Spistreści

WstępdoKsięgiKoheleta

.4

Koh1

.6

Tytuł

6

ROZWAŻANIATEORETYCZNE

.7

Nicnowegopodsłońcem

..7

Marnośćmądrości

8

Koh2

.9

Marnośćbogactwirozkoszy

.9

Marnośćdóbrzdobytychmądrością

.11

NależyużywaćdóbrziemskichjakodarówBożych

.12

Koh3

.13

Wszystkozależnejestodczasu,ostatecznieodBoga

.13

Losczłowiekapodobnyjestdolosuzwierząt

15

Koh4

.16

Uciskizazdrośćpowiększająmarnośćżycia

.16

Korzyścipłynącezżyciawspólnegoiwartośćmądrości

17

RadyodnoszącesiędokultuBożego

.18

Koh5

.19

Zgubneskutkiprzesadnegodążeniadomajątku

.21

Koh6

.23

ZależnośćczłowiekaodBogawużywaniudóbrdoczesnych

.

23

Koh7

.25

PRAKTYCZNEZASTOSOWANIEMĄDROŚCI

25

Człowiekmądrypatrzynażyciepoważnie

.25

Mądrośćstrzeżeprzedwielkimibłędami

26

Mądrośćwistocieswejjestniedostępna

.28

Koh8

.29

Władzytrzebasiępodporządkować

.29

Pamiętaćtrzebaoprzyszłymsądzie

.30

Niedaćsięzwieśćpozornejniesprawiedliwości

31

PlanówBożychniemożeczłowiekzbadać

.32

Koh9

.33

Zażyciajeszczetrzebadobrzeczynićizażywaćradości,bo

pośmiercijesttoniemożliwe

34

Człowiekzależnyjestodprzypadku

.36

Mądrościsięniedocenia

.37

Wyższośćmądrościnadgłupotą

.38

Koh10

.39

Koh11

.41

Korzyści,jakieprzynosimądrośćwżyciuprywatnym

..41

Cieszyćsiętrzebazżyciawmłodości

42

Koh12

.43

EPILOG

..45

KsięgaKoheleta

BibliaTysiąclecia

WydanieV

zkomentarzamiBibliiJerozolimskiej

WydawnictwoPallotinum

2006

WstępdoKsięgiKoheleta

Księganosinazwęswegoautora,którysamprzedstawiasięjakoKohelet

(Koh1,12).Niejesttoimięwłasne,leczoznaczeniefunkcjiluburzędumędrca
"przemawiającegonazebraniu".Wjęzykugreckimodpowiadatemuokreśleniu
nazwaEkklesiastes,którąotrzymałaksięgawLXXiWlg.

Treściąksięgisąrozważanianadsensemżycialudzkiego.Autorzadajesobie

przedewszystkimpytanie,jakajestdrogadoprawdziwegoszczęścia,alenie
znajdujenanieodpowiedzi.Stwierdzaraczej,żewszystkojestmarnością.Jak
refrenpowtarzająsiętesłowaażdwadzieściarazywjegoksiędze.Podobniejak
powracającewrytmiecyklicznymzjawiskaprzyrodywydająsiębezcelowe-bo
zasady,wedługktórychBógrządziświatem,niesączłowiekowiznane-takza
bezcelowetrzebauważaćwszelkiewysiłkizmierzającedoosiągnięciatrwałego
szczęścia.Nieprzynoszągoanibogactwaisława,aninieograniczoneużywanie
rozkoszy,aniteżtakbardzowysławianamądrość.Życiejestbowiempełne
daremnychtrudówiutrapień,apanującanaświecieniesprawiedliwośćczynije
wprostnieznośnym.Ostateczniezaśspotykawszystkichtensamlos,tj.śmierć,
poktórejczekaczłowiekajużtylkosmutnypobytwSzeolu.

Koheletniewpadajednakwpesymizm.Dostrzegaonrównieżjasnestrony

życiaprzynosząceczłowiekowiradość.Widzącwdobrachstworzonychdar
Boży,radzikorzystaćznichroztropnie,przytymjednakpamiętać,żeze
wszystkiegotrzebabędziekiedyśzdaćsprawęprzedBogiem.

CzasuprzyszłegoBożegosąduKoheletdokładnienieokreśla.Wskazując

jednaknaniedoskonałośćtradycyjnegopojmowaniasprawiedliwejodpłatyza
czynyczłowieka,ograniczonejdożyciaziemskiego,orazstawiającliczne
dręczącegopytania,naktórewobecniejasnychwyobrażeńożyciu
pozagrobowymsamnieznajdujewłaściwejodpowiedzi-otwieradrogędo
przyjęciaobjawieniaNT.

Wtytuleksięgi(Koh1,1)autornazywanyjestsynemDawida,królaw

Jeruzalem,ato,comówiosobiewpierwszychdwóchrozdziałach,odpowiada
wznacznejmierzeżyciuSalomona.Nieznaczytojednak,żechce,byksięga
jegouchodziłazadziełotegowielkiegokróla,sławnegozmądrości,lecz
posługujesiętylkostosowanąpodówczasfikcjąliteracką,byzaznaczyć,że
słowajegomajątakąwagę,jakgdybypochodziłyodsamegoSalomona.W
rzeczywistościnależałondogronamędrców,którzyzajmowalisię
zagadnieniamifilozoficzno-religijnymiinauczalisztukiżycia.

Dokładnadatanapisaniaksięginiejestznana.Treśćjejicechyjęzykowe

wskazująnato,żepochodzionazkońcaIIIlubpoczątkuIIw.przedChr.,tojest

zokresu,wktórymfilozoficznamyślgreckazajmowałarównieżŻydów,
stawiającichprzednowymizagadnieniami,którychrozwiązanieniezawsze
znajdowaliwksięgachświętychST.Epilog(Koh12,9-14)napisałjakiśuczeń
Koheleta.Trudnoosądzić,czyprzyłożyłontakżerękędoniektórychinnych
miejscksięgi.

Autornadałswemudziełuformępoetycką.Przypobieżnymczytaniuniełatwo

dopatrzyćsięwnimjakiegośporządku,azdawaćsięnawetmoże,żesąwnim
pewnesprzeczności.Niejesttobowiemtraktatreligijno-filozoficzny,
zbudowanywedługokreślonychzasadlogicznych,alezbiórrozważań
kojarzącychsięzsobąraczejwedługprawpsychologicznych.Kohelet
przedstawiapoprostuczytelnikowicałybiegswychmyśliiwysiłekrozumu
zmagającegosięztrudnościami.Posługujesięprzytymczęstoformąsentencji
mądrościowej,aniekiedytakżeiprzysłowiemktóregosammożeniejest
autorem.

MimowszystkichswychwątpliwościKoheletstoimocnonagrunciewiaryw

Boga,odktóregowszystkopochodziiktórywszystkimrządzi,akiedyśbędzie
sędziączłowieka.Celemksięgijestugruntowanietejwiarytakżewsercach
czytelników,conajtrafniejwyraziłautorwepilogu:Bogasiębójiprzykazań
Jegoprzestrzegaj,bocaływtymczłowiek!(Koh12,13).

KsięganiejestcytowanawNowymTestamencie.

Koh1

Tytuł

1

SłowaKoheleta,synaDawida,królawJeruzalem.

1,1„Kohelet”albo„Eklezjastes”znaczyczłowiekzgromadzenia(hebr.qahal,grec.ekklěsia),czylinauczyciellubmówcaalboprzeciwnie—reprezentantzgromadzenia,uosobienie

publiczności,które—znużonetradycyjnymnauczaniem—zkoleisamozabieragłos.

—FikcjąliterackąjestutożsamienieautorazSalomonem,mędrcemwcałymtegosłowaznaczeniu(1Krl5,9-14).
1,1.SynaDawida.Hebrajskitermin„syn”możeoznaczaćzwiązekpolitycznylubpokrewieństwo(każdymęskipotomekmógłbyćnazwanysynem).Wobecnymkontekścieokreślenieto

łączypostaćnauczycielamądrościzjednymzkrólewskichpotomkówDawida.NajbardziejoczywistymkandydatemwydajesięSalomon.

2

Marnośćnadmarnościami,powiadaKohelet,marnośćnad

marnościami–wszystkojestmarnością.

1,2-11Determinizmkosmosu,monotonnyobrazżycialudzkiegowywołująuKoheletanudęwprzeciwieństwiedopodziwuiuwielbieniawyrażanychwrozdz.38-40HilubwPs104.
1,2„Marność”—termin,któregotradycyjnyprzekładzachowujemy—oznaczanajpierw„parę”,„tchnienie”inależydozbioruobrazów(woda,cień,dymitp.),służącychwpoezjihebr.

opisaniukruchościczłowieka,jednakżesłowotoutraciłokonkretneznaczenieiwKohprzywołujetylkozłudnośćistnieniarzeczy,awkonsekwencji—rozczarowanie,jakieprzynosząoneczłowiekowi.

1,2.Marność.WliteraturzesumeryjskiejiwewszystkichtradycjachBliskiegoWschoduznanybyłmotywmarnościistnienia,aszczególnieludzkiejdoli-odczasówpradawnychlos

człowieczybyłmarnością(wiatrem).

ROZWAŻANIATEORETYCZNE

Nicnowegopodsłońcem

3

Cóżprzyjdzieczłowiekowizcałegotrudu,jakizadajesobiepod

słońcem?

1,3zcałegotrudu.Pohebr.amal,conajczęściejprzywołujenamyślmęczącąpracę,jaknp.pracaniewolnika(por.Pwt26,7),skądpłynąmęczarniaicierpienie.SłowotojestwKohbardzo

częste:wformierzeczownikapojawiasiędwadzieścia,awformieczasownikowej—trzynaścierazy.

4

Pokolenieprzychodziipokolenieodchodzi,aziemiatrwapo

wszystkieczasy.

5

Słońcewschodziizachodzi,inamiejsceswoje

śpieszyzpowrotem,iznowutamwschodzi.

6

Kupołudniowiciągnąci

kupółnocyzawracając,kolistądrogąwiejewiatriznowuwracana
drogęswojegokrążenia.

7

Wszystkierzekipłynądomorza,amorze

wcaleniewzbiera;domiejsca,doktóregorzekipłyną,zdążająone
bezustannie.

8

Każdemówieniejestwysiłkiem:niezdołaczłowiek

wyrazić[wszystkiego]słowami.Nienasycisięokopatrzeniemani
uchonapełnisłuchaniem.

1,8BJ:„Wszelkiesłowojestnużące!Człowiekniemożepowiedzieć,żeokonienasyciłosiępatrzeniem,auchonienasyciłosiętym,cousłyszało”.Możnateżrozumieć:„Wszystkojest

nużące(bardziejniż)tomożnapowiedzieć.Okonienasyciłosiępatrzeniem,aniuchotym,cousłyszało”.

9

To,cobyło,jesttym,cobędzie,ato,cosięstało,jesttym,co

znowusięstanie,więcniczgołanowegoniemapodsłońcem.

1,9.Niczgołanowegoniemapodsłońcem.Zasyryjskichinskrypcjikrólewskichwynika,żewładcystaledążylidodokonaniaczegoś,czegoniktprzedniminieosiągnął,bymócsiętym

chlubić.Królowiezaliczaliwięcsamychsiebiedo„twórców”lub„założycieli”-ludzitworzącychprecedens.Wśródowychdokonańbyłyposzukiwanialubpodbój,budowaniedrogi,pałacu,świątyni
lubmiasta,wprowadzenienowejtechnologiilubnowychobchodów.

10

Jeślijestcoś,oczymbysięrzekło:Patrz,tocośnowego–to

przecieżistniałotojużwczasach,którebyłyprzednami.

11

Niema

pamięciotych,cożylidawniej,aniteżotych,cobędąkiedyśżyli,nie
pozostaniewspomnienieutych,cobędąpotem.

Marnośćmądrości

12

Ja,Kohelet,byłemkrólemnadIzraelemwJeruzalem.

1,12—2,26NawetSalomonwswymżyciupełnymprzepychu(1Krl10,4n)imimoswejmądrości(1Krl5,9n)niepoznałszczęścia.

13

Iskierowałemumysłswójkutemu,byzastanawiaćsięibadać,

ilemądrościjestwewszystkim,codziejesiępodniebem.Toprzykre
zajęciedałBógsynomludzkim,bysięnimtrudzili.

1,13przykrezajęcie.„Zajęcie”lub„zadanie”,pohebr.injan-słowowystępującetylkowtejksiędze,gdzieogólniemawydźwięknegatywny:sątopracaizawódwidzianejakoźródło

zmęczenialubkłopotów.

1,13.Rolamędrca.Wydajesię,żemędrcystanowiligildięodrębnąodpisarzy,chociażdokładnycharakterspełnianejprzeznichfunkcjipozostajeniejasny.Zpewnościąbylinauczycielami,

niewiadomojednak,czyposiadaliformalnewykształcenielubdostarczaliformalnegowykształceniainnym.MędrcypojawiająsięrównieżwinnychkulturachzestarożytnegoBliskiegoWschodui
czasamipełniąrolędoradcówkrólewskich.Natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdoPrz1,1.

14

Widziałemwszelkiesprawy,jakiesiędziejąpodsłońcem.Aoto:

wszystkotomarnośćipogońzawiatrem.

