KSIĘGA DANIELA

ROZDZIAŁ XI

ידמ:ה שוירד:ל תחא תנש:ב ינא:ו

Meda Dariusza_według pierwszym roku_w ja_A ← 11:1

׃ו:ל זועמ:ל:ו קיזחמ:ל ידמע

.nim_przy ochrony_dla_i podtrzymania_dla stanąłem

Analizując ten rozdział należy wziąć pod uwagę także wcześniejsze wprowadzenie: «I przyszedłem
[יתאבו], aby dać zrozumienie tobie [ךניבהל] o tym [תא], co przyjdzie [הרקי־רשא] na lud twój [ךמעל] w
ostateczne [תירחאב] dni [םימיה], ponieważ (pozostało) jeszcze [דוע־יכ] widzenie [ןוזח] na (te) dni
[םימיל]» (Daniela 10:14).

Informacje o tym, co spotkać ma naród żydowski w dniach ostatecznych przekazał Danielowi ktoś
podobny do postaci opisanej później w Księdze Objawienia (Daniela 10:5,6; por. Apokalipsa
1:13-15). To właśnie ktoś z wyglądu podobny do synów człowieczych w pierwszym roku Dariusza
Meda stanął przy Michale, księciu Anielskim, aby go podtrzymać i ochraniać (por. Da.7:13).

Persja

םידמע םיכלמ השלש דוע־הנה ך:ל דיגא תמא התע:ו

powstanie królów trzech jeszcze-Oto .tobie oznajmię prawdę teraz_A 11:2

לכ:מ לודג־רשע רישעי יעיבר:ה:ו סרפ:ל

.wszystkich_od większym-bogactwem wzbogaci się czwarty_ten_A .Persji_w

׃ןוי תוכלמ תא לכ:ה ריעי ו:רשע:ב ו:תקזח:כ:ו

.Jawanu królestwu przeciw wszystkich pobudzi ,swemu_bogactwu_dzięki siebie_wzmocni_gdy_A

Grecji

Proroctwo zostało przekazane Danielowi w trzecim roku Cyrusa (Da.10:1). Trzech kolejnych
królów to: Kambyzes II, Smerdis, Dariusz I. Czwartym okazał się Kserkses I. W celu podboju
Grecji zmobilizował ogromne zasoby Wschodu i ruszył przeciwko niej w roku 480 p.n.e., nie
osiągając zamierzonego celu.

Wizja ta nawiązuje jedynie do ważnych wydarzeń i osobistości. Pozostali królowie perscy zostają
pominięci i następuje przeskok czasowy o prawie 150 lat, aż do czasu panowania Aleksandra
Wielkiego 336-323 p.n.e. Podobne przeskoki w czasie wystąpią także w innych fragmentach tej
proroczej wizji. Nie powinno to nikogo dziwić. Zakończenie proroctwa sięga bowiem aż do dni
ostatnich i końcowego wielkiego ucisku.

Aleksander Wielki

רובג ךלמ דמע:ו

.mężny król powstanie_I 11:3

waleczny

׃ו:נוצר:כ השע:ו בר לשממ לשמ:ו

.swojej_woli_według będzie działał_I .wielkim panowaniem panować będzie_I

עברא:ל ץחת:ו ו:תוכלמ רבשת ו:דמע:כ:ו

cztery_na będzie podzielone_I

.jego_królestwo złamane będzie ,on_powstanie_gdy_A 11:4

ו:לשמ:כ אל:ו ו:תירחא:ל אל:ו םימש:ה תוחור

,jego_panowania_według nie_i jego_potomnych_dla nie_lecz ,nieba wiatry

׃הלא־דב:ל:מ םירחא:ל:ו ו:תוכלמ שתנת יכ לשמ רשא

.tych-spoza innych_dla_i jego_królestwo będzie wyrwane gdyż ,panował którym

Umocniwszy swe panowanie w Macedonii i dominację w Grecji, Aleksander rozpoczął w 334 r.
p.n.e. wielką wyprawę wojenną. Cechą charakterystyczną tego króla miała być odwaga.
Przymiotnik רובג kojarzy się z odwagą i walecznością. Tym przymiotnikiem określono wcześniej
także Gedeona, Jeftego i Dawida (Sędziów 6:12; 11:1; 1Samuela 16:18). Kurcjusz Rufus w Historii
Aleksandra Wielkiego pisze o nim, że gdy szturmował Tyr: „sam w stroju królewskim i błyszczącej
zbroi wszedł na najwyższą wierzę, co było dowodem wielkiej odwagi, bo przecież on jeden stawał
się celem pocisków”.
W swym pochodzie dotarł Aleksander aż do granic Indii. Przekonanie o własnej boskości
uzasadniało wprowadzenie przez Aleksandra rządów absolutnych. Umarł niespodziewanie po
krótkotrwałej chorobie w wieku 33 lat. Nagła śmierć Aleksandra, który nie pozostawił po sobie
prawowitego następcy, stała się przyczyną walk pomiędzy diadochami.
Obok tendencji utrzymania jedności państwa, zachowania go we władaniu dynastii Aleksandra W.,
patronowanej najpierw przez Perdikkasa oraz Greka Eumenesa, później przez Polyperchonta, w
końcu przez Antygonosa Monoftalmosa, do głosu zaczęły dochodzić tendencje separatystyczne,
wywołane ambicjami osobistymi diadochów. Czynnikiem ułatwiającym realizację tych planów było
wymordowanie całej rodziny królewskiej, a jej tragiczny koniec uznany został za dowód istnienia
losu, któremu podlegają nawet najwięksi władcy.
Antygonos i Demetriusz przyjęli tytuł królów (306 p.n.e.), a za ich przykładem uczynili to samo
Ptolemeusz, Lizymach, Kassander i Seleukos (305 p.n.e.). Te akty prawne oznaczały formalną
likwidację monarchii Aleksandra. Zresztą po wymordowaniu rodziny królewskiej zabrakło
pretekstu uzasadniającego obronę jedności monarchii. Z obawy przed Antygonidami pozostali
diadochowie zawarli przymierze i dzięki zwycięstwu pod Ipsos, zapewnili sobie niezawisłość.
Państwo Antygonosa zostało w znacznej części podzielone między zwycięzców. W miejsce pięciu
powstały zapowiedziane cztery monarchie: Ptolemeusza, na obszarze Egiptu, Palestyny, Fenicji i
Cypru, Seleukosa w Syrii, części Azji Mniejszej, Mezopotamii i Iranie, Lizymacha w Tracji i
zachodniej części Azji Mniejszej oraz Kassandra w Grecji i Macedonii.

Analizując historię, dobrze jest pamiętać o słowach Najwyższego: „czuwam nad moim słowem, aby
je wypełnić” (Jeremiasza 1:11,12). W celu realizacji swych postanowień, Bóg wywiera wpływ na
bieg historii. Można to dostrzec wyraźnie dzięki proroctwom, które zostały dane nie po to, byśmy
podziwiali Bożą zdolność przewidywania, lecz przede wszystkim po to, abyśmy uświadomili sobie
fakt, że On Najwyższy ma władzę nad biegiem wydarzeń (Daniela 4:14, BT). Nietrudno jest
zauważyć, że tego typu proroctwa wynikają nie tyle z Bożej zdolności przewidywania, ile z Jego
potęgi. Są po prostu postanowieniami Boga. To, co postanowił, pomyślnie realizuje. Nikt i nic nie
jest w stanie pokrzyżować Jego planów (Rodzaju 41:32; Izajasza 14:24,27; Daniela 11:36b; Dzieje
Apostolskie 2:23; Apokalipsa 17:17).

Ptolemeusz I - Seleukos I

w:yrv-Nm:w bgn:h-Klm qzxy:w 5

.jego_wodzów_jeden z_i południa–król urośnie w siłę_I

w:tlsmm br lsmm lsm:w w:yle qzxy:w

.jego_panowanie wielkim Panowaniem .będzie panować_I .niego_ponad urośnie w siłę_I

Appian w Historii rzymskiej pisał, że po zwycięstwie nad Demetriuszem w bitwie pod Gazą:
„Ptolemeusz wysłał natychmiast do Babilonu Seleukosa, aby objął tam rządy, i dał mu w tym celu
1000 piechoty i 3000 jeźdźców. Z tą nieznaczną garstką opanował Seleukos Babilonię, [...] i
wkrótce potem potężnie rozszerzył swe państwo. [...] Rozciągnął swe panowanie na Mezopotamię,
Armenię, część Kapadocji zwaną Seleukosową, na Persów, Partów, Baktrów, Arabów, Tapyrów,
Sogidanę, Archozję, Hyrkanię i inne ludy pograniczne aż do rzeki Indus, zawojowane przez
Aleksandra. W ten sposób w okresie po Aleksandrze granice jego państwa objęły większy obszar
Azji aniżeli za innych władców, bo wszystkie kraje w głębi Azji od Frygii aż po rzekę Indus
podlegały Seleukosowi”.

Antioch II - Berenike

awbt bgn:h-Klm tb:w wrbxty Myns Uq:l:w 6

przyjdzie południa-króla córka_i ,zwiążą się lat upływie_ po_A

xwk ruet-al:w Myrsym twve:l Nwpu:h Klm-la

,moc utrzyma się-nie_I .zgody uczynienia_dla północy króla-do

ayh Ntnt:w w:erz:w dmey al:w ewrz:h

ona będzie wydana_I .jego_ramię_także ostoi się

nie_i ramieniem_która

Myte:b h:qzxm:w h:dly:h:w h:yaybm:w

.czasach _(tych)_w ją_popierający_i jej_potomstwo_i ją_przyprowadzili_(którzy)_i

Ptolemeusz II wydał swą córkę Berenike za Antiocha II, króla północy. Po śmierci Ptolemeusza,
który był mocą jej ramienia, pierwsza żona Antiocha, Laodike, którą odtrącił, powróciła do niego,
po czym przyprawiła go o śmierć. Potem została wydana ona, jej syn oraz ci, którzy ją popierali. Na
tronie zasiadł syn Laodike – Seleukos II.

