Starożytność II

Sztuka Kreteńska (od ok. 2000r. p.n.e)

CECHY:
- lekka wytworna architektura,
- pomieszczenia o maksymalnej wygodzie, z łazienkami, przestronnymi
tarasami,
- elegancja, wyrafinowanie,

PAŁAC W KNOSSOS:
- pokrywa powierzchnię ok. 3 hektarów,
- zawiły układ komnat, przejść tarasów,
- liczne malowidła ścienne,
- posiada kanalizację i wodociągi,
- typowa dekoracja minojska,

CECHY MALARSTWA:
- malarstwo ścienne,
- płaskie sylwetowe ujęcie postaci,
- oko tors przedstawiane na wprost, nogi i głowa profilem,
- gruba linia konturowa,

CERAMIKA:
- motywy zaczerpnięte z fauny i flory morskiej- waza z ośmiornicą,
- ceramika typu kamares- od miejsca pochodzenia, zdobiona
malowidłami, ornamentami,

Sztuka Mykeńska (od ok. 1400r. p.n.e)

Megarony:
- twierdze z olbrzymich głazów,
- sztuka surowa, prosta,
- jedynym otworem świetlny były drzwi,
- ściany zdobione freskami,

TOLOSY- dziś puste, nie wiadomo jaką miały spełniać funkcję, (skarbiec lub miejsce spoczynku króla)

BRAMA LWIC- jedyna
monumentalna płaskorzeźba


KAPŁANKA Z WĘŻAMI:
- delikatny modelunek,
- zróżnicowana kolorystyka,

RZEMIOSŁO- złota maska z Myken

Cywilizacja pałacowa przyjmowała pokój, a odrzucała
wojny. Podstawowym wymiarem życia Kreteńczyków było
dobro- wszystko co służyło życiu.
Mykeńczycy natomiast przyjmowali charakter wybitnie
wojowniczy, dominują zamki otoczone wielkimi murami.

Starożytna Grecja

Porządki architektoniczne starożytnej Grecji.
Dwa różne środowiska ewolucji wpłynęły na wykształcenie się 2 podstawowych typów (porządków) świątyń:
w porządku doryckim (Grecja lądowa, Wielka Grecja - Italia) i w porządku jońskim (Azja Mniejsza). Budowle
w stylu korynckim wykształciły się w późnym okresie klasycznym i występowały przede wszystkim w okresie
hellenistycznym (hellenizm) i rzymskim. Najlepiej zachowaną świątynią dorycką jest Hefajstejon wAtenach, a
jońską - świątynia Nike na Akropolu ateńskim.

Porządki architektoniczne to określone kierunki stylistyczne, według których konstruuje się budowle. Określają
one podstawowe wymogi i założenia dotyczące kształtu i dekoracji poszczególnych elementów budowli. Trzy
podstawowe porządki wykształciły się w starożytnej Grecji: dorycki i joński - około 600r. p.n.e. oraz koryncki
około 200 lat później. Najłatwiej je rozpoznać po kształtach głowic kolumn (kapitel).

Dorycki

Porządek dorycki jest najstarszym porządkiem, w którym elementy drewniane zastąpiono
kamiennymi. Cechują go ciężkie proporcje, surowość i monumentalność. Kolumny są grube
w stosunku do wysokości i odległości między nimi. Często więc określa się go jako męski.
Kolumna dorycka nie ma bazy (2) (stoi bezpośrednio na stylobacie (1) - najwyższym stopniu
podbudowy świątyni), a jej trzon (3) (zwężający się ku górze) jest lekko wybrzuszony po środku
(entazis). Głowica (kapitel) (4) składa się z poduszki (echinus) przykrytej kwadratową płytą -
abakusem. Na abakusie kolumny spoczywa dolna, gładka część belkowania - architraw (5), nad
którą znajduje się część środkowa - fryz (6). Fryz dorycki składa się z naprzemiennie
występujących tryglifów (z pionowymi żłobieniami) i metop - często pokrytych płaskorzeźbami.
Górną część belkowania stanowi gzyms (7) zakończony często rynną.
Porządek dorycki rozpowszechniony był głównie na greckim stałym lądzie i w koloniach Wielkiej
Grecji (południowa Italia, Sycylia). Ze względu na trudności w stosowaniu porządku doryckiego
we wielkich budowlach od okresu hellenistycznego zaniechano jego stosowania.

