System finansowy państwa

System finansowy państwa to zbiór instytucji i specjalnych firm (np. banki) oraz ich wzajemne powiązania. Relacje między tymi podmiotami regulują przede wszystkim normy prawne. Samo państwo bierze czynny udział w tym systemie poprzez swoje instytucje. System finansowy państwa jest niezbędny do funkcjonowania państwa i jego wolnorynkowej gospodarki. Najważniejszymi elementami systemu finansowego państwa są system bankowy i system budżetowy. Od strony podmiotowej główną częścią systemu finansowego państwa są podmioty rynków finansowych.

Elementy rynków finansowych

Przedmiotowy podział rynku

Rynek towarów i usług

Rynek nieruchomości

Rynek pracy

Rynek finansowy

Głównymi podmiotami gospodarki są gospodarstwa domowe, firmy i państwo (organy władzy centralnej i samorządowej). Między tymi podmiotami występują różne relacje i powiązania. W tych relacjach między podmiotami potrzebny jest jakiś pośrednik i taką rolę pośrednika spełnia rynek finansowy. Na rynku finansowym dokonywane są różnego rodzaju umowy między podmiotami gospodarczymi w celu regulowania ich wzajemnych zobowiązań. Rynek finansowy umożliwia przepływ środków od podmiotów, które mają ich nadmiar do podmiotów potrzebujących (przepływ oszczędności na inwestycje).

Schemat powiązań i przepływów finansowych

Rynek finansowy

Rynek pieniężny

Rynek kapitałowy

Rynek ubezpieczeniowy

Rynek walutowy

Do podstawowych funkcji rynku finansowego zaliczamy:

• Funkcja alokacyjna (optymalne rozmieszczanie dostępnych środków finansowych danej gospodarce).

• Funkcja pozwalająca utrzymać płynność finansową uczestników rynku (zdolność podmiotów do wywiązywania się z ich bieżących zobowiązań finansowych).

• Funkcja minimalizująca ryzyko działalności gospodarczej.

• Funkcja transakcyjna.

Rynek finansowy dzielimy na:

• Rynek pieniężny - instrumentami tego rynku są bony skarbowe, bony komercyjne, weksle etc. Podmiotami tego rynku są przede wszystkim banki komercyjne.

• Rynek kapitałowy - jego instrumentami są akcje, obligacje (skarbowe, komunalne, firmowe, etc.) Podmiotami są giełdy papierów wartościowych, banki, domy maklerskie, państwo.

• Rynek instrumentów pochodnych - instrumentami są opcje, kontrakty terminowe. Podmiotami są banki i inne duże instytucje finansowe.

• Rynek walutowy - jego instrumentami są waluty zaś podmiotami banki, instytucje finansowe, państwo.

• Rynek ubezpieczeniowy - jego instrumentami są produkty ubezpieczeniowe a podmiotami towarzystwa ubezpieczeniowe i emerytalne.

Rynek pieniężny to najbardziej płynna część rynku finansowego. Transakcje zawierane na tym rynku są krótkie od jednego dnia do roku. Rynek ten umożliwia bieżące dostosowywanie płynności finansowej podmiotów gospodarczych. Ze względu na wielkość transakcji rynek ten dzielimy na hurtowy i detaliczny. Rynek hurtowy to przede wszystkim transakcje zawierane między bankami (transakcje lokat międzybankowych). Głównymi stopami tego rynku są: WIBOR - stopa wg której bank jest skłonny udzielać kredytów innym bankom oraz WIBID - stopa wg której bank jest gotów zapłacić za środki przyjęte do depozytu od innego banku. Rynek detaliczny dotyczy transakcji gospodarstw domowych i małych firm.

System bankowy

System bankowy to taka infrastruktura dla rynku finansowego. W gospodarkach wolnorynkowych system bankowy jest dwupoziomowy.

