Starożytna Grecja

Grecja starożytna, Grecja i wyspy Morza Egejskiego zasiedlone zostały już ok. 3000 lat p.n.e. w okresie neolitu, byli to prawdopodobnie przybysze z Azji Mniejszej i Palestyny. Ludność ta stworzyła kulturę egejską (minojską), której najwspanialszym przykładem jest cywilizacja starożytnej Krety (ok. 2500 - ok. 1500 p.n.e.). Ok. 2000 p.n.e. na tereny dzisiejszej Grecji przybyli z północy indoeuropejscy Grecy (plemiona Achajów i Jonów) i tu utworzyli swoje państewka. Ulegli oni wysokiej kulturze minojskiej, a od połowy II tysiąclecia p.n.e. powoli uwalniali się od tej zależności, tworząc swoją kulturę, zwaną mykeńską.

Okres archaiczny

Na podstawie odczytanego pisma zwanego linearnym B (archaiczny język grecki), jak też wykopalisk możemy odtworzyć obraz tamtej epoki.

Achajowie utworzyli szereg niewielkich państewek o ustroju monarchicznym (Argos, Mykeny, Tyryns), ok. połowy XV w. p.n.e. zawładnęli Kretą, osłabioną katastrofalnym wybuchem wulkanu na wyspie Thera, następnie opanowali Rodos, a stamtąd sięgnęli po wyspy i wybrzeża Azji Mniejszej, gdzie istniały już minojskie kolonie.

Ok. XII w. p.n.e. wraz z zaburzeniami związanymi z wędrówkami ludów morza na tereny achajskie uderzyli Dorowie, greckie plemię stojące dużo niżej kulturalnie od Achajów. Z powierzchni ziemi zniknęły mykeńskie miasta, zaś Dorowie opanowali cały Peloponez, Kretę, południowo-zachodnie wybrzeża Azji Mniejszej, część Grecji środkowej. Niedobitki Achajów emigrowały na Cypr, do Italii, północnej części Azji Mniejszej, część schroniła się w niedostępnej Arkadii. W ciągu następnych wieków utrwalił się podział Grecji na część dorycką (np. Sparta), achajską (Arkadia), jońską (Attyka) itd.

W okresie archaicznym (XI - VII w. p.n.e.) jest niewiele dokumentów pisanych (stąd nazwa “wieki ciemne”). Większość wiadomości zdobywa się przy pomocy archeologii (szczególnie dotyczy to XI - VIII w. p.n.e.). Monarchie plemienne ustępują rządom arystokracji. Ukształtowanie terenu (góry) nie sprzyjają zjednoczeniu w jeden organizm państwowy, poszczególne plemiona, miasta rozwijają się bez zbytnich kontaktów z sąsiadami, kultywują własne zwyczaje i obrzędy religijne. Pod koniec okresu archaicznego zaczyna wzrastać rola miast, takich jak Ateny, Korynt, Sykion, czy Megara, Eretria (Eubeja) oraz Milet (Azja Mniejsza). Miasta te (polis) zmuszone są, ze względu na rosnącą liczbę ludności i brak urodzajnej ziemi uprawnej organizować ekspedycje, które zasiedlą nowe tereny.

Wielka kolonizacja

Wielka kolonizacja (VIII - VI w. p.n.e.) spowodowała, że niemal wszystkie wybrzeża Morza Śródziemnego pokryły się siecią osad greckich, podtrzymujących więzy ze swoją metropolią (Wielka Grecja w Italii, wybrzeża Morza Czarnego, południe obecnej Francji, wschodnie brzegi Hiszpanii, południowe wybrzeża Azji Mniejszej, wyspy). Zwiększony popyt na towary w koloniach wpłynął ożywczo na rzemiosło i handel grecki, a kontakty z ludnością tubylczą przyczyniły się do poszerzenia horyzontów i wpłynęły dodatnio na kulturę grecką. Bicie i rozpowszechnienie monety (VII w. p.n.e.) przyczyniło się do powstania rynku towarowo - pieniężnego i wyłonienia warstwy bogatego kupiectwa.

W wielu miastach rządy objęli tyrani, wybitne i przedsiębiorcze jednostki, które zyskując sobie poparcie ludu, rządziły miastem - państwem. Konkurencja ze strony Kartaginy i wzrastająca potęga Persji spowodowały zahamowanie procesu kolonizacji. Grecy, po zetknięciu się z obcymi ludami, odkryli świadomość istnienia wspólnoty językowej i religijnej, co przyczyniło się do ukształtowania pojęć Hellen, Hellada.

Pod wpływem kontaktu ze Wschodem zaczęła się rozwijać literatura, filozofia i sztuka grecka (Hezjod, Safona, Anakreont, Tales, Anaksymander i Anaksymenes z Miletu, Heraklit z Efezu, Pitagoras z Samos i inni.).

Miasta-państwa

W VII w. na terenie Grecji ukształtowały się następujące państwa:

1) dorycka Sparta (Lakonia), która podbiła sąsiednią Mesenię i opierająca swój ustrój o prawa Likurga (VIII w. p.n.e): 2 królów, geruzja, 5 eforów, zgromadzenie ludowe (apella). 3 klasy: spartiaci - Dorowie, perjojkowie - wolni, ale bez praw politycznych i heloci, podbita achajska ludność niewolna.