1,14pogońzawiatrem.Oznaczatopróżnywysiłek,urojenia,straconyczas.

15

To,cokrzywe,niedasięwyprostować,aczegoniema,tegonie

możnaliczyć.

16

Takpowiedziałemsobiewsercu:Otonagromadziłem

iprzysporzyłemmądrościwięcejniżwszyscy,cowładaliprzedemną
nadJeruzalem,asercemedoświadczyłowielemądrościiwiedzy.

17

I

postanowiłempoznaćmądrośćiwiedzę,szaleństwoigłupotę.
Poznałem,żerównieżitojestpogoniązawiatrem,

1,17głupotę.Takrkpsy(por.10,13).Teksthebr.:„głupoty”(1.mn.).

18

bowwielkiejmądrości–wieleutrapienia,aktopomnaża

wiedzę–pomnażacierpienie.

Koh2

Marnośćbogactwirozkoszy

1

Powiedziałemsobie:Niechżedoświadczęradościizażyję

szczęścia!Leczitojestmarność.

2

Ośmiechupowiedziałem:

Szaleństwo!,aoradości:Cóżonadaje?

3

Postanowiłemwsercu

swoimkrzepićciałomojewinem–choćrozummiałzostaćmoim
mądrymprzewodnikiem–ioddaćsięgłupocie,ażzobaczę,codla
ludzijestszczęściem,któregotująsobiepodniebem,dopókitrwają
dniichżycia.

2,3krzepićciałomojewinem.Tak,jeślizamiastczytaćlimeszôk,dosł.:„ciągnąć”,„ciągnąćzasobą,wciągać”(stąd„oddawać”),poprawićzaniektóryminalisemôk.WBJniematej

poprawkiitłumaczenie:„oddaćmojeciałopiciu”.

4

Dokonałemwielkichdzieł:zbudowałemsobiedomy,zasadziłem

sobiewinnice,

5

założyłemogrodyiparkiinasadziłemwnich

wszelkichdrzewowocowych.

2,5.Ogrodyiparki.Pałacebyłyczęstootoczoneprywatnymogrodem,wktórymrosłydrzewaowocoweidającecień-zestrumykami,sadzawkamiiścieżkami-podobnymdodzisiejszego

parku.Wpałacowymarboretumczęstogromadzonowieleegzotycznychdrzewiroślin.TakieogrodyodkrytezostaływstolicyCyrusaWielkiego,Pasargade.

6

Urządziłemsobiezbiornikinawodę,byniąnawadniaćgaj

bogatywdrzewa.

2,6.Systemyirygacyjne.Mesza,królMoabu(IXw.przedChr.),wśródswoichosiągnięćwymieniazbudowaniezbiornikówwodnychwpałacukrólewskim.ŻydowskihistorykJózef

FlawiuszinformujewWojnieżydowskiej,żesadzawkakrólewskawJerozolimiezostałazbudowanaprzezSalomona.

7

Nabyłemniewolnikówiniewolniceimiałemniewolników

urodzonychwdomu.Posiadałemteżwielkiestadawiększegoi
drobnegobydła,większeniżwszyscy,cobyliprzedemnąw
Jeruzalem.

2,7.NiewolnictwowIzraelu.WIzraelużylim.in.ludziewpewnymstopniupozbawieniwolności,którzymoglibyćkupowaniisprzedawani.WTorzenajbardziejrozpowszechnionym

określeniemniewolnikajest‘ebed.Termintenbyłjednakznaczeniowoniejasny(podobniejakjegoakadyjskiodpowiednikwardu),mógłbowiemoznaczaćkażdegoniżejstojącegooddrugiego,stając
sięwtensposóbogólnymokreśleniemstosunkuzależności.Częstoówhebrajskiterminprzekładanyjestjako„sługa”.NawetpatriarchowieimonarchowiebylisługamiBoga,zaśwszyscymieszkańcy
IzraelaiJudy-sługamilubpoddanymikróla,wtymczłonkowierodzinykrólewskiej.Dawidbyłniegdyśniewolnikiem(wasalem)filistyńskiegokrólaAkisza,zaśkrólJudyAchazsługąasyryjskiego
królaTiglat-PileseraIII.Głównymźródłemniewolnikówbyływojny-jeńcówwojennychsprzedawanojakoniewolników.ZgodniezPrawemMojżeszowymIzraelitówniewolnobyłoprzymuszaćdo
pracyniewolniczej.Jedynąprzyczyną,dlajakiejIzraelitamógłzostaćzmuszonydoniewolniczejsłużby,byłojegowłasneubóstwolubprzekazaniegojakozabezpieczeniazadługkrewnego.Niewola
kończyłasięwchwilispłatydługu.ZachowałosięniewielewzmianeknatematliczbysługdomowychiniewolnikówwstarożytnymIzraelu.Naprzykład,podczasspisuprzeprowadzonegopowygnaniu
(Vw.przedChr.)odnotowanoponad7000niewolnikówwporównaniuzponad40000wolnychobywateli.Zamożniejszerodzinyposiadałyprzypuszczalnieconajmniejjednegosługędomowego,alboi
więcej.Chociażniewolnikstanowiłskładnikmajątku,musiałbyćtraktowanyjakistotaludzka,awięcmiećpewneprawa.Uważanybyłzadomownika,copotwierdzanakazobrzezania.Praca
niewolniczadominowaławrolnictwie,alewokresiemonarchiirównieżwszelkiegorodzajurzemieślnicyzatrudnialiniewolników(około1000-586przedChr.)DawidzmusiłmieszkańcówIzraelado
wytwarzaniacegieł,zaśSalomonwykorzystywał„niewolników”dopracywkopalniachwAraba,wwarsztatachwEsjon-Geberorazdopracywkrólewskimpałacuiświątyni.Większośćowych
niewolnikówstanowiliKananejczycy,niezaśIzraelici.

8

Nagromadziłemteżsobiesrebraizłota,iskarbykrólówikrain.

Nabyłemśpiewakówiśpiewaczkiorazrozkoszesynówludzkich:
kobietwiele.

2,8kobietwiele.BJ:„szkatułkędoszkatułki”,takwedługznaczeniasłowawpobiblijnymjęzykuhebr.Innirozumieją:„księżniczkę,księżniczki”lub„nałożnicę,nałożnice”,myśląco

haremieSalomona.

2,8.Śpiewacy.Muzycydostarczalizwyklerozrywkiwładcyitworzylimuzycznąoprawęuroczystościkultowych.Chociażśpiewakamibylimężczyźniikobiety,chodzitutajprzypuszczalnie

ośpiewaczki.MuzykaświeckaireligijnamiaładługiedziejewMezopotamiiimusiałabyćznanaIzraelitom.Malowidłaścienneodnalezionewstarożytnychgrobowcachegipskichukazujątancerzyoraz
całąróżnorodnośćinstrumentówmuzycznych.Muzycydworscy,mężczyźniikobiety,pracowalinawielukrólewskichdworach.Ichistnieniepotwierdzająteksty(m.in.zUrukiMari)zdolinyTygrysu-
Eufratu,chetyckiejAnatoliiiEgiptu.Zaliczanoichdostałegopersoneludworskiego,codokumentująstarożytnelistyracjiżywnościowych.

2,8.Harem.Tenhebrajskiterminużywanybyłzwyklenaoznaczeniekonkubin,jednakwystępujeontylkotutajimaniejasneznaczenie.Oczywiście,posiadaniekonkubinbyłotypowedla

królów.Innibadaczesugerowali,żeowohebrajskiesłowowinnobyćtłumaczonejako„szkatuły”(skrzynienakosztowności).

9

Istałemsięwiększyimożniejszyodwszystkich,cobyliprzede

mnąwJeruzalem;wdodatkumądrośćmojamizostała.

10

Niczegoteż,

czegooczymojepragnęły,nieodmawiałemim.Niewzbraniałem
sercumemużadnejradości–bosercemojemiałoradośćzwszelkiego
megotrudu;atomibyłozapłatązawszelkimójtrud.

11

Iprzyjrzałem

sięwszystkimdziełom,jakichdokonałymojeręce,itrudowi,jaki
sobieprzytymzadałem.Aoto:wszystkotomarnośćipogońza
wiatrem!Zniczegoniemapożytkupodsłońcem.

Marnośćdóbrzdobytychmądrością

12

Postanowiłemprzyjrzećsięmądrości,atakżeszaleństwui

głupocie.Boczegojeszczedokonaćmożeczłowiek,którynastąpipo
królu,nadto,czegoonjużdokonał?

2,12czego...dokonaćmoże.Nazasadziedomysłu.Teksthebr.:„który”.
—to,czegoonjużdokonał?Nazasadziedomysłu.Teksthebr.:„to,cojemu(już)uczyniono”.
—Mądrośćniezapewniażadnejkorzyści,nawettrwałejpamięci,jednakżewartajestwięcejniżgłupota,takjakdzieńwartjestwięcejniżnoc.

13

Izobaczyłem,żemądrośćtakprzewyższagłupotę,jakświatło

przewyższaciemności.

14

Mędrzecmawgłowieswojejoczy,agłupiec

chodziwciemności.Alepoznałemrównież,żetensamlosspotyka
wszystkich.

2,14mawgłowieswojejoczy.Takdosł.WBJ:„maoczyotwarte”.

15

Więcpowiedziałemsobie:Jakilosgłupca,takiteżmójbędzie;i

pocóżwięcnabyłemtylemądrości?Rzekłemprzetowsercu,żeito
jestmarność.

2,15Po„mądrości”wtekściehebr.dodane:„zatemwięcej”.

16

Boniemawiecznejpamięcipomędrcu,taksamojakipo

głupcu,gdyżjużwnajbliższychdniachwniepamięćidziewszystko;
czyżnieumieramędrzectaksamojakigłupiec?

17

Toteż

znienawidziłemżycie,gdyżprzykremibyływszystkiesprawy,jakie
siędziejąpodsłońcem;bowszystkomarnośćipogońzawiatrem.

18

Znienawidziłemteżwszelkiswójdorobek,któryzdobyłemztrudem

podsłońcem,aktóryzostawięczłowiekowi,coprzyjdziepomnie.

19

A

któżtowie,czymądryonbędzie,czygłupi?Awładaćonbędzie
całymmymdorobkiem,wktórywłożyłemtrudswójimądrośćswoją
podsłońcem.Itojestmarność.

20

Zacząłemwięculegaćzwątpieniuz

powoduwszystkichtrudów,jakiepodjąłempodsłońcem.

21

Jestnieraz

człowiek,którywswejpracyodznaczasięmądrością,wiedząi
dzielnością,audziałswójmusionoddaćczłowiekowi,którynie
włożyłwniątrudu.Totakżejestmarnośćiwielkiezło.

22

Cóżbowiem

maczłowiekzwszelkiegoswegotruduizpracyduchaswego,którą
mozolisiępodsłońcem?

23

Bowszystkiednijegosącierpieniem,a

zajęciajegoutrapieniem.Nawetwnocysercejegoniezaznaspokoju.
Totakżejestmarność.

NależyużywaćdóbrziemskichjakodarówBożych

24

Niclepszegodlaczłowieka,niżżebyjadłipił,iduszyswej

pozwalałzażywaćszczęściaprzyswojejpracy.Zobaczyłemteż,żez
rękiBogatopochodzi.

2,24Tamaksymawstyluepikurejskim,zaczynającawiersz,jestużytajakoargumentwpolemice.Chociażautorczynizniejrefren(3,12-13;5,17;8,15;9,7),tojednakniezawieraonacałej

jegokoncepcjiżycia,boniejesttak,jakobyradziłczynićzprzyjemnościostatecznąsiłęnapędowądziałaniaiwykluczałpoczucieobowiązku.

25

Boktóżmożejeść,któżmożeużywać,aniebyćodNiego

zależnym?

2,25używać.BJ:„pić”.Wedługprzekładówstarożytnych.Teksthebr.:„sięspieszyć”.—Drugistychwedługniektórychrkpsówiprzekładówstarożytnychdosł.:„pozanim”.Teksthebr.:

„pozamną”.

26

Boczłowiekowi,któryMujestmiły,dajeOnmądrośćiwiedzę,

iradość,anagrzesznikawkładatrud,byzbierałigromadził,ipotem
oddałtemu,którysięBogupodoba.Toteżjestmarnośćipogońza
wiatrem.

2,26Takmówilimędrcy,byusprawiedliwićzgorszeniebogactwamidawanymiwystępnym(por.Prz11,8;13,22;Hi27,16n).Koheletmimochodemironizujenatematniewystarczalnościtej

doktryny.

Koh3

Wszystkozależnejestodczasu,ostatecznieodBoga

1

Wszystkomaswójczas,ijestwyznaczonagodzinanawszystkie

sprawypodniebem:

3,1-22Połowazajęćczłowiekajestsmutna,połowajegoczynówtoczynyboleści.Śmierćzostawiłajużswójśladnażyciu.To,conastępuje,jestszeregiemdziałańwzajemnienie

powiązanych(w.1-8),bezcelu(w.9-13),jeślinieuważaćzańśmierci,którasamaniemażadnegosensu(w.14-22).