Ptolemeusz III - Seleukos II

lyx:h-la aby:w w:nk h:ysrs run:m dme:w 7

armia-potężna przyjdzie_I .jego_w miejsce jej_korzenia odrośli_z powstanie_I

qyzxh:w Mh:b hve:w Nwpu:h Klm zwem:b aby:w

.zatriumfuje_i nich_na rozliczy się_I .północy króla warownię_w wkroczy_i

M:tdmx ylk-Me Mh:ykon-Me Mh:yhla Mg:w 8

,ich_kosztownymi naczyniami_z ,ich_ofiarami-z ich_bogowie także_A

Nwpu:h Klm:m dmey Myns awh:w Myrum aby ybs:b bhz:w Pok

.północy króla_od ostoi się lata on_I .egipską pójdą niewolę_w złotem_i srebrem

Miejsce Ptolemeusza II zajął brat Berenike, Ptolemeusz III, który złupił królestwo Seleucydów i
pomścił śmierć siostry.

w:tmda-la bs:w bgn:h Klm twklm:b ab:w 9

.swojej_ziemi-do wróci_i ,południa króla królestwo_w wtargnie_I

Upokorzony Seleukos II odwzajemnił się uderzeniem. Wkroczył na terytorium króla południa, lecz
poniósł porażkę. Po haniebnej ucieczce, wycofał się z resztkami armii do swej stolicy, Antiochii. Po
nim wstąpił na tron jego syn, Seleukos III. Po okresie niespełna trzech lat został zamordowany i po
nim na tronie zasiadł jego brat Antioch III.

Antioch III - Ptolemeusz IV

Mybr Mylyx Nwmh wpoa:w wrgty {w:ynb:w} w:nb:w 10

.wielkich wojsk mnóstwo będzie zgromadzone_i przygotuje się do wojny {jego_synowie_a} jego_syn_A

bsy:w rbe:w Pjs:w awb ab:w

.powróci_i przejdzie_i zaleje_i wejdzie przychodząc_I

Po śmierci brata, Antioch III rusza na południe, aby odbić obszary zajęte przez króla południa.
Odzyskuje Seleucję, Celesyrię (Liban), Tyr, Ptolemais oraz wiele innych miast.

h:zem-de wrgty:w 10b

.jego_twierdzy-przeciw przygotuje się do wojny_I

W roku 217 p.n.e. Antioch III przybywa pod Rafię, nadgraniczną twierdzę egipską.

w:me Mxln:w auy:w bgn:h Klm rmrmty:w 11

,nim_z będzie walczył_i wyruszy_i południa król rozgniewa się_I

w:dy:b Nwmh:h Ntn:w br Nwmh dymeh:w Nwpu:h Klm-Me

.jego_rękę_w mnóstwo_to będzie wydane_i ,wielkie mnóstwo wystawi_I .północy królem-z

{mr:w} Mwry Nwmh:h avn:w 12

{wyniesie_i} wywyższy się ,mnóstwo_to zniesie_I

zwey al:w twabr lyph:w w:bbl

.zatriumfuje nie_lecz ,dziesiątki tysięcy powali_i ,jego_serce

Rozgniewany Ptolemeusz IV rusza przeciwko Antiochowi III, z liczącą 75.000 żołnierzy armią.
Oddziały Antiocha III liczyły 68.000 żołnierzy. Armia ta wpada w ręce Ptolemeusza IV, który nie
wyzyskuje jednak w pełni zwycięstwa. Na mocy podpisanego bezpośrednio potem porozumienia
Antioch zrzekł się wszystkich zdobyczy terytorialnych oprócz Seleucji.

Antioch III - Ptolemeusz V

Nwsar:h-Nm br Nwmh dymeh:w Nwpu:h Klm bs:w 13

.pierwsze_to-bardziej niż ,wielkie mnóstwo wystawi_i północy król wróci_I

awby Myns Myte:h Uq:l:w

,przyszedłszy lat ustalonych czasów upływie_po_I

dopełnieniu

br swkr:b:w lwdg lyx:b awb

.dużym dobytkiem_z_i wielkim wojskiem_z wejdzie

Po śmierci Ptolemeusza IV, Antioch III zawarł potajemny pakt z Filipem V, władcą
hellenistycznego królestwa Macedonii, w którym zaplanował podzieleniem się imperium

Ptolemeuszy (z wyjątkiem Egiptu). Kilkanaście lat po klęsce pod Rafią Antioch III rozpoczyna
kampanię przeciw królowi południa. Dysponując o wiele potężniejszą i świetnie zaopatrzoną armią,
wkracza do Fenicji i Syrii, zdobywa Gazę.

bgn:h Klm-le wdmey Mybr Mh:h Myte:b:w 14

,południa królowi-przeciw powstanie wielu owych czasach_w_I

Król południa musiał stawić czoło nie tylko wojskom Antiocha III i Filipa V, lecz także rozruchom
w samym Egipcie.

Nwzx dymeh:l wavny K:me yuyrp ynb:w 14b

,wizję wypełnić_aby ,podniosą się twego_ludu gwałtowni synowie_a

wlskn:w

.będą doprowadzani do potknięcia_lecz

Jest tu mowa o gwałtownych synach ludu Daniela. Tekst ten nie zapowiada jednak, jak sugeruje
wielu komentatorów, że ludzie ci powstaną przeciw królowi południa, lecz że podniosą się, aby
wypełnić przed czasem wizję. Ludzie ci zostali nazwani gwałtownikami. Ezechiel nazwał tak ludzi
rozlewających krew (18:10a):

Md Kps Uyrp-Nb dylwh:w Ez.18:10a

krew przelewającego ,gwałtownego-syna spłodził_A gdyby

Wyraz wizja [po aramejsku wzx chezev; po hebrajsku Nwzx chazown] występuje w tekście Daniela
m. in. w 7:1,2,7,13,15; 8:1,2,13,15,17,26; 9:24; 10:14; 11:14. Wizje te mówią m. in. o przyszłym
deptaniu ludu Bożego (Daniela 7:25; 8:24,25; 9:27b; 11:31). Wszystkie miały wypełnić się w
dalekiej przyszłości.

Jacy gwałtowni ludzie w czasach starożytnych podnieśli się, aby przed ustalonym czasem wypełnić
te natchnione wizje? Treść Pierwszej Księgi Machabejskiej wyraźnie wskazuje na Machabeuszy
(1:54; 6:7). Do dziś większość komentatorów uważa, że Machabeusze wypełnili wizje z Księgi
Daniela. Jezus jednak był innego zdania i stwierdził, że wizja Daniela mówiąca o deptaniu ludu
Bożego, wypełni się dopiero w przyszłości (Mateusza 24:15; por. Apokalipsa 11:2; 13:1-7).

Podobnie w XIX i XX wieku pojawiły się wśród chrześcijan osoby, które twierdziły, że to właśnie
na nich wypełnia się wizja z Księgi Daniela. Próbowali też zastosować do siebie cyfry podane w tej
Księdze (7:25; 8:14; 12:11,12). Ludzie ci, jak to zapowiedział Jezus, podawali się za pomazańców i
głosili, że wyznaczony czas jest blisko (Łukasza 21:8). Zgodnie z zapowiedzią Jezusa zwiedli wielu.

πολλοι γαρ ελευσονται επι τω ονοματι μου λεγοντες

Liczni bowiem przyjdą w - imieniu moim, mówiąc:

εγω ειμι ο χριστος και πολλους πλανησουσιν

Ja jestem – namaszczony i wielu zwiodą (Mt.24:5)

pomazaniec

πολλοι γαρ ελευσονται επι τω ονοματι μου λεγοντες εγω ειμι

liczni bowiem przyjdą w - imieniu moim, mówiąc: Ja jestem

και ο καιρος ηγγικεν μη πορευθητε οπισω αυτων

I - Wyznaczony czas przybliżył się. Nie podążajcie za nimi (Ł.21:8)
(sens: blisko jest)

twrubm rye dkl:w hllwo Kpsy:w Nwpu:h Klm aby:w 15

.warowne miasto zdobędzie_i wał oblężniczy usypie_i północy król przyjdzie_I

dme:l xk Nya:w w:yrxbm Me:w wdmey al bgn:h twerz:w

.ostać się_aby ,siły nie ma_i ,jego_doborowi ludzie_także ,ostoją się nie południa ramiona_I

przeciwstawić się oprą się

dmwe Nya:w w:nwur:k w:yla ab:h vey:w 16

stojącego nie ma_i ,swojej_woli_według niemu_przeciw przybędzie_który ,uczyni_I

w:dy:b h:lk:w ybu:h-Ura:b dmey:w w:ynp:l

.jego_ręku_w ona_cała_i ,ozdobnej-ziemi_w stanie_I .jego_obliczem_przed

Nieopodal Paneas (Cezarei Filipowej) Antioch III zmusił egipskiego wodza Skopasa oraz jego
doborowych żołnierzy do odwrotu. Ci schronili się w Sydonie. Tu usypał wały oblężnicze i zdobył
to miasto warowne. Antioch III działał według własnej woli, ponieważ wojska Ptolemeusza nie
były w stanie stawić mu oporu. Potem wkroczył do Jerozolimy i był witany przez jej mieszkańców.
Cała Judea przeszła w ręce króla północy.

