Ostatecznawalka-wywyższenieJerozolimy

.46

KsięgaZachariasza

BibliaTysiąclecia

WydanieV

zkomentarzamiBibliiJerozolimskiej

WydawnictwoPallotinum

2006

WstępdoKsięgiZachariasza

KsięgapodajejakoautoraproroctwZachariasza(hebr.:Zekarjah=Jahwe

pamięta),synaBerekiasza,synaIddo(Za1,1).OdziałalnościProrokamówi
dwukrotnieEzd(Ezd5,1iEzd6,14),określającgojedyniejakosynaIddo.
PrawdopodobniechodzioprzywódcęklasykapłańskiejIddozapontyfikatu
Jojakima(Ne12,16);autorksięgibyłwięcjednocześniekapłanemiprorokiem.
WzmiankaoBerekiaszujakoojcuZachariaszapochodzizzestawieniatego
prorokawspółczesnegoAggeuszowizpewnyminnymZachariaszem,synem
Berekiasza(=Jeberekiasza),wymienianymwIz8,2.Temustarszemu
Zachariaszowiprzypisywanodrugą-anonimową-częśćKsięgiZachariasza,
umieszczającimięjegoojcawrodowodzieZa1,1.

Graficznie,literackoiteologicznieKsięgaZachariaszaskładasięzdwóch

prawieniezależnychodsiebieczęści:pierwszej(1-8[->Za1,1]),zawierającej
zbiórwizjiiproroctwZachariasza,synaIddo,idrugiej(9-14[->Za9,1]),
obejmującejszeregnapomnień,gróźbiobietnicnieznanegoautora(autorów?),
dołączonychnastępniedoZaiprzypisywanychZachariaszowi,synowi
Berekiasza(zob.wyżej).

Tematykapierwszejczęścidotyczyzagadnieńreligijnych,nurtujących

społecznośćżydowskąwokresieperskimok.r.520.Nawiązujeonado
działalnościdwóchwybitnychprzywódców:Jozuego,arcykapłana,i
Zorobabela,ikoncentrujesięwokółświątyni(odbudowa-Za2,1;Za4,9;Za
6,13;odnowakapłaństwa-Za3,1n;stosunekarcykapłanadopotomka
Dawidowego-Za4,1-14).Druganatomiastczęśćksięgimacharakter
eschatologicznyistanowiswegorodzajuantologięzapowiedziprorockich,
pisanychproząiwierszem.

Międzyobuczęściamizachodzązasadniczeróżnicekompozycyjnei

literackie.Za1-8składasięzośmiuwizjinocnych,wprowadzonychwezwaniem
donawrócenia(Za1,2-6)iuzupełnionychwyroczniąPana(Za6,9-14)ikilku
innymiwypowiedziamiprorockimi(Za7,1-8,23)wsprawiepostuiopomyślnej
przyszłościnarodu.Schematposzczególnychwizjijestniemalidentyczny;każda
znichzawierawprowadzenie,teofanięlubangelofanię,dialogmiędzy
widzącymProrokiemaprzedmiotemwizji(najczęściejaniołem)iwreszcie
pytanieprorokaoznaczeniewizjiorazodpowiedźutrzymanąwtoniewyroczni
Bożej.TennowywBibliischematwizjipokrewnyjestznanymdobrzesnom
prorockim(por.np.senJózefawRdzrozdz.37[->Rdz37,1]).Dalszyjego
rozwójdoprowadzidopowstaniagatunkuliterackiegowizjiapokaliptycznej.
GłównymliterackimźródłemwizjiiproroctwZa1-8byłPięcioksiąg(por.Za

2,14nzWj29,45;Za2,16;zPwt32,9;Za5,11zRdz10,10iRdz11,2itd.)oraz
wizjeEzechiela(Za2,5-Ez40,3-41,15;Za5,1-4-Ez2,9nnicz.).Drugaczęść
księgizapowiadawformiepoetyckiejnadejściekrólestwaBożego(zniszczenie
potęgziemskichipowrótrozproszonegoIzraela-Za9,1-11,3),dalejzawiera
alegoriędobregoizłegopasterzapisanąprozą(Za11,4-17;Za13,7nn)i
wreszciedwieparalelnezapowiedzieschatologiczne(Za12,1-14,21),kończące
sięopisemwspaniałościodnowionejJerozolimyiświątyni.

Określenieczasupowstaniarozdziałów1-8[->Za1,1]nienastręczażadnej

trudności,ponieważposzczególneczęścinosządokładnądatę:Zachariasz,syn
Iddo,rozpocząłdziałalnośćprorockąwdrugimrokupanowaniaDariusza,w
ósmymmiesiącu,tj.podkoniecr.520,ostatniezaśjegosłowodatowanejestna
listopadr.518.Zarównotłohistoryczne,jakirozważaneproblemyodpowiadają
dokładnietymdanym.ZnacznietrudniejustalićczaspowstaniaZarozdz.9-14[-
>Za9,1].Stojącnastanowiskujednościtejczęściksięgi,należystwierdzić,że
problemytuporuszanezakładająsytuacjęreligijnązupełnieróżną:świątyniajest
jużdawnoodbudowana(Za14,16),klasakapłańskaodnowiona(Za12,13).
AutorZarozdz.9-14niecytujedosłownienigdyinnychksiągbiblijnychi
wykazujewiększąsamodzielnośćliterackąniżZachariasz,choćionnawiązuje
częstodotypowychzagadnieńprorockich.Słownictwodrugiejczęściksięgi
(częściowoarchaizujące)różnisiędośćznacznieodpierwszej.Wielukrytyków
współczesnychidawniejszychwyrażazdanie,żeZarozdz.9-14zawiera
częściowoproroctwazokresuprzedniewoląbabilońską(9-10?),częściowozaś
zokresugreckiegolubnawetmachabejskiego.Dokładniejszejdatytejczęści
księginiedasiędziśustalić.Syracydes(49,10)znałjązpewnościąwdzisiejszej
formie.

ProblematykateologicznaZarozdz.1-8zainteresowaniamimesjańskimi

bliższajestprorokomokresumonarchii;stosunekProrokadoBogajestjednak
dośćróżny.DlaZachariasza,podobniejakdlajegopoprzednikaEzechiela,Bóg
jestistotąabsolutnietranscendentalną;objawieniaiwizjeotrzymujeonnie
bezpośrednio,leczprzezanioła-tłumacza.Obokrozwiniętejnaukioaniołachzna
Proroktakżeszatana,przeciwnikaaniołaPańskiego(Za3,1-najstarszytekst
biblijnywymieniającyszatana).Występujeonjakooskarżycielprzedtrybunałem
Bożym;dalszyrozwójteologicznypojęcia-zob.Hi1,7;Hi2,2;1Krn21,1.
Spojrzenierozdz.9-14naBogajestinne:cechujeje-podobniejakuniektórych
starszychproroków-uniwersalizm(Za9,1),przedstawiającychętniewszystkie
narodyoddająceBogu-KrólowihołdwJerozolimie.Bógczuwanadcałym
światemiwszystkiminarodami;najpełniejszeobjawienieOpatrznościBożej
nastąpiwokresieeschatologiczno-mesjańskim.

Jużpierwszaczęśćksięgipodejmujetematprzyszłegozbawieniaidomagasię

odnowieniamoralnegojakojednegozwarunkówrychłegonastaniaczasów
mesjańskich;innymizwiastunaminadchodzącegozbawieniabędziepowrótz
ziemibabilońskiejresztywygnańcówidokończeniebudowyświątyni.Według
Zachariaszagodnośćmesjańskaprzysługujewpewnymsensiedwu
przywódcom:duchownemuiświeckiemu.JeśliZa6,12nadajeZorobabelowi
mesjańskieokreślenie"Odrośl"(por.Jr23,5;Jr33,15),tojednaknajwyższy
kapłanzasiadapojegoprawicy(Za6,13).Takiepojęciegodnościmesjańskiej
rozwinieZrzeszeniequmrańskiewnauceodwóchMesjaszach:AaronaiIzraela
(1QSIX,10;1QSaII,19n).DrugaczęśćksięgiprzedstawiaMesjaszajako
autentycznegopotomkaDawidaiSalomona,cichegoKsięciaPokoju(Za9,9),
któregoprzebili(Za12,10);podobieństwozeSługąPańskimuIzajaszajest
wyraźne.

ZnaczenietekstówmesjańskichZapodkreślafaktaższeściokrotnego

przytoczeniasłówProrokawopisiemękiChrystusa(Za9,9-Mt21,5(9);J12,5;
Za13,7-Mt26,31;Za11,12-Mt27,9n;Za12,10-J19,38).TekstZa12,10
przytaczająMt24,30iAp1,7.

Za1

Wezwaniedonawróceniasię

Ósmegomiesiąca,wdrugimrokupanowaniaDariusza,Pan

skierowałtosłowodoprorokaZachariasza,synaBerekiasza,syna
Iddo:

1,1Chodziopaździernik-listopad520r.,wdwamiesiącepopierwszymproroctwieAggeusza.
—synaBerekiasza.WopiniiBJglosazaIz8,2.WedługEzd5,1;6,14;Ne12,16ZachariaszjestsynemIddo.
1,1.Chronologia.Zachariaszdokładniedatujeswojeproroctwa,podobniejakwspółczesnymuprorokAggeusz.Zachariaszrozpocząłsłużbęprorockąnaprzełomielistopadaigrudnia520

przedChr.,takżezazębiałasięjedenmiesiączdziałalnościąAggeusza.

1,1.Iddo.Jeśliwuwadzerodowodowejwymienianokilkuprzodków,ostatnibyłzwyklekimśważnym.WNe12,4wymienionoIddowśródkapłanów,którzypowrócilizbabilońskiego

wygnaniarazemzZorobabelemwpierwszejfaliuchodźców(538przedChr.).JeślijesttowłaśnietenIddo-Zachariaszpochodziłzważnegoroduposiadającegodziedzictwokapłańskie.

Panrozgniewałsiębardzonawaszychprzodków.

Powiedzim

więc:TakmówiPanZastępów:WróćciedoMnie–wyroczniaPana
Zastępów–aJawrócędowas–mówiPanZastępów.

Niebądźcie

jakwasiprzodkowie,którychnapominalidawniejsiprorocy.
Porzućciedrogizłeiswojezłeczyny–wyroczniaPanaZastępów.Ale
oninieusłuchaliizlekceważyliMnie–mówiPan.

Gdziesąteraz

wasiprzodkowie?Amożeprorocyżyjąwiecznie?

Czyżjednak

słowamojeirozkazy,którewydałemsługommoim,prorokom,nie
spełniłysięnawaszychprzodkach?Inawracającsię,przyznali:Jak
zamierzyłPanZastępówpostąpićznamistosowniedoczynówi
złościnaszych,takwobecnaspostąpił.

1,6Czyż...niespełniłysię.BJ:„czyż...niedosięgły”.Człowiekjestśmiertelny,alesłowoBoga(personifikowanejakwPs147,15;Iz55,11;Mdr18,14-15)trwa.Por.Iz40,7-8.

WIZJEOODNOWIENIUIZRAELA

Wizjapierwsza:jeźdźcy

Dwudziestegoczwartegodniamiesiącajedenastego,czyli

miesiącaSzebat,wdrugimrokupanowaniaDariusza,Panskierował
tosłowodoprorokaZachariasza,synaBerekiasza,synaIddo.

1,7Mowaopołowielutego519r.
1,7.Chronologia.Wizjatapojawiłasięwkilkamiesięcypopierwszejwyroczni.Nosidatę15II519przedChr.Ponieważnastępnauwagachronologicznaumieszczonazostaładopieropo

całymszereguwizji,należyuznać,żetworząoneramydlawidzeńprorockich,wktórychgłównemiejsceprzyznajesięodbudowieświątyni.Niejestpewnieprzypadkiem,żewizjatapojawiłasięna
tydzieńprzeddniemNowegoRoku,kiedytowstarożytnymświecieprzystępowanozwykledowznoszenialubodbudowywaniaświątyń.Ponadtoniektórzybadaczesądzą,żeDariuszw519przedChr.
ruszyłnaczelewojskdoEgiptu,bywymócnanimodnowienielojalności.PrzygotowaniadotejwyprawyniewątpliwiezaniepokoiłyludnośćJudy.Judejczycyniebylipewni,jakieżądaniazostanąim
postawioneijakzostanąpotraktowani.

Miałemwidzeniewnocy:Otojakiśjeździecnakoniu

kasztanowatymstałwśródmirtówwdolinie,azanimkonie
kasztanowate,kareibiałe.

1,8wdolinie.BJ:„wgłębiokorzeniachmirtów”.Wwizjiwykorzystano,wperspektywiemonoteistycznej,elementy—jaksięzdaje—pochodzeniamitologicznego.Mirtysązakorzenione

jakbywgłębiachotchłani.StojącyczłowiektoaniołJahwe(w.11).Rumaki,symboliczneoznaczenieaniołównadzorującychświat,tworząprawdopodobnieczterygrupy(por.6,2n;należy,byćmoże,jak
wgrec,dodaćdoichwykazu„czarne”),stosowniedoczterechstronświatalubdoczterechwiatrów;wedługw.11niosąjeźdźców.