2

Jestczasrodzeniaiczasumierania,czassadzeniaiczas

wyrywaniatego,cozasadzono,

3

czaszabijaniaiczasleczenia,czas

burzeniaiczasbudowania,

4

czaspłaczuiczasśmiechu,czas

zawodzeniaiczaspląsów,

5

czasrzucaniakamieniiczasichzbierania,

czaspieszczotcielesnychiczaswstrzymywaniasięodnich,

3,5.Rzucanieizbieraniekamieni.Kamieniebyłyzazwyczajusuwanezpola,byrolnikmógłwykorzystywaćziemiędocelówrolniczych(zob.Iz5,2).Wolnobyłowrzucaćkamieniena

polenieprzyjaciela,byniewydawałoplonu(2Krl3,19.25;Iz5,2).

6

czasszukaniaiczastracenia,czaszachowaniaiczas

wyrzucania,

7

czasrozdzieraniaiczaszszywania,czasmilczeniaiczas

mówienia,

8

czasmiłowaniaiczasnienawiści,czaswojnyiczas

pokoju.

9

Cóżprzyjdziepracującemuztrudu,jakisobiezadaje?

10

Przyjrzałemsiępracy,jakąBógobarczyłludzi,bysięniątrudzili.

11

Uczyniłwszystkopiękniewswoimczasie,dałimnawet

wyobrażenieodziejachświata,takjednak,żeniepojmieczłowiek
dzieł,jakichBógdokonujeodpoczątkuażdokońca.

3,11DrugistychwBJ:„Włożyłwichsercecałokształtczasu”.Innemożliwetłumaczenie:„Bógumieściłwichsercuwieczność”,alewyrażenietoniematakiegosensu,jakimiałobyw

słownikuchrześcijan.Chceonopowiedziećtylkoto:Bógzłożyłwserculudzkim(wmyśli)całokształttrwania,pozwoliłczłowiekowirozmyślaćonastępstwiezdarzeńipanowaćnadchwiląobecną,
autorjednakdodaje,żetoogólnewyobrażeniejestzłudne:nieukazujeonosensużycia.

12

Poznałem,żedlaniegoniclepszego,niżcieszyćsięiotodbać,

byszczęściazaznaćwswymżyciu.

3,12dlaniego.BJ:„dlaczłowieka”,ba’adam(por.2,24).Teksthebr.:bam,„dlanich”.

13

Boteż,żeczłowiekjeipije,icieszysięszczęściemprzycałym

swymtrudzie–towszystkodarBoży.

14

Poznałem,żewszystko,co

czyniBóg,nawiekibędzietrwało,niemożnadotegonicdodaćani
odtegoczegośodjąć.ABógtakdziała,bysięGo[ludzie]bali.

3,14Wteoriiodpłaty(dwapierwszestychy)śmierćjestkarązagrzech.UKoheletaśmierćwiążesięzwyczajniezkondycjąludzką,zaścnotliwośćisprawiedliwośćniemajązniąnic

wspólnego.Losczłowiekajesttakisamjakloszwierząt.Nawetwdziedziniesprawiedliwościpanujeprawosilniejszego(w.16i18),jednakBógwybieratego,ktojestsłaby(w.15b).

15

To,cojest,jużbyło,ato,comabyćkiedyś,jużjest;Bóg

przywracato,coprzeminęło.

3,15OstatnistychwBJ:„OtoBógposzukujeprześladowanego”.Takisensnadanotemuostatniemusłowu(dosł.:„pędzonego”)wmidraszuKoheletRabba.

16

Idalejwidziałempodsłońcem:wmiejscusądu–niegodziwość,

wmiejscusprawiedliwości–nieprawość.

3,16sprawiedliwości.Zatekstemhebr.WBJ:„sprawiedliwego”,zagrec.iTargumami.
3,16.Skorumpowaniesądów.Autorubolewanadtym,żemiejscesprawiedliwościzajęłanieprawość.Inaczejmówiąc,odwróconyzostałnormalnyporządekświata-jesttopowszechny

tematwliteraturzemezopotamskiej,szczególniewutworzeokreślanymmianembabilońskiejKsięgiHioba.Natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdoIz5,23.

17

Powiedziałemsobie:Zarównosprawiedliwego,jaki

bezbożnegobędziesądziłBóg;nakażdąbowiemsprawęinakażdy
czynjestczaswyznaczony.

Losczłowiekapodobnyjestdolosuzwierząt

18

Powiedziałemsobie:Zewzględunasynówludzkich[taksię

dzieje].Bógchceichbowiemdoświadczyć,żebywiedzieli,żesami
przezsięsątylkozwierzętami.

3,18żebywiedzieli.Teksthebr.:„iżebywidzieli”.BJ:„ipokazujeim”,zagrec.iprzekłademsyr.
—Nakońcuwierszawtekściehebr.sądodanedwawyrazy,dosł.:„oni,dlanich”,coewentualniemożnarozumiećjako:„jednidladrugich”,jednakżekontekstnieprzemawiawcalena

korzyśćtakiegoprzekładu:jakwskazujeciągdalszy,porównaniezezwierzętaminiejestpróbąsugerowanianikczemnegostanu,leczmówioniemożnościuniknięciaśmierci.

19

Losbowiemsynówludzkichjesttensam,coiloszwierząt;los

ichjestjeden:jakaśmierćjednego,takaśmierćdrugiego,ioddech
życiatensam.Wniczymwięcczłowieknieprzewyższazwierząt,bo
wszystkojestmarnością.

20

Wszystkoidziedojednegomiejsca:

powstałowszystkozprochuiwszystkodoprochuznówwraca.

21

Któż

pozna,czytchnieniesynówludzkichidziewgórę,atchnienie
zwierzątzstępujewdół,doziemi?

3,21Tawątpliwość,rzuconajakbymimochodem,wystarcza,byukazaćgrozęśmierci.Pesymizmostatniegosłowaksięgijestmniejradykalny:życieczłowiekapowracadoBoga,którymu

jedał(12,7).

22

Zobaczyłemwięc,iżniemaniclepszegonadto,żesięczłowiek

cieszyzeswychdzieł,gdyżtakijegoudział.Boktóżmupozwoli
zobaczyć,costaniesiępotem?

Koh4

Uciskizazdrośćpowiększająmarnośćżycia

1

Adalejwidziałemwszystkieuciski,jakiepodsłońcemsię

zdarzają.Ioto:łzyuciśnionych,aniemaktoichpocieszyć;ręka
ciemięzcówtwarda,aniemapocieszyciela.

4,1-5,8Niedoleżyciawspołeczeństwieto:uciskprzezwładzęiklęskasamotnych(4,1-12),zastójpolityczny(4,13-16),pobożnośćzbezmyślnegonaśladowaniainadużywanieślubowań

(4,17—5,6),tyraniawładzy(5,7-8).

2

Więczaszczęśliwszychuznałemmartwych,którzydawnojuż

zmarli,odżyjących,którychżyciejeszczetrwa;

3

zaszczęśliwszego

zaśodjednychidrugichuznałemtego,cojeszczewcalenieistnieje
aniniewidziałsprawniegodziwych,jakiesiędziejąpodsłońcem.

4

Zobaczyłemteż,żewszelkitrudiwszelkiepowodzeniewpracy

rodziubliźniegozazdrość.Itojestmarnośćipogońzawiatrem.

5

Głupieczakładaręceizjadaswewłasneciało.

6

Lepszajestgarść

wypoczynkuniżdwiegarścibogactwipogońzawiatrem.

4,6ipogońzawiatrem.Zatekstemhebr.WBJ:„bygonićzawiatrem”,nazasadziedomysłu.

7

Iinnąjeszczewidziałemmarnośćpodsłońcem:

8

Jestktośsam

jeden,aniemadrugiego,isynanawetniemaonanibrata–aniema
końcawszelkiejjegopracy,okozaśjegoniesycisiębogactwem:Dla
kogóżtopracujęiduszyswejodmawiamrozkoszy?Torównieżjest
marnośćiprzykrezajęcie.

Korzyścipłynącezżyciawspólnegoiwartośćmądrości

9

Lepiejjestdwomniżjednemu,gdyżmajądobryzyskzeswej

pracy.

10

Bogdyupadną,jedenpodniesiedrugiego.Leczsamotnemu

biada,gdyupadnie,aniemadrugiego,którybygopodniósł.

11

Równieżgdydwóchśpirazem,nawzajemsięgrzeją;jeden

natomiastjakżesięzagrzeje?

12

Ajeślinapadnieichjeden,todwóch

przeciwkoniemustanie;apowrózpotrójnyniełatwosięzerwie.

4,12ObrazpotrójnejniciodnajdujesięwtakiejsamejpostaciwsumeryjskimtekścienależącymdocykluGilgamesza,takżejakoilustracjękorzyścipłynącychzbyciawdwieosobyw

porównaniuzpozostawaniemsamemu.

4,12.Powrózpotrójny.ZwrottenbyłnajwyraźniejdobrzeznanynaBliskimWschodzie.GilgamesztakżewtensposóbdodawałotuchyEnkidu,gdyobajprzygotowywalisiędowalkiz

budzącymgrozęHuwawa.Wskazywał,żemogąbronićjedendrugiegoiwtensposóbodnieśćsukces.

13

Lepszymłodzieniecubogi,leczmądry,odkrólastarego,ale

głupiego,któryjużnieumiekorzystaćzrad.

14

Wyszedłzwięzienia,

abykrólować,azdobyłgodnośćkrólewską,choćurodziłsiębiedny.

4,14BJ:„Nawetjeśliwyszedłzwięzienia,bypanować,/nawetjeślisięurodziłżebrakiemwkrólestwie”.Niepewnyprzekładniejasnegotekstu.

15

Widziałem,jakwszyscyżyjący,cochodząpodsłońcem,stanęli

przymłodzieńcu,drugimpokrólu,którymiałzająćjegomiejsce.

4,15miałzająćjegomiejsce.BJ:„uzurpatorem”lubpoprostu„następcą”,dosł.:„tym,którypodnosisięnajegomiejscu”.

16

Nieprzeliczonybyłcałylud,naktóregoczeleonstanął.Ale

potomniteżniebędązniegozadowoleni.Botakżeitojestmarnośći
pogońzawiatrem.

RadyodnoszącesiędokultuBożego

17

Zważajnakrokswój,gdyidzieszdodomuBożego.Zbliżyćsię,

abysłuchać,jestrzecząlepsząniżofiaragłupców,bocinierozumieją,
żeźlepostępują.

Koh5

1

Niebądźpochopnywsłowach,asercetweniechniebędziezbyt

skore,bywypowiedziećsłowoprzedobliczemBoga,boBógjestw
niebie,atynaziemi!Przetoniechsłówtwoichbędzieniewiele.

5,1.Możliwościpostępowaniawświątyni.InneutworyzliteraturyBliskiegoWschoduzawierająpodobneostrzeżenie.WegipskichPouczeniachdlaMerikareprzedkładasięcharakter

człowiekaprawegosercanadofiaręczłowiekanieprawego.InskrypcjazUgaritkomentujepostępowaniegłupca,któryzanosimodływceluprzebłaganiabóstwa,chociażniemapoczuciawiny.Ofierze
głupcatowarzyszyzwykleprośbaoprzychylnośćbóstwalubospełnieniejakiegośżyczenia.Wświątynisłuchanowyroczni,zapomocąktórejbóstwowyrażałoswojążyczliwośćlubjejodmawiało.W
egipskichNaukachPtah-Hotepawponadpięćdziesięciuwierszachwysławiasięczłowieka,którysłucha,przedkładającgonadwielomównegogłupca.

2

Bozwielościzajęćprzychodząsny,amowagłupiazwielości

słów.

3

JeżelizłożyłeśjakiśślubBogu,niezwlekajzjegospełnieniem,

bowgłupcachniemaOnupodobania.To,coślubowałeś,wypełnij!

5,2-3.Składanieprzysiąg.Wwersecietymzwracasięprawdopodobnieuwagęnaodpowiedzialnepodejściedoprzysiąg.WstarożytnymIzraeluzłożenieprzysięgiuważanozarzeczbardzo

poważną-zawszeskładanojąwszakwimieniuBoga.Kładłotonabarkiprzysięgającegowielkiobowiązek,bowiemniedotrzymaniejejspotkałobysięzboskąiludzkąodpłatą.Przysięgibyłyzreguły
składanewpostępowaniusądowymorazwpolitycznychtraktatachoprzymierzach.Wasalniizwierzchnikrólowiebylizobowiązanidodotrzymaniaprzysięgiiudzielaniasobiewzajemniewsparcia.

4

Lepiej,gdynieślubujeszwcale,niżżebyśślubował,aślubunie

spełnił.

5,3-4.Śluby.WwiększościkulturBliskiegoWschoduślubymiałycharakterdobrowolnyiwarunkowy(m.in.wpaństwieChetytów,Ugarit,Mezopotamiioraz,rzadziej,wEgipcie).W

świeciestarożytnymślubynajczęściejtowarzyszyłyprośbomzanoszonymdobóstwa.ByłotozobowiązaniekultowewobecBoga:czcicielprzyrzekałpodjęcieokreślonegodziałania,jeśliBógspełni
jegoprośbę.PrzedmiotywotywneodnalezionowróżnychstanowiskacharcheologicznychnacałymobszarzeLewantu.PraktykęskładaniaślubówpoświadczarównieżstelawotywnazFenicjioraz
dokumentyliterackie(tekstymodlitewneidziękczynne).Natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdo1Sm1,11.

