Grecka architektura domów mieszkalnych przez setki lat pozostaje w tyle za architekturą innych budowli. Siły twórcze koncentrują się głównie na budownictwie sakralnym. Przeznaczenie funduszy na własny dom jest źle widziane aż do okresu klasycznego.

Obraz osady z epoki archaicznej jest zróżnicowany. Obok budynków wczesnoegejskich występują domy imigrantów i przesiedleńców, reprezentujące jeszcze prawie poziom neolitu. Należą do nich domy owalne odkopane głównie w strefie jońskiej (Areopag w Atenach, Stara Smyrna, Samos). W Grecji północno-zachodniej pojawiają się znów stare formy domów apsydowych (Olimpia, Thermos, Lesbos).

W czasach archaicznych (X – VI w. p.n.e.) rolę pierwszych domów pełniły szałasy wzniesione na planie koła. Z nich wykształciły się drewniane domy dla ubogiej ludności i domy kamienne dla ludzi zamożnych. Budynki drewniane miały izbę pełniącą funkcję mieszkalną, pośrodku niej paliło się ognisko a światło przechodziło przez otwór wejściowy.

Budynki kamienne, wykształcone z megaronu w okresie mykeńskim miały rzut w kształcie prostokąta. Składały się z trzech części: dziedzińca wewnętrznego (na którym skupiało się życie rodzinne), otoczonego magazynami, pomieszczeniami dla niewolników, pokoju dla mężczyzn w kształcie andronu i pokojów dla kobiet gyneceum.

Nośnikiem dalszego rozwoju w coraz liczniej powstających miastach jest śródziemnomorski dom z dziedzińcem. Początkowo pomieszczenia zgrupowane są bez stałego porządku. Fachowo zaprojektowane domy, niekiedy są budowane jednolicie w obrębie regularnych bloków (insuli), jak w Olincie i Priene (dojrzały i późny hellenizm).

W przeciwieństwie do tych willi kupieckich domy mieszkalne w Priene stanowią warianty typu regionalnego. Na każdą insulę składają się cztery działki. Typ domu z dziedzińcem występuję często w kombinacji z megaronem (przedsionek + izba + kolumny).

Od wejścia w głąb domu prowadzi z boku wąski korytarz, otwierający się kolumnadą na wewnętrzny dziedziniec, wokół którego tradycyjnie rozmieszczono różne skrzydła domu, niektóre jedno- inne dwupoziomowe. Główne pomieszczenie megaron (andron – pomieszczenie dla mężczyzn), z przedsionkiem zwieńczonym szczytem i wyższym od innych dachem dwuspadowym, to dominanta domu.

Wewnątrz domu, mimo wchodzącego w jego skład megaronu, nie ma żadnej ciągłej osi głównej. Zostaje tu na nowo podjęty staro egejski system stycznej komunikacji. Podobnie jak w założeniach placów publicznych (agora) wejście i korytarz znajdują się z boku od centrum. Typ z Priene łączy tradycje domu z dziedzińcem i megaronu z wymaganiami regularnych założeń urbanistycznych. Na jego przykładzie widać jak ogólne tendencje w architekturze i urbanistyce wpływają na budownictwo mieszkaniowe. Architektura domu mieszkalnego osiąga wysoki poziom, dorównujący poziomowi pozostałych jej dziedzin.

Domy w starożytnej Grecji były zaprojektowane tak, aby ich mieszkańców chroniły przed ciepłem w upalne, letnie dni a ogrzewały zimą.

W V–IV w p.n.e. pojawiły się domy murowane z cegieł na kamiennej podmurówce, czasem piętrowe. Domy, o zwartej budowie, miały jedno wejście prowadzące na dziedziniec z portykiem. Z dziedzińca prowadziły wejścia do: pokoju rodzinnego (oikos), andronu (izby mężczyzn), gyneceum (pomieszczenia dla kobiet) i sypialni. W budynkach piętrowych sypialnie często lokowano na piętrze. Podłogi wykładano mozaikami lub gliną (w zależności od zasobów finansowych właściciela), ściany zdobiono malowidłami. W bogatszych domach, w oknach wstawiano szyby z miki lub szkła.

Mieszkania greckie w większości były raczej skromne. Ściany, budowane były z surowych cegieł (mieszanki wody z gliną) suszonych na słońcu, rzadko tynkowanych. Malutkie okna nie miały szyb, ale zamykane były drewnianymi okiennicami. Dachy czasem kryto dachówkami z terakoty, częściej jednak na dachu znajdował się taras, gdzie latem można było spać na świeżym powietrzu. Wodę doprowadzano rurami, znano też ścieżki kanalizacyjne.

Ten typ budownictwa przetrwał do czasów hellenizmu wzbogacany np. ilością budowanych pokoi, wystrojem itp. Dziedziniec wewnętrzny zastąpiono perystylem z basenem (dziedziniec/ogród wewnętrzny otoczony kolumnadą), dobudowano eksedrę (półkolista nisza z wewnętrzną ławką). Dom bogaty mógł się składać z większej ilości pokoi.

Do domu wchodziło się przez drzwi z daszkiem, ozdobionym kolumienkami. Najważniejszą izbę, położoną naprzeciw wejścia do domu stanowił duży pokój, w którym skupiało się życie rodzinne, na co dzień i w czasie świąt. Znajdowało się tam palenisko. Pokój ten połączony był z kuchnią i łazienką dla wspólnego korzystania z komina i dopływu wody. Gdy z czasem kuchnie przemieszczono gdzie indziej, przy ognisku umieszczono ołtarz bogini Hestii. Sypialnie gospodarzy i dzieci znajdowały się po obu stronach dużego pokoju. Za pokojami kobiecymi był niewielki ogród oddzielony drzwiami. Układ domu był różny i zależał od zamożności danego obywatela czy rodziny i położenia gruntu, na którym wznoszono budynek.