Zapytałem:Cotoznaczy,paniemój?Anioł,którymówiłdo

mnie,odpowiedział:Wyjaśnięciichznaczenie.

1,9.Aniołkierującywidzeniem.AniołynietylkoprzekazywaływiadomościodBoga,leczwyjaśniałyichtreśćiodpowiadałynazwiązaneznimipytania.Gabrielzostałtutajukazanyjako

ten,którypotrafipodaćznaczeniewidzenia.Wpoliteistycznymkontekściestarożytnegoświataposłańcamibogówbylizwykleinnibogowie(niższejrangi).WMezopotamiirolęposłańcówbogów
pełniliNuskaiKakka,zaśwmitologiigreckiejHermes.WśnieNabonidapojawiasięmłodzieniec,bypodaćznaczenieomenu,któryzaobserwowanonaniebie.

LITERATURAAPOKALIPTYCZNA.„Apokalipsa”tonazwatradycyjnieprzypisywanaokreślonejkategorii(rodzajowi)utworówliterackich.Gatunekapokaliptycznymakilka

charakterystycznychcech.Jegokorzeniemożnaodnaleźćwutworachpozabiblijnych(zob.wstawkęnatematapokalipsakadyjskichumieszczonąobokkomentarzadoDn11),jednaknajstarsze
klasyczneprzykładyapokalipsymożnazaleźćwksięgachzeStaregoTestamentu,takichjakKsięgaDanielaiKsięgaZachariasza.WBibliigatunekapokaliptycznyjestnierozerwalniesplecionyz
literaturąprorocką.Donaszychczasówzachowałosięponadtuzinżydowskichapokalipszokresumiędzytestamentalnego,wśródktórychnajważniejszajestCzwartaKsięgaEzdraszaiKsięgaHenocha.
Apokalipsaśw.JanajestwkłademNowegoTestamentudotegogatunku.InnechrześcijańskieapokalipsyzaczęłysiępojawiaćwkrótcepopowstaniuNowegoTestamentu.Sąwśródnichtakieutworyjak
PasterzHermasa,ApokalipsaPiotraiWniebowzięcieIzajasza.Gatunektennależałdoulubionychformgnostyków,którychpismazawierająlicznejegoprzykłady.Apokalipsazawieranarracjęiczęsto
ukazujeanioławyjaśniającegojejsenslubkierującegokrokamiproroka.Aniołmógłzabraćprorokawpodróżponiebie,byukazaćmujakąśrzeczywistośćiczynności,któresięwniejodbywają.Mógł
teżobjawićprzyszłyczasuciskuiwybawienia.Literaturaapokaliptycznaposługujesięszerokimspektrumsymboliiobrazówmitologicznych.Czerpiewieleelementówzliteraturybiblijneji
pozabiblijnej.Zdradzarównieżtendencjędoschematycznychujęć.Czytającutworyapokaliptyczne,należypamiętaćokilkuzasadach.Popierwsze,niekażdyszczegółmusiposiadaćznaczenie
symboliczne.Nawetszczegółyowartościsymbolicznejmogąbyćdlanasniezrozumiale,zaśspekulowanienaichtematnaniewielesięzdaje.Podrugie,ważnejest,bysobieuzmysłowić,żewizja
apokaliptycznasamawsobieniejestprzesłaniem,leczraczejdostarczaśrodkalubokazjidojegoprzekazania.Naprzykład,treściąprzesłaniapierwszejwizjiZachariasza(Za1,7-17)niejestto,żew
doliniemirtówpojawiąsięczterykonieróżnejmaści.Treśćprzesłaniazostaławyraźniewyłożonawwersetach14-17.Apokalipsajestjedynieśrodkiemwyrazu.

Wtejchwiliodezwałsięjeździecstojącywśródmirtówi

odpowiedziałtymisłowami:Tosąci,którychPanposłał,abyobiegli
ziemię.

1,10.Ci,którychPanposłał,abyobiegliziemię.Dobrzeznaniperscykurierzykonnicodziennieprzemierzającyimperiumtworzylinajsprawniejszysystemkomunikacyjnystarożytnego

świata.Krzewymirtuprzywodząnamyślobrazpałacowychogrodów.Perscykrólowielubiliparkipełnedrzewnieopodalkomnataudiencyjnych,częstoteżprzyjmowaliwnichgościiwysłuchiwali
raportów.

LeczonisamizwrócilisiędoaniołaPańskiego,którystałwśród

mirtów,ioznajmili:Przeszliśmyziemięwzdłużiwszerz–aoto
wszędziepanujepokój.

1,11doaniołaPańskiego.„AniołJahwe”niejestjuż,jakwdawnychtekstach(por.Rdz16,7+)widzialnymkształtemJahwe,alepostaciąautonomiczną:uważasię,żeludzieianiołowie

majądoBogadostęptylkozajegopośrednictwem.

—wszędziepanujepokój.Wlutym519r.światpodpanowaniemDariuszapozostawałwpokoju.TenspokójdlaIzraela,któryoczekiwał(Ag2,6+)wstrząsówzapowiadającychnoweczasy,

jestźródłemniepokoju.

1,11.Pokójperski.Podobniejakkrólewscykurierzydonosiliswojemuzwierzchnikowi,żewszędziepanujepokój,anielscyposłańcyprzynosząwieścianiołowiPańskiemu.Fakt,żew

owymokresieDariuszbezpieczniezasiadałnatronie,zaśtlącesięrewoltyzostałyostateczniezgaszone,byłdobrąwieściądlaimperiumperskiego,leczniedlaŻydów.Ichnadziejenaodnowieniei
ponowneumocnieniemonarchiiDawidowejpodsycanebyłyoczekiwaniaminaupadekimperiumperskiego,któreterazzostałyzdławione.OprócztegoarmiaDariuszamaszerowaławstronęEgiptu
przezziemieJudy(zob.komentarzdoZa1,7).Zraportówjeźdźcówmogłowynikać,żearmiaperskanienapotkaprzeszkód.

WtedyaniołPańskizapytałtymisłowami:PanieZastępów,czy

długojeszczenieprzebaczyszJerozolimieimiastomJudy,naktóre
gniewaszsięjużlatsiedemdziesiąt?

Wodpowiedzidanejaniołowi,

którymówiłdomnie,słowaPanazabrzmiałyzmiłowaniemi
pociechą.

Poczymanioł,którymówiłdomnie,takiedałmi

polecenie:Rozgłaszaj,żetakpowiedziałPanZastępów:Darzę
JeruzalemiSyjonogromnąmiłością,

leczgniewmójzaciążyłnad

narodamipysznymi,bogdyJasięgniewałemtylkotrochę,one
pomagaływkaraniu.

1,15pysznymi.BJ:„spokojnymi”.ChodziprzedewszystkimonarodysąsiadującezJudą.

DlategotakmówiPan:ZezmiłowaniemwracamdoJeruzalem,

dommójtamstanieznowu–wyroczniaPanaZastępów–isznur
[mierniczy]będzierozciąganywJerozolimie.

1,16.Stanpracnadodbudową.ZEzd3wynika,żewmiejscuświątyniwykonywanopewnepraceprzed520przedChr.Napewnonadawnychfundamentachustawionoołtarz,którypełnił

jużswojąfunkcję,jednakżechronologicznawzmiankaopołożeniufundamentówpodświątynię,podanawEzd3,10,niejesttakjasna,jakbyćpowinna(zob.komentarzdoEzd3,8).Niejest
wykluczone,żefundamentypołożonoporazdrugi.

Itojeszczegłoś:TakmówiPanZastępów:Miastamojeznowu

zakwitnądobrobytem,PanpocieszySyjoniznowuwybierzesobie
Jeruzalem.

Za2

Wizjadruga:rogiiczterechrzemieślników

Późniejpodniosłemoczyiujrzałem:otoczteryrogi.

2,1Rogi,symbolmocy(Ps75,5+),tonarodywrogieJudzie.Liczba„cztery”oznaczajewszystkie.
2,1.Czteryrogi.WstarożytnejMezopotamiikrólowieibogowieczęstonosilikoronyzwystającymilubwytłoczonymirogami.Czasamirogiumieszczonebyływarstwamijednenadrugich.

SkrzydlatylewzpałacuAsurnasirpalamanaswojejludzkiejgłowiestożkowąkoronęztrzemawarstwamitłoczonychrogów.Trudnoustalić,jakiemogłobybyćznaczenietychczterechkoron.
Sugerowano,żemogąonesymbolizowaćczteryświatoweimperia(zob.komentarzdoDn7,17)lubnawiązywaćdoczterechstronziemi,zktórychprzybędąnieprzyjaciele(zob.komentarzdoEz7,2).W
kontekścieodbudowyświątynimożliwejestsymbolicznenawiązaniedoczterechrogówołtarza.Ołtarzumieszczonowmiejscuświątyniwkrótcepoprzybyciupierwszychuchodźców(zob.komentarz
doZa1,16),przypuszczalniejednakmusiałonzostaćzdemontowanyprzedpodjęciemodbudowy.

Coone[oznaczają]?zapytałemanioła,którymówiłdomnie.A

onodpowiedział:Tosąrogi,któreprzygniotłyJudę,Izraelai
Jeruzalem.

2,2(Izraela).To—jaksięwydaje—dodatek(por.w.4).

IpokazałmiPanczterechrzemieślników.

2,3czterechrzemieślników.Symbolemocyanielskich.

Akiedyzapytałem:Dojakiejpracyoniśpieszą?–odpowiedział:

TamterogiprzygniotłyJudę,takiżniktniemógłpodnieśćgłowy,ci
zaśprzyszli,abynapełnićjetrwogąistrącićroginarodów,które
powstałyprzeciwziemijudzkiej,abyjązniszczyć.

2,3-4.Rzemieślnicy.UschyłkuVIw.przedChr.wskładsłużbyświątynnejwBabiloniiwchodzili„rzemieślnicy”(ummanu).Dogrupytejnależeliczłonkowiekilkugildii(rzemieślnicy

wytwarzającyprzedmiotyzdrewna,metalu,skóry,złota,tkanin,kamieniiminerałóworazludziewykonującytakieusługijakpranie).Tensamterminbyłużywanywodniesieniudokrólewskich
doradców,októrychsądzono,żeposiadajądarboży.Ludziomtytułowanymwtensposóbprzypisywanorównieżautorstwosłynnychutworówliterackich.WeposieoErrzeummanuodpowiedzialnibyli
zawykonanieposągówbóstw.Hebrajskitermin,któregotutajużyto,możerównieżoznaczaćrzeszęrobotnikównależącychdocechu,np.rzeźbiącychposągiisłużącychwświątyni,nigdyjednaknie
rozszerzanojegoznaczenianamędrcówikrólewskichdoradców.WkananejskimpanteonieważnymbóstwembyłKothar-wa-Hasispełniącyrolęrzemieślnikabogów.Wytwarzałonimbrońiwzniósł
domBaalowi.Wegipskimpanteoniebogiem-rzemieślnikiemjestpatronMemfis,Ptah.Bóstwotobyłostworzycielemiopiekunemludziuprawiającychrzemiosło.Jeślisłusznejestprzypuszczenie,żeto
owirzemieślnicywymontowaliołtarz(zob.poprzednikomentarz),byliprzypuszczalnizatrudnieniprzezświątyniędowykonaniaświętychiceremonialnychprac.

Wizjatrzecia:młodzienieczesznuremmierniczym

Następniepodniosłemoczyipatrzyłem.Iotozobaczyłem

człowiekazesznuremmierniczymwręku.

Dokądidziesz?–

zapytałem.Aonrzekł:ChcęprzemierzyćJerozolimę,abypoznaćjej
szerokośćidługość.

2,6JakwEz41,13pomiarówsiędokonujezewzględunaodbudowę.Mierniczymjestanioł.
2,6.ZmierzenieJerozolimy.Miejscepołożeniaiorientacjaświątyniuważanebyłozarzeczyniesłychanieważne(zob.komentarzdoWj26,1-36).Dowodzątegotekstymitologicznei

historyczne,mówiąceobudowaniuświątyńwMezopotamii.KiedyMardukprzygotowywałsiędowzniesieniaswojejkosmicznejświątyniwEnumaElisz,dokładniewymierzyłapsu(obszar,gdzie
miałyzostaćpołożonefundamentypodprzyszłąświątynię).Odczasówsumeryjskichdoasyryjskichibabilońskichposiadaniesprzętumierniczegobyłoznakiemboskiegopowołaniadopodjęcia
odbudowy.Dziękitakimwłaśnienarzędziomprzywódcaprzekazywałpoddanymboskiepolecenia.Oprócztegosprzętmierniczyumożliwiałdokładnezlokalizowaniefundamentówpoprzedniejświątyni.

Iwystąpiłanioł,którydomniemówił,aprzednimstanąłinny

anioł,

któremuonnakazał:Śpieszsięipowiedztemumłodzieńcowi:

Jerozolimapozostaniebezmurów,gdyżtakwieleludziizwierzątw
niejbędzie.

2,8młodzieńcowi.Aniołdokonującypomiarów.

Jabędędokołaniejmuremognistym–wyroczniaPana–a

chwałamojazamieszkapośródniej.