5

Niedopuśćdotego,byustatwedoprowadziłyciędogrzechu,i

niemówprzedposłańcem[Bożym],żestałosiętoprzeznieuwagę,
żebysięBógnierozgniewałnatwojesłowainieuczyniłdaremnym
dziełatwoichrąk.

5,5Wtymposłańcumożnawidziećanioła,przedktórymniemausprawiedliwienia,bojednazfunkcjianiołówtorobieniespisudobrychuczynków(por.Tb12,12+;Dz10,4),możnajeszcze

widziećwnimkapłana,któryoczekujewypełnieniaślubu(por.Ml2,7).WSeptpoprawionena„Bóg”.

—Ogrzechachpopełnionychprzeznieuwagępor.Kpł4;Lb15,22n.

6

Bozwielościsnówimarnościmnożąsięsłowa.Bogasięprzeto

bój!

5,6BJ:„Bozlicznychsnów/przychodząmarnościisłowapomnożone”.Tomałeprzysłowie(dosł.:„wliczbiesnówimarności,isłowapomnożone”)jestprawdopodobnieuszkodzone.

Niektórzywprowadzająpoprawkęwedługw.2iczytająjakwBTalbojeszcze:„zlicznychsnówprzychodząmarności,obfitośćsłów—pogońzawiatrem”,tedomysłyniemająjednakżadnegooparcia
wprzekładachstarożytnych.

5,3-6.Sny.Wstarożytnościwierzono,żesnydostarczająśmiertelnyminformacjipochodzącychzeświataboskiego,dlategobaczniejeanalizowano.Pewnesny,szczególniesnyprorokówi

królów,uważanebyłyzaformęBożegoobjawienia.Jednakwiększośćsnów,nawetsnyludzizaliczanychdopospólstwa,miałazawieraćznakiiomenystanowiąceinformacjęnatematzamysłówbogów.
Sny,którepełniłyrolęobjawienia,wskazywałyzwyklenaokreślonebóstwo,częstoteżbóstwotownichsiępojawiało.Snypełniącerolęomenuraczejniezawieraływzmiankinatematbóstw.Sny
starożytnychpełnebyłytajemnejsymboliki,wymagającejczłowieka,którybyjewyjaśnił,chociażczasamiznaczeniesymbolibyłooczywiste.Ludziestarożytniniewierzyli,żeinformacje
przekazywanedrogąsnówopisująfaktynieodwracalne,zawszejednaksenbyłźródłemtroski,jeśliniezaalarmowania.Wersettenpowinienwięcmiećbrzmienie:„Jaksnomtowarzyszywiele
zmartwień,takmowagłupcapełnajestsłów”.

Zgubneskutkiprzesadnegodążeniadomajątku

7

Gdywidziszuciskbiednegoorazpogwałcenieprawai

sprawiedliwościwkraju,niedziwsiętemu,bonadwysokimczuwa
wyższy,ajeszczewyżsinadoboma.

5,7.Posłaniecświątyni.Uczeniniesąpewni,ojakiegoposłańcaświątynitutajchodzi[brakwtekścieprzekładuBT],wtekściebiblijnymniemabowiemwzmiankinatematjegourzędu.

Przyjmijmy,żebyłtourzędnikświątyni,któregozadaniepolegałonapilnowaniu,byczcicielespełnializłożoneśluby.Podobniurzędnicypojawiająsięrównieżwinskrypcjachfenickich.

8

Pożytkiemdlakrajubyłbywobectegowszystkiegokróldbałyo

uprawęziemi.

5,8BJ:„Leczkorzyści,któresięczerpiezziemi,należądowszystkich,królowisłużąpola”.Dosł.przekładbardzoniejasnegowiersza,któregointerpretacjapozostajedyskusyjna.Możnatu

widziećaluzjędoniesprawiedliwościpopełnianychpodpretekstemposłuszeństwawładzyzwierzchniej,niesprawiedliwości,któreskutkująpozbawieniemubogichzyskówzichziem,coostatecznie
szkodzitakżesamymmożnym.

5,8.Skorumpowanabiurokracja.KrólzestarożytnegoBliskiegoWschoduzurzędumiałbronićprawswojegoludu,akrólewskabiurokracjaodpowiadałazaprawoisprawiedliwość.

Rzeczywistośćbyłajednakznaczniebardziejbrutalna.Ponieważwszyscy(odlokalnychurzędnikówpourzędnikówzeświątyniipałacu)pragnęliprzechwycićjakąśczęśćplonówrolnika(wformie
oddawaniaczęścizbiorów),prostymludziomwystarczałozaledwienaprzeżycie.

9

Ktokochasięwpieniądzach,pieniądzemsięnienasyci;aktosię

kochawzasobach,tenniemaznichpożytku.Torównieżjest
marność.

10

Gdydobrasięmnożą,mnożąsięichzjadacze.Ijakiż

pożytekmaznichwłaścicielpozatym,żeniminapawaoczy?

11

Słodkijestsenrobotnika,czymało,czydużoonzje,leczbogacz

mimoswejsytościniemaspokojnegosnu.

12

Istniejebolesnaniedola–

widziałemjąpodsłońcem:bogactwoprzechowywanenaszkodę
właściciela.

5,9-6,12Satyranienazłegobogacza(jakuProroków),lecznasamepieniądze,dobrzelubźlenabyte,dobrzealboźlewykorzystywane.Niesąonezabezpieczeniemwżyciuaniźródłem

szczęścia,atakrytykaprzygotowujeewangelicznenauczanieouwolnieniusięodnich(por.Mt6,19-21.24.25-34).

—Otokolejnośćmyśli:pieniądzesąźledzielone(Koh5,9),częstotrwonione(5,10),trudnedozdobycia(5,11),przykrojetracić(5,12-16),zatemtrzebajewydawaćwmiarę,jak

przychodzą(5,17-19).Sątutrzyprzykłady:bogactwo,któreprzechodzinakogośinnego(6,1-2),bogaczbezgrobu(6,3-6),biedny,którychcebyćbogaczem(6,7-11),orazwniosek(6,12).

13

Bogactwotobowiemprzepadanaskutekjakiegośnieszczęściaa

gdyurodzisięsyn,niemajużnicwjegoręku.

14

Jakwyszedłzłona

swejmatki,taknagipowróci–jakprzyszedł,iniewyniesiezeswej
pracyniczego,comógłbywrękuzabraćzesobą.

15

Borównieżito

jestbolesnąniedolą,żetakodejdzie,jakprzyszedł.Ijakipożytekdla
niego,żetrudziłsięnapróżno?

5,15jak.Zagrec.iprzekłademsyr.Teksthebr.skażony.

16

Anadtowszystkiejegodnisąspożywaniemwciemności,w

wielkimzmartwieniu,wchorobieiwgniewie.

5,16spożywaniemwciemności.Zatekstemhebr.,dosł.:„onspożywawciemności”.BJ:„wciemności,smutku”,zagrec.

17

Oto,couznałemzadobre:żepięknąjestrzecząjeśćipić,i

szczęściazażywaćwpracy,którąsięczłowiektrudzipodsłońcem,
wedługliczbydnijegożycia,którychmuBógużyczył:bototylko
jestmudane.

5,17BJdodajepo„pięknejestrzeczą”„dlaczłowieka”,nazasadziedomysłu(por.2,24).Wtekściehebr.pominięte.
5,17.Jedzeniewciemności[brakwtekścieprzekładuBT].Jeśliczłowiekpracowałodwschodudozachodusłońca,wówczasspożywałśniadanieikolacjęwciemności.Dlategoludzie

pożądającybogactwanieznajdąspełnienia.

18

Dlakażdegoteżczłowieka,któremuBógdajebogactwoi

skarbyiktóremupozwalaznichkorzystać,wziąćswojączęśći
cieszyćsięswoimtrudem–toBożymjestdarem.

19

Takiniemyśli

wieleodniachswegożycia,gdyżBóggoutrzymujewradościserca.

Koh6

ZależnośćczłowiekaodBogawużywaniudóbrdoczesnych

1

Istniejeniedola,którąwidziałempodsłońcem,aktórabardzo

ciążyczłowiekowi:

2

UżyczyłBógkomuśbogactwaiskarbów,isławy

–takżeniezbrakniemuniczego,czegotylkozapragnie–atego
używaćBógmuniepozwala,leczobcyczłowiektegoużywa:to
marnośćiprzykrecierpienie.

3

Gdybyktośzrodziłnawetstusynówi

żyłwielelat,idnijegolatsiępomnożyły,leczduszajegonienasyciła
siędobreminawetpogrzebubyniemiał–powiadam:Szczęśliwszy
odniegonieżywypłód,

6,3.Znaczeniewłaściwegopochówku.WMezopotamiici,którymodmówionowłaściwegopogrzebu,byliskazaninawiecznątułaczkępoziemijakoduchygnębiąceżyjących.Takżew

tekstachbiblijnychprzewijasięwidocznyelementstrachuprzedtymi,którzyzmarliśmierciągwałtownąiniezostalipochowanijaknależy.Większośćludówstarożytnychwierzyła,żeodpowiedni,
przeprowadzonywewłaściwysposóbpochówekdecydujeojakościżyciapośmiertnego.Zob.komentarzdo1Krn16,4.WEposieoGilgameszuEnkidu,powróciwszyzeświataumarłych,opowiada
Gilgameszowi,żeci,którzyniezostalipogrzebani,niedoświadczająspokoju,anieposiadającyżyjącychkrewnych,którzybysięonichtroszczyli,mogąsiężywićjedynieodpadkamizulicy.
Babilońskieprzekleństwołączypogrzebzezjednoczeniemduszyzmarłegozosobami,którekochał.Wiemy,żeIzraelici(podobniejakludysąsiednie)wierzyliwbezpośrednizwiązeknależytego
pogrzebuzpośmiertnymbytowaniem,ponieważchowalizmarłychzprzedmiotami,któremiałyimpomócwżyciupozagrobowym.Najczęściejbyłytonaczyniaceramiczne(wypełnionepokarmem)i
ozdoby(wceluodpędzeniazła)oraznarzędziaiprzedmiotyosobiste.

4

boprzyszedłjakonicośćiodchodziwmroku,aimięjego

mrokiemzakryte;

5

inawetsłońcaniewidział,inicniewie;on

większymaspokójniżtamten.

6

Tamtenzaśgdybynawettysiącelat

przeżył,awogóleszczęścianiezaznał–czyżniezdążazwszystkimi
najednomiejsce?

6,6.Czyżniezdążazwszystkiminajednomiejsce.Wmyśliizraelskiej(coznalazłoodzwierciedleniewwielukulturachsąsiednich)wyboremniebyłoniebolubpiekło,leczżycielub

śmierć.Wersettenmówioludzkimlosie,dlategomiejscem,doktóregowszyscysięudają,jestSzeol,krainaumarłych.Natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdoHi3,13-19orazwstawkędo
Iz14.

7

Wszelkapracaczłowieka–dlajegoust,ajednakjegopragnienie

–niezaspokojone.

8

Boczymgórujemędrzecnadgłupcem?Czym

biedny,cowie,jakradzićsobiewżyciu?

6,8Sensniejestpewny,alemożebyłobytuuprawnionedopatrzeniesiępozbawionegozłudzeńporównaniamędrcaitego,ktogopotrafiudawać.

9

Lepszejestto,nacooczypatrzą,niżniespokojnepragnienie.To

równieżjestmarnośćipogońzawiatrem.

6,9pragnienie.Pohebr.nefesz,conajczęściejznaczy„dusza”,alepierwszymznaczeniemtegosłowajest„gardło”,skąd„apetyt”,„pragnienie”(por.jużw.7).

10

To,cojest,zostałojużdawnonazwane,ipostanowiono,czym

mabyćczłowiek:toteżniemożeonzTymsięprawować,który
mocniejszyjestodniego.

11

Boimwięcejprzytymsłów,tymwiększa

marność:coczłowiekowiztegoprzyjdzie?

12

Aktóżtowie,cow

życiudobredlaczłowieka,wedługliczbymarnychdnijegożycia,
którejakbycieńprzemijają?Boktooznajmiczłowiekowi,coponim
będziepodsłońcem?

Koh7

PRAKTYCZNEZASTOSOWANIEMĄDROŚCI

Człowiekmądrypatrzynażyciepoważnie

1

Lepszejestdobreimięniżwonneolejki,adzieńśmierci[lepszy]

niżdzieńurodzenia.

7,1-7Pierwszyprologmówiłoznużeniu,drugitraktujeośmiechu,alecałyjesttaksamosurowy.
7,1.Wonneolejki.Gościeuczestniczącywucztachbyliczęstoobdarzaniprzezzamożnegogospodarzadoskonałymolejkiem,którymnacieralisobieczoła.Nadawałotonietylkoblaskuich

obliczu,leczrównieżwypełniałopomieszczeniepięknymzapachem.Naprzykład,wasyryjskimtekściezokresupanowaniaAssarhaddonaczytamy,żewładca„namaściłczoło”uczestnikówkrólewskiej
uczty„wybornymolejkiem”.