Domy greckie nie odznaczały się czystością i higieną. W domach bogaczy znajdowały się łazienki i ubikacje, pozbawione jednak wygód; w domach skromniejszych, często podzielonych na wspólne mieszkania, nie było miejsca na pomieszczenia sanitarne. Wszędzie był brud i niemiłe zapachy, zarówno w kuchni, jak i we wspólnych pokojach, gdzie powietrze dodatkowo zanieczyszczał dym z piecyków, lampek oliwnych i pochodni, a zwierzęta miały legowiska tuż obok ludzi.

Domy, w których mieszkali Grecy, nawet ci zamożniejsi, były niepozorne, gdyż rozrzutność w tej dziedzinie i w ogóle nadmierna skłonność do popisywania się posiadanym majątkiem była źle widziana w polis, narzucającej wszystkim mniej więcej podobny, nacechowany umiarkowaniem, tryb życia. Natomiast zbiorowość czyniła wszystko, aby swoim bogom wznieść jak najwspanialsze świątynie, które stanowiły świadectwo pobożności i potęgi państwa.

Dopiero za panowania rzymskiego budynki mieszkalne stają się większe, bogato zdobione i lepiej wyposażone.

WYPOSAŻENIE

W epoce klasycznej Grecy nie przywiązywali zbytniej wagi do stanu wyposażenia domu. Dom był dla mężczyzn tylko miejscem odpoczynku po zajęciach publicznych. Mężczyźni i kobiety nie spali w tych samych pomieszczeniach. Prowadzili odrębne życie. Gynaeceum był znany jako pomieszczenie kobiet. W VI wieku p.n.e. stosunek Greków do swych domów zmienił się. Zaczęto dbać o swoje mieszkania. Podłogi, które były wcześniej klepiskiem, wykładano marmurem lub mozaiką. Ściany - wcześniej tylko bielone – zdobiono freskami. Budowano fontanny, robiono sadzawki, sadzono drzewa, rośliny ozdobne oraz stawiano posągi. Podstawowym sprzętem i meblem użytku codziennego w domach greckich były stołki – lekkie, niskie i łatwe do przenoszenia. Łóżka były rodzajem długiego i szerokiego stołka. Na nim – na nadciągniętych rzemiennych pasmach leżał materac. Z tego rodzaju łóżek później powstały sofy wyposażone w oparcia na głowę. Służyły one nie tylko do spania, ale także do wygodnego siedzenia, gdyż wyposażone były w oparcie na plecy. Pościel Greków była początkowo prosta. Na materac z pasów skórzanych kładziono skóry zwierzęce, wełniane koce, na nich pokrowce a czasami także lniane prześcieradła. W późniejszych czasach używano miękkich poduszek wypchanych puchem łabędzim i wełniane kołdry. W starożytnej Grecji istniały również stoły, które służyły przede wszystkim do posiłków, gdyż nie używano ich ani do pisania, ani do czytania. Były one zazwyczaj niskie, różnego kształtu. Naczynia stołowe i kuchenne wykonywano z gliny, brązu, srebra, szkła. Służyły one nie tylko do celów użytkowych, ale także zdobiły wnętrze domostwa. Do oświetlenia i ogrzewania pokoi służyły od najdawniejszych czasów stojaki, w które zatykano zapalone cienkie drwa lub polana. Ogrzewanie w Grecji nie było bardzo potrzebne ze względu na ciepły klimat. Tylko czasami, w chłodniejsze dni ogrzewano pokoje kociołkiem z rozżarzonymi węglami lub małymi przenośnymi piecykami. Ogień w domu greckim rozniecano krzesiwem. Tworzyły je dwa kamyki do krzesania iskier, bądź dwa kawałki drewna orzechowego lub kasztanowego, z którym jednym obracano jak świdrem w drugim, aż do powstania ognia.

Grecy stworzyli również wiele posągów. Posągi były używane do dekoracji domów lub grobowców. Niektóre z nich były również wykorzystywane do dekoracji świątyń. Materiały używane do posągów to: terakota, drewno i brąz. Terakota to glina i piasek zmieszane razem. Zostało to wykorzystane do małych posągów. Niektóre z rzeźb zostały wykonane z kamienia. Malowano też swoje rzeźby. Czasem z dodatkiem kości słoniowej, szkła lub kamienia. Zostały one umieszczone w oczach rzeźby.

KOBIETY I MĘŻCZYŹNI

Mężczyźni często przebywali z dala od domu. Mogli walczyć w armii, uprawiać rolę (nadzorowanie lub praca), łowiectwo, wędkarstwo, żeglarstwo. Cieszyli się również wieloma atrakcjami, takimi jak jazda konna, biesiady i igrzyska olimpijskie.

Kobiety musiały dostać zgodę męża do zrobienia prawie wszystkiego: wizyty w świątyni, odwiedziny sąsiadów i udział w pogrzebach. Oczekiwano od nich, aby szyły ubrania, prowadziły dom, rodziły synów (córki były mniej ważne) i czasami zajmowały się finansami. Jednak to niewolnicy wykonywali prace domowe, takie jak gotowanie i sprzątanie.

Podsumowanie: Duże regionalne zróżnicowanie budownictwa mieszkalnego w zależności od klimatu, materiałów budowlanych i sposobu życia.