U

ká

ad

g

ra

fi

cz

n

y

©

C

K

E

2

0

1

0

Instru

1. Spr

(za
prz

2. Ro

prz

3. W

roz
pam

4. Pis

tus

5. Nie
6. Pam
7. Mo

lini

8. Na

num

9. Nie

dla

Centr

Arku

W

KOD

EG

PO

ukcja dla zd

rawd

Ĩ, czy

adania

zewodnicz

ą

ozwi

ązania

zeznaczonym

rozwi

ązan

zumowania

mi

Ċtaj o jed

sz czytelnie

szem/atrame

e u

Īywaj ko

mi

Ċtaj, Īe z

o

Īesz korzy

ijki oraz ka

a tej stroni

mer PESEL
e wpisuj

Ī

a egzaminat

ralna Komisja

usz zawiera inf

PISUJE ZD

GZAMIN

Z C

OZIOM PO

daj

ącego

y arkusz e

1 – 33).

cemu zespo

i odpowie

m przy ka

Īd

niach zada

Ĕ

prowadz

ąc

dnostkach.

e. U

Īywaj d

entem.

orektora, a b

apisy w bru

ysta

ü z karty

lkulatora.

ie oraz na

L i przyklej

Īadnych zn

tora.

a Egzaminacyj

formacje praw

DAJ

ĄCY

PE

MATUR

CHEMII

ODSTAW

egzaminacyj

Ewentualn

o

áu nadzoruj

edzi zapisz

dym zadani

Ĕ rachunko

cy do ostat

d

áugopisu/p

b

áĊdne zapis

udnopisie ni

y wybranyc

karcie odp

naklejk

Ċ z k

naków w

jna

wnie chronione

ESEL

RALNY

WOWY

yjny zawier

ny

brak

j

ącego egza

z w miejs

iu.

owych prze

tecznego w

pióra tylko

sy wyra

Ĩnie

ie b

Ċdą ocen

ch tablic che

powiedzi w

kodem.

cz

ĊĞci prz

e do momentu

ra 14 stron
k

zg

áoĞ

amin.

scu na to

edstaw tok

wyniku oraz

z czarnym

e przekre

Ğl.

niane.

emicznych,

wpisz swój

zeznaczonej

u rozpocz

Ċcia

n

Ğ

o

k

z

m

CZ

Li

do

M

egzaminu.

Miejsce

na naklej

z kodem

ZERWIEC

Czas pra

120 min

iczba pun

o uzyskan

MCH-P1_1P

e
jk

Ċ

m

C 2013

acy:

nut

nktów

nia: 50

P-133

pobrano z www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Poziom podstawowy

2

Informacja do zadania 1. i 2.

Konfiguracja elektronowa atomów w stanie podstawowym dwóch pierwiastków
chemicznych, oznaczonych umownie literami X i Y, jest nast

Ċpująca:

X: 1s

2

2s

2

2p

6

3s

2

3p

6

4s

1

(K

2

L

8

M

8

N

1

)

Y: 1s

2

2s

2

2p

3

(K

2

L

5

)

Zadanie 1. (1 pkt)

Podaj nazwy lub symbole pierwiastków X i Y.

Pierwiastek X: ..................................................

Pierwiastek Y: ..................................................

Zadanie 2. (1 pkt)

Pierwiastek Y tworzy dwuatomowe cz

ąsteczki o wzorze Y

2

.

Narysuj wzór elektronowy (kropkowy lub kreskowy) cz

ąsteczki tego pierwiastka.

Uwzgl

Ċdnij wszystkie elektrony walencyjne obu atomów.

Zadanie 3. (2 pkt)

Spo

Ğród podanych niĪej informacji wybierz wszystkie, które dotyczą sodu, i wszystkie,

które dotycz

ą chloru. Wpisz ich numery do tabeli.

