Z. Łyko – Wstęp do Pisma Świętego

Rozdział jedenasty

KSIĘGA PROROCKA

„Pismo Święte jest własnością całego świata. Toteż treść jego od najdawniejszych czasów przekracza
językowe granice, w których ją kształtowano (...) Takiej księgi w dziejach ludzkich nie było. Cóż więc
dziwnego, że wyciągają się po nią ręce i z potrzeby, i z ciekawości we wszystkich czasach, krajach i
językach świata. Szczególnie w epokach trudnych, stawiających człowieka przed wielkimi
odpowiedzialnymi zadaniami, w epokach wymagających sił i odnowy wewnętrznej, wyciągają się po
nią ludzkie ręce jako do źródła, z którego może spłynąć pomoc w trudnościach życia” (Maria
Kossowska, „Biblia w języku Polskim”, s. 8).

Trzecią część Nowego Testamentu – część prorocką – stanowi jedna tylko nowotestamentalna księga
prorocka. Jest nią Apokalipsa, zwana Objawieniem św. Jana, ostatnia księga Pisma Świętego.

I. ANALOGIA

Nowy Testament stanowi strukturalną analogię w stosunku do Starego Testamentu. Jak bowiem Stary
Testament dzieli się na księgi – historyczne, dydaktyczne i prorockie, tak samo w Nowym
Testamencie występują te same kategorie pism – historyczne, dydaktyczne i prorockie, z tą tylko
różnicą, że część prorocką zamyka wyłącznie jedna księga.

Podział ten posiada wyłącznie teoretyczny sens, chociaż fakt ten nie wyklucza także aspektu praktycz-
nego, ułatwiającego myślowe ogarnięcie podstawowych kategorii treściowych Biblii i lepszą ich
percepcję.

II. ISTOTA PROFETYZMU NOWOTESTAMENTALNEGO

Nowotestamentalny profetyzm jest w swej istocie identyczny z profetyzmem starotestamentalnym.
Źródłem jego jest charyzmat prorocki udzielany przez Boga swym wybrańcom. Charyzmatem
prorockim obdarzeni byli wszyscy bez wyjątku apostołowie, czego dowodem jest występowanie w
ich, znanych nam pismach, wchodzących w skład kanonu nowotestamentalnego, licznych fragmentów
profetycznych.

Charyzmat ten znany był także w jeszcze szerszym zakresie pierwotnemu Kościołowi
chrześcijańskiemu i występował zarówno w kategoriach darów duchowych, jak i w życiu i
działalności Kościoła. Do grona proroków nowotestamentalnych należeli: Anna prorokini, Agabus i
cztery córki ewangelisty Filipa, nie mówiąc już o apostołach i samym Chrystusie, który był przecież
ucieleśnionym Synem Bożym i Słowem żywota.

III. ZNACZENIE

Nowotestamentalna księga prorocka, jaką jest Apokalipsa, czyli Objawienie św. Jana, niepomiernie
wzbogaca cały Nowy Testament. Ukazuje bowiem „to, co ma się stać” (1,1.19), jest zatem
profetycznym zarysem przyszłości, sięgającym aż do końca czasów i ustanowienia wiekuistego
królestwa Bożego. W ten sposób stanowi cenne uzupełnienie ewangelicznego poselstwa Chrystusa i
nauczania apostolskiego.

Jeśli księgi Starego Testamentu przedstawiają zarys dziejów świata i Kościoła od stworzenia do
czasów przedchrystusowych, Ewangelie – zarys życia i działania Chrystusa, a Dzieje Apostolskie i
Listy Apostolskie – działalność i naukę apostołów, to Objawienie św. Jana zawiera profetyczny zarys
dziejów nowotestamentalnych aż do końca czasów.

Dzięki takiemu układowi treści Pismo Święte staje się w pełni księgą Bożych objawień, prowadzącą
nas od początku do końca, od starej ziemi do ziemi nowej, od raju utraconego do raju odzyskanego.
Zawiera pełnię Bożego Objawienia nadprzyrodzonego, obejmującego podstawowe wiadomości,
dotyczące przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, spraw Boga i człowieka, religii, życia i pracy, a w
konsekwencji tworzy mocny fundament wiary i moralności chrześcijańskiej.

Jakie treści zawiera Apokalipsa? Kto był jej autorem? W jakich okolicznościach księga ta powstała?
Jaki jest zarys jej treści? Zagadnienia te będą przedmiotem końcowego paragrafu naszych rozważań.

§ 1. OBJAWIENIE ŚW. JANA

I. NAZWA

Najstarsze manuskrypty Nowego Testamentu, podobnie zresztą jak pisma Ojców Kościoła z
Ireneuszem na czele (130–203), określają tę księgę nazwą Apokalypsis Joanou, czyli „Apokalipsą
Jana”. Inne nazwy zostały utworzone w czasie późniejszym. Greckie słowo apokalypsis znaczy
„objawienie”, „odkrycie”, „odsłonięcie”, zarówno w odniesieniu do rzeczy materialnych, jak i w
znaczeniu przenośnym, a w literaturze religijnej – „objawienie przyszłości”. Stąd nazwa księgi w języ-
ku polskim: „Objawienie św. Jana”. Apokalipsa lub apokaliptyka stanowiła charakterystyczny rodzaj
literatury religijnej, zwanej literaturą apokaliptyczną, występującej szczególnie wśród Żydów na
przełomie obu testamentów, jak również wśród niektórych pisarzy chrześcijańskich we wczesnym
okresie dziejów Kościoła.

II. TREŚĆ

Treścią Objawienia św. Jana jest – zgodnie ze wstępnym wyjaśnieniem Apokalipsy – „to, co ma się
stać wkrótce” (1,1), albo też to, „co jest, i co się stanie potem” (1,19). Po wstępnym przedstawieniu
istoty zawartego poselstwa, pochodzącego od Boga Ojca poprzez Chrystusa i anioła przewodnika
(1,1–3), ap. Jan opisuje treść otrzymanych wizji (l–22) wraz z dedykacją do siedmiu zborów (1,4–8).
Ukazuje obraz siedmiu świeczników i przechadzającego się wśród nich Chrystusa, po czym
przedstawia treść listów skierowanych przez Chrystusa do siedmiu zborów małoazjatyckich (1,9–
3,22).
Potem przedstawiona została niebieska uroczystość przekazania przez Boga Ojca Barankowi-
Chrystusowi księgi tajemnic Bożych, zapieczętowanej siedmioma pieczęciami, oraz wydarzenia
rozgrywające się i towarzyszące przełamywaniu poszczególnych pieczęci (4,1–8,1). Dalej następuje
wizja siedmiu trębaczy i wypełniające się karzące dekrety Boże (8,2–14,19), przy czym w obrębie
tych wizji występuje jeszcze wizja anioła z otwartą księgą (10,1–11) oraz działalność dwóch świad-
ków, prorokujących w worach, i bestii z otchłani (11,1–14), jak również otwartej świątyni niebieskiej
ze skrzynią przymierza (11,15–19).

