy wpatrywali się w oddarty kawałek papieru, wielkości biletu

wizytowego.

- Zdaje mi się, że to jest rzecz dużej wagi - rzekła mysz do mnie - naturalnie ja nie mogę

tego odczytać. Ale w każdym razie nie jest to zwykły gatunek papieru. Na papierze mianowicie

znam się nieco. Pomyślałam więc sobie, że może byłoby dobrze, gdyby doktor to zobaczył. Ale

może i ty mógłbyś nam to wyjaśnić?

Przyjrzałem się papierkowi dokładniej. Był on wokoło nierówno obgryziony, jak każdy

papier, który dostaje się do nory mysiej. Ale zgadzało się - był to istotnie niezwykły gatunek

papieru. Był to prawdziwy pergamin. Przeczytałem kilka słów, które w czterech wierszach

nakreślono na pergaminie.

Po czym postanowiłem, że doktor musi na to spojrzeć, i bez dłuższych wyjaśnień

zaniosłem skrawek. Przypadkowo w gabinecie doktora znajdował się Mateusz, który chociaż

nie umiał czytać, dowiedziawszy się o pochodzeniu skrawka zainteresował się nim ogromnie.

- Ale skąd mysz wpadła na myśl, że to może być ważne? - zapytał doktor biorąc

papierek i wsadzając na nos okulary.

- Z powodu gatunku papieru. To jest prawdziwy pergamin - powiedziałem - taki,

jakiego się używa tylko na pisma urzędowe.

Gdy doktor odczytywał napisane słowa, obserwowałem uważnie jego twarz. Po jej

wyrazie poznałem, że odgaduje to, co i ja odgadłem. Ale pozornie nie chciał tego dać znać po

sobie. Pośpiesznie oddał mi skrawek pergaminu.

- Hm, tak, to bardzo interesujące, Stubbins - powiedział i wrócił znów do swojej pracy

rozłożonej na stole. - Czy mogę cię przeprosić?

Był to jego zwykły uprzejmy sposób, w jaki dawał mi do zrozumienia, że chce, abym

wyszedł i nie przeszkadzał mu, W tych warunkach uważałem, że istotnie nie pozostaje mi nic

innego do zrobienia.

Z drugiej strony, zainteresowanie Mateusza wzrastało coraz bardziej. Gdy opuszczałem

pokój, wyszedł za mną.

- Co o tym sądzisz, Tomku? - zapytał, gdyśmy zamknęli drzwi za sobą.

- Między nami mówiąc, Mateuszu - powiedziałem - uważam to za testament, właściwie

mówiąc, za kawałeczek testamentu, co jest jeszcze ważniejsze.

Zdaje mi się, że doktor jest tego samego zdania. Ale widać wyraźnie, że nie chce mieć z

tym nic wspólnego. Nikt nie może mu tego brać za złe po tym wszystkim, czego doznał od tego

okropnego Dorntona.

- Testament? - zapytał Mateusz. - Czyj?

- Tego nie wiem - odpowiedziałem - posiadamy przecież tylko jego rożek.

- Testament, tak, tak - zamruczał Mateusz. - Chciałbym tylko wiedzieć, do czego to

przystaje... hm, hm.

- Przystaje? Co chcesz przez to powiedzieć? - zapytałem.

- Łamigłówka - powiedział pogrążony w myślach, wpatrując się w podłogę.

- Nie rozumiem cię, Mateuszu - odparłem z niecierpliwością. - Jaka łamigłówka?

- To ci później powiem, gdy znajdę jeszcze coś. Ale wiem, że mam rację. W tym domu

tkwi jakaś tajemnica. Schowaj tylko dobrze ten papierek.

Po czym poszedł i zostawił mnie ze skrawkiem pergaminu, którego treść starałem się

zgłębić.

ROZDZIAŁ XXIX

KLING ZJAWIA SIĘ NA WIDOWNI

Przez kilka dni nie słyszałem nic o Mateuszu. To, co mi powiedział, zainteresowało

mnie ogromnie, ale miałem zbyt mało czasu, żeby się nad jego „tajemnicą” dłużej zastanawiać.

Moje bieżące obowiązki, jako zastępcy dyrektora ogrodu zoologicznego, pochłaniały mnie

całkowicie, a szczególnie dużo roboty miałem od czasu przybycia Klinga.

Kling, który później zosta! przez nas nazwany „psem-detektywem”, był tak

niezwykłym zwierzęciem, że muszę poświęcić trochę czasu na opowiadanie, w jaki sposób

dostał się do naszego ogrodu zoologicznego.

Pewnego dnia, gdy Jip, jak to często bywało, włóczył się na własną rękę po ulicach,

zetknął się z psem, którego musiało spotkać coś złego. Leżał na ziemi w kącie pod murem i

jęczał przeraźliwie.

- Co ci się stało? - zapytał Jip podchodząc do niego.

- Zjadłem szczura i dostałem straszliwych boleści.

- Gwałtu, rety! - zawołał Jip. - Teraz, o tej porze roku, jeść szczury! Nie mogłeś wpaść

na lepszy pomysł? Szczury można jeść tylko w takim miesiącu, w którego nazwie na początku

znajduje się litera S. W każdym innym - to czysta trucizna.

- A co znaczy to S? - zapytał pies i jęknął znów rozpaczliwie.

- No, naturalnie „szczury” - odpowiedział Jip i mrucząc coś do siebie o tym, że doktor

Dolittle powinien by mieć nosze, niezbędne w takich przypadkach jak ten, pobiegł najprędzej,

jak mógł. Gdy przybiegł do domu, okazało się, że doktor wyszedł, zwrócił się więc do mnie.

Obaj ruszyliśmy z pomocą choremu psu.

Wziąłem go na ręce i gdy przyszliśmy do domu, zastaliśmy już doktora. Popędziłem z

psem do gabinetu, gdzie doktor natychmiast go zbadał.

- Zatrucie - powiedział - prawdopodobnie szczur, którego pożarłeś, był otruty. Ale

zaradzimy temu. Będzie najlepiej, jeśli zostaniesz tutaj przez kilka dni.

Możesz spać w bawialni. Tam będę cię miał ciągle na oku. Masz, napij się. Stubbins,

zanieś go na kanapę i przykryj kilkoma kołdrami. Ma gorączkę i nie powinien się zaziębić.

Nazajutrz wczesnym rankiem usłyszałem niezwykły hałas w sypialni doktora. Zupełnie

jakby ktoś każdy mebel w pokoju przesuwał z miejsca na miejsce i przewracał wszystko do

góry nogami. Chciałem właśnie wstać, żeby zobaczyć, co się tam dzieje, gdy doktor otworzył

drzwi i zawołał:

- Ach, Stubbins, czy nie widziałeś mego buta? Nie mogę go nigdzie znaleźć. But z lewej

nogi.

- Nie, panie doktorze - powiedziałem. - Nie widziałem.

- To dziwne - mruczał - mógłbym przysiąc, że gdy wczoraj wieczorem zdjąłem buty,

postawiłem je obok łóżka.

Naturalnie, że owego ranka uważałem za swój pierwszy obowiązek zajrzenie do

nowego pacjenta Klinga. Gdy więc zeszedłem na dół, wstąpiłem przede wszystkim do

bawialni. Można sobie wyobrazić moje zdumienie, gdy zastałem kanapę pustą. Pacjent znikł.

Zaniepokojony do najwyższego stopnia, pobiegłem do ogrodu i tam, pośrodku murawy,

ujrzałem nie tylko Klinga, ale i lewy but doktora, który nowy pacjent obrabiał gorliwie zębami.

Gdy podbiegłem do niego, zjawił się jednocześnie doktor z jedną nogą obutą w but, z drugą zaś

w jaskrawoczerwony pantofel.

- Na Boga! - zawołał doktor Dolittle. - Tak prędko wróciłeś do zdrowia! Przecież nie

pozwoliłem ci wstawać. Ale co ty wyprawiasz z moim butem?

Było to zbyteczne pytanie. Jeszcze zanim doktor je zadał, stało się widoczne, że pies

wygryzł wielką dziurę z jednej strony buta.

- No, no - powiedział doktor - przyjrzyj się, coś zrobił. Co ja teraz pocznę?

- Ach, ten but jest panu potrzebny? - zapytał Kling z ubolewaniem. - Bardzo mi przykro,

panie doktorze. Zdawało mi się, że to są stare buty, które pan doktor już dawno przestał nosić.