2

Lepiejjestiśćdodomużałobyniżdodomuwesela,bow

tamtymjestkonieckażdegoczłowieka,iczłowiekżyjącybierzeto
sobiedoserca.

3

Lepszyjestsmutekniżśmiech,bonasmutnym

obliczusercedobrzewychodzi.

4

Sercemędrcówjestwdomużałoby,

asercegłupcówwdomuwesela.

5

Lepiejjestsłuchaćkarceniamędrca

niżpochwałyzestronygłupców.

7,5pochwały.BJtłumaczydosłownie:„pieśni”,leczwskazujenasenspochwały!

6

Boczymtrzaskaniecierni[płonących]podkotłem,tymjest

śmiechgłupiego.Itojesttakżemarnością.

7,6.Trzaskanieciernipłonącychpodkotłem.Cienkiegałązkiciernistegokrzewuwywoływaływielehałasuwtrakcieszybkiegozajmowaniasięogniem.Byłatoraczejpodpałkaużywana

przezubogich,niedawałabowiemtrwałegociepła.

Mądrośćstrzeżeprzedwielkimibłędami

7

Borzeczprzywłaszczonamożeogłupićmędrca,aprzekupstwo

czyniserceprzewrotnym.

7,7rzeczprzywłaszczona.BJ:„ucisk”.Wierszniejasny,ależadnazproponowanychpoprawekniejestzadowalająca.ByćmożeKoheletchcejedyniewyrazićsłabośćsamegomędrca,który

niemożepogodnieznieśćaninieszczęścia,anizbytwielkiejżyczliwości.

7,7.Przekupstwo.ObdarowywanieprezentamiwIzraelunależałodozjawiskpowszechnych.OfiaryiinnedaninyuważanozadaryskładaneBogu.Wstosunkachmiędzyludzkichprezenty

byłyoczywiściemilewidziane,chociażwpewnychprzypadkachuważanojezarzeczniewłaściwą(główniezpowodumotywówkierującychpostępowaniemofiarodawcy),traktującdarjakołapówkę.
TowłaśniewtymkontekścienakazanoIzraelitom,bynieprzyjmowalipodarunków,tj.łapówek,bowiem„może[ona]ogłupićmędrca”(zob.komentarzdoWj23,8).ZwstępudoKodeksu
Hammurabiego(ok.1750przedChr.)orazzOpowieściwymownegowieśniakazegipskiejliteraturymądrościowej(ok.2100przedChr.)widać,żepodstawowymobowiązkiemosóbsprawujących
władzęmiałobyćchronienieprawubogichisłabychwspołeczeństwie.Skuteczneadministrowaniepaństwemwymagałowiarygodnegoprawaorazjegoegzekwowania.Wtymcelukażde
zorganizowanepaństwoustanawiałosędziówilokalnychurzędników,byrozstrzygalisprawycywilneikryminalne.Ichzadaniembyłowysłuchiwaniezeznań,badaniewysuwanychoskarżeń,ocenianie
dowodówiwydawaniesądu(szczegółówdostarczająprawaśrodkowoasyryjskieorazKodeksHammurabiego).Oczywiście,wkażdymczasieimiejscusędziowieiurzędnicypaństwowistaliprzed
pokusąprzyjmowaniałapówek(zob.Prz6,35;Mi7,3).Wręczaniepodarkówstałosięniemalzinstytucjonalizowanymzwyczajemwsytuacji,gdyrywalizującezesobąstrony,stojąceprzedurzędnikiem,
starałysięwzajemnieprzechytrzyć(zob.Mi3,11;Ezd4,4-5).Jednak,przynajmniejwwarstwieidealizującejretoryki,wysuwanoargumentyprzeciwkołapownictwuiwymierzanokarywcelu
wyeliminowanialubprzynajmniejograniczeniategozjawiska.Itak,KodeksHammurabiegonakładasurowekarynasędziego,któryzmieniaswojądecyzję(przypuszczalniezpowoduotrzymanej
łapówki):dużągrzywnęidożywotnieusunięciezurzędu.

8

Lepszyjestkoniecmowyniżjejpoczątek,lepszyjestumysł

cierpliwyniżpyszny.

7,8-8,17WPrawiezostałasformułowanazasadaodpłatyzbiorowej:Izraelwiernybędzieszczęśliwy,aniewiernybędzienieszczęśliwy(por.Pwt7,12n;11,26-28;28,1-68;Kpł26).Mędrcy

odnieślitodolosujednostki:Bógoddajekażdemuwedługjegoczynów(Prz24,12;Ps62,13;Hi34,11).Wnioskowalioni,żedoczesnylosczłowiekajestodpowiednidojegozasługi.Naargumenty
przeczącetemu,płynącezdoświadczenia,odpowiadano:szczęściewystępnegojestulotne,anieszczęściesprawiedliwego—czasowe.TakmówiPs37iprzyjacieleHioba.Kohelettętezęodrzuca.
Klasycznejodpowiedzi(Koh7,8)przeciwstawiaonsceptycyzm(7,9-12).Losnależyprzyjmowaćtaki,jakiprzychodzi,bezchęciwyjaśnieniago(7,13-15).Jeślinawetżycieiśmierćsąźlerozdzielone
(7,15),topróżnoczynićnadludzkiewysiłki(7,16-18).Cosiętyczysławy,tonieznaczyonanic(7,19-22).Faktysąniewytłumaczalne,rzeczywistośćtoniezgłębionatajemnica((7,23n);wrazzpełnym
niechęciwtrąceniempodadresemkobiet(7,25-28)).Losjestślepy,nieubłagany(nieunikniegoikról;8,1-9),anawetoburzający(8,10-14).Wniosekw8,15.

9

Niebądźskorywduchudogniewu,bogniewprzebywawpiersi

głupców.

10

Niemów:Jaksiętodzieje,żedawnednibyłylepszeniż

obecne?–boniemądrzeotosiępytasz.

11

Lepszajestmądrośćniż

dziedzictwo,izwiększympożytkiemdlatych,którzywidząsłońce.

12

Bowcieniumądrości,jakwcieniupieniądza;awiększajeszcze

korzyśćzpoznaniamądrości:darzyżyciemtego,któryjąposiada.

7,12.Pieniądzejakoschronienie[BT:„wcieniupieniądza”].Hebrajskiesłowotłumaczoneniekiedyjako„schronienie”oznaczazwykle„cień”.Jesttometaforaochronyipociechy

płynącejzosłonięciaprzedgorącymipromieniamisłońca.Frazatamogłabyćdobrzeznanymprzysłowiem,niepojawiasięjednakwinnychstarożytnychtekstach.Przypuszczalniecieńpieniędzy,
podobniejakmądrość,toochrona,którejczłowiekowimogądostarczyć.

13

PrzypatrzsiędziełuBożemu!Boktóżnaprostowaćmożeto,co

Onskrzywił?

7,13.Któżnaprostowaćmożeto,coOnskrzywił.PobożnimieszkańcyBliskiegoWschodubyliwielokrotniezdumieniizakłopotanipostępowaniembogów.Wsumeryjskimhymniedo

Enlilapoetapowiada:„Tweniezwyklemądredziełanapełniająniepokojem,ichznaczeniejestniczympokrętnanić,którejniemożnarozsupłać”(ANET,s.575).

14

Gdycisiędobrzewiedzie,cieszsięztego,awiedziecisięźle,

wtedytorozważ,zarównojedno,jakidrugiesprawiaBóg,takiż
człowiekniemożedociecniczegozgoła,coponimbędzie.

7,14DwakońcowestychywBJ:„abyczłowieknieznajdowałniczasobą”.Znaczyto:„abyniemożnabyłoliczyćnanic”.AlboteżjakwBT.

15

Wszystkowidziałemzamarnychdnimoich:tusprawiedliwy,

któryginieprzyswejsprawiedliwości,atuzłoczyńca,któryprzy
złościswejdługożyje.

16

Niebądźdoprzesadysprawiedliwyinie

uważajsięzazbytmądrego.Dlaczegomiałbyśsamsobiezgotować
zgubę?

17

Niebądźzbytzłyiniebądźgłupcem.Dlaczegomiałbyś

przedczasemswymumrzeć?

18

Dobrze,jeżelisiętrzymaszjednego,a

oddrugiegorękiswejteżnieodejmujesz,boktosięboiBoga,uniknie
tegowszystkiego.

7,18KońcowystychwBJ:„znajdziejednoidrugie”.„znajdzie”,jimeca’,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:jece’,„wyjdzie”.Byćmożetrzebarozumiećhoci’,„sprawi,żeosiągniecel”.

19

Mądrośćczynimądregosilniejszymniźlidziesięciumocarzy,

którzysąwmieście.

20

Boniemanaziemiczłowiekasprawiedliwego,

któryby[zawsze]postępowałdobrze,anigdyniezgrzeszył.

21

Nie

zwracajteżuwaginawszystkierozmowy,jakiesięprowadzi,ażebyś
czasemnieusłyszał,jakcizłorzeczytwójsługa.

22

Boczęstoprzecież,

jaksamwiesz,tytakżeinnymzłorzeczyłeś.

Mądrośćwistocieswejjestniedostępna

23

Towszystkobadałemimiałemnauwadzemądrość.Mówiłem:

Chciałbymbyćmądry!–leczmądrośćjestdlamnieniedostępna.

24

Niedostępnejestto,coistnieje,iniezgłębione–któżmożeto

zbadać?

25

Zwróciłemswójumysłkutemu,bypoznać,badaćiszukać

mądrościisłusznejoceny,bypoznać,żezłojestgłupotą,awielka
głupota–szaleństwem.

7,25swójumysł.BJ:„wmymsercu”,zaniektórymirkpsamiiTargumami.Teksthebr.:„imojeserce”.
—głupota.Nazasadziedomysłu(por.10,13).Teksthebr.:„głupoty”(1.mn.)

26

Iprzekonałemsię,żebardziejgorzkaniżśmierćjestkobieta,bo

onajestsiecią,sercejejsidłem,aręcejejwięzami.KtoBogujest
miły,tensięodniejustrzeże,leczgrzesznikaonausidli.

27

Oto,do

czegodoszedłem–powiadaKohelet–jednozdrugimporównując,by
znaleźćsłusznąocenę,

28

którejnadalszukam,anieznajduję.

Znalazłemjednegoczłowiekapośródtysiąca,alekobietywcałym
tysiącunieznalazłem.

29

Tylko,otocostwierdziłem:Bóguczyniłludzi

prawymi,leczoniszukająrozlicznychwybiegów.

Koh8

Władzytrzebasiępodporządkować

1

Któżjestjakmędrzeciktóżpoznałznaczenierzeczy?Mądrość

człowiekarozjaśniajegooblicze,takiżsurowywyrazjegotwarzysię
zmienia.

2

Rozkazówkrólaprzestrzegaj,pomnyprzysięgizłożonej

przedBogiem.

8,2Napoczątkuwierszawtekściehebr.dodane„ja”.
—przysięgizłożonejprzedBogiem.BJ:„przysięgiBożej”.Byćmożechodziozobowiązanie,jakiepowziąłBógnarzeczkróla(2Sm7;Ps89),lubteżoprzysięgęuczynionąBoguczyto

przezkróla,czyprzezpoddanych.

8,2.Postępowaniedworzanina.Odliteraturymądrościowejoczekiwanowskazówek,jaknależypostępowaćnadworzekróla,szczególnieżegłównymjejcelembyłowyszkolenieludzi

służącychwpałacu.WegipskichNaukachPtah-Hotepapoświęconotemuzagadnieniuwieleakapitówskierowanychdoludziznajdującychsięnaróżnychszczeblachwładzy.WPouczeniach
Ankszeszonki,podobniejakwtejczęściKsięgiKoheleta,czytamy:„Niewydawajbłędnychsądów”;„Niebądźpochopny,zabierającgłosprzedswoimpanem”.Radaudzielonatutajdworzaninowijest
podobnadoSłówAhikara,mędrcanaasyryjskimdworze,działającegowVIIw.przedChr.

3

Niesprawiajsobieniepokoju–odejdźsprzedjegooblicza!Nie

wdawajsięwzłesprawy,bowszystko,cotylkozechce,może
uczynić,

4

ponieważsłowokrólewskiemamoc,aktóżmupowie:Cóż

tyczynisz?

Pamiętaćtrzebaoprzyszłymsądzie

5

Ten,ktoprzestrzegarozkazu,niewie,cotozłasprawa,aserce

mądrepamiętaoczasieisądzie.

6

Nakażdąbowiemsprawęjestczasi

sąd,gdyżzłoczłowiekawielcenanimciąży.

7

Boniewiewcale,co

będzie,ajaktobędzie–któżmuoznajmi?

8,7Należyrozumieć,żeto,cosięzdarzyczłowiekowi,wydajemusiętymtrudniejsze,żeniemożeonprzewidziećzakończenia.Innitłumaczą:„istniejewielkienieszczęściedlaczłowieka:

niewieon....”.

8

Nadduchemczłowiekniemawładzy,abygopowstrzymać,a

naddniemśmierciniemamocy.Taksamoniemanawojnie
zwolnieniaodwalkiinieuratujenieprawośćtego,ktojąpopełnia.

