1

Przedmiot: Zarządzanie systemami BHP

Temat nr 5: Ocena i ewentualna korekta stanowiska pracy na podstawie da-
nych fizjologicznych i biomechanicznych

Temat nr 6 :Wykorzystanie dokumentacji do projektowania i korygowania
elementów stanowisk pracy

Projektowanie stanowiska pracy biurowej zgodnie z zasadami ergonomii

Według wymagao BHP w pomieszczeniu przeznaczonym do pracy z komputerem na każdego pra-
cownika powinno przypadad minimum 13m³ wolnej objętości pomieszczenia, minimum 2m² wolnej
powierzchni podłogi, natomiast wysokośd pomieszczenia powinna wynosid minimum 3m (warunko-
wo 2,5m).

Można przyjąd, że minimalna powierzchnia pomieszczenia (wraz z umeblowaniem) przypadająca na
jedno stanowisko pracy powinna byd nie mniejsza, niż 8m².

Stanowisko pracy powinno byd umieszczone w taki sposób, aby zachowad minimalne odległości po-
między sąsiednimi monitorami (60 cm) oraz między pracownikiem a tyłem sąsiedniego monitora
(80cm). Nie zaleca się również umieszczania monitorów w odległości mniejszej niż 1m od okien (o ile
nie są wyposażone w żaluzje).

Dodatkowo ekran monitora powinien byd umieszczony prostopadle do padającego światła, dzięki
temu zredukuje się odblaski obniżające czytelnośd wyświetlanej zawartości.

Pojedyncze stanowisko pracy powinno byd zorganizowane w taki sposób, aby umożliwid pracowni-
kowi swobodny dostęp. Oznacza to, że należy zachowad minimum 60cm szerokości przejścia.

Ergonomia mebli biurowych

Bardzo istotnym faktem, który niestety nie zawsze jest rozpatrywany przy urządzaniu stanowisk pracy
jest wystrój wnętrz (nie tylko reprezentacyjnych). Często pracodawca nie widzi potrzeby dostosowy-
wania stanowiska pracy, przez co działa pośrednio na swoją niekorzyśd. Pracownik nie może wyko-
nywad swoich zadao w sposób efektywny, nie osiąga satysfakcji z wykonywanej pracy, przez co staje
się mniej produktywny.

a) Odpowiednia powierzchnia biurka Pracownik powinien mied dostęp do wszystkich często używa-
nych elementów wyposażenia stanowiska pracy w taki sposób, aby nie musiał wstawad lub wychylad
się z krzesła, a także aby miał zapewnioną swobodę ruchów. Przednia krawędź klawiatury powinna
byd oddalona od przedniej krawędzi biurka przynajmniej o 10 cm, umożliwiając w ten sposób swo-
bodne oparcie nadgarstków o blat biurka. Jeżeli jest to niemożliwe, zaleca się zastosowanie półki pod
klawiaturę Można przyjąd, że minimalne wymiary biurka powinny wynosid 120 x 70 cm. Dodatkowo
należy uwzględnid minimalną przestrzeo na nogi o szerokości minimum 80 cm. Doskonale w roli biu-
rek przeznaczonych do stanowisk komputerowych sprawdzają się biurka narożne, lub biurka krzywo-
liniowe

b) Odpowiednia stabilnośd biurka biurko powinno zapewniad solidne oparcie przedramion pracow-
nika. Dlatego ważne są solidna konstrukcja stelaża oraz wypoziomowanie biurka.

2

c) Dostępnośd często używanych przedmiotów w zasięgu ręki W celu zapewnienia użytkownikowi
możliwości swobodnego sięgania po najczęściej używane przedmioty nie należy kooczyd projektowa-
nia miejsca pracy na podstawowych elementach takich jak biurko i krzesło. W celu zwiększenia funk-
cjonalności stanowiska pracy zaleca się dodatkowe stosowanie nadstawek na biurka (nie stawiamy na
nich monitora, ponieważ górna krawędź ekranu nie może byd powyżej linii wzroku operatora) oraz
dostawek-łączników (zwiększają one powierzchnię użytkową biurka stanowiąc doskonałe miejsce do
zainstalowania np. peryferii komputerowych typu skaner czy mała drukarka).

d) Odpowiednia stabilnośd i funkcjonalnośd krzesła Bardzo często powodem uskarżania się pracow-
ników na bóle pleców, ramion i nóg jest używanie nieodpowiednich krzeseł. Krzesło spełniające wy-
magania ergonomii powinno byd stabilne (podstawa na kółkach o co najmniej pięciu punktach stycz-
ności z podłogą), posiadad regulację wysokości siedziska (45 ±5 cm), regulację wysokości oraz pochy-
lenia oparcia.