- Ale skądże? - powiedział doktor. - To są moje najlepsze buty, właściwie jedyne.

Słuchaj, Stubbins, bądź tak dobry i pobiegnij po śniadaniu do twego ojca. Pokłoń mu się

serdecznie ode mnie i zapytaj go, czy zechciałby mi łaskawie załatać ten but. Mógłbyś na to

poczekać. Muszę pójść dziś wieczorem do miasta i wygłosić odczyt w Towarzystwie

Zoologicznym, a nie wypada chyba, abym tam poszedł w tych czerwonych rannych pantoflach.

Ale powiedz mi, Kling, dlaczego gryziesz buty? Przecież nie jesteś już niemowlęciem, prawda?

- Tak jest - powiedział Kling. - Ale mam ten nałóg od dzieciństwa. Sam wiem, że to jest

dziwne. Moja matka mawiała zawsze, że to oznaka genialności. Ale mój ojciec uważał to za

dowód głupoty, z której nigdy nie wyrosnę.

- Zdaje mi się, Kling - rzekł doktor - że będę ci musiał kupić parę butów na własność,

abyś je sobie mógł gryźć do woli. Moich, rozumiesz, nie mogę ci na ten użytek dawać. Jakie ci

lepiej smakują: brązowe czy czarne?

- Brązowe, jeśli można - rzekł Kling - miewają zazwyczaj lepszy smak i, jeśli to panu

nie zrobi różnicy, wolałbym buciki zapinane na guziki zamiast sznurowanych. Obgryzanie

guzików jest mianowicie moją namiętnością. To tak dobrze działa na nerwy.

- Ależ bardzo chętnie - rzekł doktor. - Tylko obawiam się, że w Puddleby będzie trudno

dostać brązowe buty zapinane na guziki. Nasze sklepy, widzisz, nie są zaopatrzone w modny

towar. Może będzie lepiej, żebyś ze mną poszedł, bo nie chciałbym ci kupić butów, które by ci

się nie podobały. A wątpię, aby je chciano zamienić, gdy je raz wypróbujesz, to znaczy

spróbujesz zębami.

I tak oto się stało, że opinia sąsiadów o doktorze Dolittle jako o narwanym i

zwariowanym jegomościu powiększyła się o jeszcze jedną prawdziwą historię.

Po śniadaniu, gdy ja pobiegłem do ojca z butem do załatania, doktor udał się z Klingiem

do największego sklepu z obuwiem, aby mu kupić parę bucików. Minęła dłuższa chwila, zanim

sprzedawca pojął, że klient, który sam chodzi w rannych pantoflach, chce kupić buty nie dla

siebie, tylko dla psa. Potem przez kilka tygodni zabawiał sąsiednich kupców opowiadaniem,

jak to doktor Dolittle kazał ustawiać rzędem na podłodze wszystkie pary brązowych bucików

zapinanych na guziki, które znajdowały się w sklepie, i jak to ten nędzny kundel na uprzejme

wezwanie doktora obwąchiwał je wszystkie po kolei, zanim dokonał wyboru.

Całe otoczenie doktora, zarówno członkowie Klubu Psów Nierasowych, jak i cały

Ogród Zoologiczny Doktora Dolittle, poczuło od razu sympatię do Klinga. Również doktor i ja

byliśmy tego zdania, że nigdy jeszcze nie zdarzyło nam się spotkać tak interesującej psiej

indywidualności, mimo jego dziecinnego upodobania do gryzienia butów. Służył za przykład,

potwierdzający zdanie doktora, że pospolite kundle mają o wiele więcej charakteru od psów

rasowych. Zdaje mi się, że trzeba to przypisać duchowi panującemu w naszej instytucji, iż

żaden z jej członków (nawet uprzywilejowany Toby) nie zazdrościł Klingowi sympatii, jaką się

cieszył w ogrodzie zoologicznym od pierwszego dnia pobytu.

ROZDZIAŁ XXX

TAJEMNICA DWORU NA WRZOSOWISKACH

Rozumie się, że w kilka dni po pokazaniu doktorowi skrawka pergaminu zjawiła się

biała mysz, żeby się dowiedzieć, co doktor na to powiedział. Musiałem ją dotkliwie

rozczarować przykrą nowiną, że doktor się w ogóle tym nie interesuje.

Jip był właśnie u mnie, gdy przyszła biała mysz. Nie mógł mi nigdy wybaczyć tego, że

owej nocy, kiedy wybuchł pożar, odesłałem go do domu - szczególnie gdy się dowiedział o

bijatyce i o tym, że jego ukochany doktor został tak niegościnnie potraktowany przez Dorntona.

Było już po kolacji, około pół do dziewiątej wieczorem. Gdy rozmawiałem jeszcze z

białą myszą, przyszedł właśnie w odwiedziny karmiciel kotów. Nie widziałem go od kilku dni.

- No, Mateuszu - zapytałem - czy już rozwiązałeś tajemnicę?

- Hm - mruknął sadowiąc się w fotelu - niestety dotychczas pozostaje jeszcze tajemnicą.

Jip nastawił uszy, aby się dowiedzieć, o czym rozmawiamy. Wyjaśniłem mu różne

rzeczy, które Mateusz zauważył owej nocy we Dworze na Wrzosowiskach; naprowadziły go

one na myśl, że ten dom i jego mieszkańcy otoczeni są tajemnicą.

- Tomku - powiedział Mateusz - nie mogę ruszyć z miejsca, dopóki nie znajdziemy

pozostałych części testamentu.

- Obawiam się, że to będzie bardzo trudno, sądząc z tego, czego się dotychczas

dowiedziałem.

- Słuchaj - szepnęła mi biała mysz - mogę każdej chwili, jeśli chcesz, sprowadzić tamtą

mysz ze dworu Dorntona.

- Dobrze - odrzekłem - poślij po nią. Istnieje zawsze możliwość, że znalazła jeszcze coś

nowego.

Po czym biała mysz zniknęła, a my z Mateuszem prowadziliśmy dalej naszą rozmowę.

Ale nie minął kwadrans, gdy biała mysz była już z powrotem i jak zwykle zajęła miejsce

na moim ramieniu. Wraz z nią przybyła owa mysz, która nam przyniosła skrawek pergaminu.

Zapytałem ją, czy nie dowiedziała się czegoś więcej o tej sprawie.

- Owszem, dziwnym trafem - odpowiedziała - dziś wieczorem. Tamten skrawek

znalazłam, jak wiesz, w starej mysiej norze, którą przypadkiem odkryłam i zaczęłam

rozgrzebywać. Chciałam ją przebudować na mieszkanie dla siebie. A dziś wieczorem

spotkałam dawną właścicielkę tego starego gniazda.

- Ach! - zawołałem. - To pachnie nowinami. Czegoś się dowiedziała?

- A więc - zaczęła - ta mysz jest bardzo, bardzo stara, już osłabiona ze starości, ale ona

najdłużej z nas wszystkich mieszkała w tym dworze. Musiało to być za życia ojca Dorntona,

gdy zamieszkała w gabinecie starego pana na pierwszym piętrze. Urządziła tam za obiciem

norę dla siebie i dla swojej rodziny - między obiciem a murem. Było zapewne wówczas trudno

o materiał budowlany, więc mysz wygryzła dziurę w biurku starego pana Dorntona i dostała się

do środka. Przejrzała wszystkie szuflady, poszukując czegoś odpowiedniego. Znalazła tylko

rozmaite papiery i czerwony sznurek. Wśród tych papierów, którym ogryzła rogi, znajdował się

i ten wielki, który stary pan schował w górnej szufladzie. Myszy posłużył ten papier przy

budowie gniazda za fundament, gdyż był gruby, wyglądał porządnie i doskonale mógł chronić

od przeciągów. Widocznie stary pan przywiązywał do tego papieru wielką wagę, gdy bowiem

otworzył po kilku dniach szufladę i zobaczył odgryziony jego róg, zaczął się okropnie gniewać

i kląć. Mysz przyglądała mu się spoza zegara, stojącego na kominku, i powiada, że jeszcze

nigdy nie widziała nikogo tak rozgniewanego. Stary pan poznał od razu ze sposobu, w jaki ten

róg został odgryziony, że musiały to zrobić myszy. Przerzucił wszystko do góry nogami,

poszukując brakującego rożka, nawet meble poprzestawiał. Ale rozumie się, nie mógł go

znaleźć, bo nie zajrzał do mysiej norki między obiciem a tapetą. W końcu dał za wygraną,

zabrał wielki papier i gdzieś go schował.