8,8Niektórzypoprawiają„nieprawość”(resza)na„bogactwo”(oszer)itłumaczą:„bogactwonieratujeswegowłaściciela”.

Niedaćsięzwieśćpozornejniesprawiedliwości

9

Towszystkowidziałem,zwracającuwagęnawszystkiesprawy,

jakiesiędziejąpodsłońcem,wczasiegdyczłowiekjedenpanujenad
drugim,najegonieszczęście.

10

Ponadtowidziałem,jakzłoczyńcówze

czciąskładanowgrobie,aludzieprzychodziliiodchodzilizmiejsca
świętego,izapomnianowmieścieotym,cotamciczynili.Torównież
jestmarność.

8,10zeczciąskładano.BJ:„prowadzono”,zagrec.iprzekłademsyr.Teksthebr.:„ioniidą”.—Wgrec.rozumienie:„ichwalićsiębędziewmieściesposób,wjakidziałali”,comożebyć

bliskieHi21,32-33,jednaktakapoprawkaniejestpotrzebna:tematrównościwszystkich,dobrychiwystępnych,wobliczuśmierciorazzapomnieniadobrzepasujedomyśliKoheleta.

11

Ponieważwyrokunadczynemzłymniewykonujesięzaraz,

dlategosercesynówludzkichbardzojestskoredoczynówzłych;

12

zwłaszczażegrzesznikczyniźlestokrotnie,ajednakdługożyje.

Chociażjarównieżitopoznałem,żeszczęścisiętym,którzyBogasię
boją,dlategożesięGoboją.

8,11-12.KaraśmierciwstarożytnymIzraelu.WsprawiekarzaprzestępstwakryminalneIzraelmieściłsięwnurciewspólnejtradycjiprawnej,podobniejakresztakrajówBliskiego

Wschodu.KarąnajczęściejstosowanąwBibliibyłoukamienowanie,spalenienastosielubokaleczenie.Źródła(np.KodeksHammurabiegoiprawaŚrodkowegoPaństwaasyryjskiego)jedynie
sporadyczniewspominająosposobiewymierzeniakary,m.in.utopieniu,okaleczeniuiwbiciunapal.Osadzeniawwięzieniunietraktowanojakokaryzapopełnioneprzestępstwo,chociażwięzionoludzi
zadługi,odosobnianoteżwięźniówpolitycznych.Więzieniebyłomiejscem,wktórymoskarżenioczekiwalinaproces.

13

Nieszczęścisięzaśzłoczyńcy,ipodobnydocienia,nie

przedłużaonswychdni,dlategożeniemawnimbojaźniwobec
Boga.

14

Jestmarność,którasiędziejenaziemi:sąsprawiedliwi,

którymsięzdarzato,nacozasługujągrzesznicy,asągrzesznicy,
którymsięzdarzato,nacozasługująsprawiedliwi.Rzekłem:Itojest
marność.

15

Sławiłemwięcradość,bonicdlaczłowiekalepszegopod

słońcem,niżżebyjadł,piłidoznawałradości,ibytogocieszyłow
jegotrudziezadnijegożycia,którepodsłońcemdajemuBóg.

PlanówBożychniemożeczłowiekzbadać

16

Gdyuwagęnatozwróciłem,bypoznaćmądrośćiprzyjrzećsię

dziełu,jakiesiędokonujenaziemi–boaniwdzień,aniwnocysnu
niezaznająoczyczłowieka–

17

widziałemwszystkiedziełaBoże:

Człowiekniemożezbadaćdzieła,jakiesiędokonujepodsłońcem;
jakkolwieksiętrudzi,byszukać–niezbada.Anawetmędrzec,
chociażbytwierdził,żejezna–niemożegozbadać.

Koh9

1

Bowszystkotorozważyłemiwszystkotozbadałem.Dlategoże

sprawiedliwiimędrcyorazichczynysąwrękuBoga–zarówno
miłość,jakinienawiśćnierozpoznaczłowiektegowszystkiego,co
przedoczymajegosiędzieje.

9,1DwapierwszestychywBJ:„Wtowszystkowłożyłemcałemojeserceizbadałemtowszystko”.„włożyłemcałemojeserce”,nazasadziedomysłu(por.1,13.17).Teksthebr.:„włożyłem

kumemusercu”(?);należybyćmożeusunąćpierwsze„towszystko”iczytać:„włożyłemcałemeserce,byzbadaćtowszystko”.

—ichczyny,abadehemtosłowoaram.,wątpliwewtymmiejscu,pozatymwszędziejestmaaseh,byćmożenależypoprawićna’ahabehem,„ichmiłości”.
—Uczuciamiłościinienawiści,choćczłowiekichdoświadcza,pozostajądlańzagadką.Miłość,podobniejakśmierćorazlos,jestślepaizgubna.

2

Wszystkojednakiedlawszystkich:Tensamlosspotykatak

sprawiedliwego,jakizłoczyńcę,takczystego,jakinieczystego,
zarównoskładającegoofiary,jakitego,którynieskładaofiar;tak
samojestzdobrym,jakizgrzesznikiem,zprzysięgającym,jakiz
takim,któryprzysięgisięboi.

9,2BJ:„obiesąprzednim2marnością”.„marnością”,wedługprzekładówstarożytnych.Teksthebr.:„wszystko”,cojestdittografią.
—złoczyńcę.BJdodajepotym:„dobregoizłego”,„dobrego”opuszczonewBT.„złego”,wedługprzekładówstarożytnych.Wtekściehebr.pominięte.

Zażyciajeszczetrzebadobrzeczynićizażywaćradości,bopo

śmiercijesttoniemożliwe

3

Tozłemjestwewszystkim,cosiędziejepodsłońcem,żejeden

dlawszystkichjestlos.Aprzytymsercesynówludzkichpełnejest
złaigłupotawichsercu,dopókiżyją.Apotem–dozmarłych!

9,3KońcowystychwBJ:„ikresichjestpośródumarłych”,„kresich”,’acharitam,zaSymmachem.Teksthebr.:’aharajw,„ponich”.

4

Boktóżstanowiwyjątek?Wszyscyżyjącymogąjeszczemieć

nadzieję–bolepszyjestżywypiesniżlewnieżywy–

9,4stanowiwyjątek?Hebr.ketib:„jestwybrany”.BJ:„jestzwiązany(zewszystkimiżyjącymi)”,wedługqereiprzekładówstarożytnych.

5

ponieważżyjącywiedzą,żeumrą,azmarliniczegozgołanie

wiedzą,zapłatyteżwięcejjużżadnejniemają,bopamięćonichidzie
wzapomnienie.

9,5.Zapłatyteżwięcejjużżadnejniemają.Hebrajskitermin„zapłata/nagroda”oznaczaprzypuszczalniekorzyścizżycia,którychpozbawienisąumarli.Niemoglisięradowaćrzeczami,

któreuważanozabłogosławieństwowdoczesnymżyciu.Ponadtowypowiedźtawskazuje,żeIzraeliciniewierzyliwnagrodęwniebiezażyciewypełnionewiarąidobrymiuczynkami.Byliprzekonani,
żeBożasprawiedliwośćwymierzanajestraczejwżyciudoczesnymniżprzyszłym.

6

Zarównoichmiłość,jakichnienawiść,jakrównieżichzazdrość

–dawnojużprzeminęły,ijużnigdywięcejniebędąmiałyudziałuw
tymwszystkim,codziejesiępodsłońcem.

9,6Pewnośćśmierciuczynibardziejpowściągliwymzaproszeniedoradości(w.7-8;por.2,24+),któresiękończyradąpozostaniawiernymmiłościprzezcałeżycieażdoostatecznejrozłąki,

wzwiązkuzktórąniezarysowujesięjeszczeżadnapociecha.

7

Dalejwięc!Wweseluchlebswójspożywajiwradościpijswoje

wino.JużbowiemBógprzyjąłtweczyny.

8

Wkażdymczasieniech

szatytwebędąbiałe,olejkuteżniechajnagłowętwojąniezbraknie!

9,8.Niechszatytwebędąbiałe.Uczenisązgodni,żebiałykolorbyłsymbolemczystości,świątecznychobchodówlubwysokiejpozycjispołecznej.WEgipcie(OpowieśćoSinuhe)i

Mezopotamii(EposoGilgameszu)czystelubjasneszatyoznaczająstandobrobytu.Cowięcej,wgorącymklimacieBliskiegoWschodulepiejbyłonosićbiałeszaty,któreodbijałypromieniesłoneczne.

9,8.Olejkuteżniechajnagłowętwojąniezabraknie.Olejekumożliwiałzachowanieładnejbarwyskóry.WegipskiejPieśniharfiarzaimezopotamskimEposieoGilgameszuopisano

ludziubranychwewspaniałelnianeszaty,oobliczachnamaszczonychmirrą.

9

Używajżyciazniewiastą,którąukochałeś,powszystkiedni

marnegotwegożycia,którychci[Bóg]użyczyłpodsłońcem.Po
wszystkiednitwejmarności.Botakijestudziałtwójwżyciuiw

twoimtrudzie,jakizadajeszsobiepodsłońcem.

10

Każdegodzieła,

któretwarękanapotka,podejmijsięwedługtwychsił.Boniema
żadnegodziałanianirozumienia,anipoznania,animądrościw
Szeolu,doktóregozdążasz.

9,7-10.Wweseluchlebswójspożywajiwradościpijswojewino.GreckifilozofEpikurniebyłpierwszym,któryzalecałtensposóbpodejściadożycia.JużGilgameszowiradzono,by

napełniłswójbrzuch,radowałsiękażdymdnieminocą,byjegoszatabyłaczystaiświeża,zaściałoumyte.Zachęcanogoteż,byradowałsięswoimidziećmiiżoną.WegipskiejPieśniharfiarza
pochodzącejz1.poł.IItysiącleciaprzedChr.doradzasiędążeniewżyciudoradościiprzyjemności(m.in.namaszczaniegłowyinoszeniepięknychszat).

9,7.Wino.WstarożytnymIzraeluznanokilkaróżnychrodzajówwina.NajbardziejrozpowszechnionebyłowinozwinogrongatunkuVitusviniferaL.Napójtenmiałzwykleczerwoną

barwę(Rdz49,11-12;Prz23,31;wzmiankiobiałymwiniepojawiająsięwyłączniewźródłachrabinackich).„Słodkiewino”,októrymwspominasięwStarymTestamencie,otrzymywano
przypuszczalniedziękiwystawieniuwinogronnasłońcenatrzydniprzedichwytłaczaniem.Ocet(tj.kwaśnewino)używanybyłjakoprzyprawaorazcenionyzewzględunaswewłaściwościlecznicze.
Winonajczęściejmieszanozwodą,czasamidodającprzypraw.PodobniejakwinnychkrajachBliskiegoWschoduwinoniebyłopospolitymnapojem,leczużywanogojedyniepodczasszczególnych
okazji,np.uczt,uroczystościkoronacyjnychiprzyjęćweselnych.Biblijnezakazyspożywaniawinamiałyprzedewszystkimodniesieniakultowe(np.Kpł10,9)izwiązanezezłożonymślubem(np.
ślubemnazireatu).WinobyłorównieżelementemwykorzystywanymwkulcieIzraelitów(np.doskładaniaofiarzpłynów).Winonależałonajwyraźniejdoważnychtowarówhandlowych,np.Salomon
dostarczałwinokrólowiTyru,Hiramowi,wzamianzapracęrzemieślnikówprzybudowieświątyni(2Krn2,10.15).

Człowiekzależnyjestodprzypadku

11

Adalejwidziałempodsłońcem,żetoniechyżymbiegsięudaje

iniewaleczniwwalcezwyciężają.Taksamoniemędrcomchleb
przypadawudzialeanirozumnymbogactwo,aniteżnieuczenicieszą
sięwzględami.Boczasiprzypadekrządziwszystkim.

9,11.Koncepcjalosu.Los,bezosobowasiła,wyznaczałbiegziemskichspraw.Enki,bógmądrości,nosiłczarnoksięskienakryciegłowy,cowskazywało,żestarałsięzapanowaćnalosemi

przepowiadaćjegokoleje,podobniejakludzkiwróżbiarz.Przeznaczeniezapisanebyłonaglinianychtabliczkach,zaści,którzytetabliczkiposiadali,mielikontrolęnalosemwszechświata.Gdyby
dostałysięonewniepowołaneręce,wświeciezapanowałbychaos.Wpewnymmiciebóstwopodpostaciąptaka(Anzu)wykradłotabliczkizzapisanymlosem,cospowodowałodużezamieszaniewśród
bogów,dopókizłoczyńcaniezostałzabity.IzraelskiewyobrażenialosulubprzypadkuróżniłysięodobowiązującychwMezopotamii.Zamiastdostrzegaćwjakimśwydarzeniudziełoślepegotrafu(los),
traktowanojewyłączniejakozdarzenienieoczekiwane(zob.zdolnośćodgadywaniazdarzeń).„Czas”i„przypadek”niesątutajdwomaodrębnymipojęciami,leczjednymitymsamymczynnikiem.
„Pomyślnyzbiegokoliczności”możepojawićsięwkażdejsytuacjiorazzmienićto,couważaliśmyzapewnywynik.