W dalszej kolejności ap. Jan opisuje dzieje niewiasty „odzianej w słońce” (12,1–18), wizje dwóch
zwierząt-bestii (13,1–18) i triumf Baranka (14,1–5), a wreszcie wizje trzech aniołów lecących przez
środek nieba (14,6–13) i żniwo świata (14,14–20).

Następnym kompleksem wizji, to wizja siedmiu aniołów, dzierżących siedem czasz gniewu Bożego
(15,1–16,21), sąd wielkiej nierządnicy i zwierzęcia, na którym niewiasta siedzi (17,1–18), upadek
Babilonu (18,1–24) i triumf Baranka (19, 1–21).

Ostatnia część Apokalipsy zawiera wizję tysiącletniego więzienia szatana i tysiącletniego panowania
Chrystusa (20, l–10), sądu ostatecznego (20,11–15) i nowej ziemi (21,1–22,5). Zakończenie zawiera
zapowiedź rychłego przyjścia Chrystusa, wezwanie Ducha Świętego i uwagi, dotyczące samej księgi.

III. AUTORSTWO

Autor Objawienia św. Jana wielokrotnie przedstawia się imieniem „Jan” (1,1,4,9,21,2; 22,8). Grecka

forma tego imienia Joannes (Łuk. 1,13) jest pospolitym imieniem hebrajskiego Jochanan, często
występującego w Księgach Starego Testamentu, apokryfach i dziełach Józefa Flawiusza.
Charakteryzuje to autora jako Żyda.

1. IMIĘ CZY PSEUDONIM?

Szereg dowodów wewnętrznych, znajdujących się w księdze, wskazuje na to, że imię Jan jest
rzeczywistym imieniem autora, a nie jego pseudonimem, często występującym w nazwach wielu
żydowskich i wczesnochrześcijańskich dzieł literatury apokaliptycznej. Autor Objawienia św. Jana
bowiem nie usiłuje przedstawić siebie jako osoby wybitnej, zajmującej eksponowane stanowisko w
Kościele, a więc np. wielkiego apostoła czy kogoś innego z grona Jezusowego czy apostolskiego.

Twórcy judejskich lub chrześcijańskich apokalips przybierali najczęściej imiona patriarchów,
proroków lub apostołów, a to celem nadania swym pismom szczególnego autorytetu. Jeśliby autor
Objawienia posłużył się imieniem „Jana” jako swym pseudonimem, to należałoby oczekiwać dążenia
do szczególnego wyeksponowania stanowiska apostolskiego. Tymczasem w Apokalipsie w ogóle nie
zostało wspomniane apostolskie stanowisko Jana, a skromne oświadczenie autora, że imię jego jest
Jan, „wasz brat” (1,9), stanowi zdecydowany dowód autentyzmu imienia. Pisarz musiał być tak dobrze
znany ówczesnym zborom, że wystarczyło podanie samego imienia dla swej identyfikacji i
wzbudzenia zaufania do przedstawionych wizji.

Ponadto trzeba pamiętać, że praktyka posługiwania się pseudonimami nie miała miejsca w okresie
czynnego profetyzmu. Pseudonimami posługiwano się w okresach pozaprorockich, a więc w czasach
II w. przed Chr. do II w. po Chr. przede wszystkim w kręgach judaistycznych, celem nadania
„wizjom” apokaliptycznym większego autorytetu. W czasach apostolskich nie kwitła chrześcijańska
apokaliptyka, nie zachodziła zatem potrzeba posługiwania się pseudonimami. Apokalipsa Jana, która
powstała pod koniec I w. po Chr. nie musiała zatem uciekać się do pseudonimu. Księga jest więc dzie-
łem nie tylko chrześcijanina z kręgów judeochrześcijańskich, ale także męża, którego faktycznym
imieniem było imię Jan. Lecz kim był ów Jan, autor Apokalipsy?

2. CZY JAN, APOSTOŁ?

Nowy Testament przytacza kilka następujących osób o imieniu Jan: 1° Jana Chrzciciela (Mat. 3,1), 2°
Jana, syna Zebedeusza (Mat. 4,21), 3° Jana Marka (Dz.Ap. 12,12) i 4° Jana z otoczenia arcykapłana
Annasza (Dz.Ap. 4,6).

Z pewnością Jan Chrzciciel nie mógł być autorem Objawienia, gdyż zmarł jeszcze przed
ukrzyżowaniem Chrystusa (Mar. 6,27–29). Nie mógł nim być Jan z otoczenia arcykapłana Annasza,
ponieważ nie wiadomo czy kiedykolwiek został chrześcijaninem. Nie mógł też nim być Jan Marek,
gdyż styl i słownictwo Markowe, występujące w Ewangelii św. Marka, różnią się znacznie od stylu
Objawienia św. Jana.

W ten sposób dochodzimy do Jana, syna Zebedeuszowego, brata Jakuba, jednego z dwunastu
apostołów, należącego do najbliższego otoczenia Jezusa. Autor określił siebie również mianem „sługi”
(1,1) oraz „uczestnika w ucisku i w królestwie i w cierpliwym wytrwaniu przy Jezusie” (1,9). W
Apokalipsie został określony mianem „proroka” (22,9). Sam nie posługiwał się autorytetem
apostolskim, co również wskazuje na ap. Jana. Wszystko to dowodzi, że autorem Objawienia św. Jana
był ap. Jan.