1. W przyrodzie nie wystĊpuje w stanie wolnym, tylko w związkach chemicznych.

2. Jest aktywnym chemicznie niemetalem, który áączy siĊ z wiĊkszoĞcią pierwiastków.

3. Wchodzi w skáad soli kamiennej (soli kuchennej).

4. W warunkach laboratoryjnych jest Īóátozielonym, trującym gazem.

5. Jest silnym utleniaczem.

6. Jest srebrzystym, miĊkkim metalem, który moĪna kroiü noĪem.

7. Reaguje z niektórymi skáadnikami powietrza i dlatego przechowuje siĊ go w nafcie.

Sód

Chlor

Y Y

pobrano z www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Poziom podstawowy

3

Informacja do zadaĔ 4.–6.

Radioizotop jodu

131

I jest stosowany w medycynie do bada

Ĕ diagnostycznych i leczenia

chorób tarczycy.

Zadanie 4. (1 pkt)

Podaj, ile i jakich cz

ąstek subatomowych (elementarnych) wchodzi w skáad jądra

131

I.

......................................................................................................................................................

Zadanie 5. (1 pkt)

Napisz równanie reakcji rozpadu promieniotwórczego

131

I, wiedz

ąc, Īe wĞród

produktów przemiany znajduje si

Ċ

131

Xe. Uzupe

ánij poniĪszy schemat.

Zadanie 6. (2 pkt)

Szybko

Ğü rozpadu pierwiastka promieniotwórczego opisuje siĊ, podając jego okres

pó

átrwania, czyli czas, w jakim rozpadowi ulega poáowa początkowej liczby atomów. Okres

pó

átrwania radioizotopu jodu

131

I wynosi 8 dni.

a) SporządĨ wykres zaleĪnoĞci masy tego izotopu od czasu, wiedząc, Īe początkowa

masa izotopu by

áa równa 120 mg i Īe obserwacjĊ prowadzono w czasie 40 dni.

b) Oszacuj masĊ izotopu, który pozostanie w próbce po upáywie 18 dni.

Masa izotopu: .................................................. mg

0

20

40

60

80

100

120

140

0

2

4

6

8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48

M

as

a

1

3

1

I,

m

g

Czas, dni

I

+

131

Xe

131

pobrano z www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Poziom podstawowy

4

Zadanie 7. (1 pkt)

Napisz wzór prostego jonu siarki, w którym pierwiastek ten wyst

Ċpuje na najniĪszym

stopniu utlenienia, i wzór anionu kwasu tlenowego siarki, w którym pierwiastek ten ma
najwy

Īszy stopieĔ utlenienia.

Prosty jon siarki: ............................ Anion kwasu tlenowego siarki: ........................................

Zadanie 8. (2 pkt)

Kryszta

áy chlorku sodu skáadają siĊ z wzajemnie przyciągających siĊ kationów i anionów.

Promie

Ĕ kationu jest równy 0,095 nm, a anionu 0,181 nm.

a) Uzupeánij schemat przedstawiający budowĊ krysztaáu chlorku sodu. Wpisz

w odpowiednie kratki wzory kationu i anionu.

Zwi

ązki jonowe w stanie staáym nie przewodzą prądu elektrycznego, poniewaĪ obecne w ich

kryszta

áach jony są „uwiĊzione” w sieci krystalicznej.

b) Zaproponuj jeden sposób, który pozwoli rozerwaü wszystkie wiązania jonowe

w krysztale chlorku sodu.

.......................................................................................................................................................

Zadanie 9. (2 pkt)

Z

áoto jubilerskie to stop záota i miedzi. ZawartoĞü záota w wyrobach jubilerskich wyraĪa siĊ

w karatach. 1 karat odpowiada

1

24

zawarto

Ğci masowej záota w stopie, co oznacza, Īe czyste

z

áoto to záoto 24-karatowe.

Oblicz, ile gramów miedzi zawiera pier

Ğcionek o masie 3,00 gramów wykonany

z 18-karatowego z

áota. Wynik podaj z dokáadnoĞcią do drugiego miejsca po przecinku.