- Gdzie?! - zawołałem zrywając się z krzesła.

- Stara mysz nie wie gdzie. Ale jedno jest pewne, że nie w gabinecie.

Zawiedziony, opadłem na krzesło.

- Czy nie sądzisz, że gdyby wszystkie myszy we dworze rozpoczęły poszukiwania, to

może by go w końcu znalazły?

Szara mysz potrząsnęła głową.

- Prawdę powiedziawszy - rzekła - zabrałyśmy się już do tego. Gdyśmy się z rozmów

prowadzonych w Klubie dowiedziały, że zależy ci na tym papierze, wzięłyśmy się na własną

rękę do poszukiwań. Ale nie znalazłyśmy żadnego śladu.

Przetłumaczyłem Mateuszowi, co mysz powiedziała, i jego zawód był jeszcze

dotkliwszy niż mój.

Gdy skończyłem, Jip wsunął się pod stół i trącił mnie w kolano.

- Tomku - powiedział - według mnie tak trudne sprawy najlepiej załatwią Pyskacz i

Kling.

- Hm - zastanowiłem się. - Pyskacz. To możliwe, słyszy przecież wszystko, co wróble

na ulicach ćwierkają. Ale Kling? Dlaczego to on miałby rozwiązać tak trudne zadanie?

- Właśnie on - powiedział Jip - wie mnóstwo o przestępstwach, o... podziemnym

świecie i o różnych związanych z tym rzeczach. Był niegdyś własnością złodzieja.

- Złodzieja?! - zawołałem.

- Tak, złodzieja. Znajdź sobie chwilę czasu i poproś go, żeby ci opowiedział historię

swego życia. Na pewno nie słyszałeś jeszcze nigdy nic podobnie przejmującego. Już jako

szczenię został ukradziony przez pewnego włóczęgę, który go nauczył rozmaitych sztuczek i

kawałów. Ten włóczęga prowadził Klinga na smyczy i gdy widział przechodnia zamożnie

wyglądającego, pytał: „Czy nie chciałby pan kupić psa?” Na co w końcu prawie każdy się

zgadzał, gdyż Kling był nauczony różnych przypochlebnych sztuczek, którymi sobie ujmował

ludzi. Potem pies uciekał od swego nowego pana i wracał do dawnego. Był tak przez niego

nauczony. Następnie włóczęga zabierał psa do innego miasta i tam go znowu sprzedawał. Kling

powiada, że bywał tak sprzedawany dwadzieścia razy w ciągu miesiąca. W końcu stary

włóczęga, żeby zarabiać jeszcze więcej pieniędzy, wymyślił nową sztuczkę. Nauczył Klinga

orientowania się w domach, które odwiedzali, i kazał mu zwracać uwagę na miejsca, gdzie

przechowywano srebra i inne kosztowności. Potem pies prowadził tam swego pana, który

okradał mieszkanie i uciekał do innego miasta.

- Boże! - zawołałem. - Co za straszne życie!

- Tak - rzekł Jip. - Ale Kling nie wiedział wcale, że robi coś złego; zrozumiał to dopiero

wtedy, kiedy zaprzyjaźnił się z psem proboszcza i opowiedział mu swoje przygody, a tamten

oburzył się gwałtownie i zażądał, aby Kling porzucił to przestępcze życie. Więc Kling, chociaż

włóczęga był dla niego bardzo dobry, uciekł i nigdy nie powrócił do swego pana.

Tak, Kling to fachowiec w sprawach świata przestępców. W ciągu swojej współpracy

ze starym złoczyńcą natrafiał na różnych wydrwigroszów i na całe bandy prawdziwych

zbrodniarzy. I w ten sposób poznał najrozmaitsze fortele i podstępy. Potem dostał posadę psa

policyjnego w Belgii i zadaniem jego było pomagać policji w ściganiu złodziei i włamywaczy.

O ile wiem, znany był w Brukseli pod nazwą ,,psa-detektywa”. Miał tam doskonałą opinię. Ale

praca ta nie interesowała go i uciekł stamtąd w niespełna rok. Potem sam został włóczęgą,

psem-włóczęgą, gdyż chciał poznać świat. O, to było cudowne życie. Trudno teraz uwierzyć

widząc go tak spokojnego i skromnego. Z początku robi wrażenie kogoś głupkowatego, gdy tak

ciągnie za sobą obgryziony but. Ale jestem pewny, że jeśli macie z Mateuszem jakieś trudne

zadanie, nikt wam tak dobrze nie poradzi jak Kling.

- Tak - rzekłem - zdaje mi się, że masz słuszność. Idź do Klinga i powiedz mu, żeby tu

przyszedł na naradę. Tylko nie mów nic innym psom z Klubu, wiesz, jakby się tym przejęły. A

jeśli przypadkiem spotkasz Pyskacza, to także go tutaj sprowadź. Dobrze?

Gdy Jip poszedł, powtórzyłem Mateuszowi w skrócie, co postanowiliśmy. Mateusz nie

znał jeszcze Klinga, ponieważ pies przybył do nas w tych właśnie dniach, które Mateusz

spędzał, jak to nazywał, na „studiach badawczych”.

Ale gdy pies-detektyw zjawił się w pokoju w towarzystwie Jipa, ciągnąc za sobą jeden

ze swych nowych butów przeznaczonych do obgryzania, Mateusz zaniepokoił się. Również i

Kling zachował się dziwnie. Przez chwilę przyglądał się Mateuszowi bacznie zmrużonymi

oczami, jak gdyby natężał swoją pamięć. Potem, ruszając grzbietem, położył się na podłodze i

zaczął obracać swój but łapami na wszystkie strony, usiłując znaleźć najlepsze miejsce do

obgryzienia. Jip rzucił mi wielomówiące spojrzenie.

Ponieważ wiedziałem, że Mateusz nie rozumie języka psów, zapytałem Klinga, czy

widział już kiedyś dawniej tego człowieka.

Pies w zamyśleniu oderwał guzik ze swego buta, potem dopiero odpowiedział.

- Ach - rzekł - mniejsza o to. Jest przecież przyjacielem twoim i doktora. Spotkałem w

moim życiu już tyle ludzi. Przeszłość każdego człowieka jest jego własnością. To, co minęło...

Jip powiedział mi, że pan chciałby ze mną pomówić.

- Tak - powiedziałem - mamy zagadkę do rozwiązania. Rodzaj tajemnicy. Ach! Oto

nadchodzi Pyskacz. Chętnie posłuchamy również i jego zdania.

ROZDZIAŁ XXXI

PIES-DETEKTYW

Opowiedziałem Klingowi od początku do końca całą historię, jak nas o północy

wezwano do pożaru we Dworze na Wrzosowiskach i co nas tam potem spotkało. Zważałem na

to, aby nie opuścić ani jednego szczegółu, który mógłby się okazać przydatny.

Jip miał słuszność, że przy pierwszym wrażeniu mogło się każdemu wydawać, że Kling

jest głupi. Gdy mówiłem, obgryzał dalej swój but i zdawał się interesować tylko tą czynnością,

a nie treścią moich słów. Wkrótce jednak przekonałem się, że nie tylko słuchał uważnie, ale i

dokładnie zapamiętał każdy szczegół mego opowiadania.

- A więc - powiedział, gdy skończyłem opowiadanie - w takich wypadkach należy

przede wszystkim odbudować całą historię. To znaczy, że należy znaleźć klucz do rozwiązania

tej zagadki. Rozwiązuje się zagadkę, gdy odgaduje się całość. Potem przystępuje się do roboty,

aby się przekonać, czy się miało słuszność, czy nie. Zresztą, gdy spotkaliście się z panem

Dorntonem albo raczej gdy on się na was natknął, czy miał coś przy sobie?

- Tak - odrzekłem - kilka skórzanych pudełek.

- Może przypadkiem wiecie, co te pudełka zawierały?

- Tak- odpowiedziałem. - Mateusz otworzył jedno z nich w chwili, gdy Dornton nie

patrzył. Leżały w nim cztery wielkie brylantowe spinki.

Kling pokiwał głową.

- A te obydwa rozjuszone psy czy nocowały zawsze we dworze? Może Mateusz wie coś

o tym? - zapytał po chwili.

