MŁODA POLSKA

1.

Młoda Polska- 1890-1918 (od wydania 2 serii Poezji Przerwy Tetmajer. Do utworów rozwijających się w

czasie zaborów) nazwa od artykułów Artura Górskiego. Sugeruje bunt młodego pokolenia, artystów wobec
ideałów pozytywistycznych.

Okres rozwoju, przemysłu, czas pokoju, stabilizacja, urbanizacji ale jednocześnie przygotowanie do
wojny, czas konfliktów społecznych. Odczuwanie zagrożeń jednostki, koniec wieku.

2.

Cechy literatury MŁODO POLSKIEJ:

•

Luźna kompozycja-nie ma ścisłej spójności, chronologiczności, epizodyczności.

•

Zestawienie linearne sekwencji scen, brak powiązania między sobą

•

Przeżycie wewnętrzne na pierwszym miejscu, na drugim fabuła.

•

Występowanie mowy pozornie zależnej

•

Opis stanu uczuciowych

•

Liryzm wpisów (poetyckość)

•

Impresjonizm (dokl chwili)

•

Symbolizm

3.

TERMINY

•

Dekadentyzm – schyłek wieku, postawa polegająca na przekonaniu o nieuchronnym zmierzaniu
kultury i cywilizacji ku upadkowi. Poczucie niemocy, brak chęci działania, obawy przed końcem
wieku. Pesymistyczna postawa wobec świata. (Odwołuje się do fil schopenhaure – niemoec)

•

Ekspresjonizm- niemiecki prąd, (st przybyszwski) – przedstawiciele tego nurtu ukazywali obraz
świata wewnętrznego człowieka. Posługiwali się deformacją ukazywanej rzeczywistości, kontrastem,
dysharmonią, wzniosły język z wulgarnym. Tworzyli przeciw zasadą , prawą. Aby wyrazić uczucia
twórcy. W malarstwie ostre kolory, deformacje. (Prekursor Van Goth, „Krzyk-Edward Munch)

•

Impresjonizm- - zwracali uwagę na utrwalenie w obrazie ulotnego wrażenia, jakie wywiera przelotna
chwila, moment. Np. w przyrodzie, przeżyć jednostki, gra świateł. Podkreślanie podświadomości w
budowie bohatera, stosowane często monologi, (Claude Monet „impresja”,August Renoir, Vincent
van Gogh)

•

Katastrofizm-poczucie nieuchronnej zagłady, końca świata, kres norm moralnych, upadku człowieka.

•

Naturalizm- kierunek literatury m. in. Opisywanie środowisk biedoty, ludzi z marginesu społecznego,
brutalność opisów, antyestetyzm, drastyczne słownictwo, sceny, żargon, deternimizm.
( Emila Zole- twórca, w PL : Wł, Reymont, Żeromski, Dygasiński)

•

Parnasizm- kierunek w francji, nawiązanie do antyku, motywy orientalne, liryka opisowa i
filozoficzna (Kazimierz Przerwa-Tetmajer)

•

Symbolizm- prąd w lit, zawiązany z mistycznym idealizmem, główne wieloznaczność. Treści
metafizyczne sięgano do romantycznej symboliki narodowej, wyrażanie różnych rzeczy jak dusza,
smierc, miłość, alyzje, bogactwo metafor, gra skojarzeń, wiersze wolne, synestazje,

•

Neoromantyzm- kierunek w literaturze, nawiązuje do romantycznej tradycji, którzy podkreślają
kontynuowanie dążeń niepodległościowych , symboliki narodowej w sztuce.(St. Wyspiański
Warszawianka)

•

Modernizm – dążenie zmierzające do akceptacji nowości, i odmienności światopoglądowych od
wszystkiego. Odcięcie się od tradycji. Ukształtowanie się artysty cygana (Stanisław Przybyszewski)

•

Synestezja- przed doznań właściwych zmysłu, przez inny zmysł (jasny dźwięk) , łączenie w jedną
całość kilku doznań zmysłowych, (Charles Baudelaire-Oddźwięk)

•

Fun de siècle – schyłek wieku, niepokojenie ludzi, obawa nowego stulecia.