3. STAROŻYTNE ŚWIADECTWA

Starożytne chrześcijaństwo prawie jednogłośnie przypisywało autorstwo Apokalipsy ap. Janowi.
Wielu z chrześcijańskich pisarzy pierwszych wieków podzielało ten pogląd. Pogląd ten podzielali: w
II w. po Chr. – Justyn Męczennik (zm. 165), Ireneusz z Lyonu (zm. 202), Polikrates z Efezu, w III w.
po Chr. – Hipolit Rzymski (zm. 235), Klemens Aleksandryjski (zm. 215), Tertulian (zm. 220),

Orygenes (zm. 254), w IV w. – św. Wiktoryn (zm. 304), Atanazy (zm. 373) i Bazyli Wielki (zm. 397).
Autorstwo Janowe Apokalipsy potwierdza także fragment Muratoriego

1

. Tradycja

wczesnochrześcijańska stwierdza również, że ostatnie lata swego życia ap. Jan spędzał w Efezie. Fakt
ten uzasadnia przesłanie pozdrowień do zborów Małej Azji (1,4).

4. GŁOSY PRZECIWNE

We wczesnym chrześcijaństwie pojawiły się także głosy przeciwne Janowemu autorstwu Objawienia,
ale nie były w stanie zagrozić autentyzmowi i kanoniczności tej księgi w sposób definitywny, a to
wobec powszechnej i tradycyjnej opinii wczesnego Kościoła chrześcijańskiego.

Głosy przeciwne pojawiły się najpierw w Rzymie i pochodziły od Marcjona i Gajusa (lub Kajusa).
Marcjon odrzucił Apokalipsę, gdyż miała być rzekomo przepojona Starym Testamentem,
symbolizmem i podobno jakimiś błędami

2

. Gajus (Kajus) zaś był działającym za pontyfikatu biskupa

Zefiryna (198–217), wybitnego przeciwnika montaizmu, prezbiterem, który przypisywał autorstwo
Apokalipsy herezjasze Kerinthosowi

3

. Głównym jednak przeciwnikiem Janowego autorstwa

Apokalipsy był, znajdujący się zresztą pod wpływem Gajusa, Dionizy Wielki (248–264), biskup
Aleksandrii, wybitny przeciwnik chiliazmu. Uważał, że Apokalipsa jest dziełem Jana, człowieka
świętego, ale nie ap. Jana, syna Zebedeusza. Posłużył się on dwoma następującymi argumentami: po
pierwsze – autor Apokalipsy używa imienia Jan, czego nie czynił Jan ewangelista; po drugie – między
Apokalipsą i czwartą Ewangelią występują różnice w zakresie języka, stylu oraz doktryny

4

. Po tej

samej linii poszedł także Euzebiusz z Cezarei (zm. 340), słynny historyk kościelny, który poparł
Dionizego i tendencyjnie zinterpretował wypowiedź Papiasza dotyczącą Jana, wskazując na istnienie
w Efezie rzekomo dwóch Janów, i sądząc, że Apokalipsę napisał prezbiter Jan, występujący w Efezie,
ale nie ap. Jan.

Opinia wczesnochrześcijańskiej krytyki odżyła ponownie w XIX w. w kołach protestanckich.
Szczególnie popularna jest w tych kołach dawna opinia Euzebiusza jakoby Apokalipsę napisał
prezbiter Jan z Efezu, a nie ap. Jan ewangelista

6

.

We współczesnej jednak ogólnochrześcijańskiej biblistyce Janowe autorstwo Apokalipsy jest
twierdzeniem zdecydowanie przeważającym

6

.

5. OBRONA JANOWEGO AUTORSTWA APOKALIPSY

Szczególne znaczenie dla obrony autorstwa ap. Jana przedstawia świadectwo Ireneusza, który znał
osobiście Polikarpa, biskupa efeskiego, współczesnego ap. Janowi i Papiaszowi. Polikarp wspomina
tylko jednego Jana Apostoła i wyraźnie stwierdza, że ten właśnie Jan napisał Księgę Objawienia

7

. Co

do różnic językowych i doktrynalnych, to trzeba pamiętać o okolicznościach, w jakich były pisane
obie księgi, oraz o różnej ich tematyce. Ap. Jan wyraźnie stwierdził w Apokalipsie, że był na „wyspie,
zwanej Patmos, z powodu zwiastowania Słowa Bożego i świadczenia o Jezusie” (1,9).

W samotności i odosobnieniu zdany był wyłącznie na własną, nie najlepszą zresztą greczyznę, nic
więc dziwnego, że język obu ksiąg nie jest identyczny, że w Objawieniu nie ma tylu idiomów, że
występuje tam wiele semityzmów, że wreszcie zdarzają się wyrażenia niegramatyczne itp. Poszcze-
gólne sceny były przypuszczalnie opisywane na żywo, w trakcie wizji prorockiej (10,4), albo też
bezpośrednio po niej, co również nie mogło sprzyjać precyzji literackiej. Uwzględnić trzeba jeszcze i
ten fakt, że Księgę Objawienia pisał Jan sam na wyspie Patmos, podczas gdy Ewangelię pisał w Efezie
w asyście sekretarzy i wierzących współpracowników. Ważnym elementem jest także odmienność
treści związana z odmiennością tematyczną księgi.

Zresztą pomiędzy Objawieniem św. Jana a Ewangelią Jana występują nie tylko różnice, ale także
liczne podobieństwa, świadczące na korzyść Janowego autorstwa księgi. Za tym jednym autorstwem
Ewangelii i Objawienia przemawiają również powtarzające się w obu księgach te same słowa i zwro-
ty, jak np. „woda żywa” (21,6; 22,17; Jan 4,10; 7,38), „kto pragnie niech przyjdzie” (22,17; Jan 7,37),

„oblicze” (1,16; Jan 7,24; 11,44), „zachowywać moje słowo” (3,8.10; 22,7.9; Jan 8,31. 52.55;
14,23,24; 15,20; 17,6; 1 Jan 2,5), „jego imię” (6,8; Jan 1,6; 3,1). Interesujące jest także porównanie
5,6 – Jan 1,29 oraz 19,13 – Jan 1,1; 1 Jan 5,7.

Jakkolwiek wśród biblistów nadal podnoszone są argumenty przeciwne Janowemu autorstwu Księgi
Objawienia, to jednak trzeba pamiętać, że o wiele więcej jest argumentów na rzecz Janowego
autorstwa księgi niż przeciw jemu.