2,9JerozolimęmesjańskąbędziechroniłsamJahwe,którypowrócidoswejświątyni(por.Ez43,1n).
2,9.Chwałamojazamieszkapośródniej.Jużwliteraturzesumeryjskiejmożnadostrzec,żeobecnośćbóstwawjakimśmieściestanowiłajegoobronę.NaprzykładwPrzekleństwieAgade

bogowieopuszczająmiasto,wydającjetymsamymnapastwęnieprzyjaciół.

Orędziedowygnańców

Biada,biada!Uciekajciezkrajupółnocy–wyroczniaPana.Na

czterystronyświatarozproszyłemwas.

2,10.Krajpółnocy.SzczególniewKsiędzeJeremiaszapółnocjestkierunkiem,zktóregonadciąganieprzyjaciel(zob.komentarzdoJr1,14-15).Wkońcustałosięjasne,żeowym

nieprzyjacielemzpółnocyjestBabilon.ChociażBabilonleżałnawschódodJerozolimy,całyruchodbywałsiępołukuwokółPustyniSyryjskiej.BabilończycyprzybywalidoJudyzpółnocy,zaś
Izraeliciudawalisięnapółnoc,jeślichcielidotrzećdoBabilonu.Zachariaszwzywaichteraz,byuciekalizziemiswoichzdobywców.

2,10.Czterywiatry[BT:„czterystronyświata”].Wmyślimezopotamskiejpojawiasięczasamiwyobrażeniesiedmiuwiatrów,jednakobrazczterechjestbardziejrozpowszechniony.

Czterywiatrybyłypołączonezpunktaminakompasienazasadziekierunku,zktóregowiały,podobniejaktomamiejscedzisiaj.

Biadaci,chrońsię,Syjonie,któryjeszczeprzebywaszw

Babilonii.

2,11Syjonoznaczatuwygnańców,jakuIz51,16.

TakmówiPanZastępów,Przesławny,donarodów,którewas

ograbiły:Ktowasdotyka,dotykaźrenicymojegooka.

2,12mojegooka.Teksthebr.:„jegooka”,alejesttopoprawkakopistydokonanawceluusunięciaantropomorfizmutekstupierwotnego,cosięprzywracawobecnymprzekładzie.

Jużbowiemprawicamojanadnimiwyciągniętaistanąsię

łupemswoichniewolników,awypoznacie,żePanZastępówmnie
posłał.

Cieszsięiraduj,CóroSyjonu,bojużidęizamieszkam

pośródciebie–wyroczniaPana.

Wówczaslicznenarodyprzyznają

siędoPanaibędąludemJego,izamieszkająpośródciebie,aty
poznasz,żePanZastępówmnieposłałdociebie.

TakwięcPan

zawładnieJudąjakoswoimdziedzictwemwZiemiŚwiętejiwybierze
sobieznówJeruzalem.

Zamilknij,wszelkieciało,przedobliczem

Pana,bojużpowstajezeświętegomiejscaswego.

Za3

Wizjaczwarta:przebraniearcykapłanaJozuegowczyste

szaty

Potem[Pan]ukazałmiarcykapłanaJozuego,którystałprzed

aniołemPańskim,apojegoprawicystałszatan,oskarżającgo.

3,1[Pan].Dosł.:„On”,tzn.Jahwe.
—przedaniołemPańskim.UwejściadoniebaaniołJahweprzewodniczytrybunałowisprawiedliwości.PoprawicynajwyższegokapłanaJozuegostoizłyanioł,„Szatan”(„Oskarżyciel”),

nieprzyjacielczłowieka(por.Hi1,6+).

3,1.Szatan.WtymfragmencieiwKsiędzeHiobawyrazsatanzostałpoprzedzonyhebrajskimprzedimkiemokreślonym,zczegowyraźniewynika,żedotyczyonraczejfunkcjiiniepełni

rolinazwywłaściwej.Hebrajskiesłowosatanjestużywanenaoznaczenieprzeciwnikaimożebyćstosowanewodniesieniudoludziipostacinadprzyrodzonych.NawetaniołPańskimożespełniaćtę
funkcję(Lb22,22).Termintenwystępujewroliimieniadopierowokresiemiędzytestamentalnym(dokładniewIIw.przedChr.).ChociażpostaćbędącaprzeciwnikiemJozuegomożebyćtą,która
późniejnosićzaczęłaimię„Szatan”,niemożnamiećcodotegopewności.PełniącyrolęprzeciwnikówpodważalizwykleBożedecyzjeisposobypostępowania.

AniołPańskitakprzemówiłdoszatana:NiechPancięzgromi,

szatanie,niechcięzgromiPan,którywybrałJeruzalem.Czyżniejest
onnibygłowniawyciągniętazpożogi?

3,2(Anioł)Pański.BJ:„AniołJahwe”,zaprzekłademsyr.Teksthebr.:„Jahwe”.
—on.ChodzioJozuego,któryreprezentujetuludżydowski.

AJozue,stojącyprzedaniołem,byłodzianywbrudneszaty.

3,3brudneszaty.Znakżałobypoumarłymlubzokazjijakiejśkatastrofynarodowej:żałobazakładawówczasuznaniegrzechu(por.w.4b).
3,3.Jozue.Jozuebyłnajwyższymkapłanemwewczesnymokresiepowygnaniowym.Jegodziadek,Seracjasz,zostałstraconyprzezNabuchodonozora,gdyJerozolimazostałazdobytaprzez

Babilończyków(2Krl25,18-21;należyzwrócićuwagę,żerównieżEzdraszpochodziłzroduSeracjasza(zob.Ag7,1).Zorobabel,dziedzictronuJudy,pełniłwprawdzieurządnamiestnika,ponieważ
jednakjegokrajznajdowałsiępodpanowaniemPersji,sprawowanąprzezeńwładzępoddanopewnymograniczeniom(byniewchodziławkolizjęzwładząperskiegokróla).Wkonsekwencji,władza
nadspołecznościąJudypodzielonabyłapomiędzynamiestnikaanajwyższegokapłana,przyczymtenostatniodgrywałbardziejprominentnąrolę.Niewieleonimwiadomo,zwyjątkiemtego,żenależał
dogronaprzywódców,którzyprzyczynilisiędoodbudowyświątyniwJerozolimie.Niesąznanepozabiblijnewzmiankinajegotematpochodząceztegookresu.

Izwróciłsię[anioł]dotych,którzystaliprzednim:Zdejmijciez

niegobrudneszaty!Doniegozaśrzekł:Patrz–zdejmujęzciebie
twojąwinęiprzyodziewamcięszatąwspaniałą.

3,4-5przyodziewamcię.Zatekstem,hebr.WBJ:„przyodziejciego”,zagrec.
—Włóżcie.Zagrec.Teksthebr.:„niechwłożą”.
—wspaniale.BJ:„wczysteszaty”,zaprzekłademsyr.Teksthebr.:„wszaty”.Całytenfragmentjestniejasny.WBJprzywróconoporządeklogiczny(4a,4c,5,4b)inapoczątkuw.5

pominiętotamzagrec:„imówięci”.

—Skończyłasiętrwającaod587r.żałobanarodowa.
3,4.Ci,którzystaliprzednim.Scena,wktórejuczestnicząoskarżycielioskarżony,przywodzinamyślsądwniebie.WyobrażenietomadługątradycjęwIzraeluinaBliskimWschodzie.

WkręgukulturyBliskiegoWschoduwszystkieważnedecyzjezapadałypodczaszgromadzeniabogów.Bóstwazasięgaływzajemnieradyorazwymieniałyinformacjeiopinie.Znanyobrazniebieskiego
tronuotoczonegoprzezzgromadzeniebogówczęstopojawiasięwtekstachugaryckich(najwyraźniejweposieKeret),chociażowakananejskaradaskładałasięzbogówpanteonu.Wśródinnych
przykładówmożnawymienićinskrypcjęJehimilkaumieszczonąnabudowlizByblosorazstelęAzitawaddazKaratepe.WEnumaElisztowłaśniezgromadzeniebogówwybieraMardukanaswojego
przywódcę.Wskładowegozgromadzeniawchodziłopięćdziesięciubogów,przyczymsiedmiustanowiłojejwewnętrznykrąg.WsystemiereligijnymIzraelitówbóstwazostałyzastąpioneprzezanioły
lubduchy-synówBożychlubzastępyniebieskie.Jahwejestczęstoukazywanyjako„PanZastępów”-dowódcawojskniebieskich.

Itakmówiłjeszcze:Włóżciemunagłowęczystyzawój.I

włożylimunagłowęczystyzawój,iprzyodzialigowspaniale.A
działosiętowobecnościaniołaPańskiego.

3,5.Inwestytura.Wefragmencietymniewspomnianoonajważniejszychelementachkapłańskiegoubioruceremonialnego-efodzie,pektoraleiszatachzbisioru-anadmienionojedynieo

turbanie[BT:„zawoju”].Wskazujeto,żeniechodziłoonadanieJozuemuurzędukapłańskiego.NareliefieprzedstawiającymAsurbanipala(VIIw.przedChr.)królmanagłowiespecjalnyturban,gdy
niesiecegłęwęgielną,ikosznagłowie.MożnawięcrozumiećtęscenęjakoprzygotowanieJozuegodoroliodnowicielaświątyni.

PoczymaniołPańskinapomniałJozuegowsłowach:

Takmówi

PanZastępów:Jeżeliwytrwasznamoichdrogach,jeżeliwiernie
będzieszMisłużył,uczynięcięprzełożonymmojegodomui
opiekunemmoichprzedsionkówizaliczęcięwpoczettych,którzy
tutajstoją.

3,7Jozueniereprezentujetujużludużydowskiego.Słowasązwróconeosobiściedoniegoidoprzyszłychkapłanów,którychzapowiada(por.3,8).Cikapłanibędąuczestniczyćw

pośredniczącejfunkcjianiołów(por.Ml2,7).

ArcykapłanieJozue,słuchaj,tyitwoitowarzysze,którzysą

twoimidoradcami,gdyżprzeztychmężówspełnisięcudowna
obietnica,albowiemześlęsługęmego–Odrośl.

3,8WBJumieszczonotenwierszpomiędzyw.9ai9b,czyliprzed:„iwjednymdniuzgładzęwinętegokraju”.
—Odrośl.Toimięmesjańskie(por.Jr23,5+)chybasięjeszczenieodnosidoZorobabela,jakwZa6,12.
—Wgrec.zamiast„Odrośl”jest„wschodząceSłońce”(por.Łk1,78).
3,8.Odrośl.Większośćuczonychuważa,że„Odrośl”toterminoznaczającyprawnegodziedzicapochodzącegozistniejącejliniidynastycznej-wIzraeluprzyszłegokrólazdynastii

Dawida,któryodnowimonarchięizraelską.NapochodzącejzpoczątkuIIIwiekuprzedChr.fenickiejinskrypcjiwotywnejnacześćMelkarta,odnalezionejnaCyprze,pojawiasięidentycznierozumiana
wzmiankaoprawnej„Odrośli”egipskiejdynastiiPtolemeuszów.WZwojachznadMorzaMartwegoterminu„Odrośl”nieużywasięwznaczeniumesjańskim,leczkrólewskim,podobniejakwtekstach
ugaryckichiasyryjskich.NaprzykładTiglat-PileserIIIopisanyzostałjakoodrośllubpędmiastaBaltil(Assur),przynoszącysprawiedliwośćjegoludowi.

Otobowiemkamień,którykładęprzedJozuem;na[tym]

jednymkamieniujestsiedemoczu,Jasamnanimwyrzeźbięnapisiw
jednymdniuzgładzęwinętegokraju–wyroczniaPanaZastępów.

3,9kamień.Tenjedynykamieńoznaczabezwątpieniaświątynię.SiedmiorooczutosymbolczuwającejobecnościJahwe(4,10).Napis(„poświęconyJahwe”?)niezostałjeszczewyryty—

budowaniejestzakończona.

3,9.Natymkamieniujestsiedemoczu.Panujepowszechneprzekonanie,żesiedem„oczu”wrzeczywistościoznaczasiedem„faset”.Problemwtym,żewstarożytnymświeciekamieniom

szlachetnymnadawanokształt,leczniestosowanoukośnegoszlifukrawędzi(szlifudiamentowego).Womawianymkontekścienależyprzypuszczalniełączyćtenkamieńznowymkamieniem
węgielnymświątyni(zob.komentarzdoZa4,7).WstarożytnejMezopotamiikoralewykonanezdrogocennychkamieni,zelementamiwkształcieoczuiwygrawerowanymiimionamiofiarodawców,
składanebyływdarzeświątyni.Asyryjscyibabilońscykrólowieumieszczalikamienieszlachetnewskrzyniachznajdującychsięwfundamentachstarożytnychświątyń.CzyniłtakNabopolassar,dodając
jeszczezłotoisrebro.JeśliZachariasznawiązujetutajdotegozwyczaju,siedem„oczu”raczejosadzonowkamieniuniżjenanimwygrawerowano.

Wowymdniu–wyroczniaPanaZastępów–będzieciesię

wzajemniezapraszać,[byodpoczywać]wcieniuwinoroślii
figowców.

Za4

Wizjapiąta:świecznikidwieoliwki

Anioł,którymówiłdomnie,zbudziłmnieznowu,jakbudzisię

kogośśpiącego.