Joński

Porządek joński powstał w tym samym okresie co dorycki, na terenie Azji Mniejszej (Jonia).
Cechuje go lekkość, smukłość proporcji i ozdobność. Kolumny jońskie są smuklejsze od
doryckich stąd też stosuje się ich więcej. Styl joński określany jest często jako kobiecy. Kolumna
stoi na profilowanej bazie (2), a jej trzon jest również lekko wybrzuszony po środku - ale mniej
niż w kolumnie doryckiej. Pionowe żłobkowania trzonu (kanelury) są gęstsze i drobniejsze niż
w kolumnie doryckiej. Również zwężenie górnej części trzonu kolumny jest mniej wyraźne.
Głowica (4) kolumny posiada charakterystyczne woluty w kształcie zwiniętych liści. Przypomina
to trochę rogi baranie. Belkowanie składa się z kilkustopniowego architrawu (5), rzeźbionego
fryzu (6) - biegnącego wokół całego budynku (bez podziału na tryglify i metopy) oraz gzymsu
(7). Styl joński dominował głównie w miejscu swego powstania (Azja Mniejsza) ale też
spotykany był na Sycylii, w Italii czy na ateńskim Akropolu. Czasem też budowano świątynie
doryckie, które miały joński wystrój wnętrza (świątynia Apollina w Bassaj czy Ateny

w Paestum).

Koryncki

Porządek koryncki wykształcił się na przełomie V i IVw. p.n.e., a rozwinął się w okresie
panowania rzymskiego. Trzon (3) i podstawa (2) kolumny korynckiej są podobne do jońskich,
zupełnie inna jest jednak głowica (4). Ma ona kształt kosza okolonego rzędami liści akantu
(barszcz zwyczajny), z małymi wolutami przypominającymi jońskie. Być może taki wyraźny
element roślinny jest nawiązaniem do drzewa i gaju, związanych z genezą świątyni greckiej.
Kilkuwarstwowe belkowanie (5,6,7) świątyni korynckiej niekiedy pozbawione jest rzeźbienia.
Porządek koryncki określany jest czasem jako dziewczęcy.

Grecji starożytnej świątynia
Świątynie uważane były w starożytnej Grecji za mieszkania bóstwa). Typ ich ustalił się już ok. VII - VI w. p.n.e.
Świątynie były orientowane zgodnie ze stronami świata, frontem ku wschodowi.

Budowano je na planie megaronu (początkowo z drewna i gliny, potem z kamienia). Składały się z niewielkiej
celli (naos) z płaskim stropem i przedsionkiem (pronaos). Potem świątynia została rozszerzona o
opistodomos (świątynia z antami) wznoszona na trójstopniowej podstawie (krepidoma). Od VII w. p.n.e.
otoczona była kolumnadą(perystaza), która dźwigała belkowanie. Na nim spoczywał dwuspadowy dach.
Trójkątną przestrzeń między dachem a belkowaniem wypełniał tympanon, zwykle z rzeźbami
figuralnymi. Architraw (część belkowania) podzielony był na metopy (z płaskorzeźbami) i tryglify.

W stylu jońskim zamiast metop i tryglifów był rzeźbiony fryz. Detale były polichromowane. Różne rodzaje
świątyni w zależności od układu perystazy (kolumnady): prostylos, amfiprostylos, peripteros, dipteros,
pseudodipteros, monopteros.

1. In antis (typ świątynie w Amtach)
2. In antis (podwójne)
3. prostylom
4. amfiprostylos
5. Periptelos
6. Dipteros
7. dipteros
8 Pseudodipteros
9. pseudodipteros
10 -11 . monopteros/ tolos

Malarstwo starożytnej Grecji

O malarstwie antycznej Grecji wiemy dziś bardzo niewiele, ponieważ
zachowały się tylko nieliczne prace naścienne w Pompejach oraz malowidła
na wazach. Również fasady oraz wnętrza świątyń pokryte były kolorową
polichromią. O technikach malarskich, a także o samych malarzach ich
preferencjach możemy się przekonać jedynie dzięki dokumentom
historycznym i przekazom literackim z tamtego okresu. Starożytni malarze,
zdobiący wnętrza świątyń posługiwali się metoda al fresco, natomiast ikony
wykonywano za pomocą techniki temperowej. W szczytowym okresie