6. JĘZYK I STYL

Język Apokalipsy jest najbardziej poślednią greczyzną ze wszystkich pism Nowego Testamentu i pism
Janowych

8

. Słownictwo nie jest zasobne w wyrazy oryginalne. Występują osobliwości składni. Styl

wykazuje wiele elementów arameistycznych.

IV. TŁO HISTORYCZNE

9

Istnieją dwa poglądy na temat czasu powstania księgi. Według pierwszego poglądu działo się to za
czasów panowania cesarza Nerona (54–68) lub cesarza Wespazjana (69–79). Według drugiego
poglądu czas pisania księgi przypadał na panowanie cesarza Domicjana (81–96).

1. WCZESNA DATA

Zwolennicy wczesnej daty powstania księgi odnoszą opisywane w księdze prześladowania do czasów
Nerona lub Wespazjana. Bibliści ci uważają, że bestie Apokalipsy przedstawiały Nerona. Uważają oni
również, że tajemnicza liczba 666, określająca imię bestii, oznacza imię Nerona przedstawione za
pomocą hebrajskich spółgłosek. Interpretacja ta nie jest jednak właściwa, ponieważ nie uwzględnia tak
ważnej w Biblii perspektywy proroczej, lecz opiera się na faktach mających miejsce współcześnie,
ograniczając je równocześnie czasowo. Tymczasem ap. Jan był prorokiem, odsłaniającym przyszłość.
Objawienie dotyczyło przede wszystkim przyszłości – tego „co się ma stać wkrótce” – a nie tylko
współczesności, czy przeszłości.

2. DATA PÓŹNIEJSZA

Zwolennicy drugiej koncepcji uważają, że księga powstała za czasów Damicjana (81–96). Świadectwa
starożytnego chrześcijaństwa potwierdzają ten pogląd. Potwierdzają to Ireneusz, Wiktoryn, Euzebiusz
i Hieronim

10

. Sprawozdają oni, że ap. Jan został wygnany na wyspę Patmos, lecz powrócił dopiero za

panowania cesarza Nerwy, Według nich Objawienie św. Jana napisane zostało około roku 96 po Chr.,
jeszcze za czasów cesarza Domicjana.

Kult monarchy był powszechnie rozwinięty na Bliskim Wschodzie. Powstał on jeszcze przed
Aleksandrem Wielkim. W Imperium Rzymskim przekształcił się w kult imperatorów. W licznych
miejscach imperium budowano świątynie bogini Romy, będącej uosobieniem ducha imperium. Z jej
kultem łączył się kult cezarów. W roku 195 przed Chr. została wybudowana świątynia Romy w
Smyrnie. W roku 29 przed Chr. cesarz August dał polecenie wybudowania świątyni ku czci Romy i
Augusta w Efezie i w Pergamie. Był to pierwszy wypadek kultu żyjącego jeszcze imperatora. Kulty
rzymskie nie rugowały czci miejscowych bóstw, lecz przedstawiały kult dodatkowy i naczelny,
mający na celu jednoczenie ludów imperium. Gajusz Kaligula (37–41) był pierwszym cesarzem, który
zmuszał do oddawania czci swoim posągom i obrazom. Żydów prześladował m.in. za to, że nie
oddawali mu czci. To samo czynił wobec chrześcijan. Następnym imperatorem, który żądał czci dla
swych posągów był Domicjan (81–96). Wyraźnie kazał się nazywać dominus ac deus noster

11

.

Wobec takich zarządzeń chrześcijaństwo musiało popaść w konflikt z państwem rzymskim.
Opornych, wzbraniających się przed kultem cezara, skazywano na ukrzyżowanie. W takich właśnie
warunkach żył ap. Jan. Być może, iż za odmowę uczczenia cezara został skazany na wygnanie na
wyspę Patmos, gdzie napisał księgę Objawienia.

3. POTRZEBA POMOCY DUCHOWEJ

Wszyscy apostołowie, oprócz Jana, zginęli śmiercią męczeńską. Chrześcijaństwo zdążyło już
wkroczyć w drugą generację. Większość z tych, którzy znali Jezusa, spoczywało w grobach.
Osamotniony Kościół, stojący wobec narastających trudności i prześladowań, potrzebował
pokrzepienia do duchowej walki z przeciwieństwami i przetrwania. Potrzebował nowego objawienia.
Pomoc ta nadeszła za pośrednictwem wizji objawionych Janowi. Niebo zbliżyło się do walczącego i
cierpiącego Kościoła, a chrześcijanie, którzy odmówili przesadnej i bałwochwalczej czci ziemskich
królów, otrzymali zapewnienie, że ich Pan, siedzący na tronie Bożym, przewyższa swoim majestatem
owych monarchów.

V. IDEE PRZEWODNIE

Objawienie św. Jana jest księgą proroczą, przedstawiającą – jak nietrudno zrozumieć – dzieje Kościoła
Chrześcijańskiego i świata w wizji profetycznej aż do końca czasów i urzeczywistnienia królestwa
Bożego. Aby pojąć w sposób prawidłowy zawarte w niej poselstwo, należy zapoznać się z samym
rodzajem literackim księgi, którym jest apokaliptyka.

1. APOKALIPTYKA

Księga została określona jako apokalipsa, czyli objawienie tajemnic przyszłości, których punktem
kulminacyjnym będzie triumf Jezusa Chrystusa

12

. Pisma apokaliptyczne stanowiły popularny typ

literatury religijnej u Żydów na przełomie czasów testamentalnych, chociaż sama idea apokalipsy jest
wcześniejsza.

Pierwszą znaną apokalipsą była Księga Daniela, napisana w VI w. przed Chr. Czterysta lat później, w
okresie wojen Machabejskich, które przyniosły Izraelowi niezawisłość polityczną, oczekiwanie
Mesjasza, mającego stworzyć nowe i szczęśliwe Imperium Izraela, stworzyło podłoże do
szczególnego rozwoju literatury apokaliptycznej, wzorującej się na Księdze Daniela. W następstwie
utraty niepodległości wskutek inwazji Rzymu i budzących się ruchów religijno-patriotycznych, mają-
cych na celu wyzwolenie narodowe, rozwój literatury apokaliptycznej osiągnął swój szczyt. Ponieważ
literatura ta wśród środowisk żydowskich nadal była popularna w I w. przed Chr. i w I w. po Chr., nic
przeto dziwnego, że inspiracja Boża posłużyła się tą ogólnie przyjętą i znaną formą literacką w celu
przedstawienia chrześcijańskiego punktu widzenia na wypadki, które doprowadzą do ustanowienia
prawdziwie mesjańskiego królestwa.