12

Boteżinieznaczłowiekswegoczasu,jakryby,któresięłowi

wsiećzdradliwą,ijakptakiwsidłaschwytane.Jakone,takuwikłani
zostająludziewzłejchwili,gdyspadananichznienacka.

9,12.Myślistwo/rybołówstwo.ChociażmyśliwymibyliIzmaeliEzaw,łowiectwoniestałosiętypowymzajęciemwIzraelupozaokresamigłodulubwówczas,gdytrzebabyłozmniejszyć

liczebnośćdrapieżnikówstanowiącychzagrożeniedlabydła.JednakżewAsyriiiEgipciezachowałysięlicznereliefyścienneprzedstawiającescenykrólewskichłowów.Polowanienależałorównieżdo
rozryweknadworzeSalomona(1Krl4,23).ZajęciemyśliwegobyłowięcwIzraelunatyleznane,bystaćsiępodstawąpewnychmetafor,natomiastrybołówstwo,podobniejakłowiectwo,niejest
wymienianewśródrozrywek.WKsiędzeHiobaopisanołowienieryboszczepem/harpunem(Hi41,7)lubnahak(Hi41,1-2;Iz19,8).Podobniejakmyślistwo,rybołówstwostałosięjednakpodstawą
wielumetafor,główniejakoprzenośniasąduBożegonadjednostkamiinarodami.

Mądrościsięniedocenia

13

Aleitakiprzykładmądrościwidziałempodsłońcem,awielką

misięonawydawała:

14

Małemiasteczko,imężówwnimniewielu.I

naszedłjepotężnykról,awkołojeotoczywszy,zbudowałprzeciwko
niemuwielkiemachinyoblężnicze.

9,14machinyoblężnicze.BJ:„konstrukcje”(lub:„nasypyziemne”),wedługprzekładówstarożytnych.Teksthebr.:„sieć”(lub:„pułapka”).

15

Iznalazłsięwnimczłowiekbiedny,leczmądry,itenuratował

miastodziękiswejmądrości.Aniktniepamiętaotymbiednym
człowieku.

16

Więcpowiedziałem:Lepszajestmądrośćniżsiła.Lecz

mądrośćbiednegobywawpogardzie,asłowajegoniemająposłuchu.

Wyższośćmądrościnadgłupotą

17

Spokojnesłowamędrcówwięcejznacząniżkrzykpanującego

wśródgłupców.

18

Lepszajestmądrośćodnarzędziwojennych,lecz

jedengrzesznikpopsućmożewieledobrego.

9,18grzesznik.Wedługtekstuhebr.WBJ:„grzech”,zaprzekłademsyr.

Koh10

1

Martwamuchazepsujenaczyniewonnegoolejku.Bardziejniż

mądrość,niżsławazaważytrochęgłupoty.

10,1Martwamucha.Lekcjazebubmetnazasadziedomysłu.Teksthebr.:zebubemawet,„muchyśmierci”.
—zepsuje.Potymsłowiewtekściehebr.dodane„skaża”,coprawdopodobniejestdittografią.
10,1.Nieżywamuchazepsujenaczyniewonnegoolejku.Takrótkafrazaprzypominaniecowspółczesneprzysłowie,któregłosi,że„jednozgniłejabłkopsujecałykosz”.Czasaminic

nieznaczącamuchamożezniszczyćnajlepszywonnyolejek,czyniącgotakodrażającym,żecałenaczynietrzebabędziewyrzucić.

2

Sercemędrca[zwracasię]kuprawejstronie,asercegłupcaku

lewej.

10,2Takdosł.WBJ:„Mądrykierujesięwłaściwie,/szaleniecidziekrzywo”.
10,2.Prawailewastrona.Chociażniemawątpliwości,żenaBliskimWschodzieorazwIzraeluprawastronabyłauważanazamiejscezaszczytneinajlepiejchronione,nicniewskazuje,

byzlewąłączyłosięcośznaturynegatywnego,słabegolubzłego.Ustępowałaprawejstroniejakomniejzaszczytna,byłateżnietypowąpozycjądoataku.Głupiecwybieraścieżkębardziej
niebezpiecznąidającąniższąpozycję.

3

Nawetgdygłupiecidziedrogą,brakujemurozwagiimówio

każdym:Togłupiec.

4

Jeśligniewwładcysięprzeciwtobiepodniesie,

miejscaswegonieopuszczaj,bozachowaniespokojuzapobiecmoże
wielkimwykroczeniom.

5

Jestzło–widziałemjepodsłońcem,tobłąd

zestronywładcy:

6

wynosisięgłupotęnastanowiskawysokie,

podczasgdymożnisiedząnisko.

7

Widziałemsługinakoniach,a

książątkroczących,jaksłudzy,pieszo.

8

Ktokopiedół,tenmożeweń

wpaść,atego,ktomurrozwala,ukąsićmożeżmija.

9

Ktowydobywa

kamienie,możesięonieskaleczyć,ktorąbiedrwa,narażasięna
niebezpieczeństwo.

10,8-9.Niebezpieczeństwazwiązanezopisanymiczynnościami.(1)Dółkopanozmyśląoschwytaniudużegozwierzęcia.Dlategobyłzamaskowany,copowodowało,żemożnabyło

samemudoniegowpaść;(2)rozwalaniemuru,któremiałonacelustworzeniewnękinabramę,mogłospowodowaćnieświadomespłoszenieprzezrolnikażmii,któraznalazłasobiekryjówkępomiędzy
chłodnymikamieniami;(3)wyłamywaniekamieni,októrymtutajmowa,nienależałoprzypuszczalniedozawodowychkamieniarzy,bowiem,podobniejakwszystkieinneopisanetutajzajęcia,było
typowedlapracynaroli.Czasownik,któregotutajużyto,oznaczazwyklewydobywaniekamieniwkamieniołomach,leczjestużywanyrównieżwkontekstachocharakterzebardziejogólnym,na
oznaczeniewykorzenianialubusuwaniaczegoś.Możewięcchodzićrównieżorolnika,któryoczyszczaswojepolezkamieni.Odłupanąskałąmożnasiębyłoskaleczyć,nabawićsięprzepuklinylub
zadrasnąćramię.Nakoniec(4)skaleczeniesiępodczasrąbaniadrewjestwyraźniezrozumiałe.Głowniasiekierymogłaześlizgnąćsięzrączkilubodskoczyćodpnia,wywołującpoważneobrażenia.

10

Jeślisiekierasięstępi,anienaostrzysięjej,trzebazwiększyć

wysiłek.Pożytecznajestwtedymądrość,byosiągnąćpowodzenie.

11

Jeżeliżmijaukąsi,aniebyłozaklęcia,traciswójzyskzaklinacz.

10,11.Zaklinaniewęży.Mieszkańcystarożytnegoświatabardzoobawialisięwężyjakoistotmagicznych,atakżezpowoduichjadu.Zaklinaniewężybyłoumiejętnościąznanąnacałym

BliskimWschodzie.Zaklinaczewężypojawiająsięnaegipskichamuletachmającychpostaćskarabeuszów(zob.komentarzdoWj7,11-12).Literaturaegipskaimezopotamskazawieraprzykładyzaklęć
mającychchronićprzedwężamiiichukąszeniem.Hebrajskiesłowoprzetłumaczonejako„zaklinać”niepowinnobudzićskojarzeńrodemzkomiksów,wktórychzahipnotyzowanewężetańcząwrytm
piszczałkizaklinacza.Możeteżchodzićowęże,naktóreniedziałajązaklęcia.Równieżtekstyakadyjskiewspominająowężach,które„niepoddająsięzaklęciom”.

12

Zustmędrca[wychodzą]słowaprzyjemne,awargigłupca

gubiąjegosamego.

13

Począteksłówzjegousttogłupstwo,akoniec

jegomowytowielkieszaleństwo.

14

Agłupiecmnożysłowa.Niewie

[przecież]człowiek,cobędzie,boktomuoznajmi,cobędziepotem?

15

Głupcatakzmęczywysiłek,żeniepotrafi[nawet]dotrzećdomiasta.

10,15Głupca.L.poj.przyjętozagrec,Targumamiiniektórymirkpsami.Wtekściehebr.—l.mn.

16

Biadaci,kraju,któregokrólemjestprostakigdzieksiążętajużz

ranaucztują!

17

Szczęśliwyś,kraju,któregokrólszlachetnieurodzony,

atwoiksiążętawczasiewłaściwymucztują,nasposóbmęski,bez
uprawianiapijaństwa.

18

Skutkiemwielkiegolenistwachylisięstrop,

gdyręcesąopuszczone,deszczpadawdomu.

19

Dlazabawygotują

biesiadęiwinożycierozwesela,apieniądznawszystkopozwala.

20

Nawetwmyślachswoichniezłorzeczkrólowianiwsypialniswojej

nieprzeklinajmożnego,boptactwopodniebnezaniesiegłos,ato,co
skrzydlate,doniesiesłowa.

10,20.Ptakijakoplotkarze.Opowieśćo„małychptaszkach”,któreopowiadająsekrety,pojawiasięwklasycznejkomediigreckiejArystofanesaPtakiorazwchetyckiejbajceElkunirsa.

SłowaAhikaraprzestrzegają,żesłowojestjakptak,iten,ktojewypowiada/wypuszcza,pozbawionyjestrozsądku.

Koh11

Korzyści,jakieprzynosimądrośćwżyciuprywatnym

1

Wyrzućswójchlebnapowierzchnięwód,powielubowiem

dniachgoodnajdziesz.

11,1Niektórzyinterpretujątenwierszmającnamyśliprzynętęrzuconąwwodęprzezrybakaiodzyskanąwpostacizdobyczy,inni—handelmorski.Tenfragmentoryzykupozwalaokreślić

postawę,jakiejKoheletżyczyswemuuczniowi:niechcegozniechęcaćdoradości,leczchcepozbawićzłudzeń,bymuoszczędzićrozczarowań.Ostatecznie—należypodejmowaćryzyko.

11,1.Chlebnapowierzchniwód.PrzysłowietoodnalezionowPouczeniachAnkszeszonki(„wykonajdobryuczynekirzućgodorzeki;gdyobeschnie,odnajdzieszgoponownie”)orazw

przysłowiacharabskich.JeśliKoheletpodążaśladamiAnkszeszonki,oznaczałobyto,żespontanicznydobryuczynekniegwarantujeodwzajemnienia,„tojednak,cokrąży,powracadonasponownie”.

2

Rozdajczęśćmiędzysiedmiuczynawetośmiu,boniewiesz,co

możesięzłegoprzydarzyćnaziemi.

11,2.Rozdajczęść.Rozdawanieposzczególnychczęścimazwyklemiejscewsytuacjipodziałudóbrlubskładnikówmajątku(niezaśjedynieichinwestowania).Kontekstemprzysłowia

możebyćdziedziczenielubprzejawhojności.

3

Gdychmurynapełniąsiędeszczem,wylewajągonaziemię.A

jeślidrzewoupadnie–napołudnieczyteżnapółnoc–namiejscu,
gdzieupadnie,tamleży.

4

Ktobaczynawiatr,niebędziesiał,aktona

chmurypatrzy,niebędziezbierał.

5

Jakniewiesz,którądrogąduch

wstępujewkości,cosąwłoniebrzemiennej,takteżniemożesz
poznaćdziałaniaBoga,którysprawiawszystko.

11,5DwapoczątkowestychywBJ:„Takjaknieznaszdrogi,którąwiejewiatr,/albodrogipłoduwłoniekobiety”,„płoduwłoniekobiety”,dosł.:„kościwłoniekobietybrzemiennej”.

6

Ranosiejswojeziarnoidowieczoraniepozwólspocząćswej

ręce,boniewiesz,czywzejdziejednoczydrugie,czyteżsą
jednakowodobre.

7

Przyjemnejestświatłoimiłooczomwidzieć

słońce.

11,7-12,8DługowiecznośćbyłaodpłatąobiecanąIzraelitomwmowachzPwt(5,16.33;11,9.21;22,7;itd.),najwyższymbłogosławieństwemgwarantowanymsprawiedliwemuprzez

mędrców.DlaKoheletastarośćniejestszczęściem,leczstrachemprzedśmiercią(11,7),żalemzamłodością(11,8—12,2),życiemspowolnionym(12,3-5),oczekiwaniemtego,conieuchronne(12,5-7).

8

Takwięcjeżeliczłowiekwielelatżyje,zewszystkichniechsię

cieszyiniechpomninadniciemności,bobędzieichwiele.Wszystko,
comanastąpić,tomarność.

Cieszyćsiętrzebazżyciawmłodości

9

Cieszsię,młodzieńcze,wmłodościswojej,asercetwojeniech

sięrozweselazadnimłodościtwojej.Ichodźdrogamisercaswegoi
zatym,cooczytwepociąga;leczwiedz,żeztegowszystkiegobędzie
cięsądziłBóg!

11,9Czwartystychdosł.:„izatym,cowidzątweoczy”.—Jesttobyćmożepowiedzeniedotyczącemłodości,aKoheletprzytaczaje,dodającturoztropneodwołaniesiędokrótkiego

trwaniatejże.

10

Usuńprzygnębieniezeswegosercaioddalbólodtwegociała,

bomłodośćjakzorzaporannaszybkoprzemija.