w:twklm-lk Pqt:b awb:l w:ynp Mvy:w 17

.swego_królestwa-całego siłą_z wejść_aby ,swoje_oblicze skieruje_I

w:l-Nty Mysn:h tb:w hve:w w:me Myrsy:w

,mu-da kobiet córkę_I .będzie działał skutecznie_I .nim_z pogodzi się_I

hyht w:l-al:w dmet al:w h:tyxsh:l

.będzie niego_dla-nie_i będzie czyhać nie_Ale .go_zniszczyć_aby

nastawać por. Kpł.19:16

Po zagarnięciu Judei, Antioch III postanawia za pomocą sił całego swego królestwa wkroczyć do
Egiptu. Wtedy opiekunowie Ptolemeusza V zwracają się o pomoc do Rzymu. Przygotowując się do
wojny z Rzymem, Antioch III godzi się z Ptolemeuszem V. Po zawarciu pokoju w 195 p.n.e.
Antioch wszedł na stałe w posiadanie południowej Syrii (przez 100 lat bili się o nią Ptolemeusze i
Seleucydzi) i egipskich terenów w Azji Mniejszej. Daje mu za żonę córkę Kleopatrę w nadziei, że
za jej pomocą zniszczy go. Ta jednak nie realizuje planów ojca.

Antioch III kontra Rzym

Mybr dkl:w Myya:l w:ynp {msy:w} bsy:w 18

.wiele zdobędzie_i

,odległych krain_w stronę swoje_oblicze {skieruje_i} obróci_I

wybrzeży

w:tprx Nyuq tybsh:w

.jego_znieważanie wódz usunie_Lecz

dowódca

w:l bysy w:tprx ytlb w:l

.niego_na zawróci jego_Znieważanie .nic niego_Dla

mu odda

„W swej nienasyconej ekspansji zajął Antioch III w 198 p.n.e. część królestwa Pergamonu, w 197
p.n.e. – greckie miasta w Azji Mniejszej, a w 196 przekroczył Hellespont, dotarł do Tracji i
podporządkował sobie teren, który w 281 p.n.e. zdobył Seleukos I. Rozpoczęła się dyplomatyczna

wojna nerwów z Rzymem. Rzymianie wielokrotnie wysyłali poselstwa, domagając się, by Antioch
trzymał się z dala od Europy i zrzekł się wpływów w autonomicznych społeczeństwach Azji
Mniejszej. Spełnienie tych żądań oznaczałoby w praktyce rozpad zachodniej części imperium
Seleucydów. Antioch odmówił więc ich spełnienia. Napięcie w stosunkach z Rzymem wzrosło, gdy
wielki wódz kartagiński Hannibal, pobity przez Rzymian w drugiej wojnie punickiej, zbiegł z
Kartaginy w 195 p.n.e. i znalazłszy schronienie u Antiocha stał się jego doradcą. Antioch
zaproponował przymierze Filipowi Macedońskiemu, którego wcześniej opuścił, lecz zostało ono
odrzucone. Filip, Rodos, Prgamon i Związek Achajski sprzymierzyli się z Rzymem. Jedynie
Etolczycy, niezadowoleni ze wzrostu wpływów rzymskich w Grecji, widzieli w Antiochu
wyzwoliciela i uczynili go przywódcą swojego związku. Licząc na ich pomoc, Antioch jesienią 192
p.n.e. przybył do miasta Demetrias jedynie z 10,5 tys. żołnierzy i zajął Eubeę. Nie znalazł jednak
dużego poparcia w Grecji centralnej. W 191 p.n.e. Rzymianie w liczbie 20 tys. odcięli go od
posiłków w Tracji i oskrzydlili jego pozycje na drodze do Termopil (Grecja). Z resztką swoich
oddziałów uszedł Antioch do Chalkis na Eubei i stamtąd morzem popłynął do Efezu. Jego flotę
zniszczyły połączone siły morskie Rzymu, Rodos i Pergamonu. Nie napotkawszy oporu armia
rzymska przekroczyła Hellespont w 190 p.n.e. Antioch był teraz skłonny do negocjacji, których
podstawą były wcześniejsze żądania Rzymu, lecz Rzymianie obstawali, by wpierw opuścił tereny
na zachód od g. Tauros. Gdy Antioch odmówił, ostatecznie pokonali go w bitwie pod Magnezją
niedaleko g. Sipylos (armia Antiocha złożona z 70 tys. żołnierzy różnych narodowości walczyła
przeciwko trzydziestotysięcznej armii Rzymian i ich sprzymierzeńców). Choć Antioch mógł jeszcze
prowadzić wojnę we wschodnich prowincjach, zrzekł się roszczeń do swoich zdobyczy w Europie i
Azji na zachód od Tauros.” (Britannica Edycja Polska, tom 2).

„Pokój definitywny w Apamei, podyktowany na wiosnę r. 188 ‘Wielkiemu Królowi’ przez konsula
C. Manlinusa oraz komisję 10 senatorów, powtarzał postanowienia preliminarjów, podpisanych w
Sardes wkrótce po bitwie pod Magnesją, i oznaczał dla monarchji Seleukidów to samo, co pokój r.
196 dla Macedonji, t.j. koniec mocarstwowego stanowiska i zależność od Rzymu. Nie tyle straty
terytorjalne – Antiochos musiał odstąpić wszystkie swe posiadłości w Anatolji aż po góry Tauros –
oraz największa w dziejach świata starożytnego kontrybucja wojenna – 15.000 talentów [...] – co
klauzule polityczne i militarne traktatu były łańcuchem, wiążącym zwyciężonego do rydwanu
zwycięzców. Antiochos stał się ‘przyjacielem’, t.j. faktycznie wasalem Rzymu, nie wolno mu było
prowadzić wojny ani wchodzić w związki polityczne z państwami Europy czy świata egejskiego,
musiał wydać wszystkie słonie wojenne i przeważną część floty i wyrzec się na przyszłość
utrzymywania tych rodzajów broni (z wyjątkiem 10 statków wojennych) oraz rekrutowania
najemników w Grecji i w Azji Mniejszej aż po Tauros.” (Wielka Historja Powszechna, tom II,
Dzieje Greckie, 1934, s. 768).
Syryjska wojna

(192-188 p.n.e.), wojna między Rzymianami i królem syryjskim Antiochem III

Wielkim o panowanie nad wschodnią częścią basenu Morza Śródziemnego. W 191 p.n.e. Antioch
został pokonany przez Rzymian w wąwozie termopilskim, pod Magnezją w 190 p.n.e. poniósł
ostateczną klęskę w starciu ze Scypionem Azjatyckim. Przyjął ciężkie warunki pokojowe (pokój w
Apamei 188 p.n.e.), utracił Azję Mniejszą. Wojna syryjska spowodowała upadek znaczenia
monarchii Seleucydów.

w:ura yzwem:l w:ynp bsy:w 19

.swej_ziemi twierdzom_ku swoje_oblicze obróci_I

aumy al:w lpn:w lskn:w

.będzie znaleziony nie_i

upadnie_i potknie się_I

Pod koniec swego panowania Antioch III musiał łupić podległe mu twierdze i bogate świątynie, by
móc spłacić nałożony przez Rzym haracz. W 187 r. p.n.e. został zamordowany w Elimaidzie

podczas rabunkowej wyprawy przeciwko świątyni Bela.

Potknie się, upadnie i nie będzie znaleziony - to zdanie zapowiada, nie tylko upadek Antiocha III,
ale również upadek potęgi królestwa Seleucydów, występującego tu w roli króla północy (por. Ap.
18:21; Je.51:64).
Historycy przyznają: „Po złamaniu Antiocha III supremacja potężnej republiki italskiej zaciążyła
nad całym Wschodem greckim” (Wielka Historja Powszechna, tom III, 1934, s. 262). „Seleucydzi
po tym ciosie nie zdołali się już nigdy podźwignąć, stając się państwem zależnym od Rzymu. Kiedy
jeden z jego następców, Antioch IV Epifanes, wtargnął do Egiptu i nosił się z zamiarem opanowania
Aleksandrii, wystarczyła interwencja posła rzymskiego, by zmusić go do porzucenia
przedsięwzięcia” (Historia Powszechna Starożytność, 1979, Józef Wolski, s. 364).
„Od lat osiemdziesiątych III w. p.n.e. Seleukidzi ze zmiennym szczęściem toczyli wojny z
władcami Egiptu o południową Syrię i Palestynę. W dziejach tego konfliktu historycy wyróżniają
sześć tzw. wojen syryjskich, które toczyły się w latach 274-168. Podczas ostatniej wojny Antioch
IV Epifanes dotarł nawet do Aleksandrii, ale był to już okres, kiedy o biegu spraw w tym rejonie
świata śródziemnomorskiego decydował rzymski senat i Seleukida został zmuszony przez
rzymskich posłów do opuszczenia Egiptu.” (Historia Starożytna, praca zbiorowa pod redakcją
Marii Jaczynowskiej, 1999, s. 381).

Podobnie jak wcześniej w przypadku Persji, proroctwo nie zajmuje się wszystkimi królami z linii
Seleukosa, i znów mamy przeskok czasowy, tym razem ponad 150 letni, aż do okresu panowania
cezara Augusta.