4,1.Aniołkierującywizją.Zob.komentarzdoZa1,9.

Izapytałmnie:Cowidzisz?Odpowiedziałem:Widzęświecznik

całyzezłotaiujegoszczytuczarępodtrzymującąsiedemlamp,i
każdalampamasiedempalników,któresąnajegowierzchołku.

4,2Odpowiedziałem.Zagrec.iqere.Ketib:„odpowiedział”.
—ujegoszczytu.Wedługtekstuhebr.WBJ:„ugóry”,nazasadziedomysłu.
4,2.Opislampy.Talampazlitegozłotaskładałasięzpodstawy,doktórejprzytwierdzonodużączaszę(zbiornik).Wokółjegoobwoduumieszczonychbyłosiedemlamp-płytkich

zbiornikównapełnionycholiwą.Lampyoliwnewkształcieczaszybyłyrozpowszechnionewcałymokresiebiblijnym,chociażwróżnychwiekachmiałyróżnykształt.Zwyklebyływpewnymmiejscu
zwężonenabrzegu,wceluumieszczeniaknota,takbyjegokoniecbyłzanurzonywoliwie.Każdazsiedmiulampmiałasiedem„palników”naobwodzie,copotwierdzasięwniektórychlampach
odkrytychprzezarcheologów.Dużyzbiornikzawierałprzypuszczalnieoliwęibyłwjakiśsposóbpołączonyzsiedmiomamniejszymilampami.Lampęoinnejkonstrukcji,zwanąkernos,odkrywali
archeolodzyowielerzadziej.Tenrodzajlampyskładasięzceramicznegopierścienia(wmiejsceczaszy),naktórymumocowanychbyłosiedemzbiorników.NatereniePalestynyodnalezionokernoi
pochodzącezokresuperskiego.

Idwieoliwkistoją,jednazprawej,adrugazlewejstrony

zbiornika.

4,3zprawej...stronyzbiornika.Zatekstemhebr.,dosł.:„poprawejstroniezbiornika”.BJ:„pojegoprawicy”,nazasadziedomysłu.
4,3.Stojącalampa.O.Keelwykazał,żewikonografiiznajdującejodzwierciedleniewpieczęciachzVIIIiVIIw.przedChr.bóstwojestczęstoprzedstawianewsposóbstylizowany.Bóstwa

symbolizujączęstoobrazyastralne-najczęściejksiężycokształciesierpa,okońcachzwróconychwgórę.Zarównokształt,jakito,żewobraziepojawiasięelementświatła,możełatwoprzywodzićna
myśllampęzwidzeniaZachariasza.Takisymbolbóstwaotaczajązwykleczciciele,czasamiukazywaniteżsymbolicznie,podpostaciądrzew,częstozrodzinycyprysów.B.Halpernsugerował,żewizja
lampymożedostarczaćopisutego,cozostaniewyrytenakamieniuwęgielnym.Głównązaletątejinterpretacjijestto,żełączyonasiedemoczunakamieniu(Za3,9)zsiedmiomaoczami
symbolizującymilampywZa4,10,wówczasbowiemświecznikikamieńbyłybyjednymitymsamym.

Zapytałemanioła,którymówiłdomnie:Cotowszystko

[znaczy],paniemój?

Anioł,którydomniemówił,odpowiedział:Nie

wiesz,cotowszystko[znaczy]?Odrzekłem:Nie,paniemój!

odpowiedziprzemówiłdomnie:OtosłowoPańskiedoZorobabela:
Niesiła,niemoc,aleDuch[mójdokończy]–dziełamówiPan
Zastępów.

4,6WBJw.6b-10aumieszczonopow.14.
4,6.Zorobabel.ZorobabelbyłdziedzicemtronuDawida(wnukiemJojakina;zob.komentarzdo2Krl24),alepełniłtylkourządnamiestnikaJudyzapanowaniaperskiegokrólaDariuszaI.

ZpostaciąZorobabelawiązanowieleoczekiwań,zmesjańskimiwłącznie.Niewątpliwie,niektórzyspodziewalisię,żeustanowionobiecanekrólestwoiwyzwolinaródzniewoli(perskiej).Chociażjego
urządmiałzasadniczocharakterświecki,wKsiędzeEzdraszazostał,wrazzarcykapłanemJozuem,opisanyjakoten,któryprzyczyniłsiędoodbudowyświątyniwJerozolimie.Pełniącurząd
namiestnikaperskiegokróla,Zorobabelodpowiadałzautrzymywanieładuwewnętrznegoorazpobieraniepodatków.ChociażZorobabelbyłostatnimzpotomkówDawidapełniącymurządnamiestnika,
archeolodzyodkrylipieczęćSzelomit(wymienionąw1Krn3,19jakocórkęZorobabela),naktórejokreślonojąjakożonęElantana,namiestnika,którymógłbyćnastępcąZorobabela.

Czymżetyjesteś,górowysoka?WobecZorobabela[staniesz]się

równiną.Onzwieńczykamieńszczytowywśródradosnychokrzyków:
Dzięki,dziękizanią!

4,7górowysoka.Byćmożerumowisko,zktóregobędziewydobytystarykamieńwieńczącyświątynię(por.w.9-10).
4,7.Kamieńnaszczycie.Niechodzitutajokamieńnaszczycie,araczejokamień/cegłęwęgielną,któraodgrywaławażnąrolęwprocesiebudowylubodnowieniaświątyni.Jedenz

najbardziejszczegółowychstarożytnychtekstówdotyczącychbudowyświątyniopisuje,wjakisposóbGudeawznosiłświątyniędlaNingirsu(ok.2000przedChr.).Uroczystośćzwiązanazpołożeniem
pierwszejcegływskazujenajejznaczeniedlacałejbudowli.WtekstachneoasyryjskichAssarhaddonosobiściewyjmujekamieńwęgielnyświątyni,bymożnabyłorozpocząćjejodbudowę.

PotemPanskierowałdomnietosłowo:

RęceZorobabela

położyłyfundamentytegodomuijegoręcegodokończą.Potym
poznasz,żePanZastępówposłałmniedowas.

4,9.Zorobabelukończybudowęświątyni.WutworzezatytułowanymAutobiografiaAdad-Guppi,tytułowabohaterka,matkakrólaNabonida(tylkookilkadziesięcioleciwcześniejszaod

Zachariasza),dowiadujesięweśnie,żejejsynzbudujeświątyniębogaSinawCharanie.DokończydziełaiodnowichwałęCharanuorazjegoopiekuńczegobóstwa.

Boktóżbylekceważyłchwilęskromnegopoczątku,skoroz

radościąpatrząnapionołowianywrękuZorobabela.Tesiedem
[lamp]–tooczyPana,któreprzypatrująsięcałejziemi.

4,10chwilęskromnegopoczątku.BJ:„dzieńmałychwydarzeń”.ChodziodzieńponownegopołożeniafundamentówświątyniprzezZorobabela(Ag2,3).TensamZorobabelukończy

świątynięumieszczająckamieńwspomnianyww.7.

—zradościąpatrząnapionołowiany.BJ:„Rozradujesięwidząckamieńwybrany”,„wybrany”,dosł.:„oddzielony”,hammabedîl,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:habbedîl,„ołów”.

Niektórzywidzątuokreśleniepionuołowianego.

—oczyPana.SymbolwszechwiedzyiczuwaniaBoga.
4,10.Pionołowiany.Wtekściehebrajskimjestmowajedynieoołowianymciężarku.Wniektórychstarożytnychopisachpracbudowlanychpojawiasięcynowabransoletkanoszonaprzez

tego,ktousuwastarykamieńwęgielny.Niekiedyzcynywykonywanoteżtabliczkizinskrypcjąumieszczanenafundamenciebudowli.

4,10.SiedemoczuPana.Lampysymbolizująsiedem„oczu”Pana.JeślisłuszniedomyślamysięzwiązkupomiędzyZa3,9a4,3,owychsiedem„oczu”oznaczatesame,którewspomniano

wZa3,9.Umieszczonojewkamieniuwęgielnymjakoelementobrazuprzedstawiającegoświecznik.

Izwróciłemsiędoniegoztakimzapytaniem:Co[oznaczają]te

dwieoliwkizprawejizlewejstronyświecznika?

Powtórnietakgo

zapytałem:Cooznaczajątedwiegałązkioliwne,zktórychzłotymi
rurkamipłyniezłotaoliwa?

4,12złotaoliwa?BJ:„oliwa”,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:„złoto”.
4,12.Złoterurki.NapieczęciachopisanychwkomentarzudoZa4,3sąteżelementy,któreKeeluważaza„frędzle”odchodząceodksiężycaokształciesierpa.Wtejwizjiprzyjmująone

postaćrurekdoprowadzającycholiwęzdrzewdolampy.

Niewiesz–odpowiedziałmi–coone[oznaczają]?Odrzekłem:

Nie,paniemój!

Iwyjaśnił:Tosądwajpomazańcy,którzystoją

przedPanemcałegoświata.

4,14Tosądwajpomazańcy.Człowiekjestczęstoporównywanydodrzewa(Jr11,19;Ps1,3;Hi29,19;Ez31).Dwajpomazańcy(dosł.:„synowieoliwy”)toJozue,reprezentującywładzę

duchowną,iZorobabel—władzęświecką.Pierwszyotrzymałnamaszczeniekapłańskie(Kpł4,3.5.16),acododrugiego—jestnadzieja,żezostanienamaszczonynakróla.WtensposóbwypełnisięJr
33,14-18:wczasachzbawieniatedwiezjednoczonewładzebędąwspółdziałać.

4,14.Znaczenieoliwy.Hebrajskiesłowoużytewwersetach12i14naoznaczenieoliwyokreślazazwyczajsurowiec,zwyczajnąoliwęniepoddanąprocesowiobróbki.Słowategonieużyto

bydoopisunamaszczenia[„pomazańcy”zBTtowjęzykuhebrajskim„synowieoliwy”].Jakosurowiecoliwabyłaczęstołączonazpomyślnością,trudnojednakodgadnąć,ojakizwiązekznaczeniowy
możetutajchodzić.Wkontekściepołożeniafundamentówświątyniważnemożebyćto,żepodczastejuroczystościzaprawęmurarskąmieszanozoliwą,niezwodą.Jeśliotenzwiązekznaczeniowy
tutajchodzi,ponowniewskazywanobynaJozuegoiZorobabelajakotych,którzynadzorująpraceprzyodbudowie.Sennacherybpowiada,żeskropiłfundamentyoliwątakobficiejakwodązrzeki.

Za5

Wizjaszósta:latającyzwój

Znowupodniosłemoczyipatrzyłem.Iotounosiłsięzwój.

5,1.Zwójlatający.Opislatającegozwojusugeruje,żeprzynajmniejwczęścibyłonrozwinięty.Wjęzykuhebrajskimczynnośćlataniaprzysługujewyłączniestworzeniom(chociaż„latają”

równieżiskryiobłoki).Potwierdzatowerset4,wktórymzwójzostajewysłanyiwchodzidodomów.Wliteraturzepozabiblijnejniemaodpowiednikówobrazulatającegozwoju.

Izapytałmnie[anioł]:Cowidzisz?Odpowiedziałem:Widzę

zwójdługościdwudziestułokciiszerokościdziesięciułokciunoszący
sięwpowietrzu.

5,2Izapytałmnie[anioł].BJ:„Anioł,któryrozmawiałzemną,rzekł”,nazasadziedomysłu(por.4,1.5;5,5).Wtekściehebr.pominięte.
—Taksięgajestogromnymzwojem,marozmiaryportykuświątyniSalomona(1Krl6,3).
5,2.Porównanierozmiarów.RozmiaryzwojusątakiesamejakportykuświątyniSalomona,trudnojednakstwierdzić,jakieznaczeniemożemiećtazbieżność.Zwójodługości9mniebył

wstarożytnościrzecząniezwykłą,jednakszerokość4,5mtocośniespotykanegoinieproporcjonalnego.Wzglądnaproporcjonalnośćzwojuskłoniłniektórychkomentatorówdouznania,żewwidzeniu
ukazanotylkokilkakolumnpoczęścirozwiniętegozwoju.Wygodnąmetodączytaniabyłorozwijanie/zwijanieobydwuczęścizwojurównocześnie,dziękiczemuwjednymmomenciewidaćbyłotylko
kilkakolumntekstu.Rozwinięcieczęścizwojuodługości9mbyłobybardziejspójnezgigantycznymirozmiaramidokumentu,sugerowanymiprzezjego4,5-metrowąszerokość.Ponieważkolumna
zwojuodpowiadałazwyklepołowiejegowysokości,widocznebyłynajprawdopodobniejdwiekolumny,zaśresztatekstubyłazwiniętapoobustronach,tworzącpozostałączęśćszerokości.

Wytłumaczyłmiznowu:Tojestprzekleństwo,którezawisłonad

całymkrajem.Zgodnieznimkażdyzłodziejikażdy
krzywoprzysięzcazostaniestądusunięty.