Koh12

1

PomnijjednaknaStwórcęswegowdniachswejmłodości,

zanimjeszczenadejdądniniedoliiprzyjdąlata,októrychpowiesz:
Niemamwnichupodobania;

12,1-8Tenbardzopięknypoemat,pełenwzruszeniaitęsknoty,przedstawiastarośćwsposóbbardziejlubmniejmetaforyczny,leczczasemtrudnozrozumiećdokładneznaczenietych

metafor.Wnurcieegzegezyrabinackiejdopatrywanosiętuniekiedyprzywołaniaróżnychczęściciała(por.zwłaszczaw.3:ramiona,zęby,oczy),aletafizjologicznainterpretacjasięnieprzyjęła.Można
widziećtakżeopisstarościjakozimyżycia,alewodróżnieniuodzimywprzyrodzie,tazimanieustępujejużmiejscażadnejwiośnie.

2

zanimzaćmisięsłońceiświatło,iksiężyc,igwiazdy,ichmury

powrócąpodeszczu;

3

wczasie,gdytrząśćsiębędąstróżedomui

uginaćsiębędąsilnimężowie,ibędąustawały[kobiety]mielące,bo
ichubędzie,izaćmiąsiępatrzącewoknach;

12,3boichubędzie,„jednapodrugiej”lub„(ponieważsą)zbytmałoliczne”.
12,3.Stróżedomu.„Stróżedomu”moglibyćsłużącymi.NaBliskimWschodziebylionizwykleniewolnikami,częstoposiadającymiwładzęnadpozostałymi(podobniejakJózefwdomu

Potifara).

12,3.Kobietymielące.Kobietymielącebyłysłużkamilubbrankamiwykonującymicodziennąpracęmieleniaziarna,byotrzymaćmąkęnachlebdlawszystkichdomowników.Domielenia

używanożaren.Byłotozadanienajniżejusytuowanychczłonkówspołeczeństwa.Ręczneżarna(nazywaneżarnamisiodłowymi)zdwomakamieniamidomielenia(zob.komentarzdoSdz9,53)należały
dopodstawowychstarożytnych„artykułówgospodarstwadomowego”.WMezopotamiidużemłynyczęstoobsługiwalijeńcywojenni,mimotokażdyzniewolnikówposługiwałsięteżręcznymżarnem
nawłasnepotrzeby.Przyżarnachpracowalirównieżprzestępcyiludzie,którzyniespłacilidługów.

12,3.Wyglądanieprzezokna.PięknymprzykłademznanegomotywukobietywyglądającejprzezoknosąrzeźbyzkościsłoniowejznalezionewNimrud,SamariiiArslanTasz(niewiasta

nositamnagłowieegipskąperukę).Wliteraturzestarożytnejukazywanokobietęwoknie,wpatrującąsięwdal,czekającąwieściomężulubsynu,którzyposzlinawojnę(zob.komentarzdoSdz5,28).
Byćmożejesttopodstawąużytejtutajmetafory.

4

izamknąsiędrzwinaulicę,podczasgdyłoskotmłyna

przycichnieipodniesiesiędogłosuptaka,iwszystkieśpiewy
przymilkną;

12,4przymilkną.Lekcjawejecheszunazasadziedomysłu.Teksthebr.:wejiszachu,„sąupokorzone”.
—TrzecistychwBJ:„(kiedy)sięwstajenagłosptaka”.Aluzjadolekkiegosnustarcajest—jaksięwydaje—obcawtymkontekście;proponowanopoprawienie„sięwstaje”,wajjaqum,

na„sięzatrzymuje”,wejiddôm,aleprzekładystarożytne(próczSymmacha)potwierdzajątekstmasorecki.

12,4.Dźwiękitowarzyszącewykonywaniuróżnychczynności.Zamykanedrzwisądrzwiamipodwójnymi,dlategomusząoznaczaćbramymiejskiestanowiącegłównyośrodekwszelkiej

działalności.Niesłychaćterazanizgiełkumiasta,anihałasupracujących(dobiegającegozmłyna).Dźwiękitemilknąukresudnia.

5

odczuwaćsięnawetbędzielękprzedwyżynąistrachnadrodze;

idrzewomigdałowezakwitnie,iociężałastaniesięszarańcza,ipękać
będąkapary;boczłowiekzdążaćbędziedoswegowiecznegodomui
kręcićsięjużbędąpoulicypłaczki;

12,5pękaćbędą.BJ:„tracąsmak”,przekładniepewny,jeśliczytaćformębierną(wetuppar)zamiastniepoświadczonejformywetaper.Możnateżrozumieć:„pozostajebezskutku”.Czasem

siępoprawianawetipereh,„dajeowoce”,costanowikontynuacjęobrazupowróceniapięknejporyroku:życieopuściczłowiekawłaśniewmomencie,gdyprzyrodapowracadożycia.Szarańczajest
„ociężała”albodlatego,żesyta(jeszczejedenobrazwiosny),alboprzeciwnie—ponieważnawetnajmniejszyciężarjestdlastarcabrzemieniem.

12,5.Drzewomigdałowe.Białekwieciedrzewamigdałowegosymbolizujenajwyraźniejbiałewłosyludziwpodeszłymwieku.Migdałowiecjestpierwszymdrzewem,którezakwitana

przełomiestyczniailutego,osiągającymwysokość4,5-9m.Kwiatmigdałowcamabiałoróżowąbarwę.Migdałyzbierasięokołodziesięćtygodnipóźniej.Innestarożytnemetaforystarczegowiekuto
białygipsnazboczuczarnejgóry.

6

zanimsięprzerwiesrebrnysznuristłuczesięczarazłota,idzban

sięrozbijeuźródła,iwstudniękołowrótzłamanywpadnie;

12,6zanimsięprzerwie.BJ:„zanimsięrozluźni”,jinnateq,nazasadziedomysłuzaprzekłademsyr.iSymmachem.Teksthebr.:jeracheq,„będzieusunięty”.
12,6.Srebrnysznur/czarazłota.HebrajskiesłowoużytetutajnaoznaczenieczarypojawiasięrównieżwZa4,2-3,gdzieoznaczaczarę,wktórejtrzymasięknotydolamp.Niektórzysądzą,

żesrebrnysznurpodtrzymywałkosztownązłotączarę.Jegouszkodzeniespowodowałobyrozbicienaczynia.Jesttosymbolprocesustarzeniasięiśmierci.JózefFlawiuszopisujezłotąlampęzawieszoną
nazłotymłańcuchuwżydowskiejświątyniwegipskimLeontopolis.

12,6.Dzbanuźródłaikołowrótstudni.Obydwanarzędziamajązwiązekzestudniąlubcysterną.Sądzisię,żekołowrótjestsymbolemwielokrążka,któryunosidzban/wiadrozestudni,

chociażurządzenietoniebyłopowszechniestosowane.Hebrajskiwyrazprzetłumaczonyjako„kołowrót”(galgal)możeteżokreślaćkociołdogotowania,nacowskazujepodobieństwodoakadyjskiego
gulgullu(które,byćmożewsposóbnieprzypadkowy,oznaczarównież„czaszkę”).

7

iwrócisięprochdoziemi,takjakniąbył,aduchpowrócido

Boga,którygodał.

12,7To,cowczłowiekuziemskie,powrócidoziemi,ponieważjednaknicnatymświecieniemożegozaspokoić,niewszystkownimpochodzizziemi,ito,coBoże,powrócidoBoga.

8

Marnośćnadmarnościami–powiadaKohelet–wszystkojest

marnością.

12,8Księgakończysiętak,jaksięzaczęła,leczrozważasiędrogęjużprzebytą.Ukazałaczłowiekowijegonędzę,lecztakżejegowielkość,wykazując,żetenświatniejestgowart.

Przyzywaonadobezinteresownejreligijności,domodlitwy,uwielbieniaBogaprzezstworzenieświadomeswejnicościwobliczuJegotajemnicy.Por.Ps39.

12,1-8.Objawystarczegowieku.Wjednejzinterpretacjitegotekstuwkażdymwierszuupatrujesięaluzjiocharakterzefizjologicznym:werset2:przyćmionywzrok,przygnębienie;werset

3:drżenierąk,zgarbionapostawa,utratazębów,katarakta;werset4:utratasłuchu,wczesnebudzeniesię;werset5:nasilenieobaw,siwe/białewłosy,powolneruchy,zmniejszeniepopęduseksualnego;
werset6:osłabienierdzeniakręgowego,osłabieniezdolnościumysłowych,utratakontrolinadpęcherzem,chorobyserca;werset7:śmierć.

Niektórezwymienionychzwiązkówwystępująwtargumach(żydowskichinterpretacyjnychprzekładachhebrajskiegotekstunajęzykaramejski,datowanychnaIw.poChr.),mimotosą

trudnedopotwierdzenia-wieleniezostałonigdzieindziejpoświadczonych.Naprzykład,trudnoodczytywać„złotaczarę”jakoaluzjędomózgu,bowiemludziestarożytninieznalifunkcjitegoorganu.
Czysrebrnysznurmożebyćaortą,zaśzłotaczarasercem?Fakt,żeniktniepotrafitegodowieść,wskazujenaspekulacyjnycharaktertejinterpretacji.EgipskiutwórNaukiPtah-Hotepa,pochodzącyz
okresuŚredniegoPaństwa(1.poł.IItysiącleciaprzedChr.),rozpoczynasiękilkunastomastrofamiopisującymiobjawystarzenia(przyćmionywzrok,głuchota,łamaniewkościach,utratapamięcii
zdolnościosądu),mająonejednakcharakterraczejdosłownyniżprzenośny.

EPILOG

9

ApozatymKohelet,będącmędrcem,wpajałtakżewiedzę

ludowi.Isłuchał,badałiułożyłwieleprzysłów.

12,9-14Tegododatkunienapisałatasamaręka,coresztęksięgi,możeonbyćdziełemuczniaKoheleta.Autorchwaliswegonauczyciela,równieżostatniewierszeksięgi(12,12-14)są

utrzymanewtymtonie.

10

StarałsięKoheletznaleźćsłowapiękneirzetelnienapisaćsłowa

prawdy.

11

Słowamędrcówsąjakościenie,azdaniazbiorówprzysłów

–jak[mocno]wbitepaliki.Dane[tu]zostałyprzezjednegopasterza.

12,11Ościeńdopopędzaniazwierzątikołki,byjetrzymaćnauwięzi,sąużywaneprzezpasterza,każdywstosownymczasie,niewedługjegokaprysu,leczdladobrastada.Obrazpasterza

mógłbybyćmetaforączyniącąaluzjęwedługjednychdoMojżesza,awedługinnychdoSalomonaalbodoBoga,jednaktekstmożebyćskażony(przywrócono„przez”,usuniętebyćmożewskutek
haplografii).

12

Ponadto,mójsynu,przyjmijprzestrogę:Pisaniuwieluksiągnie

makońca,awielenaukiutrudzaciało.

13

Koniecmowy.Wszystkiego

tegowysłuchawszy:BogasiębójiprzykazańJegoprzestrzegaj,bo
caływtymczłowiek!

12,13Końcowystychzatekstemhebr.WBJ:„tojestobowiązekkażdegoczłowieka”,nazasadziedomysłu.

14

Bógbowiemkażdyczynwezwieprzedsąddotyczący

wszystkiego,coukryte:czydobrebyło,czyzłe.

TableofContents

WstępdoKsięgiKoheleta.4
Koh1.6
Tytuł6
ROZWAŻANIATEORETYCZNE.7
Nicnowegopodsłońcem..7
Marnośćmądrości8
Koh2.9
Marnośćbogactwirozkoszy.9
Marnośćdóbrzdobytychmądrością.11
NależyużywaćdóbrziemskichjakodarówBożych.12
Koh3.13
Wszystkozależnejestodczasu,ostatecznieodBoga.13
Losczłowiekapodobnyjestdolosuzwierząt15
Koh4.16
Uciskizazdrośćpowiększająmarnośćżycia.16
Korzyścipłynącezżyciawspólnegoiwartośćmądrości17
RadyodnoszącesiędokultuBożego.18
Koh5.19
Zgubneskutkiprzesadnegodążeniadomajątku.21
Koh6.23
ZależnośćczłowiekaodBogawużywaniudóbrdoczesnych.23
Koh7.25
PRAKTYCZNEZASTOSOWANIEMĄDROŚCI25
Człowiekmądrypatrzynażyciepoważnie.25
Mądrośćstrzeżeprzedwielkimibłędami26
Mądrośćwistocieswejjestniedostępna.28
Koh8.29
Władzytrzebasiępodporządkować.29
Pamiętaćtrzebaoprzyszłymsądzie.30
Niedaćsięzwieśćpozornejniesprawiedliwości31
PlanówBożychniemożeczłowiekzbadać.32
Koh9.33
Za życia jeszcze trzeba dobrze czynić i zażywać radości, bo po śmierci jest to

niemożliwe34

Człowiekzależnyjestodprzypadku.36

Mądrościsięniedocenia.37
Wyższośćmądrościnadgłupotą.38
Koh10.39
Koh11.41
Korzyści,jakieprzynosimądrośćwżyciuprywatnym..41
Cieszyćsiętrzebazżyciawmłodości42
Koh12.43
EPILOG..45