Cezar August

twklm rdh vgwn rybem w:nk-le dme:w 20

.królestwa chwałę poborca sprawiający, że przejdzie jego-miejsce_na powstanie_I

ozdobę

hmxlm:b al:w Mypa:b al:w rbsy Mydxa Mymy:b:w

.

bitwie_w nie_i gniewie_w nie_ale ,będzie złamany kilku dniach_w_I

W późniejszym czasie Judea stała się prowincją rzymską, chwałą i ozdobą tego królestwa. August
w celach podatkowych nakazał przeprowadzić w prowincjach cenzus, czyli spis ludności i ustalenie
jej stanu posiadania. Ewangelista Łukasz pisze o tym w 2:1-5.
Daniel nie napisał, że król północy umrze „po kilku dniach”, od tego wydarzenia, lecz, że umrze w
nieokreślonej przyszłości „w dniach kilku”. Pod koniec lipca, w roku 14 n.e. August wyjechał z
Rzymu. Podróż odbiła się ujemnie na zdrowiu starca. 19 sierpnia, po krótkiej chorobie, „zmarł
spokojnie, nie odczuwając żadnych bólów. A takiej właśnie śmierci życzył sobie zawsze” (Cesarz
August, A. Krawczuk, Ossolineum, 1990, s. 272).

Wielu komentatorów sugeruje, że wiersz ten odnosi się do dwunastoletnich rządów Seleukosa IV
Filopatora (187-175), który odziedziczywszy po ojcu opłakany stan finansowy państwa, był
zmuszony posłać swego zaufanego ministra Heliodora do Jerozolimy (chwały królestwa), aby
przejął na rzecz króla skarbiec świątynny. Seleukos IV został podstępnie zamordowany przez
Heliodora. Zapowiedziany tu król miał jednak umrzeć śmiercią naturalną (nie w gniewie i nie w
bitwie). Opis ten nie pasuje więc absolutnie do Seleukosa IV. Treść wersetu 21 nie może zatem
odnosić się do panowania Antiocha IV Epifanesa.

Tyberiusz

twklm dwh w:yle wntn-al:w hzbn w:nk-le dme:w 21

.królewskiej chwały mu dadzą–nie_i ,wzgardzony jego_miejsce-na powstanie_I

por. 1Krn.29:25

twqlqlx:b twklm qyzxh:w hwls:b ab:w

.obłudy_za pomocą królestwo opanuje i pokoju_w przyjdzie_I

w:ynp:l:m wpjsy Pjs:h twerz:w 22

,jego_obliczem_przed będą zmiecione zalewały_które ramiona_I

tyrb dygn Mg:w wrbsy:w

.przymierza wódz także_i będą złamane_i

hmrm hvey w:yla twrbxth-Nm:w 23

podstęp uczyni ,niego_do przywiążą się-odkąd_I

ywg-jem:b Mue:w hle:w

.ludu-nielicznego_z pomocą wzmocni się_i wywyższy się_i

Gdy zaczęli dorastać wnukowie Augusta - Gajusz i Lucjusz, potencjalni następcy Augusta,
Tyberiusz wyjechał na Rodos. „Po pięciu latach rodyjskich wczasów Tyberiusz postanowił wrócić
do Rzymu, aby ułożyć – jak sam twierdził – sprawy domowe. Lecz August odpisał, by nie troszczył
się o tych, których tak ochoczo opuścił. A więc Tyberiusz stał się więźniem na wyspie! Powód
niełaski? Wśród innych przede wszystkim ten, że Tyberiusz nie był już potrzebny cesarzowi, skoro
dorastali wnukowie, Gajusz i Lucjusz. Podejrzewany o spiskowanie, jawnie pogardzany, żył w
strachu, lękając się każdego słowa, unikając kontaktów z ludźmi. [...] W 2 roku n.e. Tyberiusz
wreszcie mógł powrócić do Rzymu po siedmiu latach najpierw dobrowolnego, a potem
przymusowego wygnania. [...] Cesarz jednak zastrzegł, że Tyberiuszowi nie wolno brać udziału w
życiu politycznym” (POCZET CESARZY RZYMSKICH, A. Krawczuk, Iskry, 1986, s. 33).

Dopiero splot nieszczęśliwych wydarzeń doprowadził do wytypowania Tyberiusza. Pierwsze słowa
testamentu Augusta brzmiały: „Ponieważ okrutny los zabrał mi synów, Gajusza i Lucjusza, niechaj
mym spadkobiercą w dwu trzecich będzie Tyberiusz Juliusz Cezar”.

„Niemowlęciu wspaniałą przyszłość zapowiedział astrolog Skryboniusz, obiecując nawet władzę
królewską, lecz bez królewskich odznak” (ŻYWOTY CEZARÓW, Gajus Swetoniusz Trankwillus,
Ossolineum, 1987, s. 142). „Obojętny na objawy czci zewnętrznej nie przyjął żadnych
nadzwyczajnych zaszczytów” (Wielka Historja Powszechna, 1934, tom III, s. 585).

„Dowództwo nad armią i władzę trybuna ludowego przyznano mu już wcześniej, a August w
testamencie wyznaczył go również na głównego spadkobiercę swego majątku prywatnego.
Formalnie wszakże sprawy przedstawiały się inaczej. Państwo rzymskie niby nadal było republiką.
Nie istniały i nie mogły istnieć żadne zasady prawne, a tym bardziej tradycje ustanawiające, kto i w
jaki sposób ma przejmować władztwo. I czy w ogóle ma przejmować? Dlaczegoż by bowiem nie
powrócić do dawnej formy ustrojowej, kiedy to rzeczywiście rządził senat, wybierani urzędnicy,
zgromadzenia obywateli? August zmarł 19 sierpnia, Tyberiusz zaś zwlekał z formalnym objęciem
rządów do 17 września. Odpowiadał wykrętnie na prośby senatorów i przyjaciół, powtarzając: „Czy
zdajecie sobie sprawę, jaką to bestią jest władza? A gdy wreszcie ustąpił błagającym, oświadczył:

‘Nakłada mi się jarzmo złe i ciężkie, wierzę jednak, że będę mógł je złożyć, gdy uznacie za
wskazane dać odpoczynek starości’. Niechętni mu historycy starożytni twierdzą, że udawał niby
aktor”. (Poczet Cesarzy Rzymskich, A. Krawczuk, ss. 36,37). I tak w pokoju, bez wojny domowej,
opanował królestwo za pomocą obłudy

Wysłany przez Tyberiusza – Germanik powiódł legiony za Ren, rzucając postrach na Germanów. W
19 roku n.e. „groźny dla Rzymian władca Markomanów, Maroboduus, obalony został przez innego
pretendenta i musiał szukać schronienia na rzymskim terenie. Ten sam los spotkał z kolei i jego
następcę, a nawet sławiony oswobodziciel Germanji, Arminjusz, zginął zamordowany przez swoich
krewnych. [...] Niepokojone przez szereg lat południowe granice Afryki skutkiem napadów
koczowniczych plemion z głębi lądu zostały zabezpieczone przez rozbicie (w r.24) partyzantów
niejakiego Takfarinasa. [...] Równocześnie przez podsycanie waśni wewnętrznych w państwie
partyjskim i wysuwanie pretendentów do tronu skutecznie niweczono siły partyjskie, a wzmagano
nad Eufratem przewagę rzymską” (Wielka Historja Powszechna, 1934, t. III, ss. 584,585).

Także za rządów Tyberiusza został złamany Wódz przymierza – Jezus Chrystus (Łukasza 3:1).
Wodzem [dygn], Jezus został nazwany także w Księdze Izajasza 55:4, a w Księdze Daniela 9:25, 27a
– Pomazańcem Wodzem [dygn], który zawiera przymierze z wieloma. Już przez proroka Jeremiasza,
Bóg zapowiedział: „Oto nadchodzą dni - wyrocznia Jahwe - kiedy zawrę z domem Izraela i z
domem judzkim nowe przymierze” (Jeremiasza 31:31, BT). Pośrednikiem i wodzem tego
przymierza jest niewątpliwie Jezus Chrystus (Iz.42:6; 49:8; He.7:22; 8:6; 9:15; Ł.22:29).

„Zmiana tronu po śmierci Augusta dokonała się beż żadnych wstrząśnień. Tyberiusz, wyposażony
jeszcze za życia Augusta we władzę prokonsularną, która dawała mu naczelną komendę nad
wszystkimi siłami zbrojnymi, zaprzysiągł natychmiast wojska na swoje imię, a w Rzymie wszystkie
czynniki dawnego republikańskiego ustroju prześcigały się w objawach lojalności wobec nowego
władcy. Urzędnicy złożyli mu przysięgę wierności, a senat, który wezwał na posiedzenie na
podstawie przyznanej mu przez Augusta władzy trybuńskiej, zwrócił się doń z manifestacyjnymi
prośbami, aby objął opiekę nad rzecząpospolitą, zatwierdzając w ten sposób wolę zmarłego
cesarza” (Wielka Historja Powszechna, 1934, t. III, s. 582).

Przysięgą na wierność, związał Tyberiusz do siebie wojsko i urzędników (por. Ez.16:8; 17:13, NW).
W podstępny sposób pozbył się potencjalnych przeciwników. „Ewentualne niebezpieczeństwo,
jakie mogłoby się wyłonić ze strony Agrypy Postumusa, zostało usunięte radykalnie przez
sprzątnięcie tegoż ze świata, co zapewne nie stało się bez wiedzy nowego cesarza. Taki sam los
spotkał również matkę jego Julię” (Wielka Historja Powszechna, 1934, t. III, s. 583). Za radą
Sejana, w latach 21-23 Tyberiusz wzniósł koszary dla pretorianów (Castra Praetoria), leżące poza
miastem, ale w bezpośrednim jego sąsiedztwie. Dzięki pokaźnej sile wojskowej, która strzegła jego
interesów, uczynił się potężnym, a senat zepchnął do roli bezwolnego wykonawcy swej woli.