Obliczenia:









Odpowied

Ĩ:

pobrano z www.sqlmedia.pl

I

Poni

Ī

i gaz

Zad

Do
azota

Spo

Ğ

uzys

1) n

2) n

3) m

Zad

Spo

Ğ

gaz,
w tej

Najle

Najs

á

Zad

W te
w wo

Poró
nasy
1013

p NH

c

m N

c

Informacj

Īsze wykre

zów od temp

danie 10. (

zlewki za

anu(V) pota

Ğród podan

kan

ą miesz

nienasycony

nasycony ro

mieszanina n

danie 11. (

Ğród gazów

który w tem

j samej tem

epiej rozpus

áabiej rozpu

danie 12. (

emperaturze

odzie jest ta

ównaj st

ĊĪ

yconych ro

3 hPa. Uzup

3

H

3

NH

cja do zad

esy przeds

peratury.

(1 pkt)

awieraj

ącej

asu. Zawarto

nych ni

Īej o

zanin

Ċ.

y roztwór KN

ztwór KNO

nasyconego

(1 pkt)

w, których

mperaturz

mperaturze

szczalny ga

uszczalny ga

(2 pkt)

e 5

°C i pod

aka sama.

enie proce

oztworów w

pe

ánij poniĪ

p HCl

c

m HCl

c

Egz

da

Ĕ 10.–12

tawiaj

ą zal

100 cm

3

o

Ğü naczyni

okre

ĞleĔ w

KNO

3

O

3

o roztworu K

rozpuszcz

ze 30

°C naj

e rozpuszcz

az: ..............

az: ............

d ci

Ğnieniem

entowe w

wodnych ty

Īszy schem

zamin matural

Poziom pods

2.

le

ĪnoĞü roz

Na podstaw

wody des

ia mieszano

wybierz i po

KNO

3

i krys

alno

Ğü zost

jlepiej rozp

za si

Ċ najsáa

...................

...................

m 1013 hPa

procentach

ych gazów

mat, wpisuj

ą

lny z chemii

tawowy

zpuszczalno

wie: W. Mizer

stylowanej

o bagietk

ą i

odkre

Ğl to,

szta

áów tej

ta

áa przeds

puszcza si

Ċ

abiej. Napis

...................

...................

a rozpuszcz

h masowyc

w w tempe

ąc znak „>”

o

Ğci w wo

ski, Tablice ch

wsypano

ogrzewano

które najl

substancji

stawiona n

w wodzie,

sz wzory lu

...................

...................

zalno

Ğü amo

ch (c

p

) i s

eraturze 5

°

”, „<” lub „

odzie wybr

hemiczne, Wa

120 gramó

do tempera

lepiej char

na wykresi

i gaz, który

ub nazwy ty

..................

..................

oniaku i chl

st

ĊĪenie mo

°C i pod

„=”.

5

ranych soli

arszawa 1997.

ów sta

áego

atury 55

°C.

akteryzuje

ie, wybierz

y w wodzie

ych gazów.

..................

..................

lorowodoru

olowe (c

m

)

ci

Ğnieniem

5

i

.

o

e

z
e

u

)

m

pobrano z www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Poziom podstawowy

6

Informacja do zadaĔ 13.–15.

Przedstawiony schemat ilustruje ci

ąg przemian prowadzonych z udziaáem miedzi i jej

zwi

ązków.

Zadanie 13. (1 pkt)

Spo

Ğród substancji, których wzory przedstawiono poniĪej, wybierz substancje, które

pozwol

ą przeprowadziü reakcje oznaczone na schemacie numerami 1, 2 i 3. Wzory

wybranych substancji wpisz do tabeli.

Cl

2

CO

2

HCl HNO

3

KOH NaCl

Reakcja 1.

Reakcja 2.

Reakcja 3.

Wzór substancji

Zadanie 14. (1 pkt)

Napisz w formie cz

ąsteczkowej równanie reakcji oznaczone na schemacie numerem 1.

Równanie reakcji 1.: ....................................................................................................................

Zadanie 15. (2 pkt)

Napisz w formie jonowej skróconej równania reakcji oznaczone na schemacie numerami
2 i 3.

Równanie reakcji 2.: ....................................................................................................................

Równanie reakcji 3.: ....................................................................................................................