Powtórzyłem pytanie karmicielowi kotów.

- Tak - powiedział Mateusz. - Jeszcze jedna dziwna rzecz, o której przedtem nie

pomyślałem. Psy sprowadzano zwykle z nadejściem ciemności do dworu i mogły się tam

włóczyć, gdzie tylko chciały. Zagryzły włamywacza, gdy go zastały przy otwieraniu szuflady

ze srebrem stołowym. Opowiadał mi o tym ogrodnik. To dziwne, że owej nocy Diana i Wilk nie

znajdowały się we dworze. Musiał je ktoś zatrzymać. Zdaje mi się, że przybiegły ze stajni.

Przetłumaczyłem te słowa Mateusza Klingowi, który znów pokiwał głową, jak gdyby to

odpowiadało jego przypuszczeniom.

Po chwili namysłu powiedział:

- Zaczniemy teraz składać to wszystko. Może byłoby dobrze, gdyby pan to, co mówię,

tłumaczył od razu Mateuszowi, abyśmy wiedzieli, czy jest tego samego zdania. Zacznijmy od

przypuszczenia, że pan Dornton dlatego tak się gniewał na was za ugaszenie pożaru, gdyż to on

sam podpalił dwór.

Aż podskoczyłem. To było niezwykle śmiałe przypuszczenie.

- Chwileczkę, Kling - powiedziałem. - Chcę powtórzyć Mateuszowi.

Gdy to usłyszał karmiciel kotów, również skoczył do góry.

- To mi pomysł! - zawołał. - Pomysł, co się zowie! Do stu piorunów! A jednak zgadza

się bardzo dobrze z kilkoma innymi rzeczami. Przez cały czas myślałem, że chce się nas

pozbyć, bo sam robi coś takiego, czego nie powinien. Wprawdzie nigdy nie przypuszczałem, że

mógłby podłożyć ogień pod swój własny dom, gdyż z całym urządzeniem i wszystkim, co się

tam mieści, musi być wart grube tysiące. A potem znowu był wściekły, żeśmy wybili okna. To

znowu nie zgadzałoby się z tym, że nie zależy mu

na domu. Ale mimo to warto się nad tym

zastanowić. Powiedz psu, aby mówił dalej.

- Sprawa wygląda przecież tak - ciągnął dalej Kling - okoliczności, iż Dornton miał przy

sobie klejnoty i że w nocy psy nie znajdowały się jak zwykle wewnątrz domu, świadczą o tym,

że spodziewał się pożaru.

- Tak - rzekłem - to się zgadza. Ale jego straty byłyby jednak olbrzymie.

- Poczekaj chwilkę - powiedział Kling - może się okazać, że jego straty byłyby jeszcze

większe, gdyby pożar nie wybuchł. Zastanówmy się: teraz, gdy dojdziemy do wniosku, że

Dornton podłożył ogień pod swój własny dom - a takie rzeczy się zdarzały, ja sam znam

podobne przypadki - to najbliższe pytanie powinno brzmieć: co go skłoniło do podpalenia?

Przypuśćmy, że chciał się czegoś pozbyć. Ale czego? Może istnieje ktoś, kogo chciał zgładzić?

Zapytałem Mateusza. Odpowiedział, że nie zna nikogo takiego.

- Czy ma rodzeństwo? - zapytał Kling.

- Nie - odrzekł Mateusz - wiem to na pewno.

- Dobrze - mówił dalej Kling. - Chciał więc zniszczyć jakiś przedmiot, jeśli ludzie nie

wchodzą w rachubę. Dlaczego nie zniszczył tego przedmiotu zamiast palić cały dom?

Ponieważ go szukał i nie mógł znaleźć. To możliwe. A nawet mocno prawdopodobne, jeśli to

był...

- Testament? - przerwałem mu.

- Tak jest, właśnie tak - powiedział Kling i skinął głową. - Dlaczego chciał zniszczyć

testament? Może dlatego, ponieważ wiedział, że ojciec zapisał majątek nie jemu, synowi, lecz

komu innemu. Jeśli testament nie istnieje, on, jako jedyne dziecko, dziedziczy wszystko.

Wiedział jednak zapewne, że testament istnieje i że prawie na pewno znajduje się w domu. On

sam nie mógł go znaleźć, ale obawiał się. że znajdzie ktoś inny. Nie trzeba zapominać, że

odprawił całą dawną służbę i zakupił dwa złe psy podwórzowe, aby odstraszały ludzi. W końcu

postanowił spalić cały dom, a wraz z nim testament. Cóż znaczyła ta strata wobec posiadania

tuzina innych domów i dóbr, których nigdy nie odwiedzał, ponieważ obawiał się, że w czasie

jego nieobecności we dworze ktoś znaleźć może testament.

ROZDZIAŁ XXXII

STARY PAN DORNTON

- Zgadza się! Zgadza się! - zawołał Mateusz podskakując z wrażenia, gdy mu

przetłumaczyłem, co Kling powiedział.

- Ogrodnik opowiadał mi, że ojciec i syn nie mogli się pogodzić i dlatego Ernest

Dornton przebywał przeważnie w podróżach, dopóki stary pan nie umarł. A ojciec nie chciał,

aby ludzie wiedzieli o jego złych stosunkach z synem, jasne? I pewnie dlatego trzymał w

tajemnicy swoją ostatnią wolę. To wszystko zgadza się ze sobą - jak kropka z i. Ten pies to

czarownik! Ale pamiętajcie: musimy szybko działać. Dornton jest zdolny podpalić dom po raz

drugi.

- Ach! - odezwałem się. - Tak prędko się na to nie odważy. To by zbyt podejrzanie

wyglądało. Musi przecież mieć się nieco na ostrożności. Jeśli wie, że testament istnieje, to to,

co chciał uczynić, jest prawdziwym przestępstwem. Teraz wszystko rozumiem - wcale się nie

dziwię, że był na nas taki wściekły.

- Przede wszystkim musicie się dowiedzieć - ciągnął dalej Kling - komu stary pan

Dornton zapisał majątek.

W tej chwili skoczył na stół Pyskacz, o którym ze wzruszenia zapomnieliśmy zupełnie,

i przemówił:

- Słuchajcie, może ja będę wam mógł służyć pomocą. Znałem bardzo dobrze starego

Dorntona. To był prawdziwy pan. Nie widywałem go we Dworze na Wrzosowiskach, ponieważ

przyjeżdżał tu tylko raz do roku na kilka tygodni. Ale do innej z jego posiadłości, gdzie

przebywał stale, zwykłem przylatywać wcześnie w jesieni. Gdy był już w podeszłym wieku,

wycofał się z pracy i spędzał ostatnie swe lata bardzo spokojnie, zdobywając nagrody za swoje

krowy, owce i konie, a przede wszystkim konie pociągowe. Był bardzo dobry dla zwierząt ten

poczciwy staruszek. W swoim ogrodzie stawiał wszędzie naczynia z wodą, skrzyneczki do lęgu

i różne tym podobne urządzenia dla ptaków, a jego stary służący musiał co rano sypać ziarno i

okruchy dla wróbli i innych ptaków żyjących na swobodzie. Czasem, gdy stary pan czuł się

dość dobrze, czynił to sam. Stąd moja z nim znajomość. Poza tym robił bardzo dużo dla

polepszenia doli zwierząt. Ufundował w miasteczku koryta z wodą dla koni i utrzymywał z

własnych pieniędzy pomocnicze zaprzęgi zapasowe na stromych jezdniach we wszystkich

miastach, w których posiadał domy. Był to przyjaciel zwierząt i najwytworniejszy stary pan,

jakiego kiedykolwiek znałem. Nie dziwiłbym się wcale, Tomku, gdyby zapisał część swego

majątku na wyższe cele, na opiekę nad zwierzętami.

Jeszcze Pyskacz nie skończył, a ja już wyciągnąłem swój notes, w którym

przechowywałem troskliwie skrawek pergaminu. Rozpostarłem go przed sobą i odczytałem

tych kilka słów odgryzionych z testamentu. Było tego cztery linie. Pierwsza brzmiała:

Wykonawca powinien...; druga: zapisuję...; trzecia: powyższemu Towarzystwu lub

Towarzystwom; a ostatnia: ...Opieki nad...

Ku zdziwieniu wszystkich, skoczyłem na równe nogi i powiedziałem:

- Idziemy do doktora, i to jak najprędzej.