Tyberiusz i kolejni cesarze

awby hnydm ynmsm:b:w hwls:b 24

przybędzie kraju najtęższym_przeciw_także (czasie) pokoju_W

w:ytba twba:w w:ytba wve-al rsa hve:w

: jego_ojców ojcowie_i jego_ojcowie czynili nie którego ,uczyni_i

rwzby Mh:l swkr:w lls:w hzb

.rozdzieli ich_własność ,dobra_i zdobycz_i łup

te-de:w w:ytbsxm bsxy Myrubm le:w
.

ustalonego czasu-aż do_i to swoje_plany będzie obmyślał twierdzom przeciw_I

Tyberiusz nie atakował żadnych prowincji rzymskich. Wyraz ynmsm występuje także w tekstach:
Ps.78:31 i Iz.10:16, i odnosi się tu do ludzi wpływowych i zamożnych. Zwrot Mh:l można
przetłumaczyć: dla nich; ich; własność ich. Tu kontekst wskazuje na to drugie znaczenie (por. Rdz.
15:13; 43:27; 46:32; 47:1; 48:10, Księga Rodzaju, wydanie interlinearne). Za Tyberiusza
rozpoczęły się procesy o obrazę majestatu. „Oskarżenia wolno było wnosić każdemu, nawet
niewolnikowi i wyzwoleńcom [...] Ponieważ zaś oskarżyciel otrzymywał czwartą część majątku
skazanego, więc wytworzyła się obecnie klasa niemal zawodowych oskarżycieli, którzy węszyli za
sposobnością, by znaleźć jakąś ofiarę, wzbogacić się jej majątkiem i zyskać sobie łaskę cesarza
(Wielka Historja Powszechna, 1934, tom III, s. 588). Niektórzy historycy usprawiedliwiają
Tyberiusza: „Procesów toczyło się wiele, atmosfera w stolicy, zwłaszcza w domach kilkuset rodzin
senatorskich, musiała być ciężka i ponura, obraz zaś ówczesnych stosunków, nakreślony świetnym
piórem Tacyta, czyni wrażenie wstrząsające. Nie wolno zapominać, że to tylko część prawdy. W
rzeczywistości bowiem dramatyczne wydarzenia wciągały w swój wir tylko garstkę
najmożniejszych, miliony natomiast mieszkańców imperium żyły i gospodarowały spokojnie w
warunkach ładu i praworządności” (Poczet Cesarzy Rzymskich, A. Krawczuk, s. 42).

Aurelian kontra Zenobia

lwdg lyx:b bgn:h Klm-le w:bbl:w w:xk rey:w 25

.wielkim wojskiem_z południa królowi-przeciw swoje_serce_i swoją_moc pobudzi_I

dam-de Mwue:w lwdg-lyx:b hmxlm:l hrgty bgn:h Klm:w

,bardzo–aż ,licznym_i wielkim-wojskiem _z wojny_do uszykuje się południa król_Także

twbsxm w:yle wbsxy-yk dmey al:w

,spisek niemu_przeciwko uknują–gdyż ,ostoi się nie_ale

wh:wrbsy w:gb-tp ylka:w 26a

,go_złamią jego_wyśmienite potrawy jedzący_i

Z treści tego wersetu można się domyśleć, że choć król północy wygra to starcie z królem południa,
nie ostoi się, gdyż padnie ofiarą spisku ze strony bliskich mu osób, a w późniejszym czasie jego
armia będzie zmyta przez powódź wrogów. „Szczególnie groźnie przedstawiała się sytuacja na
Wschodzie, gdzie po śmierci Odenata żona jego Zenobja wraz z synem Waballatem, zwanym z
grecka Atenodoros, rządzili się jakby niezależni władcy. W r. 269 zagarnęli nawet pod swą władzę
Egipt [przejmując w ten sposób pałeczkę króla południa], a zarówno Klaudjusz [Klaudiusz II
Gocki], zajęty wojną z Gotami, jak i Aureljan, zaprzątnięty w pierwszych latach swych rządów
obroną Italji, musieli się pogodzić z tym faktem. Kiedy jednak Palmirejczycy sięgnęli już i do
Bitynji, a Atenodoros, zrzucając maskę, ogłosił się w r. 271 cesarzem, Aureljan, mając już wolne
ręce po złamaniu najazdów północnych barbarzyńców, wystąpił w r. 272 orężnie przeciw
zuchwałemu uzurpatorowi. Wyparci z Azji Mn. i Syrji Palmireńczycy po ciężkiej klęsce pod Emzą
cofnęli się do Palmiry, która po dłuższem oblężeniu kapitulowała na wieść, że królowa Zenobja w
czasie próby ucieczki do Persów wpadła w ręce Rzymian [...] Zenobja wywieziona została do
Rzymu, gdzie w r. 274 zdobiła triumf cesarski.” Później Aurelian ujarzmił też innych wrogów.
Planował również rozprawić się z Persami. „Zanim jednak dojechał do Bizancjum, padł w drodze
ofiarą sprzysiężenia oficerów, zagrożonych rzekomo przez niego (w sierpniu 275)” (Wielka
Historja Powszechna, 1934, tom III, ss. 786,787).

Zmierzch cesarstwa rzymskiego

Mybr Myllx wlpn:w Pwjsy w:lyx:w 26b

.wielu zabitych padnie_i będzie zmyte jego_wojsko_a

spłukane, zalane, zatopione

Tak kończy się opis potęgi Rzymu. Przypomina to opis z Księgi Daniela 9:26b:

ab:h dygn Me tyxsy sdq:h:w rye:h:w 9:26b

.przyjdzie_który ,władcy lud zniszczy świątynię_tą_i miasto_to_A

twmms turxn hmxlm Uq de:w Pjs:b w:uq:w

.spustoszenia Postanowione są .wojna końca aż do_I .powodzi_w jego_dopełnienie_Lecz

potop_przez

Druga część wersetu 26 zawiera informacje, że to nie król południa położy kres potędze
starożytnego króla północy, lecz że armia jego zostanie zmyta za sprawą symbolicznej powodzi, z
innego bliżej nie określonego kierunku (por. Da.11:22a; Iz.8:7,8; 17:12; Ap.12:15).
„Za następców Aureliana, zamordowanego przez żołnierzy, toczyły się nieprzerwane walki na
granicach z napierającymi Germanami” (Historia Powszechna Starożytności, J. Wolski, PWN,
1965, s. 371). Aż w końcu w V wieku pozbawione sił cesarstwo zachodnio-rzymskie nie było już w
stanie oprzeć się naporowi barbarzyńców i zostało zupełnie spustoszone.

Rosja i Anglia – od drugiej połowy XIX wieku

erm:l M:bbl Myklm:h Mh:yns:w 27

,wyrządzaniu szkody_skierują ku swoje_serca królowie_ci obaj_I

wrbdy bzk dxa Nxls-le:w

,będą mówić kłamstwo jednym stole-przy_i

dewm:l Uq dwe-yk xlut al:w

.wyznaczonego czasu_do kres (pozostał) jeszcze-ponieważ ,osiągną powodzenia nie_lecz

dopełnienie por. Rdz.45:11, Wujek

Treść tego wersetu nie dotyczy już okresu starożytności, lecz nawiązuje do końcowego okresu,
przed wyznaczonym czasem. Wskazuje na to wyraźnie informacja: „ponieważ pozostał jeszcze kres
do wyznaczonego czasu”.

Da.11:26 Da.11:27 Da.11:28 Da.11:29

↓ ↓ ↓ ↓

starożytność│ przeskok czasowy │dopełnienie do wyznaczonego czasu│ dzień Pański

↑ ↑ ↑

zmierzch cesarstwa rzymskiego druga połowa XIX wieku Ap. 1:10

Powyższy wykres nie zachowuje proporcji czasu! Nie służy też do ustalenia jakichkolwiek dat. Ma ułatwić zrozumienie
kwestii ostatniego przeskoku czasowego.

Słowa wersetu 27 podpowiadają też, że opisana tu rywalizacja pomiędzy obu królami rozstrzygnie
się dopiero w wyznaczonym czasie (por. Hab.2:3). Najpierw podczas III wojny światowej
wywyższy się król południa, później w wyniku IV zatriumfuje król północy.

W roku 1882 Anglia podporządkowała sobie Egipt, przejmując rolę króla południa. Mniej więcej,
w tym samym czasie Rosja zajęła pozycję króla północy, rozciągając swoje wpływy na terytoria,
które wcześniej należały do Seleukosa I. W 1907 r. doszło do układu angielsko-rosyjskiego,
rozgraniczającego strefy wpływów w Azji. Afganistan i południową Persję uznano za strefę
brytyjską, Persję północną za strefę rosyjską. W tym roku powstała też Ententa, Trójporozumienie
(Anglia, Francja i Rosja). Podczas I i II wojny światowej oba mocarstwa formalnie były
sojusznikami. Ich przyjaźń nigdy jednak nie była szczera. Żaden z nich do tej pory nie zatriumfował
też nad drugim.