Zadanie 16. (2 pkt)

Tlenek

Īelaza(III) reaguje z wodorem zgodnie z równaniem:

Fe

2

O

3

+ 3H

2

ĺ 2Fe + 3H

2

O

Przeprowadzono dwukrotnie reakcj

Ċ tlenku Īelaza(III) z wodorem, biorąc za kaĪdym razem

stechiometryczne ilo

Ğci substratów. W doĞwiadczeniu 1. uĪyto 1 mol tlenku Īelaza(III),

a w do

Ğwiadczeniu 2. otrzymano 27 gramów wody.

Uzupe

ánij poniĪszą tabelĊ, charakteryzując iloĞciowo przebieg kaĪdego doĞwiadczenia.

Do

Ğwiadczenie

Wielko

Ğü

fizyczna

Fe

2

O

3

H

2

Fe

H

2

O

1.

Liczba moli,
mol

1

2.

Masa, g

27

Cu

CuCl

2

Cu(OH)

2

Cu(NO

3

)

2

1

2

3

pobrano z www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Poziom podstawowy

7

Zadanie 17. (1 pkt)

W sk

áad popularnych napojów typu cola, oprócz wody i tlenku wĊgla(IV), wchodzą:

sacharoza, kwas ortofosforowy(V), aromaty, barwniki i kofeina. Napoje te maj

ą bardziej

kwasowy odczyn ni

Ī soki i gazowane napoje owocowe.

Napisz

równanie

pierwszego

stopnia

dysocjacji

zwi

ązku nieorganicznego

odpowiedzialnego za silnie kwasowy odczyn napojów typu cola.


......................................................................................................................................................

Zadanie 18. (2 pkt)

W celu zbadania odczynu dwóch roztworów wodnych przeprowadzono do

Ğwiadczenie,

którego przebieg ilustruje poni

Īszy rysunek.

I

II

C

2

H

5

OH

H

2

O

K

2

O

H

2

O

a) Napisz, jaką barwĊ bĊdzie miaá Īóáty uniwersalny papierek wskaĨnikowy

po zanurzeniu go w roztworze uzyskanym w probówce I oraz w probówce II.

Numer probówki

Barwa papierka wska

Ĩnikowego

I

II

b) Napisz wnioski dotyczące odczynu badanych roztworów, które moĪna sformuáowaü

na podstawie wyników opisanego do

Ğwiadczenia.

Odczyn roztworu w probówce I: .................................................................................................

Odczyn roztworu w probówce II: ................................................................................................

pobrano z www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Poziom podstawowy

8

Zadanie 19. (2 pkt)

Magnez reaguje z kwasem solnym zgodnie z równaniem:

Mg + 2HCl

ĺ MgCl

2

+ H

2

Do zlewki zawieraj

ącej 500 cm

3

kwasu solnego o st

ĊĪeniu 2,0 mol · dm

-3

wrzucono

12,0 gramów magnezu.

Oblicz, z dok

áadnoĞcią do jednego miejsca po przecinku, stĊĪenie molowe kwasu solnego

w chwili, kiedy przereaguje 20% magnezu. Przyjmij,

Īe w czasie reakcji objĊtoĞü

roztworu nie ulega zmianie.

Obliczenia:















Odpowied

Ĩ:

Zadanie 20. (2 pkt)

Wap

Ĕ otrzymuje siĊ w przemyĞle w procesie elektrolizy, który polega na rozkáadzie

stopionego chlorku wapnia pod wp

áywem prądu elektrycznego. Coraz czĊĞciej zamiast tej

metody stosuje si

Ċ aluminotermiĊ. W technice tej tlenek wapnia redukuje siĊ metalicznym

glinem.

Na podstawie: L Kolditz, Chemia nieorganiczna, Warszawa 1994.

Napisz w formie cz

ąsteczkowej równania reakcji otrzymywania wapnia w przemyĞle

opisanymi metodami.

Metoda

Równanie reakcji otrzymywania wapnia

elektrolizy

aluminotermii

pobrano z www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Poziom podstawowy

9

Informacja do zadaĔ 21. i 22.