•

Manicheizm- równorzędność dobra i zła.

•

Nirwana – wyzwolenie, pozytywna nicość, stan niebytu, oderwanie się od problemów

•

Sceptycyzm – uczucie strachu przed życiem.

•

Konotacje- znaczenie

•

Paraboliczność- podwójne znaczenie (dosłowne i przenośnia)

•

Nihilizm- odrzucenie wielu wartości

•

Chłopomania-inteligentki wiązali się z chłopami, bezkrytyczne wielbienie mieszkańców wsi, również
ich naśladowanie, stylu życia. Chęć spokoju na wsi. (np.Wesele) (nobilitacja chłopami) (inne epoki:
pieśń świętojańska o Sobótce, Satyra do leniwych chłopów)

•

Homo faber- człowiek tworzący, czyli kreatywny.

•

Geniusze: 1rzędu-niezrozumiałe (Stalin, Da Vinci) 2rzędu-uznane po śmierci(Van Gogh) 3 rzędu-
podziwiane za życia [geniusz burzy porządek dla społeczeństwa]

•

Poeci wyklęci- zbuntowani, odrzucający normy, poprzednie pokolenie.

•

Aforystyczność- wypowiedzenie które zawiera głębokie znaczenie.

•

Erotyk- utwór liryczny o tematyce miłosnej. Może mówić o uczuciach, zmysłach, emocjach.

4.

Motywy:

•

Góry, woda, światło

•

Kobieta- fatalna

•

Kwiat

•

Miłość i śmierć

•

Poeta- artysta i cygan

•

Erosa i panacosa-miłości i śmierci

•

Wenus z Milo- piękno bezużyteczne

5.

Przedstawiciele:

a)

W polsce:

•

Kazimierz Przerwa-Tetmajer – nowelista, poeta , seria 2 poezji była wielkim wydarzeniem liter,
poetycki manifest dekadentów, głosił filozofie Nietzsche i Schopenhauer. Zwolennik hasła sztuka dla
sztuki. Tworzył erotyki i impresjonistyczne wiersze. Największy dekadent polski. Zdradził ojczyznę.
(Przedstawiciel dekadentyzmu w Młodej Polsce)

•

Leopold Staff- poeta trzech pokoleń, dramaturg, poeta, środowisko lwowskie. Głosił afirmację życia
i pochwałę dążenia do szczęścia i prawdy.

•

Stanistał ROrab- Brzozowski- cyganeria artystyczna. Autor wieszy np. Próżnia-o poetycznej
samotności człowieka

•

Jan Kasprowicz-dramaturg, rektor, „Z chłopskiego żagonu po uniwersytecką togę” np. Święty Boże.
Głównie tworzył w nurcie ekspresjonistycznym. Prekursor katastrofizmu, ekspresjonizmu,)

•

Tadeusz Miciński- „Lucifer”

•

St. Wyspiański – twórca renesansu, tworzył w modernizmie, kompozycje otwarte, podejmował
problematykę narodową.

•

Stanisław Rejmont- pisarz, chłopów pisał 6 lat, dostał nagrodę Nobla, (Chłopi)

b)

Zagranicą

•

Joseph Conrad- żeglarz, poruszył problematykę etyczną, dotyczącą moralności. (Jądro Ciemności),
doprowadził do szczytu literaturę marymistyczną, w której stworzył tzw. Sytuację conradowską.
Wizja środowiska, człowieka jako miejsce pozbawione ładu.

c)

Cyganeria artystyczna- Przybyszewski, Wilde, Bursa,Żeleński – spotkania w Krakowie, klimat

dekadentyzmu, mówili o „Sztuce dla sztuki – Paryż, zielony balonik(kabaret),neoromantyzm
(oryginalny tryb zycia, poza normami społecznymi)

•

Przybyszewski-Opublikował studium o Chłopinie i Nietzchem, sformułował własną koncepcję sztuki,
redakcja w „Życiu” , opublikował manifest Confiteor. Łamał wiele norm społecznych (nieślubne
dzieci)

•

Tadeusz (BOY)-Żeleński-cyganeria, napisał największą monografie o czasach w których żył, Twórca
Legendy Młodej Polski

6.