Rosja po II wojnie światowej

lwdg swkr:b w:ura bsy:w 28a

.wielkimi dobrami_z swej_ziemi powróci do_I

hve:w sdq tyrb-le w:bbl:w

,będzie działał skutecznie_i ,świętemu przymierzu-przeciw jego_serce_A

I wojna światowa nie przyniosła Rosji korzyści. Zatriumfowała dopiero podczas II wojny
światowej. Rosjanie powrócili wówczas do siebie z wielką majętnością. Po wojnie tej przez wiele
lat król północy odnosił się wrogo do wszystkiego, co ma związek z prawdziwym Bogiem.
Wielu dziś zastanawia się, dlaczego nie powiódł się plan Stauffenberga? Niektórzy nazwali to
największym pechem XX wieku. Po zamachu 20 lipca 1944 roku Hitler uznał, że czuwa nad nim
opatrzność. Czy się mylił? Chyba nie. Postanowione było, nie tylko zwycięstwo Rosji, lecz także
to, że po tej wojnie Rosjanie wrócą do swojej ziemi z wielkimi dobrami ruchomymi. Aby tak się
stało, Niemcy po splądrowaniu Europy musieli walczyć aż do "gorzkiego końca" (por. Izajasza
10:5,6; Jeremiasza 51:20-24).

Czy tego typu proroctwa wynikają ze zdolności przewidywania? Jest to raczej pokaz potęgi Boga.
Już wiele tysięcy lat temu zaplanował On pewne sprawy. Jest na tyle potężny, by odpowiednio
sterować biegiem historii, tak, aby to, co postanowił, wypełniło się w każdym szczególe. Gdyby
Adolf Hitler posłuchał Mussoliniego i Japończyków, którzy już w 1943 radzili mu przerwać
działania wojenne, lub gdyby powiódł się trochę późniejszy zamach na jego życie, to proroctwo
zapewne nie wypełniłoby się. Ten nieudany pucz jest jednym z przykładów, pokazującym potęgę
Boga, oraz fakt, że czuwa On nad swoim słowem, aby je wypełnić (Jeremiasza 1:11,12; por. Da.
4:14,31,32, BT; Ps.119:119; Iz.51:6, BT). Można było się o tym przekonać, śledząc wypełnienie
wielu innych wcześniejszych zapowiedzi.

Rozpad Związku Radzieckiego

w:ura:l bs:w 11:28b

.swej_ziemi_do zawróci_i

Ten istotny szczegół też już się wypełnił. Garnizony rosyjskie powróciły do swej ziemi. Kolejne
szczegóły wizji wypełnią się dopiero w przyszłości.

Odbudowa imperium

bwsy dewm:l 29a

.powróci z powrotem wyznaczonego czasu_Według

W czasie wyznaczonym garnizony króla północy znów będą stacjonować poza granicami kraju
(Wyraz bwsy występuje m. in. w Kpł.14:43, 2Krl.20:10). Będzie to mocny dowód, że faktycznie
rozpoczął się dzień Pański (Ap.1:10a). Wiele proroctw biblijnych wypełniać będzie się wtedy w
zadziwiającym pośpiechu (por. Iz.48:3; Ez.12:21-28).

Król północy wkracza na południe

hnrxa:k:w hnsar:k hyht-al:w bgn:b ab:w 29b

.później_jak_i wcześniej_jak będzie-nie_ale ,południe_na wkroczy_I

Król północy nie zaatakuje bezpośrednio Zachodu. Wkroczy natomiast do jakiegoś kraju na
południe od swych granic. Nie powtórzy się tu jednak finał II wojny światowej, kiedy to Rosja
odniosła triumfalne zwycięstwo. Nie będzie też triumfu, jak po IV wojnie światowej (Da.11:40;
7:11; Ap.13:3).

Zachód przeciw Rosji

bs:w hakn:w Mytk Myyu w:b wab:w 30a

.zawróci_i będzie pognębiony_I .Kittim mieszkańcy wybrzeży niemu_przeciw przybędą_I

będzie poniżony, LXX mieszkańcy odległych krain
będzie upokorzony

Wyrażenie Myyu przypomina wyraz Myu = okręty, występujący w Lb.24:24 i Ez.30:9; oraz wyraz Myya = wyspy, odległe
krainy (→ Iz.41:5; 42:4). W Psalmie 72:9a znajdujemy zapowiedź, że przed Jezusem pokłonią się Myyu. New English
Translation tłumaczy Myyu na coastlands = wybrzeża, w znaczeniu mieszkańców odległych krain.

Mieszkańcy wybrzeży Kittim przedstawiają tu dzisiejszą Unię Europejską (por. Liczb 24:23,24; Je.
2:10). Król północy otrzyma potężne ciosy i upadnie na duchu. Nie powtórzy błędu, który popełnił
podczas II wojny światowej Adolf Hitler, dzięki czemu mogły spełnić się prorocze słowa z Księgi
Daniela 11:28. Nie będzie walczyć do upadłego i zawróci. Rosja nie będzie więc okupowana.

O wojnie tej mówił też Jezus (Mt.24:7). Zapowiedziana była już w Księdze Liczb 24:23,24. Jest też
o niej mowa w Księdze Objawienia (6:4). Zaczną się wtedy naprawdę trudne czasy (Mt.24:7,8).

Król północy przeciw świętemu przymierzu

hve:w sdwq-tyrb-le Mez:w 30b

.będzie działał skutecznie_I .świętemu-przymierzu-przeciw gniewnie oburzy się_I

sdq tyrb ybze-le Nby:w bs:w

.święte przymierze porzucających_na zwróci uwagę_i ,zawróci_I

Po II wojnie światowej król północy był wrogo nastawiony do świętego przymierza. Po III wojnie
światowej będzie pod tym względem jeszcze gorzej (por. Mt.24:9). Zapowiedź: „i zawróci”
wskazuje tu na zmianę kierunku działania (por. Je.18:8). Po długoletnim okresie wrogości wobec
tych, którzy służą prawdziwemu Bogu, król północy zwróci uwagę na tych, którzy porzucili święte
przymierze. Ci zapewne wykorzystają tą zmianę w stosunku do siebie, aby podszczuwać przeciwko
wiernym Bogu (Ap.11:8; 17:1,2,6,18). Będzie to sygnał ostrzegawczy przed wielkim uciskiem,
który spadnie na symboliczną Jerozolimę (Ap.11:2).

Wielki ucisk „Jerozolimy”

zwem:h sdqm:h wllx:w wdmey wn:m:m My:erz:w 31a

.schronieniem_które święte miejsce będzie sprofanowane_i podniesie się niego_od morza_ramię_I

zbezczeszczone

dymt:h wryoh:w

.codzienna ofiara zostanie usunięta_I

Ramię morza (ramiona = twerz) to przypominające wielką falę, pochodzące od króla północy
bezbożne siły (por. Iz.57:20; Ł.21:25; Ap.8:8,9; 13:1; 16:3). Siły te (bezbożni) podniosą się
(wzrosną) i rzucą na mniejszości chrześcijańskie. Ich działalność zostanie zupełnie sparaliżowana.
Zaatakowani zostaną także ci, którzy do tej pory byli pod ochroną Boga (por. Ps.37:39; Iz.25:4; Ap.
11:2,7,8).

Powierzenie władzy „ohydzie spustoszenia”

Mmwsm Uwqs:h wntn:w 31b

.powodująca spustoszenie ohyda będzie desygnowana_I

ustanowiona (w sensie powierzenia władzy, stanowiska)

Spustoszenie siać będzie wtedy także ohyda [Uwqs:h]. Tym terminem pisarze biblijni określali
bożki pogańskie. Tu jednak chodzi o twór polityczny = coś, co przypomina rząd światowy.
Dokładniej opisany jest on w Księdze Objawienia 13:1,2,7,8. Przedstawiony jest tu jako bestia. Ten
ogólnoświatowy twór stopniowo będzie otrzymywał coraz większy zakres władzy. Otrzyma władzę
nad każdym narodem i stanie się przedmiotem bałwochwalczej czci. Wyrażenie wntn w tym
kontekście oznacza powierzenie władzy, stanowiska (por. Ez.33:2b; 2Krn.25:16a; 2Krl.23:5a). Ten
polityczny bożek zostanie desygnowany zaraz po 42 miesięcznym ucisku symbolicznej Jerozolimy
(Da.12:11; Ap.13:7).

Walka z mniejszościami chrześcijańskimi

twqlx:b Pynxy tyrb yeysrm:w 32

,pochlebstwa_przez splugawi przymierze łamiących_A

skala

wve:w wqzxy w:yhla yedy Me:w

.będzie działał skutecznie_i wzmocni się swego_Boga znający lud_ale

wlskn:w Mybr:l wnyby Me ylykvm:w 33

będą doprowadzani do potknięcia_lecz ,wielu_dla będą udzielać zrozumienia ludu rozumni_A

Mymy hzb:b:w ybs:b hbhl:b:w brx:b

.czas (jakiś) rabunek_przez_i uwięzienie_przez płomień_przez_i miecz_przez

jem rze wrzey M:lskh:b:w 34

.znikomą pomocą będą wsparci ,ich_będą doprowadzać do potknięcia_gdy_A

twqlqlx:b Mybr Mh:yle wwln:w

.obłudzie_w wielu nich_do przyłączy się_I

Mh:b Pwru:l wlsky Mylykvm:h-Nm:w 35

nich_wśród rafinacji_dla ,potykać się będzie odznaczających się zrozumieniem–część z_I

Ps.12:7; Je.6:29 upadać będzie

dewm:l dwe-yk Uq te-de Nbl:l:w rrb:l:w

.czasu wyznaczonego_do jeszcze–bo ,dopełni się ustalony czas–aż ,wybielenia_dla_i oczyszczenia_dla_i

Wyraz Uq odpowiada także greckiemu plhrow = dopełnić się w sensie dobiegać kresu, kończyć,
wypełnić. Ewangelista Łukasz użył tego wyrazu w 21:24b:

kai ierousalhm estai patoumenh upo eynwn

A Jerozoloima będzie deptana ze strony narodów,

acri ou plhrwywsin kairoi eynwn

aż dopóki dopełnią się wyznaczone czasy narodów.