Apokaliptyka biblijna jednakże różni się od apokaliptyki pozabiblijnej, judaistycznej czy
chrześcijańskiej. Cechami szczególnymi apokaliptyki pozabiblijnej – przy elementach wspólnych –
były: anonimowość, sztuczność opisów, przesada i nie-wiarygodność, partykularyzm nacjonalistyczny
i brak natchnienia

13

. W apokaliptyce biblijnej cechami dominującymi są: uniwersalizm, aspekty

moralne, brak ezoteryzmu i fikcji oraz jawność. A oto charakterystyka biblijnej apokaliptyki, w tym,
w szczególnym zakresie, także Apokalipsy św. Jana.

1° Eschatologizm. Centralnym tematem apokalipsy jest walka między Bogiem a szatanem oraz jej
ostateczne zwycięstwo przez Boga, a przy tym także charakterystyka czasów poprzedzających
ostateczny triumf Boga. Jest to zresztą główny akcent wszelkich apokaliptyk.

2° Uniwersalizm. Podczas gdy większość proroctw ogranicza się do narodowych, a najwyżej
międzynarodowych problemów, koncentrujących się przeważnie na historii Izraela, co w szczególnym
stopniu ujawnia się w apokalipsach judaistycznych, to apokalipsa biblijna wychodzi poza te granice i
obejmuje cały świat, a nawet wszechświat.

3° Wizjonizm. Podstawą apokalipsy, wszelkiej zresztą apokalipsy, są wizje i sny. Pisarz apokalipsy
biblijnej sprawozdaje sny i wizje udzielone mu „w zachwyceniu” (1,10). Duch jego przeniesiony

zostaje w odległe miejsca, gdzie ogląda rozgrywające się sceny dziejowe, albo też widzi sceny
majestatu Bożego i jego wspaniałości (często niewyrażalne ludzkim językiem) oraz rozmawia z
postaciami niebieskimi. Chociaż okoliczności te występują także w proroctwach, to jednak mają tam
charakter fragmentaryczny, podczas gdy w apokalipsach są elementem dominującym. Wizje te jednak
nie są fikcyjnym środkiem wyrazu, jak w różnych pozabiblijnych apokalipsach, lecz stanowią
rzeczywiste, choć nadprzyrodzone przeżycia autora, dane przez Boga.

4° Symbolizm. W proroctwach symbolami są konkretne przedmioty wzięte z codziennego życia, np.
glina i wyroby garncarskie (Jer. 18,1–10), jarzmo (Jer. 2,7.2), cegła (Ez. 4,7–2) itp. W proroctwach
apokaliptycznych natomiast symbolika graniczy z alegorią i abstrakcją. Odgrywają tam rolę często
stworzenia niespotykane w codziennym życiu, np. wielogłowe bestie, aniołowie latający środkiem
nieba, zwierzęta przemawiające ludzkim językiem i obdarzone inteligencją. Czas w zwykłych
proroctwach podawany jest w jednostkach konwencjonalnych, tj. powszechnie przyjętych, np. rok i
dzień w dosłownym znaczeniu (Jer. 29,10). Natomiast w apokalipsie (w Księdze Daniela i Objawieniu
św. Jana) okresy czasu podane są w formie symbolicznej, alegorycznej i przenośnej, najczęściej
według rachuby „dzień za rok”.

5° Literacka proza prorocka. Większość proroctw posiada formę poetycką. W proroctwach
apokaliptycznych dominującą formą literacką jest proza. Fragmenty poetyckie pojawiają się w
szczególnych nastrojach uniesienia i występują np. w postaci hymnów (Obj. 4,11; 5,9.10; 11,17.18;
15,3.4; 18,2–24; 19,1– 26,8).

6° Inspiracja biblijna. Szczególną cechą apokaliptyki biblijnej jest natchnienie. Jest to zresztą cecha
charakterystyczna wszystkich ksiąg Pisma Świętego (2 Tym. 3,16).

Wszystkie te, przytoczone wyżej, cechy występują w Apokalipsie, czyli Objawieniu św. Jana. Nie
występują jedynie cechy ujemne, znane z apokaliptyk pozabiblijnych, jak anonimowość, sztuczność
opisów, niewiarygodność i przesada, partykularyzm narodowy.

2. ZASADY INTERPRETACJI APOKALIPSY

14

Co do szczegółowych zasad interpretacji Apokalipsy, to oprócz ogólnych reguł hermeneutyki
biblijnej, interpretacja Objawienia św. Jana wymaga uwzględnienia jej charakterystycznej struktury
literackiej i teologicznego sensu. Centralnym tematem Objawienia św. Jana jest wielki bój między Bo-
giem a szatanem, który doprowadzi do ostatecznego, ale także tryumfalnego zakończenia dziejów
świata i ustanowienia wiekuistego królestwa Bożego. Temat ten jest przedstawiony w języku wysoce
symbolicznym i figuralnym, podobnym do języka podobieństw, nastręczającym wiele trudności przy
jego wykładzie. A oto kilka reguł interpretacyjnych:

a) Znaczenie współczesne. Ważne jest poznanie intencji natchnionego pisarza oraz znaczenia, jakie
księga ta przedstawiała dla czytelników, do których została skierowana.

b) Kontekst biblijny. Interpretacja Apokalipsy musi być osadzona w kontekście całego Pisma
Świętego, a szczególnie Księgi Daniela, z którą koresponduje w szczególny sposób

15

. Symbole

bowiem, występujące w Apokalipsie, zaczerpnięte zostały w dużej mierze z pozostałych ksiąg Biblii,
zwłaszcza prorockich, a szczególnie z Księgi Daniela

16

. Kontekst biblijny jest zatem bezwzględnie

potrzebny.
W księdze Objawienia św. Jana skupiają się prawie wszystkie księgi Pisma Świętego, znajdując w niej
swe jakby dopełnienie i zakończenie. Jest ono również znakomitym uzupełnieniem Księgi Daniela.
Dużo z tego, co zostało „zapieczętowane”, czyli zamknięte w Księdze Daniela (Dań. 12,4), zostało
„odpieczętowane” w Objawieniu św. Jana i dlatego obie księgi należy studiować łącznie. Dla
informacji należy podać, że Objawienie św. Jana zawiera cytaty z 28 ksiąg Starego Testamentu lub
nawiązuje do nich. Według niektórych biblistów jest w nim 505 różnych cytatów lub aluzji, z których
aż 325 odnosi się do Księgi Izajasza, Księgi Jeremiasza, Księgi Ezechiela i Księgi Daniela. Z
Pięcioksięgu Mojżesza najwięcej cytatów dotyczy Księgi Wyjścia, a z poetyckich ksiąg Biblii –