Mysz z Dworu na Wrzosowiskach przeprosiła nas. Musi wracać do domu, bo już późno

i jej małżonek będzie niespokojny.

Biała mysz zaofiarowała się odprowadzić swoją przyjaciółkę do furtki, po czym miała

zaraz wrócić. Mateusz, Jip, Kling, Pyskacz i ja udaliśmy się natychmiast do gabinetu doktora,

gdzie zastaliśmy go, jak zwykle, nad książkami.

- Doktorze - zawołałem - jest mi bardzo przykro, że panu przeszkadzam, ale musi nas

pan wysłuchać.

Z wyrozumiałym westchnieniem doktor położył pióro i słuchał mego sprawozdania.

- Sam pan widzi - kończyłem pokazując mu znowu skrawek pergaminu -jest prawie

pewne, że gdy się ten kawałek przyłoży do reszty, ostatni wiersz musi brzmieć: „Towarzystwo

Opieki nad Zwierzętami” albo coś w tym rodzaju. Gdyż na ten cel przeznaczał stary pan jeszcze

za życia duże sumy i prawdopodobnie ta miłość do zwierząt pozbawiła wyrodnego syna

wielkiego majątku. Doktorze, tu idzie o oszustwo popełnione na zwierzętach.

Obserwowaliśmy z przejęciem twarz doktora, gdy zastanawiał się w milczeniu nad

znaczeniem mojej z lekka patetycznej przemowy. Wreszcie spostrzegłem wyraz zrozumienia,

chociaż jeszcze nie - zgody.

- Ależ, Stubbins - powiedział spokojnie - czyż nie budujesz większej części swego

oskarżenia na przypuszczeniach i domysłach, jakkolwiek przyznaję, że są one dość rozsądne.

Ale co ja mam tu do zrobienia?

- Doktorze - rzekłem - musimy znaleźć ten testament.

- Tak, tak - powiedział. - Przyznaję. Ale jak? Nawet gdybym się udał do tego domu,

narażając się na uwięzienie za usiłowanie kradzieży i tym podobne nieprzyjemności, jaką mogę

mieć nadzieję odnalezienia testamentu, skoro nie znalazł go syn, który od śmierci ojca tam stale

mieszkał i szukał bezustannie?

Uznałem natychmiast, że miał słuszność. Trudności zamierzonego przeze mnie

przedsięwzięcia były ogromne. Ale gdy tak stałem w milczeniu, zniechęcony, usłyszałem nagle

w ogrodzie pisk białej myszy:

- Tomku, Tomku! Znalazły go! Znalazły! Myszy znalazły testament!

ROZDZIAŁ XXXIII

SKRYTKA

Biała mysz była tak zdyszana, gdy stanęła na progu gabinetu, że nie mogła mówić.

Posadziłem ją na stole i powoli udało mi się wydobyć z niej wypowiedziane urywanym głosem

następujące sprawozdanie.

Było więc tak: gdy w ogrodzie pożegnała się z Myszą ze Dworu, przybiegł do niej

pewien znajomy szczur i oznajmił, że testament został znaleziony. Okazało się, że stary pan

Dornton schował go w skrytce na najwyższym piętrze domu. Szczury nie mogły wydobyć

dokumentu, gdyż był to bardzo wielki i ciężki zwój pergaminu, a dziura, którą dwa szczury

wygryzły w tylnej ścianie skrytki, była tak wąska, że nie mogły się zmieścić. Widziały jednak

przez nią, że w skrytce znajdują się papiery. Sprowadziły więc najmniejszą myszkę we dworze,

kazały jej wejść przez otwór i wszystko sprawdzić. Teraz były już zupełnie pewne, że to

właśnie poszukiwany testament tam się znajduje, gdyż jest to taki sam pergamin jak ten,

którego skrawek posiadamy; prócz tego ma oderwany róg, któremu nasz kawałek w zupełności

odpowiada.

Łatwo sobie wyobrazić, że to opowiadanie przejęło nas do najwyższego stopnia. Potem

zjawił się ów szczur we własnej osobie, potwierdził opowiadanie białej myszy i zaofiarował się

natychmiast zaprowadzić doktora do skrytki. Zauważyłem, że tajemnica Dworu na

Wrzosowiskach wstrząsnęła teraz również i samym doktorem Dolittle. Mateusz był zdania,

żeby natychmiast wyruszyć.

- Nie, nie, czekaj jeszcze chwilkę! - zawołał doktor. - Nie tak prędko! To bardzo

poważna sprawa. Jeżeli się nam nie uda i zostaniemy schwytani, będzie nam bardzo trudno

wyjaśnić motywy naszego postępowania. Szczególniej, że Ernest Dornton czeka tylko na to,

żeby nas wtrącić do więzienia. Musimy zabrać się ostrożnie do roboty i starać się zrobić jak

najmniej błędów. Która teraz godzina właśnie? Za piętnaście dwunasta? Przed drugą w nocy

nie wolno nam wyruszyć. Musimy się najpierw przekonać, że wszyscy już śpią. Jip,

pobiegniesz do dworu! Nie wiem tylko, czy się tam przedostaniesz.

- Tak, na pewno - rzekł Jip - mogę z łatwością przemknąć się przez kraty wielkiej

bramy.

- Musisz jednak, na miłość Boską, trzymać się w ukryciu! Mogliby cię zastrzelić.

Skradaj się cicho wokół domu, póki nie uda ci się porozmawiać z tymi dwoma psami, Dianą i

Wilkiem. Powiedz im, żeby na mnie czekały o drugiej po północy. Kto wie, jak ja się do tego

domu dostanę. Zbadam to dopiero na miejscu. Powiedz im tylko, żeby się nie przejmowały i nie

robiły alarmu, gdy usłyszą wyłamywanie zamków albo rygli. Zrozumiałeś?

- Naturalnie - powiedział Jip, skoczył przez otwarte okno i zniknął w ciemnościach

ogrodu.

- Po drugie - powiedział doktor - potrzebna nam jest lina. Stubbins, poszukaj na strychu

mojej liny do wspinaczki.

- Czy weźmiemy z sobą Bumpa? - zapytał Mateusz.

- Chyba tak. Bumpo jest znakomitą pomocą we Wszystkich kłopotliwych

okolicznościach.

- Tak, tak, jestem tego samego zdania- rzekł doktor

- niekiedy tylko ta pomoc bywa zbyt gwałtowna.

- Wobec tego pójdę go obudzić - powiedział karmiciel kotów. - To trwa zwykle dość

długo.

Jakkolwiek mieliśmy przed sobą dwie i pół godziny na przygotowania, okazało się, że

nie było to wcale za dużo. Po kolei przypominały się doktorowi, Mateuszowi, Klingowi,

Pyskaczowi, białej myszy i mnie różne rzeczy, które należało zrobić albo zabrać, żeby

się wyprawa udała. I gdy wreszcie doktor, spojrzawszy na zegarek, oznajmił nam, że

czas wyruszyć, mieliśmy wrażenie, że upłynęło zaledwie kilka minut od chwili, gdy postanowił

wziąć udział w tej przygodzie.

Na szczęście, księżyc nie miał wzejść przed trzecią godziną. Korzystaliśmy więc

przynajmniej z początku z ochrony całkowitych ciemności.

Mimo że podzielałem wiarę Polinezji w szczęście i powodzenie doktora Dolittle, muszę

przyznać, że miałem duszę na ramieniu, gdyśmy otworzyli cicho bramę i wyszli na ulicę.

Doktor Dolittle i Mateusz, zanim wyruszyliśmy, opracowali wszystkie szczegóły

naszego planu i naznaczyli każdemu z nas rolę, która mu przypadała do odegrania. Nie

mówiliśmy więc nic do siebie idąc ulicą prowadzącą do dworu.

W miejscu gdzie konary wielkiego jaworu zwieszały się nad murem otaczającym dwór,

doktor zatrzymał się i rozwinął linę. Przywiązawszy kamień do długiego sznura przerzuciliśmy

jeden koniec liny przez gałąź, a drugi zwisał na ulicę. Wspięliśmy się po kolei po linie w górę,

gdy tymczasem Pyskacz pełnił straż na drzewie, aby nas nikt nie zaskoczył od strony domu.

Kling zaś czatował na spóźnionych przechodniów, którzy mogliby przechodzić drogą.