5,3każdykrzywoprzysięzca.Dosł.:„każdy,ktoprzysięga”.BJ:„każdy,ktoprzysięga”idodane(zaw.4)„fałszywienamojeimię”.
—usunięty.BJ:„wygnany”.Przekleństworozumianejestjakoskuteczne.Dosięgaonowszystkichgrzeszników,odktórychwepocezbawieniaZiemiaŚwiętabędziewyzwolona.
5,3.Przekleństwozapisanenazwoju.Hebrajskiesłowoużytetutajnaoznaczenieprzekleństwaodnosisięalbodoprzerażającychkonsekwencji,którespadnąnaczłowiekanaruszającego

złożonąprzysięgę,albodopublicznegowezwaniadopodaniaposiadanychinformacjinatematpopełnionegoprzestępstwa(zob.Kpł5,1).Zatajenieichczyniłobyczłowiekawspółwinnym,zasługującym
natakąsamąkaręjakwinowajca.

5,3.Zwójzapisanypoobustronach[wBTbrak].Chociażzwojebyłyzwyklezapisywanetylkopojednejstronie,czasamitekstprzechodziłnadrugąstronę(zob.Ez2,10).Nieoznaczato

jednakwcalepewności,iżwtekściejestmowaozwojuzapisanympoobydwustronach.Niemalwewszystkichprzypadkachużyciategoidiomudwiestronytolewaiprawa,niezaśprzedniaitylna.
Gdybychodziłooprzedniąitylnączęśćzwoju,logicznebyłobywybranietegosamegoidiomu,którywystępujewEz2,10.Dlategozabardziejprawdopodobnenależyuznać,żeodsłoniętodwie
kolumnyzwoju(zob.komentarzdoZa5,2)-jednąokarzezakradzież,drugą-zakrzywoprzysięstwo.

5,3.Złodziejeikrzywoprzysięzcy.Tekstsugerujezwiązekpomiędzyzłodziejemikrzywoprzysięzcą.Możliwe,żepewniludziebralipieniądzenaodbudowęświątyni,potemzaś

wycofywalisięzezłożonegoprzyrzeczenia.Byliwięcwinniichkradzieży(środkitezostałyimjedyniepowierzone,niestanowiłyichwłasności)ikrzywoprzysięstwa.Kary(zapisanenazwoju)terazich
dosięgły,wkonsekwencjipopełnionegoprzestępstwa.Inwestowanieśrodkówwewłasnedomy,zamiastwświątynię,napiętnowanojużwAg1,4.Kradzieżpowierzonychśrodkówwydajesię
problemem,którytrapiłspołecznośćIzraelitówpopowrociezwygnania,zasygnalizowanymteżwMl3,8-10.

Pozwolęmudziałać–wyroczniaPanaZastępów–aspadnieono

nadomzłodziejainadomtego,ktofałszywąprzysięgąbezcześci
mojeimię,wtargniedownętrzaiwzgliszczazamienibelkiimury.

5,4Pozwolęmu.BJ:„uwolnięgo”,zagrec.Teksthebr.:„uwolniłem”.
5,4.Przekleństwowejściadodomuipozostaniawnim.Jeśli-jaksugerowanowcześniej-winowajcyodmówilizwrotuśrodkówprzekazanychnarzeczświątyni,słusznebyło,że

utrudnianieprzeznichodbudowydomuPanaspowodujezniszczenieichwłasnychdomów.Inaczejmówiąc,dosięgnieichwłasnaniewierność,zaśkarabędziestosownadoprzewinienia.

Wizjasiódma:dzban

Potemukazałsięanioł,którymówiłdomnie,irzekł:Podnieś

oczyipopatrznazbliżającysięprzedmiot.

Zapytałem:Cotojest?

Odpowiedział:Zbliżasiędzban.Idodał:Tojestichnieprawośćna
całejziemi.

5,6dzban.Dosł.:„efa”,por.tabelęmiarnakońcutomu,aletuniemaonaswejzwykłejwartości.
—ichnieprawość,zagrec.Teksthebr.:„ichoczy”.
5,6.Dzbanjakomiara.Doprzewożeniakamieniawęgielnegoorazprzedmiotów,któremiałybyćumieszczonewfundamentach,używanospecjalnychpojemnikówrytualnych.Pojemnik

tenzostałtutajopisanyjedyniezapomocąswojejobjętościrównejjednejefie.Niewiadomo,zjakichmateriałówzostałonwykonany.PojemnikużywanywMezopotamiidoprzenoszeniaprzedmiotów
umieszczanychwfundamentachnosiłnazwęquppuimógłbyćwiklinowymkoszemlubdrewnianąskrzynią.Sądzącnapodstawieprzedmiotów,którewnichumieszczano,byłyonerozmaitejwielkości.

Potempodniosłasięołowianapokrywaizobaczyłemsiedzącą

wewnętrzudzbanakobietę.

5,7.Ołowianapokrywa.ChociażBTinterpretujehebrajskiesłowojakooznaczającepokrywę,wwersecie7określasięgojako„talent”ołowiu(ilośćmetaluzwykleodlanegowkształcie

wypukłegodysku),zaśwwersecie8jakoołowianyciężarek[BT:„ołowianapłyta”].Wfundamentachświątyńczęstoskładanometale(złoto,srebro,żelazo,brąz,ołów),czasamimałekawałki,czasami
dużesztaby,czasamiwkształciekwadratowejtabliczkilubcegły.

5,7.Zobaczyłemwewnętrzudzbanasiedzącąkobietę.Małerozmiarypojemnikaskłaniająniektórychbadaczydowniosku,żewspomnianatutajkobietaoznaczaposążek.Posągitakie

częstozakopywanowpobliżufundamentówlubpodkamieniemznajdującymsięnaosidrzwi.Posągimogłyoznaczaćpoświęceniebudowlikonkretnemubóstwulubsymbolizowaćapotropaiczne
(opiekuńcze)bóstwo.Bardzointeresującawydajesięhipoteza,żewwizjiZachariaszaukazanowydobyciezruinfundamentówdawnejświątyniskrzyni,wktórejznajdowałasięfigurkaikawałek
ołowiu.

Irzekł:Tojestbezbożność,izepchnąłjązpowrotemdownętrza

dzbana,aotwórzakryłołowianąpłytą.

Następniepodniosłemoczyi

patrzyłem.Iotoujrzałemdwiekobiety.Zbliżałysięnaskrzydłach,
podobnychdoskrzydełbocianich,rozpostartychnawietrzeiponiosły
dzbanwysoko,międzyniebemaziemią.

5,9.Kobietyzeskrzydłami.WStarymTestamencieaniołyniebyłyprzedstawianepodpostaciąkobiety,niemiałyrównieżskrzydeł(zob.Dn9,21).Wliteraturzeugaryckiejjakopostaćze

skrzydłamiprzedstawionazostałasiostraBaala,Anat.Wsztucemezopotamskiejskrzydłamająistotyopiekuńczelubdemony.CzasamidodawanojeboginiIsztar.NareliefiepochodzącymzIXw.przed
Chr.dwiepostaciekobiecezeskrzydłamistojąpoobustronachstylizowanegodrzewa.

Zwróciłemsiędoanioła,którydomniemówił,zzapytaniem:

Dokądoneniosątendzban?

Odpowiedział:DokrajuSzinear,bytam

zbudowaćdlaniegodom.Tamzłożądzbannawyznaczonejdlaniego
podstawie.

5,11złożądzbannawyznaczonejdlaniegopodstawie.BJ:„iprzygotujęmupodstawę,gdziegoumieszczą”,zagrec.Teksthebr.:„ibędziegotowy,izostanieonaumieszczonanaswej

podstawie”.

—ZiemiaŚwiętawepocezbawieniabędzieuwolnionaodZła(uosobieniepogardywobecBoga).Zło(Bezbożność)stajesięfałszywymbóstwem,któremuwznosisięświątynięwSzinear

(Babilonia),symbolicznymcentrumświatapogańskiego.

5,11.Bytamzbudowaćdlaniegodom.Wjęzykuhebrajskimzaimek„niego”maformężeńską„niej”,podobniejakkobietaiefa.Ponieważdrugaczęśćtegowersetunawiązujeraczejdo

pojemnikaniżkobiety,wydajesię,żedomzbudowanodlaefy(niezaśkobiety).Potwierdzatohipotezę,żepojemniknależyutożsamiaćzeskrzyniąumieszczanąwfundamentach,którazostaniezłożona
wowymdomu.Hebrajskiesłowo„dom”jestczęstoużywanenaoznaczenieświątyni.

Za6

Wizjaósma:czteryrydwany

Znowupodniosłemoczyipatrzyłem.Ioto[ujrzałem]cztery

rydwanywyjeżdżającespomiędzydwóchgór,agórybyłyzbrązu.

6,1Wmitologiibabilońskiejgórytewyznaczaływejściedomiejscapobytubogów.Tusązwykłymobrazem.

Pierwszyrydwanciągnęłykoniekasztanowate,drugirydwan–

koniekare,

białekonie–rydwantrzeci,wreszcieczwarty–konie

srokate,silne.

Aniołazaś,którymówiłdomnie,takzapytałem:Co

one[oznaczają],paniemój?

Idałmitakąodpowiedź:Towyruszają

czterywichrynieba,któresięstawiłyprzedPanemcałejziemi.

6,1-5.Posłańcybogajadącynarydwanie.Posłańcówtychnazwanoczteremaduchami-użytotegosamegosłowa,któreoznaczaczterywiatrywZa2,6.WPs104wiatrysąposłańcami

Jahweipodobnąfunkcjępełniąwtymfragmencie.Jeźdźcazrozdziału1możnaporównaćzkurieremwperskiejsłużbie-gdybykurierzyjeździlinarydwanach.Ponieważtegonierobili,niezwykłejest,
żeposłaniecużyłrydwanu-niepotrzebniebygotospowolniłoizmęczyłokonie.WkręguBliskiegoWschodunadprzyrodzonąpostaciąparadującąrydwanembyłoraczejbóstwoniżjegoposłaniec(zob.
komentarzdo2Krl2,11).

Karerumakipopędząnapółnoc,zanimibiałewyruszą,asrokate

popędząnapołudnie.

6,6zanimi.Zamiasttego,kuszącebyłobyczytać„nazachód”idodać„rumakikasztanowatewyrusząnawschód”,żebyodnaleźćkierunek„czterechwichrówniebieskich”,ależaden

świadektekstutegodomysłuniepotwierdza.

Silnerumakiwychodziły,niecierpliwierwącsiędobiegu,by

okrążyćziemię.Irozkazał:Ruszajcieiobiegnijcieziemiędokoła!I
popędziłynakrańceziemi.

Zawołałdomnie:Patrznate,którepędzą

wkierunkupółnocnym;onesprawią,żeDuchmójspoczniewkrainie
północy.

6,8TerazmówisamJahwe.
—wkrainiepółnocy.Tam,gdziesięznajdująwygnańcy.ProwadzeniprzezDuchaJahwepowrócąiodbudująświątynię,por.w.15—tenniektórzytłumaczeprzesuwająnatomiejsce,

otrzymującmożebardziejzadowalającysens.

Koronacjaarcykapłana

Panskierowałdomniesłowa:

Zbierz[dary]odwygnańców:od

Cheldaja,TobiaszaiJedajasza–ludzizwygnania.Udajsięwięcdziś
dodomuJozjasza,synaSofoniasza,dokądoniprzybylizBabilonii.

6,10przybyli.Zatekstemhebr.BJ:„przybył”,zagrec.
—Wymienionetuosobyniewystępujągdzieindziej.

Weźsrebroizłoto,każsporządzićdiademiwłóżgonagłowę

Jozuego,synaJosadaka,arcykapłana.

6,11diadem.Nazasadziedomysłu.Teksthebr.:„korony”,aleiwnimdalejjest1.poj.jakww.14.
—Jozuego.Wedługtego,cozostałopowiedzianeww.12-13,wtekściemiałotubyćpierwotnieimięZorobabel,zastąpionepóźniejimieniemarcykapłanaJozuegowcelupoparciakapłanów

jerozolimskich.

6,11.Koronaarcykapłańska.Korona,októrejtutajmowa,jestdiadememnoszonymczasamiprzezstarożytnychkrólów.Częściejjednakkoronatakazdobiłaskronieczłowieka,który

zostałwyróżnionylubuhonorowany.Mogłabyćwykonanazeszlachetnychmetali,jakopisanawtymfragmencie,aleczasamiwystarczyłydotegocelukwiatylubliście.

Powiedzmu:TakmówiPanZastępów:Przyjdziemąż,aimię

jegoOdrośl.NamiejscuswoimwyrośnieizbudujeświątynięPańską.

6,12Namiejscuswoimwyrośnie.BJ:„najegomiejscucośwyrośnie”.„Odrośl”i„wyrośnie”—grasłów.Zorobabelbędziemiałnastępców.Prorokdostrzegatuprzyszłośćwładzy

królewskiejibezwątpieniatakżeświątyni.„Odrośl”totytułmesjański(Jr23,5+);Zorobabelnawiązujedomesjanizmukrólewskiegoz2Sm7(por.Ag2,23+).

OnzbudujeświątynięPańskąibędzienosiłoznakimajestatu.

Jakopanującyzasiądzienatronieswoim.Akapłanrównieżzasiądzie
naswoimtronie.Zgodaijednomyślnośćpołączyobydwu.

6,13natronieswoim.Zatekstemhebr.WBJ:„pojegoprawicy”,zagrec.