2) jońskie Ateny (od VII w. p.n.e.), pierwotnie rządzone przez króla, następnie przez arystokrację (eupatrydów): archonci, areopag, lud bez praw politycznych. Próbowano narzucić Atenom tyranię (632 p.n.e. - Kylon).

Na przełomie VII i VI w. p.n.e. powstał główny zrąb praw ateńskich: Drakon (621 p.n.e.), Solon (594 p.n.e.), Klejstenes (508 p.n.e.). Tak tworzyły się warunki do zaistnienia w Atenach demokracji.

W tym czasie Grecja znalazła się w wielkim niebezpieczeństwie. Mocarstwowe dążenia monarchii perskiej, dążącej do opanowania wybrzeży Morza Egejskiego zagroziły najpierw miastom greckim w Azji Mniejszej, a z kolei Grecji właściwej.

Wojny perskie, rozpoczęte od powstania jońskiego (500 - 494 p.n.e.), zakończyły się klęską Persów (479 p.n.e.). W wyniku odniesionego zwycięstwa oswobodziły się kolonie greckie w Azji Mniejszej, a Ateny wyszły ze zmagań wzmocnione i utworzyły Ateński Związek Morski.

Okres największego rozwoju

W tym czasie, pod władzą Peryklesa, Ateny przeżywają oszałamiający rozkwit. Umacnia się demokracja ateńska (eklezja, rada pięciuset, heliaja, dopuszczenie ludu do rządów). Ateny korzystając z pieniędzy zgromadzonych w skarbcu Związku, rozbudowują się (Akropol, Pireus, “długie mury”). Działają najsławniejsi twórcy, jak Fidiasz, Ajschylos, Sofokles, Eurypides.

Wzbudza to zawiść innych krajów greckich a przede wszystkim Sparty. Rywalizacja między Atenami i Spartą doprowadza do wojny peloponeskiej (431 - 404 p.n.e.), z których Ateny wychodzą pokonane, zaś Sparta nie odnosi spodziewanych korzyści. Z wojny tej korzysta przede wszystkim Persja (zagarnięcie wolnych miast w Azji Mniejszej) i rosnąca w siłę Macedonia. Hegemonia Sparty staje się iluzoryczna, gdy Ateny i Teby stworzyły II Ateński Związek Morski (378 p.n.e.). Po klęsce pod Leuktrami (371 p.n.e.) Sparta utraciła hegemonię na rzecz Teb, ale niefortunna polityka Aten doprowadziła do rozpadu Związku (355 p.n.e.).

Dominacja Macedonii

Wzrastająca potęga Macedonii Filipa II (359 - 336 p.n.e.) oraz wzrastające rozbicie greckich polis, które nie chciały zauważyć macedońskiego niebezpieczeństwa, wszystko to stało się przyczyną klęski wojsk ateńsko-tebańskich pod Cheroneją (338 p.n.e.) a w konsekwencji podboju przez Macedonię całej Grecji.

Objęcie rządów przez Aleksandra III Wielkiego i rozpoczęcie wojny z Persją (336 - 323 p.n.e.) spowodowało uczestnictwo greckich żołnierzy w wielonarodowej armii Macedończyka. Kontakt ich z kulturami Wschodu spowodował stopniowy zanik antagonizmów plemiennych i narodziny świadomości wspólnoty kulturowej Greków, Macedończyków i zhellenizowanych mieszkańców monarchii Aleksandra Wielkiego (okres hellenistyczny).

Po śmierci Aleksandra walki diadochów o władzę w imperium spowodowały jego rozpad na 3 wielkie monarchie: Egiptu pod rządami dynastii Ptolemeuszy, Azji Zachodniej (Syrii) pod rządami Seleucydów i Macedonii (z Grecją) - Antygonidów.

Ateny utraciły całkowicie znaczenie, a pewną rolę odgrywały Związek Etolski i Związek Achajski. O dalszym losie Grecji zadecydowała interwencja Rzymu, który po wojnach macedońskich i syryjskich podbił Grecję (146 p.n.e.). 27 p.n.e. Grecja stała się prowincją rzymską Achają. Mimo podboju politycznego Grecja podbiła Rzym kulturą i religią. W ten sposób kulturę grecką przejęły w rzymskiej spuściźnie narody zachodniej Europy. Po upadku cesarstwa zachodniego (476 n.e.), na wschodzie grecką tradycję kontynuowało cesarstwo bizantyjskie (do 1453).

Zdjęcia:

Świątynia Zeusa Olimpijskiego w Atenach

Ateny, Partenon 

Mykeny, Brama Lwów

Mykeny, złota maska pogrzebowa, XVI w. p.n.e 

Cykladzka sztuka, harfista z Keros 

Mykeny, okręg A (XXI w. p.n.e.), miejsce odnalezienia przez H. Schliemana grobów władców mykeńskich

Grecja, Mykeny, skarbiec Atreusza (XIV w. p.n.e.) 

1

---