Warunki środowiskowe

Warunki środowiskowe są dośd często mało docenianym, jednak zarówno istotnym jak stosunki mię-
dzyludzkie oraz organizacja pracy czynnikiem wpływającym na subiektywny odbiór pracy przez pra-
cowników. Niestety na pewne czynniki pracodawca nie ma wpływu (np. brak możliwości zainstalo-
wania klimatyzacji, brak dźwiękoszczelnych okien itp), lecz w niektórych przypadkach okazuje się, że
za pomocą niewielkich nakładów finansowych można ograniczyd wpływ niekorzystnych warunków
środowiskowych.

Największym wrogiem pracownika jest hałas. Polskie Normy określają dopuszczalny poziom hałasu w
pomieszczeniach do pracy umysłowej bez mechanicznych i elektrycznych źródeł hałasu (np. pokój
programistów) na poziomie 45-50 dB/A, w pomieszczeniach typowo biurowych - 55-60 dB/A oraz w
pomieszczeniach dyspozytorskich (np. callcentre) na poziomie 65-70 dB/A.

Dlatego zaleca się stosowanie płyt dzielących (np. typu SCD-1...3) rozgradzających poszczególne sta-
nowiska pracy jako ekranów dźwiękowych. Posiadają one tę przewagę nad tradycyjnymi ściankami
działowymi, że są łatwe w montażu i demontażu, zajmują mniej miejsca. Dodatkowo ich wysokośd
zapewnia zachowanie pewnego poziomu pry- wartości pracownika, ale w żaden sposób nie powodu-
je efektu zamkniętego pomieszczenia. Kompromis ten uzyskano za pomocą odpowiednio dobranych
wymiarów, a także różnej wysokości płyt.

Kolejnymi czynnikami są temperatura i jakość powietrza. Zalecaną temperaturą panującą w biurach
jest ok. 20...24°C zimą i 23..26°C latem. Zaleca się również wymuszenie przepływu powietrza z pręd-
kością zbliżoną do 0,1 m/s. Taki przepływ zapewnia prawidłową wymianę powietrza oraz nie jest
odczuwany jako przeciąg.

Oświetlenie

W pomieszczeniach ze stanowiskami komputerowymi powinno stosowad się zasadę, że najlepszym
oświetleniem jest światło dzienne. Nie należy jednak ustawiad stanowiska w taki sposób, aby użyt-
kownik siedział przodem lub tyłem do okna.

W przypadku, gdy warunki oświetlenia naturalnego nie gwarantują odpowiedniego komfortu pracy
(ok. 300 lx dla typowej pracy biurowej i ok. 500 lx w przypadku pracy charakteryzującej się dużymi
wymaganiami wzrokowymi - np. wprowadzanie do baz komputerowych danych z dokumentów pa-
pierowych) zaleca się stosowanie światła sztucznego.

Oświetlenie sztuczne powinno przede wszystkim gwarantowad osiągnięcie odpowiedniego natężenia
światła (spełnienie norm) oraz powinno byd rozproszone. Dzięki temu uniknie się tzw. olśnieo oraz
powierzchnia pracy będzie równomiernie oświetlona. Nie należy dążyd do osiągnięcia w pomieszcze-
niu zbyt dużych natężeo oświetlenia, ponieważ w takim wypadku znaki na ekranie monitora stają się

3

mniej czytelne. Sednem sprawy jest osiągnięcie kompromisu, który umożliwi komfortową pracę
wszystkim pracownikom. Najprostszym sposobem jest umożliwienie niezależnego załączania po-
szczególnych lamp (lub ich sekcji).

W przypadku konieczności stosowania miejscowego oświetlenia należy pamiętad, że stosowane lam-
py biurowe muszą posiadad konstrukcję umożliwiającą maksymalną redukcję olśnienia. Nie zaleca się
stosowania dośd popularnych obecnie lamp halogenowych ze względu na fakt, że trudne jest osią-
gnięcie przyzwoitego współczynnika rozproszenia światła przy zachowaniu minimum powstawania
olśnieo. Konstrukcja takich lamp powoduje, że często światło lampki nie jest rozproszone, powoduje
więc powstawanie ostrych cieni na obszarze roboczym. Zbyt płytko osadzona żarówka odbija się od
powierzchni ekranu utrudniając lub wręcz uniemożliwiając pracę z komputerem.

Wymiary antropometryczne

Do kształtowania stanowiska pracy pod kątem wygody użytkownika i funkcjonalności projektowa-
nych elementów niezbędna jest znajomośd wymiarów człowieka, zwanych wymiarami antropome-
trycznymi. Ich wykorzystanie umożliwia ustalenie wielkości przestrzeni pracy, adekwatnych rozmia-
rów powierzchni pracy i jej wysokości, rozmiarów siedzisk i urządzeo pracowniczych oraz optymalne
rozmieszczenie wymienionych elementów, urządzeo sygnalizacyjnych i sterowniczych względem sie-
bie i względem użytkownika.