DiademniechbędziewświątyniPańskiejpamiątkąiznakiem

łaskidlaCheldaja,Tobiasza,JedajaszaidlasynówSofoniasza.

6,14Diadem.Zagrec.Teksthebr.:„diademy”.
—dlaCheldaja.Zaprzekłademsyr.(por.w.10).Teksthebr.:„Chelem”.
—pamiątkąiznakiemłaski...dlasynówSofoniasza.Nazasadziedomysłu.Teksthebr.:„dlałaskisyna(lub:„dlaChena,syna”)Sofoniasza,napamiątkę”.

Zdalekichstronprzybędąludzieibędąbudowaćświątynię

Pańską,iprzekonaciesię,żePanZastępówposłałmniedowas.A
spełnisięto,jeżelipilniesłuchaćbędzieciegłosuPana,Boga
waszego.

Za7

ZAGADNIENIAMORALNE

Sprawapostu

WczwartymrokupanowaniakrólaDariusza,czwartegodnia

miesiącadziesiątego,czyliKislew,Panskierowałsłowodo
Zachariasza.

7,1Chodziolistopad518r.
7,1.Chronologia.Datą,októrąchodziwtekście,jest7XII518przedChr.Upłynęłyniemaldwalataoddatypodanejwrozdziale1,jesttoteżostatniadatapojawiającasięwKsiędze

Zachariasza.NiemaonazwiązkuzżadnymkonkretnymwydarzeniemzkalendarzahebrajskiegoanizdziałaniamiDariusza,któremogłybynadaćjejszczególneznaczenie.

ZBetelposłanoSar-EseraiRegem-Melekazichludźmi,aby

przebłagaćPana,

7,2WBJpo„Sar-Esera”pominięto„iRegem-meleka”,comogłobybyćtytułemposłańca.
7,2.LudnośćBetel.MiastoBetelbyłooddaloneok.19,5kmnapółnocodJerozolimyiznajdowałosięnaobrzeżachperskiejprowincjiJehud(Juda).

akapłanówzeświątyniPanaZastępóworazprorokówzapytać:

Czywpiątymmiesiącupowinienemtrwaćwsmutkuipostach,jakto
czyniłemdotychczas,odwielulat?

7,3TenlipcowypostupamiętniałzniszczenieJerozolimyiświątyniw587r.OdmomenturozpoczęciaodbudowyjestonjakbynienamiejscuistądpytaniepostawionewładzomJerozolimy.

Odpowiedź—jaksięwydaje—przychodzidopierow8,18-19.

7,3.Postwpiątymmiesiącu.ŚwiątyniazostałazniszczonaprzezNabuchodonozorawpiątymmiesiącu(zob.2Krl25,8).Logicznejest,żepostzostałwyznaczonywłaśnienatenmiesiąc.

Członkowiedelegacjizastanawialisięnadsensemzachowywaniapostuteraz,gdyświątynięsięodbudowuje.Zachariaszodpowiadapytaniem:czypostbyłzwiązanyzprośbąoodbudowanieświątyni,
czyteżznawróceniemzgrzechów,któredoprowadziłydojejzniszczenia?

PanZastępówskierowałdomnietosłowo:

7,4-14WyroczniasztuczniezwiązanazepizodemposelstwazBetelprzezwspomnieniepostów(w.5).WrześniowypostupamiętniałzabójstwoGodoliasza(2Krl25,25;Jr41,1n).

Powiedzludowicałegokrajuikapłanom:Jeżeliprzez

siedemdziesiątlatpościliściewżałobiewpiątymisiódmymmiesiącu
–czypościliściezewzględunaMnie?

7,5.Postwsiódmymmiesiącu.Jedynymznanymwydarzeniemzsiódmegomiesiąca,któremogłobyćpowodempostu,byłozamordowanieGodoliasza(Jr41).Zostałonmianowany

namiestnikiemJerozolimyprzezNabuchodonozorapoupadkutegomiasta.

PODSUMOWANIEZWIĄZKÓWŁĄCZĄCYCHODBUDOWĘŚWIĄTYNIZWIZJAMIZACHARIASZA.Seriawizjirozpoczynasięodpodkreślenia,żeJahwewdalszymciągu,

mimoniezachwianejpozycjiimperiumperskiego,troszczysięoswójlud.Pierwszawizjawskazuje,żeJegoplanynaprzyszłośćzostanązrealizowanepoprzezodbudowanieświątyni.Drugawizja
rozpoczynasięodprzygotowaniamiejscapodbudowę.Wymontowanieołtarzaprzedstawionezostałojakowydarzeniewzbudzająceprzerażeniewśródnarodów.Wizjatrzeciastanowikontynuację
przygotowańdoodbudowywpostacizmierzeniamiasta(wskazujetoZa1,16).Miastamierzonowceluustalenialokalizacjiświątyni.Wtymprzypadkuczynnośćtaniebyłamożliwa,bowiemświątynia
miałabyćpozbawionamurów,dziękiktórymmożnabyjeustalić.Brakmurówświątynibyłrzecząniezwykłą,ponieważprzechowywanowniejwszystkiecenneprzedmioty,trzebateżbyłozadbaćo
świętośćjejobszaru.WewstępiedoczwartejwizjidoodegraniaswojejroliszykujesięJozue.Zostajeoczyszczony,bymógłwykonaćrytuałyzwiązanezpołożeniemkamieniawęgielnego,otrzymujeteż

ceremonialnenakryciegłowy,wktórymprzyniesionyzostaniekamień.Kamieńwęgielnyjestozdobionysiedmiomapółszlachetnymikamieniami,którewrzeźbionymmotywiedekoracyjnympełniąrolę
siedmiulamp.Scenawyrytanakamieniujesttypowąscenąprzedstawiającąświecznik(symbolświątynii,pośrednio,Jahwe,którywniejmieszka)otoczonystylizowanymidrzewami.Wtymprzypadku
sątodrzewaoliwne,któredostarczająoliwy,byświecznikmógłpłonąć(zaśświątynia-funkcjonować).Oliwazostajeteżwylananafundamentyizmieszanazzaprawąmurarską,wceluwmurowania
pierwszego,ceremonialnego,kamieniawęgielnego.WwizjitejZorobabeljestodpowiedzialnyzarytualneusunięciepoprzedniegokamieniawęgielnego,bymożnabyłowyrównaćcałemiejsce.Piąta
wizjaukazujepróbęwyegzekwowaniazobowiązańdlapokryciakosztówodbudowyświątyni.Przeniewiercyzostająuznanizawinnychzłamaniaprzysięgii,wefekcie,dopuszczeniasiękradzieży,
bowiemzawłaszczyliśrodki,któreimpowierzonozmyśląoodbudowieświątyni.Wszóstejwizjiusuniętazostajebałwochwalczafigurka,prawdopodobnieumieszczonawfundamentachświątyni
podczaspoprzednichpracremontowych.ZostajeonaodesłanadoBabilonu,gdziejestjejmiejsce.Świątyniamożezostaćterazwzniesionananowychkamieniachwęgielnychumieszczonychw
fundamencie.Wielewizjikończysięobrazemświątyniwypełniającejswojąfunkcjęjako„centrumdowodzenia”,zktóregoJahwerealizujeswojepolityczneiwojskoweplany.

7,5.Celpostu.Wźródłachpozabiblijnychniewielejestwzmianeknatematpostu.Zwyklepostpojawiasięwkontekścieżałobyiopłakiwania.WStarymTestamenciepostwznaczeniu

religijnymmazwiązekzprośbązanoszonądoBoga.Ogólnazasadajestnastępująca:doniosłośćprośbypowodujetakwielkiezatroskaniesprawamiduchowymi,żerzeczymaterialneschodząnadalszy
plan.WtymznaczeniupostjestprocesemprowadzącymdoduchowegooczyszczeniaiukorzeniasięczłowiekaprzedBogiem(Ps69,11;102,5).Niebyłwięcpostcelemsamymwsobie,lecz
przygotowaniemdojakiegośważnegowydarzenia.

Akiedyjecieipijecie–czytoniedlasiebiejecieipijecie?

7,6Czyposzczą,czyucztują,zawszeszukająwłasnychkorzyści.

Czynieznaciesłów,którePangłosiłprzezdawnychproroków,

kiedyjeszczeJerozolimaiokolicznemiastatętniłyżyciemikwitły
pokojem,kiedyjeszczeNegebiSzefelabyłyzamieszkane?

Potem

PanskierowałtosłowodoZachariasza:

TomówiPanZastępów:

Wydawajciewyrokisprawiedliwe,okazujciesobiewzajemniemiłość
imiłosierdzie.

Niekrzywdźciewdowyanisieroty,cudzoziemcaani

biednego!Nieżywciewsercachwaszychzłościwzględembliźniego!

Aleoniniechcielisłuchać.Przybralipostawęopornąizatkaliuszy,

abyniesłyszeć.

Sercaichstałysiętwardejakdiament,niezwracali

uwaginaPrawoinasłowaPanaZastępów,któryminapominałprzez
Duchaswojegozapośrednictwemdawnychproroków.IPan
Zastępówzapłonąłwielkimgniewem.

Itaksięstało:Ponieważoni

niesłuchali,kiedywołałem,iJaniewysłucham,kiedyoniwołaćbędą
–mówiPanZastępów.

Irozproszyłemichpowszystkichnarodach,

którychdotychczasnieznali.Krajzaśponichpozostajepustynny,
bezludny.Takdoprowadzilikwitnącykrajdoruiny.

Za8

Obrazyczasówmesjańskich

PanZastępówskierowałnastępującesłowo:

8,1-23Wtymrozdzialezgromadzonokrótkieniezależnewyrocznie.Zwyjątkiem8,16-17,wyrocznibędącejpouczeniem,dotycząonezbawieniamesjańskiegoopisanegojakoerazwykłego

ispokojnegoszczęścia,osiągniętegodziękibłogosławieństwuJahweobecnegonaSyjonie.Uniwersalizmperspektywpojawiasięww.20n.

TakmówiPanZastępów:OgarnęłaMniezazdrośćwielkao

Syjonizapłonąłemwielkążarliwościąoniego.

TakmówiPan:

PowrócęznowunaSyjonizamieszkamznowuwJeruzalem.Iznowu
JeruzalemnazwąMiastemWiernym,agóręPanaZastępów–górą
świętą.

TakmówiPanZastępów:Iznowustaruszkowieistaruszki

zasiądąnaplacachJeruzalem,wszyscyzlaskamiwrękuzpowodu
podeszłegowieku.

Izarojąsięplacemiastaodbawiącychsiętam

chłopcówidziewcząt.

TakmówiPanZastępów:Jeżeliuchodzićto

będziezacośniemożliwegowoczachResztytegoluduwowych
dniach,czyJarównieżmamtouważaćzacośniemożliwego?–
WyroczniaPanaZastępów.

TakmówiPanZastępów:OtoJa

wybawięmójludzkrainywschoduizkrainyzachodusłońca.

Sprowadzęich,imieszkaćbędąwJeruzalem.Ibędąmoimludem,a

JabędęichBogiem,wiernymisprawiedliwym.

8,8Chodzitunietylko,jakw2,10n,owygnańcówzBabilonii,aleowszystkichrozproszonychŻydów.Poichpowrocienastąpiodnowienieprzymierza(por.Jr31,31+).

TakmówiPanZastępów:Niechnabiorąsiływaszeręce,którzy

wtychdniachsłuchaliściesłów,jakieprorocygłosili,gdykładziono
fundamentydomuPanaZastępów,abyodbudowaćświątynię.

8,9głosili,gdy.Zatekstemhebr.(dosł.:„wdniu”).BJ:„oddnia”,zagrec.

Albowiemdotychczasaniludzienieotrzymaliwynagrodzenia

zapracę,anizwierzęta.Każdyprzechodzieńbyłzagrożonyprzez
wroga;podburzyłemwszystkichludzinawzajemprzeciwsobie.

8,10podburzyłem.Nazasadziedomysłu.Teksthebr.:„podburzę”.

AleterazniebędędlaResztytegoludutakijakpoprzednio–

wyroczniaPanaZastępów.

Terazzasiewyjegobędąrosływspokoju,

winniceokryjąsięowocami,ziemiawydaplony,niebiosadostarczą
rosy.DajętowszystkojakodziedzictwoReszcietegoludu.

Itakjak

byliście,narodziejudzkiinarodzieizraelski,przekleństwemwśród
narodów,tak[gdy]waswybawię,będzieciebłogosławieństwem.Nie
lękajciesię,niechwaszeręcenabiorąsiły!

TakmówiPanZastępów:

Jakścigałemwasnieszczęściami,kiedyprzodkowiewasi
doprowadzaliMniedogniewu–rzekłPanZastępów–inie
żałowałemtego,

takterazzamierzamświadczyćdobroJerozolimiei

narodowijudzkiemu,nielękajciesię!

Atakieprzykazania

powinniściezachować:Bądźcieprawdomówniwobecbliźnich,w
bramachwaszychogłaszajciewyrokisprawiedliwe,zapewniające
zgodę!

Nieknujciewsercuzławzględembliźnich,nieprzysięgajcie

fałszywie,gdyżtegowszystkiegonienawidzę–wyroczniaPana.