Filozofie

a)

Artur Schopenhauer (Schopenhaueryzm) – niemiecki filozof, w swojej filozofii zamieścił

pesymistyczne tezy o „bólu istnienia”. Głosił że los ludzki zawsze naznaczony cierpieniem,
niezadowolenia, lęku przed śmiercią. Filozof skrajnego pesymizmu. Życie to epizod który zakłócił
nicość. Pokazał że jednak zło góruje nad dobrem. (Dobro to brak zła, nirwana, kontemplacja)

b)

Friedrich Nietzsche-głosił afirmację życia, indywidualizm, pochwałę człowieka mocnego, aktywnego,

koncepcja nad człowieka- pana gardzącego podludźmi, kształtującego swą siłę duchową. Odrzucał
wszystko co słabe i niedoskonałe, czyli litość, altruizm, poświecenie dla innych. Celowe zamazywanie
granic między dobrem a złęm.

7.

Utwory:

•

Hymn do Nirwany- przejaw dekadenckich nastrojów epoki, autor apeluje o modlitwę do nirwany
żeby przyszła i zbawiła, zniszczyła zło i podłość. Przypomina Ojcze nasz. Podniosły nastrój wiersza,
nihilizm.

•

Jądro Ciemności (Joseph Conrad)-utwór marynarski, stosunki między rasowe, żeglarstwo,
traktowanie tubylców, problemy moralne, poczucie wyższości białych. Metaforyczny opis podróży
człowieka w głąb samego siebie. Mikropowieść (kompozycja ramowa). Podróż bohatera Tamizą na
łodzi gdzie widzi tragiczne sceny, oraz Kongo. Marlow – bohater główny.Kurtz . Trzeci bohater to
Afryka. Aluzja do Boskiej Komedii. Parabolicznosc : granice dobra i zła. Tytuł-skrywane cechy
człowieka, psychiki. Również utwór o usprawiedliwionym kłamstwie. Motyw Piekła. Narracja
nielinearna (2 narratorów)- brak chronologii i zgodności. (realizm z naturalizmem). Stracone wartości
Europy w celu szerzenia cywilizacji.

•

Święty Boże

•

Lucifer – Miciński-

•

Wesele – Wyspiańskiego – geneza: autentyczny ślub. Występowanie chłopomani. Dramat narodowy,
ponieważ pokazuje problemy Polski, dwóch klas społecznych. Pokazał sojusz inteligencji z chłopami,
lecz brak wspólnego kontaktu. Fantastyka-pojawienie się widma, Legendarnego szlachcica, złoty
róg(symbol wielkiego czynu), chochoł. Dramat rozpoczyna się kiedy gospodarz nie wypełnia myśli.
Najważniejszy symbol w dramacie to chochoł- oznacza uśpienie wartości narodu

•

Chłopi-pokazana warstwa wiejska, tradycje, wesele, wykopki itd. Zajmuje tu duże miejsce gwara
łowieckich książaków . Jesien – lata- pokazana cykliczność w życiu człowieka. Epopeja chłopska
(dokładnie opisuje życie wiejskie, całokształt życia polskich wsi ),pokazanie wielu konfliktów
rodzinnych i miejskich. Również poruszenie zdrady. Jagna – całkowity hedoizm. Pokazanie
szczegółowo obrzędów wiejskich-które zbliżają do siebie i dają styl życiu. Antropologia pokazana.
Arcydzieło Rejmonta. Retardacja-opoznienie przez opis

•

Ludzie Bezdomni- Stefan Żeromski- powieść o bohaterze niezgadzającym się na zesłanie świat,
usiłującego zmienić coś w życiu, aby dawać szczęście innym. Główny bohater Judym. Lekarz który
pracuje w Cisowie) postawa prometejska, kontrast ludzi biednych i wykształconych (Bezdomność:

Społeczna- warstwy społeczne
Egzystencjalna- nieumiejętność przystosowania się
Zawodowa – lekarz, osamotniony
Polityczna- nie akceptacja praw, władzy
Środowiskowa – wykorzenienie z własnego środowiska
Psychologiczna – brak ciepła rodzinnego