rozwoju starożytnego malarstwa greckiego rozwinięto technikę
enkaustyczną, polegającą na rysowaniu suchymi patyczkami na woskowej
powierzchni, odpowiedniego następnie preparowaniu cieplnym uzyskanego
dzieła tak, by osiągnęło odpowiedni koloryt. W dalszym rozwoju sztuki
malarskiej zaczęto tworzyć mozaiki, wykonywano je także na wewnętrznych
ścianach prywatnych domów.
Antyczne malarstwo greckie nie znało (jak możemy przypuszczać)
perspektywy ani modelunku światłocieniowego, było więc zupełnie płaskie,
dwuwymiarowe.
Malarstwo starożytne pozostaje wielką tajemnicą historii sztuki, niewiele o
nim wiadomo, nie sposób ustalić jego przebiegu, nie wiadomo, w jakim
tempie się rozwijało i przez jakie przechodziło stadia. Niewątpliwie jednak
osiągnęło ono wysoki poziom artystyczny, świadczą o tym wazy zachowane
tamtego okresu i wieków nieco późniejszych, posiadające bogata dekorację.

Greckie malarstwo wazowe

Styl protogeometryczny (Xw. p.n.e.)

Pierwsze naczynia ceramiczne cechowały się wielkim bogactwem motywów
ornamentalnych z elementami wzorowanymi na żywej przyrodzie.
Początkowo zdobnictwo było polichromowane (wielobarwne) starające się
realnie przedstawić motywy przyrodnicze. W kolejnych okresach daje się
zaobserwować dążenie do coraz większej stylizacji i dekoracyjności, lecz bez
użycia tak dużej palety barw. Naczynia te podzielone były poziomymi liniami
na pasy o bogatym zdobnictwie. Choć przyroda była głównym motywem
dekoracyjnym, to występowały także motywy linearne (np. spirale). Starano
się wypełnić ornamentami całą powierzchnię naczynia. Najbardziej
reprezentatywnymi okazami tego stylu są amfory i wysokie na 2 metry
beczki, służące do przechowywania wina i oliwy.

Styl geometryczny (IX-VIIIw. p.n.e.)

Styl geometryczny stanowił rozwinięcie stylu protogeometrycznego. Naczynia
zdobione były pasowo układanymi (poziomo) zgeometryzowanymi postaciami ludzi i
zwierząt oraz elementami czysto geometrycznymi (trójkąty, meandry, gwiazdy,
zygzaki itp.). Linie ornamentu łamały się przeważnie pod ostrym kątem. Pojawiły się
pierwsze sceny z życia ludzi: podróże morskie, bitwy, sceny pogrzebów, walk n
pięści, zawodów tanecznych itp. Postacie były jednak tak dalece zgeometryzowane, że
często bardziej przypominały znaki niż żywe istoty. Najciekawszymi okazam
geometrycznego są wazy dipylońskie (znalezione w nekropoli ateńskiej za bramą
Dipylon). Są to głównie wielkie amfory i kratery (do 2 metrów wysokości), bez dna,
umieszczane na grobach jako pomniki. Centralną część naczyń zajmowały figuralne
sceny z uroczystości pogrzebowych.

a

i stylu

Styl orientalizujący (720-620r. p.n.e.)

W VIIw p.n.e. styl geometryczny zaczął ustępować nowemu stylowi, będącemu pod
wpływem kultury Wschodu. Wazy miały nadal zdobnictwo w układzie pasowym,
lecz elementami dominującymi były wschodnie rośliny i postacie zwierząt
(rzeczywiste lub mityczne). Grecy oczarowani byli kulturą Wschodu, więc jak za
dotknięciem różdżki pojawiły się na wazach lwy, gryfy, skrzydlate chimery, palmy
czy lotosy. W wazach tego typu specjalizował się Korynt, Kreta, ośrodki na
Cykladach i w Azji Mniejszej (Milet). Na przełomie VII i VIw p.n.e. greckie
malarstwo ceramiczne zaczęło wyzwalać się spod wpływów orientalnych, za to na
terenie Italii zaczęły rozwijać się warsztaty produkujące wazy italskie, wiernie
naśladujące dotychczasową produkcję koryncką.

Styl czarnofigurowy (około 560 do 530r. p.n.e.)