PanZastępówskierowałdomnietosłowo:

TakmówiPanZastępów:

Postzczwartego,postzpiątego,postzsiódmegoipostzdziesiątego
miesiącaniechsięzamienidlanarodujudzkiegowradość,weselei
świętoprzyjemne.Alemiłujcieprawdęipokój!

8,19Dopostówzpiątegoizsiódmegomiesiąca(por.7,3i7,5)zostałydołączonepostyzczwartegoizdziesiątegomiesiąca,upamiętniającewyłomuczynionywmurachJerozolimyoraz

początekoblężenia(2Krl25,1.4).

8,19.Różneposty.Postyobchodzonewpiątymisiódmymmiesiącuzostałyomówionewkomentarzachdorozdziału7.Równieżdwapozostałewydająsięzwiązanezwydarzeniami

towarzyszącymioblężeniuJerozolimy.CzwartymiesiąckojarzyłsięzkońcemzasiadanianatroniekrólówzdynastiiDawida.TowłaśniewczwartymmiesiącuostatnikrólJudy,Sedecjasz,potajemnie
uciekłzmiastapotrwającympółtorarokuoblężeniuJerozolimyprzezwojskababilońskie.

TakmówiPanZastępów:Wprzyszłościprzyjdąludyi

mieszkańcywielumiast.

Mieszkańcyjednegomiasta,idącdo

drugiego,będąmówili:PójdźmyzjednaćprzychylnośćPanaiszukać
PanaZastępów!–Jatakżeidę.

Itakliczneludyimnogienarody

przychodzićbędą,abyszukaćPanaZastępówwJeruzalemizjednać
sobieprzychylnośćPana.

8,22.PotężnenarodyszukającePana.Temattenbyłjużjednymzmotywówprzedwygnaniowegoproroctwa.Zob.komentarzdoIz2,2.

TakmówiPanZastępów:Wowychdniachdziesięciumężówze

wszystkichjęzyków,którymimówiąnarody,uchwycisięskraju

płaszczaJudejczyka,mówiąc:Chcemyiśćzwami,albowiem
zrozumieliśmy,żezwamijestBóg.

8,23.Uchwycenieskrajupłaszcza.Chwyceniezaskrajszatytoczęstostosowanyzwrotpojawiającysięwjęzykachugaryckim,aramejskimiakadyjskim(czylijęzykachspokrewnionychz

biblijnymhebrajskim).Wjęzykuakadyjskimbyłatofraza„chwycićskraj[szaty]”.ChwycenieskrajuczyjejśszatybyłowIzraeluiMezopotamiigestemoznaczającymprośbęipoddanie.Uchwycenie
przezSaulaskrajuszatySamuelabyłoostatnim,najbardziejwymownymbłaganiemomiłosierdzie.PodobniebyłowugaryckimcykluoBaalu,gdzieAnatchwytaskrajszatyMota,bybłagaćo
zmiłowaniedlaswojegobrata,Baala.

Za9

MESJASZ-CZASYOSTATECZNE

NarodypodpanowaniemPańskim

Wyrok.SłowoPanazmierzadokrainyChadrakuiwDamaszku

znajdzieodpoczynek,gdyżdoPananależyklejnotAramu,jaki
wszystkiepokoleniaIzraela.

9,1-8ZiemiaObiecanapróczterytoriumIzraela(por.Sdz20,1+)będzieobejmowaćmiastaaram.,fenickieifilistyńskie.Wwyrocznialuzjadowojskowegomarszuzdobywczego,

interpretowanegojakodziałanieJahwe,którytomarszpoprzedzieręmesjańską.PrawdopodobnieuźródełtegofragmentuleżądziałaniaAleksandrapobitwiepodIssos(333).

9,1klejnotAramu.BJ:„źródłoAramu”,en’aram,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:en’adam,„okoczłowieka”.
—Możnarozumieć:„Jahwemaludzinaoku”(por.9,8i12,4).
9,1.Chadrak,Damaszek.NazwaChadrakniepojawiasięwinnychtekstachbiblijnych,występujejednakwźródłachneoasyryjskich,począwszyodpołowyVIIIw.przedChr.jako

określenieokręguHatarikka.ZnajdowałsięonwgórnejczęścirzekiOrontes,pomiędzyAleppoiChamat.NależałdowysuniętejnajbardziejnapółnocczęściperskiejsatrapiiAbarnahary(krajuza
rzeką),któradominowałanaobszarzepomiędzyrzekamiOrontesiEufrat.Damaszekpanowałnadpółnocno-wschodnimobszaremsatrapii,rozciągającymsiępomiędzyOrontesemaPustyniąSyryjską.
WtymokresieDamaszekbyłperskąprowincją,podobniejakChadrak.

ZarównoChamat,jegosąsiad,jakTyriSydon,ponieważbardzo

jestzdolny.

9,2.ChamatnapoczątkuVw.przedChr.Chamatmożeoznaczaćobszarlubmiasto.Chamatpołożonebyłowodległościok.210kmnapółnocodDamaszku,nadrzekąOrontes.Jeśliw

tekściebiblijnymchodzioówczesnąprowincję,jaksugerująniektórzykomentatorzy,obejmowałaonaobszarpomiędzyOrontesemaMorzemŚródziemnym.Aniźródłaarcheologiczne,aniliterackienie
dostarczająwieluinformacjinatematChamatuwVIiVw.przedChr.

9,2.TyriSydonnapoczątkuVw.przedChr.Miastatesymbolizująprowincję/prowincjeFenicjipomiędzyrzekąLitaniaMorzemŚródziemnym.Chociażjakomiastaportowezajmowały

ważnemiejscewoperacjachperskichnazachodzie,dysponujemyniewielkąilościąinformacjinaichtematzewspomnianegookresu.

DlategoTyrwybudowałsobiewarownie.Nagromadziłsrebra–

jakpiasku,izłota–jakbłotanadrogach.

JednakzawładnienimPan

ijegoszaniecstrąciwgłębinymorza;ajegosamegopochłonieogień.

UjrzytoAszkelonizadrży,przerazisięwielceGaza,aEkronw

nadzieisięzawiedzie.KrólzGazybędzieusunięty,wyludnisię
Aszkelon.

BękartyzamieszkająwAszdodzie.Naprochzetrępychę

Filistyna.

9,6Ludnośćmieszanapowstałajakowynikkolonizacji.
9,5-6.MiastafilistyńskienapoczątkuVwiekuprzedChr.ObszarstarożytnejFilisteinosiłwówczasnazwęprowincjiAszdod.Gazapełniłarolęgłównejperskiejbazywypadowejw

wojniezEgiptem,zaśAszkelonbyłświetnieprosperującymmiastemportowym.PracewykopaliskoweprowadzonewAszdodziewskazują,żewokresieperskimmiastoznajdowałosięwstanie
rozkwitu,zachowanedokumentyhistoryczneniedostarczająjednakwieludanychnatentemat.

Izkrwioczyszczęmuusta,ijegozębyzofiaryplugawej.

WówczasionstaniesięResztą,któranależydoBoganaszego,jak
jedenzrodówJudy,EkronzaśbędziejakJebusyta.

9,7Wdwupierwszychstychachaluzjadopogańskichpraktykspożywaniamięsazkrwią(por.Kpł1,5+)lubpokarmówzakazanych,jakwieprzowina(por.Iz65,4;66,17).
—WdwukońcowychstychachmowaodawniejwłączonychdoIzraela.
9,7.Krew,zakazanepokarmy.Wwerseciejestmowaozmianiefilistyńskiejdietytak,byodpowiadałaPrawu.Izraeliciniemoglispożywaćmięsa,zktóregonieodsączonokrwi(zob.

komentarzdoKpł17,11-12);istniałyteżprzepisypokarmowedotyczącezwierząt,któremożnaiktórychniemożnaspożywać(zob.komentarzdoKpłU).

9,7.Ekron...jakJebusyta.JebusycibylirdzennymimieszkańcamiokolicJerozolimywokresiepodbojuZiemiObiecanejprzezJozuego.WładaliJerozolimąwokresiesędzióważdo

zdobyciamiastaprzezDawida.Istniejeniewieledowodówtekstowychwskazującychnato,żewtopilisięwnaródIzraela,zamiastuleceksterminacji(zob.komentarzdo2Sm24,18).Ekronutożsamia
sięzTellMiknepołożonymwdolinieSorek,wodległościok.32kmnapołudnieoJerozolimyi24kmodMorzaŚródziemnego.Ekronskładałsięzdolnegomiastaimiastagórnego,„akropolu”.Prace
wykopaliskoweprowadzonetamodpoczątkulatosiemdziesiątychXXw.dowodząprosperitystarożytnegomiasta.Ekronznanybyłwstarożytnościzprodukcjioliwy-znajdowałosięwnimponadsto
wytwórnitegoposzukiwanegoproduktu.InskrypcjaodkrytawTellMiknew1996poChr.(datowananaVIIwiekprzedChr.)jestnajstarszymzachowanymprzykłademfilistyńskiegodialektu
zachodniosemickiegoposługującegosięznakamialfabetufenickiego.PozniszczeniuEkronuprzezNabuchodonozoraw603przedChr.,miejscetobyłotylkowniewielkimstopniuzasiedlone.

Rozbijęobózobokmegodomu[dlaobrony]przedwojskami,

przedprzybyszami.Iprzemocwrogajużgoniedosięgnie,gdyżteraz
sampatrzęoczyma.

9,8obokmegodomu.„Dom”Jahweoznaczatukraj(por.Oz8,1;9,15;Jr12,7n).
—przedwojskami.Zatekstemhebr.:miccabah.BJ:„wprzedniejstraży”,maccabah,nazasadziedomysłu.

KrólPokoju

Radujsięwielce,CóroSyjonu,wołajradośnie,CóroJeruzalem!

OtoKróltwójidziedociebie,sprawiedliwyizwycięski.Pokorny–
jedzienaosiołku,naoślątku,źrebięciuoślicy.

9,9sprawiedliwy.Niewsensie,żeoddajesprawiedliwość(por.Iz11,3-5),leczżebędzieprzedmiotem„sprawiedliwości”Jahwe,czyliJegopotężnejobrony(por.Iz45,21-25).
—Wdwukońcowychstychachmowaotym,żeMesjaszbędzie„pokorny”(anî),atocecha,jakąwSo3,12przypisanoprzyszłemuludowi(por.So2,3+).Wyrzekającsięprzepychukrólów

historycznych(Jr17,25;22,4),królmesjańskidosiądziezwierzęciatradycyjniesłużącegodojazdyksiążętom(Rdz49,11;Sdz5,10;10,4;12,14).Por.też1Krl1,38z1Krl1,5.NaszPan,Jezus,wypełnił
toproroctwopodczaswjazdudoJerozolimywNiedzielęPalmową.

9,9.Króljadącynaośle.KrólowieBliskiegoWschoduczęstojeździlinamułach(zob.komentarzdo1Krl1,33),tutajchodzijednakozwyczajnegoosła.Chociażwtekstachakadyjskich

pojawiająsięwzmiankiokróludosiadającymosła,trudnouznaćtozwierzęzaimponującegokrólewskiegowierzchowca.HebrajskiesłowoprzetłumaczonewBTjako„źrebię”jesttymsamym,którego
użytonaoznaczeniewierzchowcówdosiadanychprzezsynówsędziówwSdz10,3.Jeżdżenienaoślestanowiłoraczejwyrazpokoryniżkrólewskiegodostojeństwa.

OnusunierydwanyzEfraima,akoniezJeruzalem;łukwojenny

zostaniezłamany.Pokójludomobwieści.Jegowładztwosięgać
będzieodmorzadomorza,odbrzegówRzekiażpokrańceziemi.

9,10usunie.Zagrec.Teksthebr.:„usunie”.
—Królestwomesjańskieodnalazłodawnąjedność:jegoczęściąsątakżeplemionapółnocne.
—WdwukońcowychstychachchodzioobszarodMorzaŚródziemnegodoMorzaMartwegoiodEufratupodalekiepołudnie.PełnysenstemuwyrażeniunadaPięćdziesiątnica.
9,10.Łukwojenny.WtekstachasyryjskichzVIIw.przedChr.(Assarhaddon)złamaniełukuwojennegoprzezbóstwojestobrazemzwycięskiegopodboju.Wtymfragmenciewspomniana

czynnośćzapobiegaprzyszłejbitwie.Winnychtekstachbiblijnychtasamaideawyrażonazostałazapomocąobrazuprzekuciamieczynalemiesze(zob.komentarzdoIz2,4).

9,10.Odmorzadomorza.Brakwskazanianakonkretnemorza,np.MorzeŚródziemneiMorzeMartwe,sugerujeuniwersalnycharakteranalizowanegofragmentuito,żechodziwnimo

kosmicznemorzaotaczająceziemiezamieszkaneprzezludzi.

9,10.OdbrzegówRzekiażpokrańceziemi.Kiedysłowo„Rzeka”poprzedzonejestprzedimkiemokreślonym,oznaczazregułyEufrat.Brakprzedimkaokreślonegowtymwersecie

wskazuje,żejesttoabstrakcyjnaaluzjaocharakterzekosmicznym.Wliteraturzeakadyjskiejwielkakosmicznarzekanosinazwęapsu,onateżmogłabystanowićodpowiednikontrastdlakrańcówziemi.
Zwrot„krańceziemi”oznaczatutajnajbardziejodległezeznanychmiejsc.