BANK CENTRALNY

BANKI KOMERCYJNE

Funkcje banku centralnego to:

1. Funkcja emisyjna (druk pieniądza i jego podaż).

2. Nadzór nad całym systemem bankowym (obecnie częściowo tę rolę przejęła KNF).

3. Przechowywanie i zarządzanie rezerwami krajowymi (złoto, waluty).

4. Gromadzenie i przechowywanie obowiązkowych rezerw banków komercyjnych.

5. Funkcja kredytowa i fiskalna wobec państwa.

Cele banku centralnego to:

1. Dbanie o stabilność wartości pieniądza (inflacja, kurs walutowy).

2. Dbanie o należyte funkcjonowanie i stabilizację całego systemu bankowego (razem z KNF).

3. Dbanie o długofalowy wzrost gospodarczy.

W gospodarkach wolnorynkowych banki centralne są niezależne od instytucji rządowych. NBP podlega Sejmowi, kadencyjność prezesa jest długa (6 lat) i są bardzo ograniczone możliwości jego odwołania. Bank centralny realizuje swoje cele poprzez politykę pieniężną. Jej głównymi elementami są wielkości stóp procentowych (RPP), wielkość rezerw obowiązkowych banków komercyjnych i ich wielkość oprocentowania. Stopy wyznaczane przez NBP to:

1. Stopa operacji otwartego rynku (stopa referencyjna) - stopa 7-dniowa w wymiarze nominalnym rocznym (obecnie 3,5%). Operacje otwartego rynku regulują bieżącą płynność banków komercyjnych. Bank centralny ma prawo do sprzedaży bankom komercyjnym papierów wartościowych Skarbu Państwa i prawo do odkupu tych papierów. Stopa referencyjna jest to minimalny próg kosztu zakupu tych papierów.

2. Stopa kredytu lombardowego - jest to minimalna stopa, po której bank centralny pożycza chwilowo pod zastaw pieniądze bankom komercyjnym. Obecnie wynosi 5%.

3. Stopa redyskonta weksli - stopa wg której bank centralny skupuje weksle od banków komercyjnych. Obecnie wynosi ona 3,75%.

4. Stopa lokat banków komercyjnych w banku centralnym. Obecnie 2%.

System budżetowy państwa

Budżet państwa to plan jego dochodów i wydatków (zwykle roczny). Na budżet państwa składa się budżet centralny i budżety samorządowe.

Do podstawowych funkcji budżetu centralnego państwa należą:

1. funkcja fiskalna (podatki),

2. funkcja redystrybucyjna (korekta pierwotnych dochodów),

3. funkcja alokacyjna (zmiany strukturalne, szkolnictwo, służba zdrowia,…),

4. funkcja stymulacyjna (zrównoważony wzrost gospodarczy).

Głównymi źródłami dochodu państwa są podatki (pośrednie i bezpośrednie). Podatki pośrednie są nakładane na towary i usługi (VAT), które nabywają konsumenci i firmy. Podatki bezpośrednie to podatki od dochodu i majątku (PIT, CIT).

W 2000 r. struktura dochodów budżetu Polski z tytułu podatków była następująca:

23,2 %-PIT, 6,9 CIT, 36,6 VAT, 29,4 FUS, 3,9 inne podatki.

Struktura wydatków: utrzymanie struktur państwa (bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne, wymiar sprawiedliwości, administracja), służba zdrowia, szkolnictwo, wydatki socjalne, obsługa długu publicznego etc.

Wg A. Smitha system podatkowy państwa powinien opierać się na następujących zasadach:

1. system podatkowy powinien być przejrzysty,

2. podatki powinny być sprawiedliwe i nie mogą być uciążliwe (nie mogą hamować przedsiębiorczości podatników),

3. sposoby i warunki płatności powinny być proste i wygodne dla podatników,

4. koszty funkcjonowania systemu podatkowego powinny być niskie.

Krzywa Laffera obrazuje zależność przychodów podatkowych od wielkości stopy podatkowej. Wg A. Laffera funkcja ta jest wklęsła i ma jedno maksimum.

1

---