Psalmów. Występują także aluzje do różnych ksiąg Nowego Testamentu.

c) Kontekst historyczny. Do lepszego zrozumienia alegorycznych obrazów Apokalipsy pomocą może
służyć współczesne apokaliptyczne słownictwo żydowskie. Potrzebna jest także znajomość historii
ówczesnego świata, a zwłaszcza Rzymu, ułatwiając odszyfrowanie niektórych treści księgi. Konieczna
jest również znajomość tła kulturalnego starożytności oraz dziejów Kościoła chrześcijańskiego.

d) Umiar i unikanie skrajności. Unikać należy zwłaszcza skrajnego symbolizmu. W Apokalipsie wiele
rzeczywistości zostało podanych w języku symbolu, ale nie wszystkie. Jeślibyśmy chcieli widzieć we
wszystkim symbol, to takie stanowisko doprowadziłoby do zakwestionowania w końcu rzeczywistości
Boga. Symbole zatem należy interpretować w takim zakresie, w jakim interpretuje je sama Apokalipsa
i symbolika biblijna. Nie wskazana jest przesadna materializacja scen Apokalipsy, ale tak samo ich
spirytualizacja. Rzeczywistość Bóstwa, tronu Bożego, nowej Jerozolimy, nieba jako miejsca mieszka-
nia Boga, świątyni niebieskiej, prawa i Bożych rządów nigdy w Biblii nie była spirytualizowana, tj.
traktowana jako symbole, lecz jako rzeczywistość realna i ponadczasowa. Różne symbole i figury
mogły ją jedynie uzmysławiać, np. baranek symbolizował Chrystusa i Jego ofiarę, świątynia ziemska
– świątynię niebieską, ziemska Jerozolima – Jerozolimę niebieską, ale jej nie zastępować. To samo
tyczy się szatana, sądu ostatecznego i odnowy świata.

3. KIERUNKI INTERPRETACJI APOKALIPSY

Dominującym nurtem interpretacyjnym proroctw biblijnych w Kościele Apostolskim była
interpretacja historyczna, polegająca na historycznej aplikacji danych profetycznych jako ich realizacji
w czasie. Proroctwo spełniało zatem element nadziei i światła przewodniego wierzących, a jego
urzeczywistnienie w czasie i przestrzeni stanowiło ważne świadectwo wiary. Takim były proroctwa
mesjańskie, zapowiedzi profetyczne kaźni Izraela i wizje historyczne Daniela

17

.

a) Odwrót i powrót do historyzmu biblijnego. W czasach poapostolskich pojawiły się trzy skrajne
tendencje, stanowiące odchylenia interpretacyjne od biblijnego nurtu historycznego. Pierwszą
tendencją była interpretacja chiliastyczna, upatrująca wypełnienie zapowiedzi apokaliptycznych i
profetycznych w realizacji, w czasie cesarstwa rzymskiego, materialno-politycznego królestwa
Chrystusowego na ziemi. Reprezentował ją np. św. Justyn

18

. Drugą tendencją była spirytualno-

alegoryczna interpretacja orygenesowska

19

. Trzecią tendencją był kierunek symboliczno-eklezjalny

reprezentowany przez św. Augustyna, upatrujący realizację tysiącletniego królowania Chrystusa w
ówczesnych dziejach Kościoła.

Nawrót do interpretacji historycznej dokonuje się w średniowieczu wraz z Joachimem z Fiory (zm.
1202) i rozwija w czasach Reformacji, a potem na przełomie wieków XVIII i XIX – w ruchu
przebudzenia adwentowego, by znaleźć swe oparcie w hermeneutyce profetycznej adwentyzmu.

b) Nurty antagonistyczne. Na początku czasów nowożytnych pojawiły się na gruncie jezuityzmu dwa
odmienne i antagonistyczne nurty interpretacyjne, a mianowicie: futuryzm Fr. Ribery (zm. 1591),
upatrujący realizację proroctw Apokalipsy w przyszłości, i preferyzm L. Alcazara (zm. 1613),
odnoszący realizację proroctw Apokalipsy do przeszłości, tj. do czasów Rzymu pogańskiego.

c) Czasy dzisiejsze. Obecnie podkreśla się w biblistyce najbardziej trzy kierunki interpretacyjne:
system całokształtu dziejów kościoła (kirchengeschichtlich) i system eschatologiczny
(endgeschichtlich) oraz ich syntezę, traktującą Apokalipsę „jako natchnioną teologię dziejów
ludzkości”

20

. Ujęcie takie jest niezwykle bliskie, jeśli nie identyczne, ujęciom interpretacji

historycznej, reprezentowanej przez biblistykę adwentystyczną.

Objawienie św. Jana napisane zostało dla duchowego przewodnictwa oraz pokrzepienia i pocieszenia
Kościoła, nie tylko w dniach żyda autora, ale także wszystkich wieków chrześcijaństwa aż do czasów
końca. Przepowiedziana w proroctwie historia Kościoła i ludzkości została podana dla dobra
wierzących okresu apostolskiego, wieków późniejszych i ludzi żyjących w naszych dniach. Za

przykład może służyć poselstwo do siedmiu kościołów, będących symbolami całego Kościoła
chrześcijańskiego wszystkich czasów i wszystkich okresów jego historii.

4. TEOLOGIA APOKALIPSY

Myśl teologiczna Apokalipsy jest szczególnie bogata. Jej ideą główną jest ostateczny triumf miłości
Bożej i odnowa wszechrzeczy, a więc chwalebne dopełnienie dziejów zbawczego planu Boga.
Głównymi autorami dramatu są: Trójca Święta, aniołowie, demony, wierni i ich Kościół oraz
mieszkańcy Ziemi i ich potęgi ziemskie i religijne. Ramy czaso-przestrzenne dramatu obejmują eon
eschatologiczny, trwający od mesjańskich dziejów Jezusa aż do ustanowienia wiekuistego królestwa
Bożego, i ogarniają niebo i ziemię. Elementami tego dramatu są: wierność wobec Boga, świadectwo
sprawiedliwych i cierpienie, pojednawcza służba arcykapłańska Chrystusa w niebieskim sanktuarium,
przemijający triumf zła, moc antychrystyczna i takie wydarzenia końcowe, jak paruzja Chrystusa,
niebieskie milenium, sąd ostateczny i nowa ziemia.