Styl czarnofigurowy wyparł w ceramice greckiej styl orientalizujący. Zerwano
całkowicie z wielokolorowymi zdobieniami na rzecz czarnych figur
występujących na czerwonym tle. Malarz malował pokostem elementy
dekoracyjne i figury, pozostawiając nie pomalowane tło. Podczas wypalania
zachodziły procesy chemiczne (redukcja tlenku żelaza z gliny w pokoście), które
sprawiały, że figury stawały się czarne i szkliste, a tło przybierało ceglastą barwę
wypalonej gliny. Dekoracje były niezwykle trwałe, ze względu na szklistą
powierzchnię i stopienie z gliną podłoża. Generalnie kontynuowano z
poprzednich okresów pasowy układ dekoracji. Coraz częściej jednak zdarzały się
naczynia z dużą, centralnie umieszczoną sceną o tematyce z życia codziennego
lub mitologii. Głównymi ośrodkami produkcyjnymi były Ateny i Chalki

Świadomość artystów co do znaczenia ich twórczości wzrosła na tyle, że zaczęto powszechnie podpisywać
imieniem garncarza i malarza. Najbardziej znane nazwiska to: Sofilos, Klitias, Ergotimos, Amasis, Nikos
Ekseskias czy Andokides. Chociaż styl czarnofigurowy stosowany był jeszcze przez cały Vw. p.n.e., to
dominował już wówczas nowy styl: czerw

s.

wazy

tenes,

onofigurowy.

Styl czerwonofigurowy (530-400r. p.n.e.)

Około 530r. p.n.e. w Atenach została wynaleziona nowa technika
dekoracyjna - tło malowano połyskującą czernią, natomiast postacie
miały naturalny, czerwony kolor gliny. Nowy styl czerwonofigurowy
umożliwił wykonywanie bardziej realistycznych szczegółów
(dokładniejsze odtworzenie muskulatury, cieniowanie itp.), toteż
szybko się upowszechnił. Łatwiej bowiem było nanosić drobne
szczegóły pokostem, niż pozostawiać drobne miejsca nie zamalowane.
Wśród motywów królowała tematyka mitologiczna i sceny z życia
codziennego. Był tam warsztat rzemieślniczy i szkoła, fletnistki i
tancerki, hetery i sceny miłosne. Oprócz scen "przyzwoitych" zdarzały
się też skandalizujące (pijacy, ludzie z marginesu społecznego). Dzięki
temu, że dla malarzy nie istniały żadne tematy tabu, sceny utrwalone na
wazach czerwonofigurowych są niezwykle cennym zapisem życia
społeczności greckiej przełomu epoki archaicznej i złotego wieku.
Również tematy mitologiczne umieszczane na wazach są kopalnią
wiedzy na tematy związane z mitami, często będąc rozstrzygnięciem
wielu niejasności w mitach czy obrzędach religijnych. Najciekawszym
okresem ceramiki czerwonofigurowej jest epoka stylu archaicznego
albo surowego (530-475r. p.n.e.). Po niej nastąpiła epoka "stylu swobodnego", której tematyka zdobnicza
bazowała na dziełach wielkiego malarstwa, a często wręcz wykonywano na wazach miniaturowe kopie
tradycyjnych malowideł. Ze znanych mistrzów malarstwa czerwonofigurowego największą sławą cieszyli się,

rywalizujący ze sobą Eutymides i Eufronios. O ich rywalizacji świadczyć może napis na jednej z waz: Malował
to Eutymides, syn Poliosa, tak, jak jeszcze nie malował Eufronios. Inni znani twórcy to: Duris, Brygos, Hieron.

Wspaniałemu rozwojowi ceramiki ateńskiej położył kres wybuch wojny peloponeskiej. Ateny utraciły
zamiejscowe rynki zbytu, eksport podupadał. Obniżał się także poziom twórczości garncarskiej. Chociaż jeszcze
przez kilkadziesiąt lat wytwarzano wazy greckie, to szczytowy okres twórczości już przeminął.

Ewolucja Rzeźby Starożytnej Grecji

W Starożytnej Grecji rzeźbiono przeważnie bogów, a że wyobrażano ich sobie w postaci ludzkiej są to
właściwie posągi idealnych pięknych ludzi. Materiały jakie wykorzystywano: z początku drewno i wapień, a
następnie brąz i marmur. Stosowano również łączenie kości słoniowej, złotej blachy i szlachetnych gatunków
drewna w technice zwanej chryzelefantyną. Ewolucję rzeźby możemy podzielić na 3 okresy, pierwszy z nich to:

Archaiczny

Okres ten uległ wpływom Bliskiego Wschodu i Egiptu. Głównym zainteresowaniem było piękno ludzkiego
ciała, budowa anatomiczna, a także uzyskanie doskonałych proporcji. Uogólnione rysy postaci oraz
ponadczasowa młodość są dążeniem do osiągnięcia idealnego piękna. Rzeźby te przedstawiały „model”, wzorce
ludzi. Tymi „modelami” były posągi zwycięzców igrzysk olimpijskich-kurosów (mężczyzn) oraz kor (kobiet),
które były ustawione w pobliżu świątyń. Wybitnymi dziełami tego okresu są: Kleobis, Apollo z Tenei, Apollo z
Piompino, Woźnica z Delf oraz Hera z Samos.
Postacie w rzeźbie okresu archaicznego są zwartymi, zamkniętymi, blokowymi bryłami o ustawieniu
frontalnym. Kompozycja jest statyczna, a oś symetrii wyraźnie wyczuwalna. Wyprostowana postać w sztywnej
wykrocznej pozie lub ze złączonymi stopami, dłonie zwinięte w pięść, bezosobowe twarze o ponadczasowej
młodości z lekkim umownym uśmiechem, przywodzą na myśl kanon rzeźby egipskiej.

Apollo z Piompino Apollo z Tenei Kora Archaiczna Woźnica z Delf

Klasyczny

W tym okresie kontynuowane były problemy rzeźby archaicznej. Jednakże w Vw.p.n.e. zostaje wprowadzony
ruch swobodnie ujętej postaci, jak gdyby „zatrzymanej w czasie” oraz początki studiowania mechanizmów
ruchu. Bryła rzeźbiarska okresu klasycznego jest przeznaczona do oglądania z wielu stron. Jest rozluźniona- nie
stanowi zwartego bloku. Oprócz pionów i poziomów, kompozycję budują lekkie skosy i łuki. Masy i kierunki są
tak wyważone, że sprawiają wrażenie spokoju i umiaru. Dzieła tego okresu to: Dyskobol- Myrona, Atena
Partenos, Amazonka- Fidiasza, Amazonka, Doryforos- Polikleta.
Płaskorzeźba klasyczna przy podobnych zagadnieniach, oznacza się wyjątkowo pięknymi układami
rytmicznymi, grającymi główną rolę w jej budowie kompozycyjnej. Wspaniałymi przykładami reliefów są

płaskorzeźby Partenonu przypisane Fidiaszowi. W IVw. P.n.e. zaczyna występować w dziełach większa
idealizacja. Postacie są smuklejsze, esowate wygięcie ciała towarzyszy pozie kontrapostu, który jest znacznie
silniejszy i bardziej miękki. Delikatność, liryzm, poetyckość rzeźb, takich jak Hermes z Dionizosem czy Apollo
z jaszczurką, zmysłowość pierwszych aktów kobiecych, napięcie wygiętej w gwałtownym ruchu Bachantki, to
już przygotowanie do zapoczątkowania nowego okresu- hellenistycznego.

Atena Pronaos Atena Partenos Dyskobol

Hellenistyczny

W okresie hellenistycznym uderza wielka rozmaitość tematów, ujęć i problemów. Obok dzieł podobnych do
tych z okresu klasycznego, znajdujemy dzieła pełne dynamiki i ekspresji, obok tematów rodzajowych, wesołych
pogodnych- sceny pełne okrucieństwa, bólu oraz cierpienia. Jest wiele rzeźb grupowych o skomplikowanym i
zawiłym układzie (Grupa Laokoona, Byk Farnezyjski).
Kompozycja jest zbudowana na kilku osiach, kierunki krzyżują się pod różnymi kątami. Wielość szczegółów
daje wrażenie bogactwa formy. Kompozycja jest dynamiczna i działa często bardzo silnie. W tym okresie
rozbudowano zagadnienia ruchu. W nowym ujęciu jest on subtelny, delikatny lub gwałtowny, aktywny zmienny.
Artystów poza mechanizmem ruchu interesowała również ekspresja i wyraz dzieła. Na rzeźbie szczególnie
zaważyły silne czynniki historyczne. Zwiększyło się także zainteresowanie uczuciami i przeżyciami ludzi,
takimi jak: ból, cierpienie, rozpacz, rezygnacje. Przeważnie wyrażają to posągi hellenistyczne, które bardziej
przedstawiają uczucia ruchem ciała niż wyrazem twarzy. Ideału piękna poszukiwano w umiarze, harmonii,
rytmie i symetrii. Zmiana poglądów estetycznych, umiłowanie przepychu, bogactwa, wielości, różnorodności,
uczuciowości, malowniczości dzieł tego czasu było odzwierciedleniem zetknięcia się z bogatym Wschodem.
Niektóre wybitne dzieła tego okresu to: Nike z Samotraki, Umierający Gall, Freski z Ołtarza Pergamońskiego.

Nike z Samotraki Płaskorzeźby ołtarza pergamońskiego Grupa Laokoona