Te wyjątkowo brutalne doświadczenia rozpoczną się i skończą w ustalonym czasie (Mt.24:22).
Jezus zapowiedział, że „Jerozolima będzie deptana przez narody, aż się dopełnią wyznaczone czasy
narodów (czasy pogan)” (Ł.21:24b). Deptanie, to symbol ucisku (Iz.10:6; 28:18). Będzie on trwał
przez wyznaczony czas = 42 miesiące = czas, czasy i połowę czasu (Ap.11:2; 12:6,14; 13:5). Daniel
pisał o tym okresie czasu także w siódmym rozdziale w kontekście ataku ze strony małego rogu =
króla południa:

Nde glp:w Nynde:w Nde-de h:dy:b Nwbhyty:w 7:25

.czasu połowy_i czasów_i czasu–aż do jego_rękę_w będą wydani_i

kairou hmisu_kai kairwn_kai kairou_ewv autou_ceiri_en doyhsetai_kai Septuaginta

Będzie to sąd nad domem Bożym. Ci, którzy wezmą udział w tym deptaniu, będą osądzeni później
(Jl.3:26, BW; [4:21, BT]; Da.7:25,26; Iz.51:22,23).

Rosja przed IV wojną światową

la-lk-le ldgty:w Mmwrty:w Klm:h w:nwur:k hve:w 36a

.boga-każdego-ponad wywyższy się_I .wyniesie się_I .król_ten swojej_woli_według będzie działał_I

Władzę w Rosji w tym czasie sprawować będzie dyktator, rządzący na wzór Aleksandra Wielkiego.
Rosja stanie się wtedy potęgą militarną. To do tego dyktatora skierowane są słowa z Księgi
Ezechiela 38:7:

hta K:l Nkh:w Nkh 7

ty ,siebie_dla uzbrój się_i Stań się bardzo mocnym

rmsm:l Mh:l tyyh:w K:yle Mylhqn:h K:lhq-lk:w

.straż_jako nich_dla będziesz_i tobie_przy zgromadzone twoje_zgromadzenie_całe_i

ochrony_dla
Neh.4:9,22,23

Dalej Daniel opisuje jego nastawienie do wszelkiego rodzaju kultu religijnego:

twalpn rbdy Myla la le:w 36b

.rzeczy niesamowite będzie mówił bogów Boga na_I

htven hurxn yk Mez hlk-de xyluh:w

.będzie wykonane ,co postanowione gdyż ,gniew dopełni się–aż ,osiągnie powodzenie_I

potępianie

Mysn tdmx-le:w Nyby al w:ytba yhla-le:w 37

kobiet ulubieńca-na_i będzie zwracał uwagi nie swoich_ojców boga-na_I

ldgty lk-le yk Nyby al hwla-lk-le:w

.wywyższy się każdego-ponad gdyż ,będzie zwracał uwagi nie boga-żadnego-na_i

Bogiem dla tego dyktatora będzie potęga militarna. Temu bogu poświęci uwagę i bogactwo. Prorok
Habakuk ostrzega:

w:hla:l w:xk wz Msa:w 1:11b

.jego_bóg_jako jego_potęga którego ,ściągnie na siebie winę_lecz

Świetnie oddany jest ten tekst w Biblii Poznańskiej. Czytamy tu: „Ale ściąga na siebie winę, kto w
własnej potędze widzi swego boga”. Dalej w tekście Daniela czytamy:

dbky w:nk-le Myzem hla:l:w 38

.będzie okazywał cześć jego_miejsce-na fortyfikacji boga_wobec_I

dbky w:ytba wh:edy-al rsa hwla:l:w

będzie okazywał cześć jego_ojcowie go_znali-nie którego ,boga_wobec_I

twdmx:b:w hrqy Nba:b:w Pok:b:w bhz:b

.kosztowności_za pomocą_i wartościowych kamieni_za pomocą_i pieniędzy_za pomocą_i złota_za pomocą

rykh rsa rkn hwla-Me Myzem yrubm:l hve:w 39

pozna Których .obcym bogiem_z fortyfikacjom obronnym_przeciw będzie działał skutecznie_I

ryxm:b qlx:w hmda:w Mybr:b M:lysmh:w dwbk hbry

.zapłatę_za dział_i ziemia_a ,wieloma_nad ich_obdarzy władzą_i chwałą obdarzy wielką

por. 1Sam.30:24

Współczesne fortyfikacje nie są murami i twierdzami z kamienia i żelazobetonu. To skomplikowane
systemy elektroniczne. Ten dyktator będzie militarystą. Nie będzie żałował funduszy na tworzenie
nowych, nieznanych wcześniej rodzajów broni. Będzie działał skutecznie. Swoich znajomych
obdarzy wielką władzą. Pozwoli też armii na plądrowanie i grabież.

IV wojna światowa

bgn:h Klm w:me xgnty Uq te:b:w 40

.południa król nim_z będzie się bódł końca czasie_w_A

zetrze się

bkr:b Nwpu:h Klm w:yle retvy:w

wozami bojowymi_z północy król niemu_przeciw uderzy jak huragan_I

rbe:w Pjs:w twura:b ab:w twbr twyna:b:w Mysrp:b:w

.przejdzie_i zaleje_i obce kraje_w wkroczy_I .licznymi okrętami_z_i jeźdźcami_z_i

Podczas IV wojny światowej król północy zatriumfuje. Okupować będzie wiele krain. Do wojny tej

nawiązuje wiele tekstów biblijnych (Ł.21:25; Iz.5:26-30; Mt.24:29; Da.7:11; Ap.13:3; Ez.32:2-16;
Hab.1:5-17; Ap.6:12; Sof.1:14-18; Jl.2:1-11). Jeźdźcy, o których tu mowa tym razem dosiądą
samoloty bojowe. W Księdze Habakuka 1:8, zapowiedziano:

w:ysrp wsp:w bre ybaz:m wdx:w w:yowo Myrmn:m wlq:w

jego_jeźdźcy szeroko rozciągną się _i

wieczornych wilków_od groźniejsze_i

jego_konie lampartów_od

będą szybsze_A

lwka:l sx rsn:k wpey waby qwxr:m w:ysrp:w

.żeru_do spieszący orzeł_jak przylecą ,przyciągną daleka_z jego_jeźdźcy_a

opadną

Okupacja Izraela

wlsky twbr:w ybu:h Ura:b ab:w 41

.upadnie wielu_i ozdobną ziemię_w wkroczy_I

Nwme ynb tysar:w bawm:w Mwda w:dy:m wjlmy hla:w

.Ammona synowie pierwsi_i Moab_i Edom :jego_ręki_z ujdą ci_A

Król północy okupować będzie również Izrael (Ez.39:23-29). Część sąsiadów Izraela uniknie tej
okupacji.

Triumf króla północy

hjylp:l hyht al Myrum Ura:w twura:b w:dy xlsy:w 42

.ocalenia_dla będzie nie egipska ziemia_I .krainy_na swoją_rękę wyciągnie_I

lk:b:w Pok:h:w bhz:h ynmkm:b lsm:w 43

wszystkimi_nad_i srebra_i złota (ukrytymi) skarbami_nad zapanuje_I

w:ydeum:b Mysk:w Mybl:w Myrum twdmx

.jego_pochodzie_w Kuszyci_i Libijczycy_A .Egiptu przedmiotami pożądania

Być może Daniel pisze tu o literalnym Egipcie. Jednakże Egipt w niektórych fragmentach Biblii
symbolizuje króla południa (por. Ez.32:2-11). W każdym bądź razie król południa otrzyma wtedy
śmiertelną ranę (por. Ap.13:3a; Da.7:11). Wśród sojuszników Rosji znajdą się w tym czasie
Libijczycy i Kuszyci.

Preludium wielkiego ucisku

Nwpu:m:w xrzm:m wh:lhby twems:w 44

.północy_z_i wschodu_ze go_przerażą wieści_Lecz

Mybr Myrxh:l:w dymsh:l hldg amx:b auy:w

.wielu obłożyć klątwą_aby_i mordować_aby ,wielką wściekłością_z wyruszy_I

zupełnie zniszczyć

sdq-ybu-rh:l Mymy Nyb w:ndpa ylha ejy:w 45

,świętej-ozdoby-górze_przy ,morzami pomiędzy swojej_kwatery namioty ustawi_I

w:l rzwe Nya:w w:uq-de ab:w

.niego_dla pomocy nie będzie_i jego_kres-już nadejdzie_ale

Czasownik Myrxh występuje m. in. w Joz.8:26; 10:35; 10:40; 11:12, BP; 2Krn.20:23.

Przerażające dla tego dyktatora wieści ze wschodu i z północy, to prawdopodobnie wieści z góry
Syjon, związane z wydarzeniami opisanymi w Mt.24:30,31 (por. Ps.48:2; Iz.41:25). Król północy
przygotuje się wtedy do ostatecznej rozprawy z ludem Bożym [Izraelem] (por. Ap.16:13-16).