W praktyce istnieje podstawowa trudnośd, wynikająca ze znacznego zróżnicowania wymiarów (i in-
nych cech, jak siła) poszczególnych członków populacji. Jego podłożem może byd pochodzenie et-
niczne, płed, wzrost, rozwój, stadium wiekowe czy klasa społeczna i zawodowa. Wspomniana trud-
nośd uniemożliwia zasadniczo stworzenie optymalnego stanowiska pracy, którego ukształtowanie
przestrzeni pokrywałoby się z potrzebami wszystkich pracowników. Często w projektach uwzględnia
się oczywiście regulowalnośd pewnych elementów stanowiska pracy, która wyrównuje indywidualne
różnice, jednakże względy ekonomiczne i technologiczno-konstrukcyjne ograniczają możliwośd pełnej
adaptacyjności parametrów stanowiska do pracownika.

Rozkład częstości cech antropometrycznych

Rozkład częstości cech antropometrycznych zwykle przybiera postad rozkładu Gaussa. Dlatego też w
przypadku, gdy nie ma możliwości projektowania dla 100% populacji, zaleca się w literaturze przyję-
cie jako graniczne przy projektowaniu miejsca pracy, wartości cech odpowiadające 5 i 95 centylowi.
Ponieważ centyl jest punktem na skali ocen, poniżej lub powyżej którego znajduje się określony pro-
cent przypadków, 5 centyl będzie wyznaczał wartośd cechy, która jest przekroczona minimum przez
5%, a maksimum przez 95% populacji. Analogicznie wnioskując 95 centylowi będzie odpowiadała
wartośd cechy, którą przekracza zaledwie 5%, a nie osiąga aż 95% populacji.

Przedział ufności 95% lub 90% (jedna lub dwie wartości progowe) będzie oznaczał, że projekt stano-
wiska pracy będzie pomijał wymagania członków populacji o najmniejszych i/lub największych wy-
miarach (branych przez projektanta pod uwagę). Tym samym odsetek osób, dla których przestrzeo
stanowiska pracy nie będzie dostosowana wyniesie w przybliżeniu odpowiednio 5% i 10%.

4

Fizyczne modele człowieka

Model dwuwymiarowy

Najczęściej stosowane wzorce są profilem poprzecznym sylwetki człowieka. Najdogodniejsze w sto-
sowaniu są manekiny wykonane w takiej skali, w jakiej jest sporządzony rysunek projektowanego
układu lub jego makieta.

Model trójwymiarowy

Stosowany w zwłaszcza w stadium konwergencji i ewaluacji rozwiązao w projektowaniu, jak i podczas
prób dokonania korekty w istniejących już układach ergonomicznych. Są one wykonane w różnej skali
, do wymiarów człowieka włącznie. fantomy odpowiadające naturalnym wymiarom człowieka mogą
byd stosowane w odniesieniu do oryginalnych elementów stanowiska pracy, bądź też w odniesieniu
do urządzeo prototypowych.

Probanci

Są to osobnicy o prawidłowej budowie i proporcjach ciała, którzy swoimi wymiarami odpowiadają
wymiarom osobnika 5- , 50- , 95 - centylowych, dzięki czemu mogą byd wykorzystani do oceny stop-
nia dostosowania przestrzennego makiety ( skali 1:1) lub prototypu danego urządzenia do wymiarów
ciała i zakresów ruch człowieka będącego w określonej pozycji. Stosuje się je najczęściej w etapie
projektowania stanowisk pracy.

Komputerowa realizacja metody manekinów

Idea realizacji polega na tym , że w pamięci zewnętrznej komputera umieszcza się zbiór odcinków
obrazu stanowiska pracy oraz zbiory odcinków obrazów poszczególnych części manekina dwuwymia-
rowego. W najprostszych przypadkach można zamieścid w pamięci komputera jedynie punkty skrajne
z obrysu manekina, np. łokied , piętę itp. Możliwości ruchowe manekina są zdeterminowane punkta-
mi obrotu oraz ich zakresami kątowymi i odpowiednio zdefiniowane do ich wykorzystania w realizacji
komputerowej. Jeszcze lepsze wyniki otrzymuje się przy wykorzystaniu fantomów trójwymiarowych.

Laboratorium Ergonomii Politechniki Wrocławskiej udostępnia wersję demonstracyjną aplikacji o
nazwie Apolinex, pozwalającą na używanie komputerowego modelu człowieka w środowisku Auto-
CADa. Opis programu wraz z odnośnikiem do programu instalacyjnego Apolinexa znajduje się w sekcji
Autorskie programy komputerowe