St

ĊĪony kwas azotowy(V) pasywuje glin, pokrywając jego powierzchniĊ cienką, szczelną

warstewk

ą tlenku glinu. Przebieg przemiany ilustruje schemat:

Zadanie 21. (3 pkt)

a) Wpisz w puste pola schematu stopnie utlenienia glinu i azotu przed i po reakcji.

b) Wpisz w puste pola liczbĊ elektronów pobieranych (poprzedzoną znakiem „+”) oraz

liczb

Ċ elektronów oddawanych (poprzedzoną znakiem „–”).

c) Dobierz wspóáczynniki stechiometryczne w podanym schemacie reakcji.

Zadanie 22. (1 pkt)

Napisz wzór lub nazw

Ċ substratu, który w opisanej reakcji peáni funkcjĊ utleniacza.

......................................................................................................................................................

Al + HNO

3

(st

ĊĪ.)

temp.

Al

2

O

3

NO

2

H

2

O

+

+

Al + HNO

3

(st

ĊĪ.)

temp.

Al

2

O

3

NO

2

H

2

O

+

+

Al + HNO

3

(st

ĊĪ.)

temp.

Al

2

O

3

NO

2

H

2

O

+

+

...... Al +

temp.

...... Al

2

O

3

...... NO

2

...... H

2

O

+

+

...... HNO

3

(st

ĊĪ.)

pobrano z www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Poziom podstawowy

10

Zadanie 23. (2 pkt)

W dwóch probówkach znajduj

ą siĊ oddzielnie: w jednej heksan, a w drugiej heks-2-en.

W celu zidentyfikowania zawarto

Ğci probówek do kaĪdej z nich dodano po kilka kropli

roztworu Br

2

w CCl

4

i zauwa

Īono, Īe charakterystyczna barwa bromu utrzymuje siĊ tylko

w probówce II.

a) Uzupeánij schemat, wpisując nazwy wĊglowodorów, które przed wykonaniem

opisanej próby znajdowa

áy siĊ w probówkach I i II.

b) Napisz wzór póástrukturalny (grupowy) heks-2-enu.

.......................................................................................................................................................

Informacja do zadaĔ 24.–28.

Poni

Īej przedstawiono wzory póástrukturalne czterech pochodnych wĊglowodorów.

Zadanie 24. (1 pkt)

Napisz wzory pó

ástrukturalne (grupowe) alkanów, których pochodnymi są związki

oznaczone numerami I i IV.

Wzór alkanu, którego pochodn

ą

jest zwi

ązek I

Wzór alkanu, którego pochodn

ą

jest zwi

ązek IV

I

Br

2

/CCl

4

Br

2

/CCl

4

II

CH

3

CH

2

C

O

O CH

3

CH

3

CH

2

CH

2

C

O

H

CH

3

C

CH

2

CH

3

O

CH

3

CH

2

C

O

OH

I

III

II

IV

pobrano z www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Poziom podstawowy

11

Zadanie 25. (1 pkt)

Spo

Ğród związków chemicznych, których wzory podano w informacji wprowadzającej,

wybierz izomery. Podaj numery, którymi je oznaczono.

Izomerami s

ą związki, których wzory oznaczono numerami ......................................................

Zadanie 26. (1 pkt)

Napisz nazwy systematyczne zwi

ązków, których wzory oznaczono numerami I i III.

Nazwa systematyczna zwi

ązku I: ................................................................................................

Nazwa systematyczna zwi

ązku III: .............................................................................................

Zadanie 27. (2 pkt)

a) Oblicz zawartoĞü tlenu w związku, którego wzór oznaczono numerem IV. Wynik

podaj w procentach masowych z dok

áadnoĞcią do dwóch miejsc po przecinku.

Obliczenia:









Odpowied

Ĩ:

b) Napisz wzór póástrukturalny (grupowy) estru o takim samym skáadzie jakoĞciowym

i ilo

Ğciowym jak związek IV.

......................................................................................................................................................

Zadanie 28. (1 pkt)

Zbadano w

áaĞciwoĞci substancji, których wzory oznaczono numerami I–IV.

Uzupe

ánij poniĪszą tabelĊ, wpisując numery, którymi oznaczono substancje o podanych

w

áaĞciwoĞciach.