ROZDZIAŁ XII

Wielki ucisk

K:me ynb-le dme:h lwdg:h rv:h lakym dmey ayh:h te:b:w 1

.twojego_ludu synów_dla stojący w obronie wielki książę-ów ,Michał stanie w obronie owym czasie_w_A

ayh:h te:h de ywg twyh:m htyhn-al rsa hru te htyh:w

.owego czasu aż do naród był_odkąd było_nie którego ,ucisku czas będzie_I

rpo:b bwtk aumn:h-lk K:me jlmy ayh:h te:b:w

.księdze_w zapisany znaleziony_każdy ,twój_lud będzie wybawiony owym czasie_w_I

zarejestrowany uratowany, oszczędzony

O tym ostatnim ataku na lud Boży piszą też inni pisarze biblijni (Jl.2:15-20; Ez.38:1 – 39:20; Zch.
14:2-15; Ap.17:14).

Ocalony zostanie każdy, który znajdzie się zapisany w księdze życia (Ap.7:9-15; Jl.3:5,

BT; Zch.14:16).

Zmartwychwstanie

wuyqy rpe-tmda ynsy:m Mybr:w 2

,obudzi się prochu-ziemi śpiących_z wielu_I

Mlwe Nward:l twprx:l hla:w Mlwe yyx:l hla

.wiecznej odrazy_dla ,hańby_dla drudzy_a ,wiecznego życia_do jedni

pośmiewiska, zniewagi, obelgi

Daniel nie pisze, że zmartwychwstaną wszyscy, lecz że zmartwychwstanie wielu. Nie wszyscy
zmartwychwstali osiągną też życie wieczne. Niektórych spotka hańba, wieczna odraza i w końcu
wieczne zniszczenie (Mt.12:36,37; 10:15; 11:22; 12:41,42; Rz.2:5-8,16). Będzie to również czas
odpłaty dla sprawiedliwych (Ł.8:17; 14:14; 1Tm.5:24,25).

Nagroda dla wnikliwych

eyqr:h rhz:k wrhzy Mylkvm:h:w 3

,firmamentu blask_jak świecić będą wnikliwi_A

de:w Mlwe:l Mybkwk:k Mybr:h yqydum:w

.na zawsze_i wieki_na ,gwiazdy_jak ,wielu czyniący sprawiedliwymi_a

rpo:h Mtx:w Myrbd:h Mto laynd hta:w 4

,księgę_tą zapieczętuj_i słowa_te trzymaj w tajemnicy Danielu ty_A

rzeczy, sprawy emfraxov = zatkaj, zamknij LXX

ted:h hbrt:w Mybr wjjsy Uq te-de

.zrozumienie pomnoży się_dlatego ,wielu Badać będzie .dopełni się ustalony czas–aż

wzrośnie

Zwrot Uq te-de występuje w Biblii trzy razy. Po raz pierwszy pojawia się w tekście Daniela
11:35, gdzie jest mowa o ustalonym czasie ucisku symbolicznej Jerozolimy. Później ten zwrot
pojawia się jeszcze tylko dwa razy, w Daniela 12:4 i 12:9. Można go tu także przetłumaczyć: „aż
ustalony czas [deptania Jerozolimy] dopełni się”. Dopiero po wypełnieniu tego proroctwa, należący
do mniejszości chrześcijańskich zrozumieją sens tej wizji.
Podobna zapowiedź zawarta jest w też Księdze Izajasza 6:9-13. Również ta wizja, o podobnej
zresztą treści stanie się zrozumiała dla zniewolonych przez symboliczne kobiety dopiero po jej
wypełnieniu (Ez.13:23; 34:10). Jednakże ci, którymi posługuje się Bóg, mieli zrozumieć tą wizję
wcześniej (Am.3:7; Ap.11:3,4). Dzięki wnikliwym studiom, które podjąć miało wielu, wzrosnąć
miało zrozumienie.

Okres deptania Jerozolimy

Mydme Myrxa Myns hnh:w laynd yna ytyar:w 5

,stojących innych dwóch oto_i Daniel ja zobaczyłem_I

ray:h tpv:l h:nh dxa:w ray:h tpv:l h:nh dxa

.rzeki_tej

brzegu_przy tam inny_i rzeki_tej brzegu_przy tu

jeden

lem:m rsa Mydb:h swbl sya:l rmay:w 6

górze_w który ,szatami lnianymi odzianego męża_do powiedziałem_I

twalp:h Uq ytm-de ray:h ymym:l

?nadzwyczajnych wydarzeń_tych kres Jak długo :rzeki_tej wodach_przy

dopełnienie

ray:h ymym:l lem:m rsa Mydb:h swbl sya:h-ta emsa:w 7

rzeki_tej wodach_przy ,górze_w który ,szatami lnianymi odzianego męża_tego usłyszałem_I

Mlwe:h yx:b ebsy:w Myms:h-la w:lamv:w w:nymy Mry:w

,wiecznie Żyjącego_na przysiągł_i niebiosom_ku swoją_lewą rękę_i swoją_prawicę podniósł_i

yux:w Mydewm dewm:l yk

.połowy_i wyznaczonych czasów ,wyznaczonego czasu_do że

kairou_hmisu_kai kairwn kairon_eiv oti Septuaginta

hla-lk hnylkt sdq-Me-dy Upn twlk:k:w

.to–wszystko wypełni się ,świętego-ludu-ręki rozbijanie (na kawałki) dopełni się_gdy_A

skończy się mocy, siły roztrzaskiwanie skończy się, dokona się

Powyższy fragment nawiązuje do dwóch kulminacyjnych wydarzeń:

1) Ucisku, który spadnie na mniejszości chrześcijańskie.
2) Końcowego ataku na Izrael. W tym ostatnim, największym ucisku dopełni się

roztrzaskiwanie ręki (siły) ludu świętego. Wtedy też wypełni się do końca wizja, którą
otrzymał Daniel.

Warunek zrozumienia

hla tyrxa hm y:nda hrma:w Nyba al:w ytems yna:w 8

?tym później po co ,mój_Panie :powiedziałem_i ,rozumiałem nie_ale ,słyszałem ja_A

Mymto-yk laynd Kl rmay:w 9

zamknięte są-ponieważ ,Danielu idź :powiedział_I

Uq te-de Myrbd:h Mymtx:w

.dopełni się ustalony czas-aż słowa_te zapieczętowane_i

ukryte, zatrzymane w tajemnicy

Myesr weysrh:w Mybr wpruy:w wnblty:w wrrbty 10

.niegodziwi będą działać niegodziwie_Ale .wielu wypróbowanych w ogniu_i wybielonych_i Będzie oczyszczonych

wnyby Mylkvm:h:w Myesr-lk wnyby al:w

.będą mieli zrozumienie wnikliwi_lecz ,niegodziwi-wszyscy będą mieli zrozumienia nie_I

Wielu spośród mniejszości chrześcijańskich zrozumie tą wizję dopiero po jej wypełnieniu, gdy
dopełni się ustalony czas deptania Jerozolimy. Aby

zrozumieć w pełni tą wizję, potrzebna jest

wnikliwość i duch, którego Bóg udziela tym, którzy są Mu posłuszni (Dz.5:32; Da.5:11,12).

Termin desygnowania ohydy spustoszenia

Mms Uwqs tt:l:w dymt:h rowh te:m:w 11

,spustoszenia ohydy desygnowania_do_i ,codziennej ofiary usunięcia ustalonego czasu_od_A

ustanowienia (powierzenia władzy) odjęcia kairou, LXX

Myest:w Mytam Pla Mymy

.dziewięćdziesiąt_i dwieście tysiąc dni

Znajdujemy tu informację o tym, kiedy zostanie ustanowiona (desygnowana) ohyda spustoszenia =
rząd światowy. Ustalenie tej daty będzie możliwe jednak dopiero w dniu, w którym zostanie odjęta
codzienna ofiara, a więc w dniu, w którym zostaną zabici dwaj świadkowie = zostanie zahamowana
działalność tych, którymi rzeczywiście posługuje się Bóg (Ap.11:7).

Termin nagrody

hsmx:w Mysls twam sls Pla Mymy:l eygy:w hkxm:h yrsa 12

.pięciu_i trzydzieści ,sto trzy razy ,tysiąc dni_do sięgnie_i czeka_który ,Błogosławiony będzie

doczekać_aby ,czekający (cierpliwie) Szczęśliwy

Nymy:h Uq:l K:lrg:l dmet:w xwnt:w Uq:l Kl hta:w 13

.prawicy_na ,końcu_przy swego_losu_do powstaniesz_I .spoczniesz_I .końca_do idź ty_A

klhron

= dziedzictwa, LXX

Czasownik

eygy występuje też w Iz.8:8; Zch.14:5.

Konstrukcja Nymy:h

występuje w Biblii 12 razy, zawsze w

odniesieniu do prawej strony (por. Rdz.13:9; Ez.1:10).

Na wytrwałych i czekających cierpliwie po 42 miesięcznym deptaniu czeka wspaniała nagroda.
Pisali o niej też inni (Ap.11:11,12). Daniel podaje dokładny termin wypełnienia tej obietnicy.
Prawdopodobnie i tu punktem początkowym odliczania, będzie dzień usunięcia codziennej ofiary.
My dziś żyjący, podobnie jak Daniel spoczniemy. Kto wytrwa do końca w prawym postępowaniu,
zapłatę otrzyma przy zmartwychwstaniu sprawiedliwych (Ł.14:14). Użyty w tekście termin po
prawicy, kojarzy się z przyszłą, uprzywilejowaną pozycją (por. Rdz.48:13,14; He.11:35; Mt.22:44;
Dz.2:34; 1P.3:22; Mt.25:34).