Gdyśmy się już wszyscy znaleźli w parku i lina została wciągnięta, Kling pobiegł w

kierunku bramy, aby tak samo jak Jip przecisnąć się przez okratowane.

Gdy się zsunąłem z drzewa, pierwszą rzeczą, którą zobaczyłem, była jasna sylwetka

Jipa, który biegł naprzeciwko nas przez trawnik.

- Wszystko załatwione - szepnął do doktora. - Zawiadomiłem Dianę i Wilka. Będą na

pana czekały i zaprowadzą pana wszędzie, dokąd pan zechce, niech się pan tylko dostanie do

środka.

- Tak, ale obawiam się, że to przedostanie się do środka będzie najtrudniejsze ze

wszystkiego - powiedział doktor. - Stąd, gdzie stoję, nie mogę się zorientować, gdzie się

znajduje dwór, nic nie widać wśród tych wszystkich zarośli i krzewów. Przeprowadź nas,

dobrze? Ale proszę cię, prowadź nas przez jakieś zalesione miejsca. Nie możemy iść po

otwartej przestrzeni.

- Bardzo chętnie - rzekł Jip. - Poprowadzę pana przez ogród warzywny. Tam będziecie

przez cały czas ukryci wśród krzaków. Ale gdyby was dostrzeżono i gdybyśmy mieli uciekać,

powiedz pan wszystkim, aby biegli za mną. Znam najkrótszą drogę do wyjścia.

Szliśmy więc gęsiego za Jipem, który prowadził nas przez długie dziesięć minut wśród

zarośli i krzewów. Nagle stanęliśmy przed domem. Wtedy zauważyłem, że Kling przyłączył się

do nas.

- Uwaga - szepnął do doktora. - Czy tutejszy szczur jest w pana kieszeni?

- Tak jest - odrzekł doktor - i biała mysz również.

- Szczur ułatwi panu dostanie się do domu - powiedział Kling. - Gdyby pan pozwolił

Mateuszowi wyłamać zamek, mógłby się pan później narazić na przykrość ze strony policji.

Niech pan poleci szczurowi przemknąć się przez dziurę do domu, on zna mnóstwo przejść

prowadzących na dół do piwnicy. I powiedz mu pan, żeby przyniósł klucz do głównych drzwi.

Z pewnością leży na nocnym stoliku w sypialni Dorntona.

- Doskonale - szepnął doktor. Wyjął szczura z kieszeni i powtórzył mu słowa Klinga.

Potem puścił go na ziemię. Czekaliśmy.

W pięć minut potem mały i ostry przedmiot uderzył mnie w głowę. Zabolało mnie

nawet przez czapkę. Od mojej głowy przedmiot odskoczył na ziemię i w słabym świetle gwiazd

ujrzałem jego matowy połysk. Podniosłem go. Był to mały kluczyk. Przypuszczalnie sypialnia

Dorntona znajdowała się tuż nad naszymi głowami i szczur dla zaoszczędzenia czasu wyrzucił

klucz przez okno.

Wetknąłem go doktorowi w rękę i w milczeniu udaliśmy się w stronę dworu.

ROZDZIAŁ XXXIV

DZIKA JAZDA BIAŁEJ MYSZY

Umówiliśmy się, że jedynie Mateusz będzie towarzyszył doktorowi w jego wyprawie

na strych. Ja miałem czekać w przedsionku, a Bumpo przed domem. Jego i moja rola w tym

planie polegała na pilnowaniu i czatowaniu. W razie potrzeby mieliśmy umówione znaki i

określone miejsce spotkania.

Kiedy doktor cicho, cichuteńko otworzył drzwi kluczem pana domu, poczułem

pierwszy raz tego wieczoru prawdziwy strach. Z niespodzianą szybkością wyskoczyły

jednocześnie wielkie, groźne głowy obu psów podwórzowych witając doktora.

W przedsionku panowały głuche ciemności. Byłem rad, że obowiązki moje nie kazały

mi iść dalej. Tak jak się umówiliśmy, usiadłem na podłodze i rozpocząłem straż.

Chwała Bogu, Jip został ze mną. Doktor i Mateusz trzymając za obrożę wielkie psy i

prowadzeni przez nie posuwali się prędko i cicho przez zasłane dywanem schody wśród

najgłębszej ciemności na najwyżej położone piętro.

Zdawało mi się, że wieczność minęła od ich odejścia. Zanim ta noc przeszła, doszedłem

do przekonania, że nie mam żadnych zdolności do zawodu włamywacza. Było to dla mnie zbyt

denerwujące. Za każdym razem, gdy wiatr wstrząsał oknem albo poruszał zasłoną, byłem

pewny, że odkryto nas i że ktoś celuje do mnie z pistoletu albo zamierza się pałką. Walczyłem z

pokusą otworzenia drzwi do sieni, aby dać dostęp do domu światłu gwiaździstego nieba. Ale

miałem polecenie zostawić je zamknięte, aby przeciąg nie zwrócił uwagi kogokolwiek z

domowników.

Wreszcie Jip szepnął:

- Nie przestrasz się, jeśli cię ktoś potrąci. Schodzą ze schodów. Czuję to węchem.

W chwilę potem dotknął mego ucha wilgotny pysk Diany, która prowadziła doktora

przez przedsionek. Co za szczęście, że mnie Jip ostrzegł! Inaczej zacząłbym pewnie skakać ze

strachu na wszystkie strony. Niewyraźne zarysy postaci doktora i Mateusza minęły mnie w

przejściu na dziedziniec. Poszedłem za nimi. Doktor odwrócił się, z wdzięcznością pogłaskał

oba psy, wpuścił je z powrotem do przedsionka i zamknął drzwi. Potem wyjął szczura z

kieszeni, dał mu klucz i spuścił go na ziemię. Z mroków ogrodu wynurzyła się olbrzymia

postać Bumpa i przyłączyła się do nas.

Znowu rozpoczęliśmy pod przewodnictwem Jipa wędrówkę przez ogród w kierunku

murów otaczających posiadłość. Pałałem chęcią zapytania doktora o to, czy powiodła mu się

wyprawa, ale powstrzymałem się, dopóki nie stanęliśmy pod jaworem. Tam dopiero uważałem,

że mogę go bezpiecznie zapytać, czy ma testament przy sobie.

- Tak - szepnął - jest w mojej kieszeni. Wszystko dobrze poszło. Udało nam się

otworzyć skrytkę, a potem zamknąć, nikt nie pozna, żeśmy tu byli. Ale, rozumie się, nie

czytałem jeszcze testamentu. Chodź, gdzie jest lina?

Znowu wleźliśmy jeden za drugim na mur, przerzuciliśmy kołyszący się sznur na drugą

stronę muru i spuścili się po nim cichutko na drogę.

Z westchnieniem ulgi udaliśmy się z powrotem. Gdyśmy przybyli do głównej bramy,

zajaśniał świt. Jip i Kling niby duchy przecisnęli się przez sztachety i przyłączyli się do nas.

Po przybyciu do domu pobiegliśmy wszyscy do gabinetu doktora. Zapalono kilka

świec, gdy tymczasem doktor rozłożył na stole testament. Była to dla nas wstrząsająca chwila,

gdy tak staliśmy wokoło, patrząc mu przez ramię.

Istotnie, jeden róg dokumentu był odgryziony i skrawek, który był w moim posiadaniu,

doskonale do niego przystawał. Pomijając wstępne paragrafy testamentu doktor wskazał

palcem na interesujący nas rozdział. Przeczytał: „Zapisuję sumę stu tysięcy funtów na cele

Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami. Wykonawcy testamentu wybierają...”

Ale nie pozwoliliśmy mu dalej czytać. Mateusz, ja i Bumpo zawołaliśmy: „Hura!” i

zatańczyli wokoło stołu z radości. Minęła długa chwila, zanim uspokoiliśmy się dostatecznie,

aby dopuścić doktora do dalszego czytania.

Gdyśmy znowu zasiedli na krzesłach, spostrzegłem, że doktor patrzy w osłupieniu na

coś, co Mateusz obraca w palcach. Przestraszyłem się, gdy zobaczyłem, że jest to jedna z

brylantowych spinek ze skórzanego pudełka Ernesta Dorntona.

- Skąd to macie. Mateuszu? - zapytał doktor cichym, nieco przestraszonym głosem.

- To? - rzekł karmiciel kotów i usiłował przybrać niewinny wyraz twarzy. - To tylko

mała pamiątka, którą sobie wziąłem z domu Dorntona.