Opis w

áaĞciwoĞci substancji

Numer wzoru

substancji

1. Wodny roztwór tej substancji wykazuje odczyn kwasowy i przewodzi

pr

ąd elektryczny.

2. Wskutek ogrzewania tej substancji z odczynnikiem Tollensa

na

Ğciankach naczynia powstaje lustro metalicznego srebra.

3. Produktem redukcji tej substancji wodorem jest butan-2-ol.

pobrano z www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Poziom podstawowy

12

Zadanie 29. (2 pkt)

Pewien ester o masie cz

ąsteczkowej 88 u ulega hydrolizie zgodnie ze schematem:

Produktami reakcji s

ą kwas karboksylowy o masie cząsteczkowej 74 u i alkohol.

Wpisz wzory pó

ástrukturalne (grupowe) estru, kwasu karboksylowego oraz alkoholu

w odpowiednie rubryki tabeli.

Ester

Kwas karboksylowy

Alkohol

Zadanie 30. (1 pkt)

Etanian etylu (octan etylu) mo

Īna otrzymaü w reakcji, w której z jednego substratu – etanalu

– wskutek dzia

áania odpowiedniego katalizatora otrzymuje siĊ jeden produkt – etanian etylu.

Napisz, stosuj

ąc wzory pólstrukturalne (grupowe) reagentów organicznych, równanie

reakcji otrzymywania etanianu etylu opisan

ą metodą.

.......................................................................................................................................................

Informacja do zadania 31. i 32.

Eten jest hormonem ro

Ğlinnym, odpowiedzialnym m.in. za dojrzewanie owoców. RoĞliny

wytwarzaj

ą ten związek z metioniny w reakcjach, których przebieg ilustruje schemat:

Produktem po

Ğrednim przemian jest substancja, oznaczona skrótem ACC.

Zadanie 31. (1 pkt)

Podaj nazwy dwóch grup funkcyjnych w cz

ąsteczce ACC na schemacie zakreĞlonych

i oznaczonych numerami I i II.

Nazwa grupy funkcyjnej I: ...........................................................................................................

Nazwa grupy funkcyjnej II: .........................................................................................................

C

O

CH

NH

2

S

CH

2

CH

2

CH

3

OH

CH

2

C

CH

2

C

O

OH

NH

2

C

H

2

CH

2

metionina

ACC

eten

I

II

R

1

C

O

O R

2

+

H

2

O

R

1

C

O

OH

+

R

2

OH

kat.

pobrano z www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Poziom podstawowy

13

Zadanie 32. (2 pkt)

Napisz równania reakcji ACC z kwasem solnym i z wodorotlenkiem sodu. Uzupe

ánij

podane schematy, wpisuj

ąc w ramki wzory produktów obu reakcji.

Zadanie 33. (2 pkt)

Skorupa jaja kurzego jest zbudowana z delikatnej siatki bia

ákowej i wypeániających ją

substancji nieorganicznych, g

áównie wĊglanu wapnia.

Na podstawie: Z. Sikorski, Chemiczne i funkcjonalne w

áaĞciwoĞci skáadników ĪywnoĞci, Warszawa 1996.

Zaprojektuj do

Ğwiadczenie, którego przebieg potwierdzi obecnoĞü wĊglanu wapnia

i bia

áka w skorupie jaja.

a) PodkreĞl wzór jednego odczynnika, którego uĪycie pozwoli zrealizowaü to zadanie.

NaOH

(aq) CuSO

4

(aq) HNO

3

(st

ĊĪ.) FeCl

3

(aq)

b) Opisz zmiany, jakie moĪna zaobserwowaü w czasie dziaáania na skorupĊ jaja

wybranego odczynnika,

Ğwiadczące o obecnoĞci w niej:

w

Ċglanu wapnia

bia

áka

CH

2

C

CH

2

C

O

OH

NH

2

+ HCl

CH

2

C

CH

2

C

O

OH

NH

2

+ NaOH

pobrano z www.sqlmedia.pl

Egzamin maturalny z chemii

Poziom podstawowy

14

BRUDNOPIS

pobrano z www.sqlmedia.pl