Elementy teologiczne, występujące w Apokalipsie, stanowią ważne struktury każdego działu teologii
systematycznej, od skrypturologii i teologii w ścisłym znaczeniu począwszy, poprzez nomologię i
charytologię, sanktuariologię, eklezjologię i antropologię, a na eschatologii i odnowie wszystkiego
skończywszy.

VI. ZNACZENIE OBJAWIENIA ŚW. JANA

Znaczenie Objawienia św. Jana w biblistyce, w tym adwentystycznej, i w ogóle teologii, w tym
adwentystycznej, jest doniosłe. W kontekście całego Pisma Świętego, ta księga, łącznie z Księgą
Daniela, winna być przedmiotem szczególnego zainteresowania jako profetyczne światło na nasz czas.
O znaczeniu Apokalipsy niech świadczą interesujące wypowiedzi Stanisława Dąbrowskiego,
wybitnego polskiego teologa adwentystycznego, specjalizującego się w problematyce Apokalipsy.

1. UZUPEŁNIENIE WIADOMOŚCI O CHRYSTUSIE

„Apokalipsa, czyli Objawienie św. Jana, wyróżnia się na tle całości Pisma Świętego, a w teologii
biblijnej odgrywa rolę szczególną. Nazwa Księgi pochodzi od słowach greckiego apokalipsis, które
oznacza „odsłonięcie zasłony”. Księga omawia wydarzenia rozgrywające się pomiędzy pierwszym a
drugim adwentem, nie tylko ziemskie, ale i kosmiczne. Jest na wskroś chrystocentryczna, stanowi
ważne dopełnienie chrystologii. Bez jej znajomości odczuwa się niedosyt nauki o Chrystusie.
Chrześcijaństwo współczesne zna Jezusa na ogół z czterech Ewangelii: wie, że się narodził w
Betlejemie, że żył i działał wśród ludzi, że został ukrzyżowany, zmartwychwstał i wstąpił do nieba...
W tym miejscu znajomość chrystologii wielu chrześcijan urywa się jakby. Objawienie św. Jana
dostarcza wiadomości o dalszym istnieniu i działaniu naszego Zbawiciela, o Jego szczególnej
posłudze w świątyni niebieskiej dla dobra ludzi, Jego trosce i obecności w Kościele; mówi o tym, że
Chrystus Pan żyje, oręduje, kieruje losem Kościoła i świata; prowadzi plan zbawienia do chwalebnego
końca”

21

.

2. RZECZY OSTATECZNE

„Niewątpliwie nie jest to Księga łatwa do zrozumienia. Me można jej zrozumieć bez znajomości
całego Pisma Świętego. Będąc bowiem nieodłączną cząstką Biblii, koresponduje ściśle z innymi
księgami Pisma Świętego, a szczególnie z Księgą Daniela, Ezechiela i innymi. Studiowanie jej
wymaga znajomości kontekstu ogólnobiblijnego. Ponadto Księga ta traktuje o wielu zjawiskach w
ujęciu historycznym, ale przede wszystkim w ujęciu eschatologicznym. Rzuca snop światła na wy-
darzenia ostateczne, a zwłaszcza na drugi adwent – chwalebny powrót Pana. Dlatego bez tej Księgi nie
można zrozumieć tak ważnego działu teologii, jak eschatologia. Wybitny teolog rzymskokatolicki, ks.
Alfons Skowronek, w artykule pt. „Eschatologiczny kształt przyszłej teologii” pisze: „Chrześcijaństwo
nie zorientowane z gruntu eschatologicznie nie ma nic wspólnego z Chrystusem. Trzeba przyznać, że
teologiczny kształt nauki o tzw. „rzeczach ostatecznych” zajmuje w nauczaniu kościelnym nie tylko

miejsce ostatnie, ale pełni też rolę kopciuszka w całokształcie dyscyplin teologii. Jest traktatem
wyizolowanym i oderwanym od pozostałych części nauki o Bogu” („Ateneum kapłańskie”, nr
381/382, s. 142). Nic dziwnego, że znajomość eschatologii wśród wielu chrześcijan jest znikoma. W
miarę jednak upływu czasu znaczenie tego działu teologii, a wraz z tym i Apokalipsy, będzie
wzrastać”

22

.

3. KSIĘGA OKROPNOŚCI?

„Wskutek nieznajomości rzeczy Apokalipsę utożsamia się zwykle z księgą grozy, księgą
zapowiadającą katastrofy, kataklizmy, makabryczne wydarzenia, zagładę naszego świata, totalną
wojnę Har-Magedon itp., a słowo „apokaliptyczny” jest wprost synonimem największych okropności.
W dobie rozwoju techniki wojennej, łącznie z produkcją środków masowej zagłady, chcąc
przedstawić ponure wizje unicestwienia życia na ziemi używa się takich terminów, jak
„apokaliptyczne wieści” lub „wypełnienie się Apokalipsy”. Analizując współczesną sytuację i
położenie ludzkości autor artykułu pt. „Witaj Apokalipso” podaje: „Interesujący obraz współczesnej
apokalipsy przestaje być fantazją” („Świat”, 6 czerwca 1957). Inni autorzy omawiają dzisiejsze
zbrojenia i nagromadzenie środków masowej zagłady, nazywają je „machiną dnia sądu ostatecznego”,
informując, że termin ten wprowadzono do słownictwa strategii nuklearnej w odniesieniu do
hipotetycznego instrumentu, mającego „zetrzeć życie z powierzchni ziemi za naciśnięciem
pojedynczego guzika...” („Jeżeli nie nastanie pokój”, s. 63). Niektórzy tak właśnie rozumieją
proroctwa Apokalipsy”

23

.