Przez chwilę doktor był zbyt przerażony, żeby móc wydobyć głos.

- Przecież to nie jest jego własnością - mówił dalej Mateusz - przecież to on pozbawił

zwierzęta tak wielkiego majątku, który im przypadał według testamentu.

- Ale kiedyście to wzięli, Mateuszu? - zapytał doktor. - Przecież byliście przez cały czas

ze mną.

- Ach, tylko na chwilę zajrzałem do jego pokoju, gdy przechodziliśmy obok. To cacko

znajdowało się na gotowalni i nie mogłem się oprzeć pokusie, żeby go sobie nie wziąć na

pamiątkę.

Doktor zakrył twarz rękami i upadł jak ogłuszony na krzesło.

- Oh, Mateuszu, Mateuszu -jęknął - przecież obiecaliście mi porzucić raz na zawsze

podobne sprawy!

Przez chwilę milczeliśmy wszyscy. Wreszcie doktor powiedział:

- Nie wiem naprawdę, co mamy teraz począć. Biała mysz wlazła mi na rękaw i

szepnęła:

- Co się dzieje z doktorem? Co się stało? Wytłumaczyłem jej to tak krótko i zrozumiale,

jak potrafiłem.

- Proszę mi dać ten guzik, panie doktorze - zawołała skacząc poprzez stół do Jana

Dolittle - zaniosę go raz-dwa-trzy na miejsce.

- Czy naprawdę mogłabyś to zrobić? - zapytał doktor. I na tę myśl natychmiast

rozjaśniły nam się wszystkim twarze. - Ale przecież już jest biały dzień. Na pewno zniknięcie

brylantu zostało zauważone. I pomyśl, jak to długo potrwa, zanim się tam dostaniesz!

- Bardzo prędko, gdy mysz siądzie na mój grzbiet - odezwał się Jip. - Mogę ją zanieść

do dworu. Tam będzie mogła prześliznąć się przez szparę do domu i odnieść klejnot. Warto

spróbować.

- Dobrze - rzekł doktor.

Ku wielkiemu zawodowi Mateusza doktor sięgnął przez stół, wyjął mu z ręki

kosztowny klejnot i oddał myszy.

- Uratujesz nas od wielkiego kłopotu, jeśli ci się uda odnieść ten brylant na miejsce.

Szczęść ci, Boże, w drodze.

Biała mysz wzięła spinkę w łapki, wskoczyła na grzbiet Jipa i zniknęła w galopie przez

okno kuchenne.

Po jej zniknięciu nastało długie i kłopotliwe milczenie. Wreszcie odezwał się doktor:

- Stubbins i Bumpo, mam nadzieję, że ta sprawa zakończy się pomyślnie i że

zachowacie w zupełnej tajemnicy to, co tu zaszło.

Było nam bardzo ciężko na sercu, ale skinęliśmy w milczeniu głowami na znak zgody.

- A co do was, Mateuszu - ciągnął doktor dalej - muszę was ostrzec, że jeśli się jeszcze

raz coś takiego powtórzy, rozstaniemy się na zawsze. Wiem, że własny majątek mogę wam

zaufać. Ale muszę być pewny, że w stosunku do cudzej własności zachowacie się tak samo.

Jeśli się będziecie opierać, nie możemy odtąd mieć ze sobą nic wspólnego. Rozumiecie?

- Rozumiem - powiedział Mateusz cichym głosem. - Powinienem był przewidzieć, że

wprawię przez to pana w kłopotliwą sytuację. Ale nie mówmy już o tym.

Doktor odwrócił się, jak gdyby chciał wyjść do ogrodu. Szukał swego kapelusza. Nagle

twarz ściągnęła mu się w wyrazie przerażenia.

- Stubbins - jęknął - gdzie jest kapelusz?

- Nie chce pan chyba przez to powiedzieć, że znowu zostawił go pan w pałacu?

ROZDZIAŁ OSTATNI

ZOSTAJEMY ARESZTOWANI

Tak było naprawdę. Byliśmy tak przejęci nocną przygodą, że nikt z nas nie zauważył,

czy doktor wyszedł z pałacu w kapeluszu na głowie, czy z gołą głową. Ale teraz zastanawiając

się nad tym, przypomnieliśmy sobie wszyscy, że idąc tam miał kapelusz. On również

przypomniał sobie zupełnie dokładnie, że położył go na krześle obok tajemniczej skrytki,

ponieważ mu przeszkadzał.

- Boże święty! - westchnął potrząsając głową. - Taki ze mnie włamywacz, zostawiam na

miejscu przestępstwa mój kapelusz, jedyną rzecz, którą wszyscy sąsiedzi natychmiast

rozpoznają jako moją własność. Można by pęknąć ze śmiechu, gdyby to nie było takie

poważne. No, teraz wszystko, więcej niż kiedykolwiek, zależy od białej myszy. Ach, Boże,

Boże! Ale w każdym razie - dodał, gdy Dab-Dab stanęła w progu - nie będziemy wyprzedzać

nieszczęścia. Czy śniadanie gotowe, Dab-Dab?

- Nie - rzekła gosposia, weszła do pokoju i zniżyła głos. - Ale trzech mężczyzn idzie

przez ogród. Jeden trzyma pański kapelusz. Drugi jest policjantem.

Gdy przetłumaczyłem Mateuszowi, co Dab-Dab powiedziała, zerwał się i w mgnieniu

oka był już w połowie drogi do okna. Ale musiał zmienić zamiar, gdyż opamiętał się i pozostał

na swoim miejscu.

- Nie, panie doktorze - powiedział - nie opuszczę pana i nie pozwolę, aby pan wypił sam

to piwo, którego nawarzyłem. Już nieraz siedziałem w więzieniu. Powiem, że to ja zrobiłem.

- Mateuszu - rzekł doktor surowo - życzę sobie, żebyście, dopóki ta cała sprawa się nie

wyjaśni, trzymali język za zębami, o ile wam nie każę mówić. Stubbins, pozwól wejść tym

trzem ludziom.

Otworzyłem drzwi. Znałem ich wszystkich trzech z widzenia. Jednym był Ernest

Dornton, drugim odźwierny, trzecim wachmistrz policji. Zachowanie się policjanta

wskazywało na to, że chętnie by nas przeprosił. Znał doktora Dolittle i wykonanie swego

obowiązku było dla niego w owym wypadku bardzo nieprzyjemne. W przeciwieństwie do

niego zachowanie Dorntona było od początku do końca wyzywające. Minął mnie, wszedł do

domu bez pukania i poszedł prosto do gabinetu doktora.

- Ach! - zawołał. - Oto mamy całą bandę, wachmistrzu. To samo towarzystwo, które

udawało, że chce gasić pożar w moim domu, przyszło na zwiady przed zamierzonym

włamaniem. Proszę ich wszystkich zaaresztować i sprowadzić do dworu.

Chociaż wachmistrz był nieco pod wrażeniem stanowiska, jakie Dornton zajmował w

gminie, znał jednak swoje obowiązki i nie potrzeba mu było ich przypominać. Zwrócił się do

Jana Dolittle i powiedział:

- Ten pan wniósł skargę na pana, panie doktorze. Kosztowny brylant został mu

skradziony tej nocy, a pański kapelusz znaleziono tego ranka w jego domu. Muszę pana prosić

o pójście ze mną do dworu.

Byliśmy radzi, że idziemy o tak wczesnej godzinie pustymi ulicami, gdyż z pewnością

ten pochód - my wszyscy w towarzystwie wachmistrza - wywołałby masę płotek w całym

Puddleby, gdyby nas dostrzeżono. Podczas całej drogi nikt nie odezwał się ani słowem, jeden

Dornton ciskał obelgi, na które nikt nie miał ochoty odpowiadać.

Stary służący wpuścił nas do domu i poszliśmy wszyscy od razu na górę do sypialni

Dorntona, który rozpoczął natychmiast dramatyczną opowieść o tym, jak wstał, codziennym

zwyczajem, o szóstej rano i natychmiast zauważył, że pudełko z brylantowymi spinkami nie

stoi na tym samym miejscu, na którym je wczoraj wieczorem pozostawił. Otworzył je i okazało

się, że jednej spinki brak. Gdy przesłuchano służbę i przeszukano dom, znaleziono kapelusz

doktora na najwyższym piętrze. Ten dowód i nasze podejrzane zachowanie w noc pożaru

świadczyło o tym, że to my jesteśmy winowajcami.

- Chwileczkę - powiedział doktor. - Czy pudełko znajduje się w tym samym miejscu, na

którym pan je znalazł dziś rano?

- Tak - odrzekł Dornton.

- Dobrze, czy zechciałby pan nam łaskawie pokazać, jak pan wszedł do gotowalni i

otworzył pudełko?

- Rozumie się - rzekł Dornton. - Wstałem z łóżka, odsunąłem zasłony z okna. Potem

rzuciłem okiem na gotowalnię i zauważyłem, że coś na niej nie jest w porządku. Podszedłem -

ot tak - wziąłem pudełko do ręki, otworzyłem je, tak jak teraz. Co u licha!...

Na ten okrzyk zdumienia odetchnęliśmy wszyscy skrycie, gdyż upewniliśmy się, że

biała mysz spełniła swe zadanie.

Nie zapomnę nigdy twarzy Dorntona, gdy tak stał i wytrzeszczał oczy na pudełko.

Leżały w nim nie trzy, jak się tego spodziewał, lecz wszystkie cztery spinki.

Wachmistrz patrzył mu przez ramię.

- Zaszła widocznie jakaś pomyłka, proszę pana, nieprawdaż? - powiedział spokojnie.

- T-t-t-o muszą być czary! - zawołał Dornton jąkając się. Jego niepohamowany gniew

był w tych warunkach dostatecznie zrozumiały. Wołałby wpakować doktora Dolittle do

więzienia niż odzyskać swoją spinkę. Ten mały, spokojny jegomość musiał mieć jakąś

szczególną właściwość robienia z niego głupca w najdramatyczniejszych chwilach.

- Jeśli go pan nie skradł - ryknął i odwracając się wskazał swym tłustym palcem

oskarżające na doktora - w jaki sposób pański kapelusz znalazł się w moim domu?

- Zdaje mi się - powiedział doktor Dolittle - że byłoby najlepiej, gdybym panu na to

pytanie odpowiedział na osobności w cztery oczy.

- Nie! - krzyknął Dornton. - Jeśli to prawda, to pan wachmistrz może jej również

wysłuchać.

- Jak pan sobie życzy - rzekł doktor. - Ale zdaje mi się, że tak byłoby lepiej dla pana. To

ma związek z pewnym testamentem, któryśmy przypadkiem znaleźli.

Zdumienie, lęk, nienawiść odbiły się kolejno w tej krótkiej chwili na twarzy Dorntona.

- Dobrze - powiedział w końcu. - Możemy przecież zejść na dół do biblioteki.

W milczeniu i zamyśleniu zstępowaliśmy ze schodów. Na końcu szedł Mateusz ze mną.

- Bóg zapłać białej myszy, Tomku - szepnął mi do ucha. - Ale boję się zostawić tego

draba sam na sam z doktorem.

- Nie bój się - odpowiedziałem - będziemy czekali przed drzwiami. Nie odważy się użyć

siły w obecności wachmistrza. Przegrał sprawę.

Słyszałem bicie wielkiego zegara, gdy doktor i Dornton szli do biblioteki i zamykali

drzwi za sobą. Wyszli dokładnie po trzech kwadransach.

Dornton był bardzo blady, ale opanowany. Zwrócił się natychmiast do wachmistrza i

powiedział:

- Odwołuję niniejszym swoją skargę, panie wachmistrzu. Wszystko polegało na

omyłce, za co bardzo pana przepraszam. Bardzo mi przykro, że pana trudziłem o tak wczesnej

godzinie.

Znowu wyszliśmy przez przedsionek zasłany dywanem i poszliśmy w milczeniu

wysypanym żwirem dziedzińcem.

U bramy pożegnaliśmy się z wachmistrzem i zauważyłem, że doktor nie powiedział mu

nic więcej o tej sprawie. Gdy wachmistrz oddalił się, Mateusz zapytał z ciekawością:

- Ależ, panie doktorze, jak pan wytłumaczył Dorntonowi obecność swego kapelusza?

- O tym wcale nie było mowy - odrzekł doktor Dolittle - powiedziałem mu tylko, że

wszyscy czterej jesteśmy przekonani, że to on sam podłożył ogień. A potem zależało mu więcej

na tym, żebyśmy zachowali milczenie, niż na jakichkolwiek innych wyjaśnieniach. Boi się

teraz mnie i wierzy, że mogę dowieść, że to on jest podpalaczem. Dobrze, że w to wierzy, gdyż

jest nim z pewnością. Wraca teraz do Australii.

- Do Australii? - zdziwił się Mateusz. - Dlaczego?

- No, musi zarabiać na utrzymanie - powiedział doktor Dolittle. - Według testamentu

nie tylko Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami dziedziczy swoje sto tysięcy funtów. Gdy

przeczytałem testament w całości, dowiedziałem się, że i cały pozostały spadek zapisany jest na

cele dobroczynne.

Gdy zwierzęta dowiedziały się o rozwiązaniu tajemnicy Dworu na Wrzosowiskach, w

Ogrodzie Zoologicznym Doktora Dolittle zapanowała powszechna radość. Świętowano pełne

dwa dni. Jakkolwiek mieszkańcy ogrodu przyzwyczajeni byli do uroczystości, musieli

przyznać, że jeszcze nigdy nic podobnego nie widzieli.

Uzdolnienie białej myszy do organizowania zabaw przechodziło wszystko, co sobie

można wyobrazić. Dlatego została po raz drugi obrana burmistrzem.

Ponieważ na skutek odnalezienia testamentu zwierzęta stały się posiadaczami tak

znacznego majątku, postanowiły, że dla uczczenia tego faktu należy urządzić uroczystość

jeszcze większą i wspanialszą niż kiedykolwiek. Doktor pozwolił im porozsyłać na dwa dni

przedtem zaproszenia do wszystkich zwierząt w sąsiedztwie. Spodziewając się wielkiego

napływu gości, poczyniono ogromne przygotowania. Cały ogród zoologiczny został na ten

dzień przystrojony wstążkami i chorągiewkami, a w nocy lampionami i fajerwerkami.

Przygotowano wielkie zapasy picia i jedzenia i zaopatrzono w nie rozmaite kioski i bufety.

Ale tłum, który się zebrał, był jeszcze większy, niż się spodziewano.

Członkowie klubów i schronisk dla szczurów i myszy, królików, psów nierasowych,

borsuków, wiewiórek, lisów objęli obowiązki gospodarzy. Pomagały im Czi-Czi, sowa Tu-Tu,

prosię Geb-Geb. dwugłowiec, kaczka Dab-Dab i papuga Polinezja. Wszyscy pracowali bez

wytchnienia, aby nakarmić i zabawić tak licznych gości.

Doktor, Mateusz, Bumpo i ja musieliśmy ciągle biegać między ogrodem a miastem i

przynosić coraz nowe napoje chłodzące i smakołyki, gdyż wciąż wzrastająca ilość gości

pochłaniała wszystko, cośmy przygotowali.

Tu-Tu, buchalterka, opowiadała mi później, że według jej książek kupiono na ten dzień

cały wóz sałaty, trzysta worków zboża i ziarna, niemal beczkę kości i mięsa, cztery wielkie sery

i dwa tuziny chlebów, nie licząc mnóstwa drobnych przysmaków.

Na dawnym placu zabaw trudno było się poruszać, tak ciasno stłoczyły się tam jeże,

świerszcze, wiewiórki, szczury, borsuki, myszy, bobry, zające i tym podobne stworzenia.

Coraz to wznosił ktoś z kąta okrzyk na cześć doktora, starego pana Dorntona i jego

Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami, powtarzany chórem przez całe wielkie zgromadzenie.

Każde drzewo i krzak w ogrodzie zoologicznym i w ogrodzie doktora Dolittle

obsadzone były i zatłoczone ptakami wszelkich gatunków i wielkości, od mysikró-lika do

bażanta. Ich ciągły świergot i szczebiot po prostu ogłuszały.

Już przed końcem dnia trawnik na placu zabaw był przez to bezustanne bieganie po nim

milionów nóg całkowicie zdeptany. I po odejściu gości mieszkańcy ogrodu zoologicznego

musieli zużyć cały dzień na sprzątanie i przywrócenie swemu miastu zwykłego schludnego

wyglądu.