4. KSIĘGA NADZIEI!

„Jednakże na Księgę tę należy spojrzeć inaczej. Wbrew temu, co by się zdawało, reprezentuje ona
przede wszystkim teologię nadziei. Zarówno prolog tej Księgi, jak i jej część historyczna i
eschatologiczna, a także epilog, przepełnione są błogą nadzieją chrześcijańską. Wlewają do serca
człowieka wiarę i optymizm, niosą cudowne światło ludziom ufającym Bogu i Chrystusowi. To
przecież Apokalipsa pokazuje żywego Jezusa Chrystusa, Tego, który w bezpośredni sposób przema-
wia do swego Kościoła i do każdego wyznawcy z osobna: „Łaska wam i pokój od Tego, Który jest,
Który był i Który przychodzi” (Obj. 1,4); „Oto nadchodzi z obłokami i ujrzy Go wszelkie oko” (Obj.
1,7); „Jam jest Alfa i Omega, Przestań się Lękać! Jam jest Pierwszy i Ostatni...” (Obj. 1,8.17); „Te
słowa wiarygodne są i prawdziwe” (Obj. 22,6); „Bo paść ich będzie Baranek, który jest pośrodku
tronu, i poprowadzi ich do źródeł wód życia: każdą łzą otrze Bóg z ich oczu” (Obj. 7,17); „Bo jestem
współsługą twoim i braci twoich, proroków, i tych, którzy strzegą słów tej księgi” (Obj. 22,9); „Oto
czynię wszystko nowe”. Napisz „Słowa te wiarygodne są i prawdziwe” (Obj. 21,5); „Zaiste, przyjdę
niebawem” (Obj. 22,20). Optymizmem, nadzieją i wiarą napawa treść Księgi Objawienia”

24

.

5. POTRZEBA NOWEGO SPOJRZENIA

„Miłośnicy Biblii powinni zwrócić szczególną uwagę na tę piękną, tak bardzo zapomnianą, a
równocześnie tak potrzebną Księgę Pisma Świętego. W niej przecież Zbawiciel wypowiedział
znamienne błogosławieństwo: „Błogosławiony, który odczytuje, i którzy słuchają słów proroctwa, a
strzegą tego, co w nim napisane, bo chwila bliska jest” (Obj. 1,3); „Błogosławiony, kto strzeże słów
proroctwa tej księgi” (Obj. 22,7). Słowa te traktujemy jako skromny przyczynek do spopularyzowania
Księgi Objawienia św. Jana i jej pełnej optymizmu treści”

25

.

VII. PODZIAŁ KSIĘGI

Wstęp

1. Istota Objawienia: 1,1.

2. Świadectwo św. Jana: 1,2.

3. Błogosławieństwo czytania i słuchania: 1,3.

I. Listy do siedmiu kościołów: 1,4–3,22.

1. Pozdrowienie: 1,4–8.

2. Wizja Chrystusa: 1,9–20.

3. List do kościoła Efezu: 2,1–7.

4. List do kościoła Smyrny: 2,8–11.

5. List do kościoła Pergamu. 2,12–17.

6. List do kościoła Tyjatyry: 2,18–29.

7. List do kościoła Sardów: 3,1–6.

8. List do kościoła Filadelfii: 2,7–13.

9. List do kościoła Laodycei: 3,14–22.

II. Wizja tronu Bożego i zapieczętowanej księgi: 4,1–8,1.

1. Niebiański tron: 4,1–11.

2. Triumf Baranka: 5,1–14.

3. Pierwsze sześć pieczęci: 6,1–17.

4. Pieczętowanie 144 tysięcy: 7,1–8.

5. Wielki lud: 7,9–17.

6. Siódma pieczęć – koniec walki: 8,1.

III. Sądy Boże – siedem trąb: 8,2–11,19.

1. Wizja anioła z kadzielnicą: 8,2–6.

2. Pierwsze sześć trąb: 8,7–9,21.

3. Anioł z otwartym zwojem księgi: 10,1–11.

4. Pomiar świątyni: 11,1.2.

5. Dzieje dwóch świadków: 11,3–14.

6. Siódma trąba – triumf Boga: 11,15–19.

IV. Końcowy konflikt wielkiego boju: 12,1–20,15.

1. Walka szatana z Kościołem i jego ostatkami: 12,1–13,18.

2. Ostatnie orędzie Boże: 14,1–14,20.

3. Siedem ostatnich plag – Boskie sądy: 15,1–17,18.

4. Zniweczenie szatana, grzechu i niepokutujących grzeszników: 18,1–20,15.

V. Nowa ziemia i jej mieszkańcy: 21,1–22,5.

1. Nowe Jeruzalem: 21,1–27.

2. Tron Boży, rzeka i drzewo życia: 22,1–2.

3. Wieczna Ojczyzna świętych: 22,3–5.

Zakończenie

1. Przyjęcie księgi i jej poselstwa: 22,6–10.

2. Wezwanie do gotowości na przyjście Chrystusa: 22,11–21.

PRZYPISY:

1

Por.

WNT

,

s. 611.

2

Por. tamże, s. 612.

3

Por. A. Jankowski, Apokalipsa świętego Jana, Poznań 1959, s. 41

4

Por. tamże, s. 42.

5

Por. tamże, s. 43.44.

6

Por. tamże, s. 50.

7

Por. tamże, s. 45–47.

8

Por. WNT, s. 616.

9

Por. SDABC, t. VII, s. 720, nast.

10

Por. WNT, s. 615.

11

Por. A. Jankowski, dz.cyt., s. 67.

12

Por. tamże, s. 72.

13

Znakomicie charakteryzuje apokaliptykę judaistyczną A. Jankowski – por. tamże, s. 73–74.

14

Interpretacja poszczególnych fragmentów Apokalipsy została przedstawiona w SDABC, t. VII, s. 103, nast.

15

„Właśnie z_ Księgą Daniela łączy Apokalipsę św. Jana najwięcej podobieństw co do ducha, treści i formy. Najczęściej też

tę księgę przytacza Apokalipsa (88 wierszy)” – A. Jankowski, dz.cyt.

16

Por. tamże, s. 79–83.

17

Por. Z. Łyko, Geneza współczesnego adwentyzmu, Warszawa 1979.

18

Por. A. Jankowski, dz.cyt., s. 93.

19

Por. tamże, s. 93–94.

20

Por. tamże, s. 99.

21

S. Dąbrowski, Apokalipsa („Znaki Czasu”, nr 3–5/1973, s. 2).

22

Tamże.

24

Tamże.

25

Tamże.