OcalenieIzraelaijegoświetność

Takżezewzględunakrewprzymierzazawartegoztobą

wypuszczęwięźniówtwoichzbezwodnejcysterny.

9,11zewzględunakrewprzymierza.AluzjaalbodoceremoniinaSynaju(Wj24,5n),albodoofiarskładanychwświątyni.
—Cysternasłużyzawięzienie,jesttosymbolBabilonii.

Wróćciedowarownegomiejsca,więźniowieoczekującyz

nadzieją!Dzisiajcięotymzapewniam,żecięnagrodzęwdwójnasób.

AlbowiemJudę[jakłuk]sobienapinam,łukuzbrajamEfraimem.

Pobudzętwoichsynów,Syjonie,przeciwkotwoimsynom,Jawanie,i
mieczmocarzazciebieuczynię.

9,13Jawanie.ChodzioGreków.ImperiumperskierozpadasiępodciosamiAleksandra.
9,13.GrecjanapoczątkuVw.przedChr.Hebrajskanazwa„Jawan”byłaprzypuszczalniegreckimokreśleniemJonii,greckiegoobszarunazachodnimwybrzeżuTurcji,orazWysp

Egejskich.GrecyjońscyosiedlilisięwtymrejonienakrótkoprzednastaniemItysiącleciaprzedChr.IstniejądowodyichkontaktówzAsyryjczykamiwVIIIw.przedChr.WczasachZachariasza
wszyscyGrecyzaangażowanibyliwwojnęzPersami(zob.komentarzdoEst2,1).

Pansięukażenadnimi.JakbłyskawicawzlecąJegostrzałyi

PanBógzadmiewróg.Nadciągniewszumiewichruzpołudnia.

9,14.Boskiwojownik.Wmotywieboskiegowojownika/mocarzawojnybóstwostajedowalkiipokonujebogównieprzyjaciela.WstarożytnejAsyriikrólembitwybyłNergal,zaśboginią

wojnyIsztar.BoskimiwojownikamibyliteżkananejskiBaalibabilońskiMarduk.Wtymświatopoglądziewojnatoczonaprzezludzibyłaodzwierciedleniemzmagańbogów.Potężniejszebóstwo
odnosiłozwycięstwoniezależnieodsiłylubsłabościswojegoludzkiegosojusznika.WwyobrażeniachBliskiegoWschoduobecnościbóstwatowarzyszyłyzwyklegromyibłyskawice,szczególniew
kontekściebitwy.PocząwszyodsumeryjskiegoWywyższeniaInana,pochetyckiemityoboguburzyorazakadyjskieiugaryckiemitologie,bogowiegrzmotemoznajmialisądnadswyminieprzyjaciółmi.
Baalopisanyzostałjakotrzymającywdłonigarśćbłyskawic.TerminologiazwiązanazbłyskawicamipojawiasięwretorycekrólówChetytówiAsyryjczyków-przedstawialionisiebiejakonarzędzia
bogów,wymierzającekarętym,którzyzłamalizawartetraktatylubstanęlinadrodzeekspansjiichimperiów.

PanZastępówbędzieichosłaniał,zniszcząizdepcząkamieniez

proc,ikrewbędąpilijakwino,ibędąjejpełnijakczara,jakrogi
ołtarza.

9,15krew.Lekcjadamzaniektórymirkpsamigrec.Teksthebr.:hamu,„uczynięwrzawę”.Możnateżrozumieć:„wypiją,uczyniąwrzawęjak(podwpływem)wina”,coprzypominałoby

hałasczynionyprzeztrzodę(por.Mi2,12;Ez34,6-8).

9,15.Będąpełnijakczara,jakrogiołtarza.Rogiołtarzabyłyskrapianekrwiąofiar,dlategoopisanątutajczaręwypełniakrew.Porównaniedoczarywskazujezatemnadużyprzelewkrwi.

Pan,ichBóg,ichzbawijakowceswegoludu.Jaśniećbędąjak

drogiekamienienaJegoziemi.

9,16Fragmentbardzoniejasny.Ostatnistychdosł.:„tak,ponieważkamieniediademumigocącenajegoziemi”.

Jakżewielkiejegobogactwoijegopiękno:zbożedarozkwit

młodzieńcom,amłodewino–dziewicom.

Za10

TylkoPanwspomaga

ProściePanaodeszczwczasiepóźnychopadów,Pan,który

sprawiaburzeiulewnedeszcze,dajechlebkażdemu,trawęnapolu.

10,1.JahwejakoBóstwopłodności.NaBliskimWschodzieistniałastaratradycjaoddawaniaczciboguburzy,któryzsyłałdeszcziobdarzałpolaurodzajem.Wreligiikananejskiejbogiem

tymbyłBaal.WokresieprzedwygnaniowymIzraeliciczęstoprzypisywaliurodzajnośćpólBaalowi,chociażzaswojenarodoweBóstwopodawaliJahwe(zob.komentarzdoOz2,1).

Albowiemterafimwieściłyfałsz,wróżbiciwidzielitylko

kłamstwa.Snygłosząułudę,pociechyichsążałosne.Dlategooddalili
sięjakowce,zmarnieli,boniebyłopasterza.

10,2Powiązaniewróżbiarstwaiposążkówbóstw(terafim)występujetakżew1Sm15,23(wBJ).Terafimtoprzedmiotysłużącedowróżenia(por.Ez21,26).Działalnośćwróżbitówpo

wygnaniuznajdujepotwierdzeniewMl3,5(por.Kpł19,31;20,6).

10,2.Posążkibóstwiwróżbici.Hebrajskimsłowemtłumaczonymjako„posążkibóstw”jestterafim-najprawdopodobniejjednakniebyłytowizerunkibogów,leczprzodków(zob.

komentarzdoRdz31,19).Oweposążki„przemawiały”zapewnezapośrednictwemomenówlubnekromantów,którzypotrafiliporozumiewaćsięzduszamizmarłych.Wróżbiarzenietylkowyjaśniali
sny(zob.komentarzdoDn1,1.7;2,4),leczspecjalizowalisięwwywoływaniusnówzobjawieniami(zob.komentarzdo1Sm3,3).

WyzwolenieipowrótIzraela

Przeciwpasterzomgniewmójsięrozpala,karęwymierzę

kozłom.GdyPanZastępównawiedziswątrzodę–domJudy,uczyni
ichnibysławnymwbojurumakiem.

10,3-11,3Wtymtrudnymfragmencieprzeplatająsięwprzedziwnysposóbjednostkitekstu,wktórychprzemawiaJahwe(3a.6.8-11)lubwktórychmówisięoNimwtrzeciejosobie(3b-

5.7.12;11,1-3).

10,3karęwymierzę.BJ:„rozsrożęsię”albo„nawiedzę”(paqadjakwnastępnymstychu):chodziokarzącenawiedzenieobcychmonarchów,panującychnadludemświętym.Słowo„pasterz”

odnosisiędonichwJr25,34n;Na3,18(ipor.Iz44,28),tosamodotyczywyrazu„kozioł”wDn8,5n,natomiastdrugie„nawiedzenie”trzodyjestpomyślne.

10,3.Przywódcyjakopasterze.IdeologiaukazującakrólajakopasterzaludupojawiasięjużwrazzpostaciąsumeryjskiegokrólaLugalzagessiok.2450przedChr.Współczesnymuwładca

Lagasz,Urukagina,utrzymywał,żebógNingirsujestwłaścicielemkrólestwa,zaśon,król,wybranyzostałna„pasterza”,bytymkrólestwemzarządzałwimieniubóstwailudu.Wpodobnysposób
wyobrażanosobiebogówodpowiedzialnychzautrzymywaniesprawiedliwości(SzamaszwMezopotamii,AmonwEgipcie).IdeologiataprzetrwaławIzraeluażdookresumonarchii;byłateż
odnoszonadoAsurbanipalawAsyrii(VIIw.przedChr.)iNabuchodonozora(VIw.przedChr.).

Zniegobędzienarożnik,zniegopal,zniegołukbojowy,z

niegodzielnywódz.

10,4pal.BJ:„kołek”(namiotowy),obrazoweokreślenieprzywódców,którzywreszciepowstanązludu.
10,4.Kamieńwęgielny.Warchitekturzeizraelskiejzokresużelazawcorazwiększymstopniuwykorzystywanociosanekamienie,rezygnującznieobrobionychkamiennychblokówi

tłucznia,stosowanychwbudownictwieokresówdawniejszych.Abyzapewnićstabilnośćipołączyćdwasąsiedniemury,umieszczanownichstarannieociosanykamieńpełniącyrolękamienia
węgielnego.Byłonwiększyodnormalnieużywanych,zaśjegopołożeniewiązałosięzespecjalnymiczynnościamilubrytuałami.Jegodużagładkapowierzchniadoskonalenadawałasiędo
umieszczeniainskrypcjizawierającejmyślreligijną,imięarchitektalubkrólaorazdatęrozpoczęciaprac.Kamieńwęgielnymógłteżspełniaćrolęfundamentu.

10,4.Kołekdonamiotu[BT:„zniejwięź”].Możnarzec,żekołkisądlanamiotutym,czymkamieńwęgielnydlabudowli.Innejmożliwościinterpretacjidostarczastaroasyryjska

inskrypcjaIriszuma,zktórejwynika,żenaznakzakończeniabudowywścianęświątyniwbijanokołek.Jeśliobraćtentrop,kamieńwęgielnyoznaczapoczątekbudowy,zaśkołekwbitywścianęjest
symbolemjejzakończenia.Obydwaterminymogłyzostaćużytewsensiemetaforycznymnaoznaczenietego,comaznaczeniefundamentalne(jakwIz22,23;Ezd9,8).Takiekołkisączasami
znajdowanewśródprzedmiotówumieszczanychwfundamentachmezopotamskichbudowli.

Awszyscybędąjakbohaterowie,cowbitwieudeptująbłoto

uliczne.Będąwalczyć,boPanjestznimi,konnicazaśokryjesię
hańbą.

UmocniędomJudy,adomJózefawybawię.Sprowadzęichz

powrotem,bomiłosierdzieimokazałem.Iznowubędzietak,jakbym
ichnigdynieodrzucił,albowiemJajestemPan,ichBóg,Jaich
wysłucham.

Efraimbędziepodobnydomocarza,sercesięwnim

rozweselijakgdybyodwina–ichsynowiebędątooglądaćzradością
isercaichrozradująsięwPanu.

Gwizdemprzywołamichi

zgromadzę,boichwykupiłem–itakjakdawniejbędąznowuliczni.

MiędzynarodamiichrozproszyłeminaobczyźnieoMniepamiętać

będą,wychowająswych[synów],apotempowrócą.

10,9wychowają.Zagrec,wechîju.BJ:„pouczą”,wechîwwu,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:wechaju,„żyćbędą(z)”.

Sprowadzęichzziemiegipskiej,zgromadzęichzkrainy

Aszszur.PrzywiodęichdoziemiGileadiLibanu,takżemiejscadla
nichniewystarczy.

10,10AsyriaiEgiptoznaczajątuwogólekrajeciemiężycieli.
—GileadbyłpierwszymterytoriumzdobytympoWyjściu(por.Iz40,3+).
10,10.Miejscewygnania.ChociażAsyriabyładobrzeznanymmiejscemwygnaniamieszkańcówPółnocnegoKrólestwaorazpewnychgrupmieszkańcówKrólestwaPołudniowego(zob.

komentarzdoIz22,2-3),wiadomorównieżokoloniachzałożonychprzezIzraelitów,którzyucieklidoEgiptulubzostalitamuprowadzeni,byćmożejużwVIII,azpewnościąwVIIw.przedChr.(zob.
komentarzdoJr43,7).

10,10.GileadiLiban.MieszkańcomIzraelaGilead(płaskowyżnawschódodJordanu)iLiban(dolinaBekaaciągnącasięwzdłużrzekiLitani,pomiędzyLibanemapasmemgór

Antylibanu)kojarzyłysiętaksamojaknamBieszczady.Nazwyteprzywoływałyobrazdużych,słabozaludnionychprzestrzeni.

Przejdąprzezmorzeucisku,uderząwmorskiefale,agłębia

Niluwyschnie.UpokorzonybędziepysznyAszszur,apanowanie
Egiptuustanie.

10,11Przejdą.Teksthebr.,„przejdzie”.
—ucisku.Zatekstemhebr.,carah,lub„ciasne”(grec).BJ„Egiptu”,micrajim,nazasadziedomysłuwedługdalszegociąguwersu.

Panbędzieichmocą,wJegoimiębędąkroczyć–wyrocznia

Pana.

Za11

Otwórztwebramy,Libanie,niechtwojecedrystrawiogień!

11,1cedry.Symbolewielkichpotęg(por.Iz10,33n;Ez31)lubichkrólów.

Rozpaczaj,cyprysie,żecedrupadł,żeto,coszlachetne,uległo

zagładzie.Jęczcie,dębyBaszanu,żelasniedostępnyzwalonyna
ziemię.

Słychaćskargipasterzy,bonajlepszepastwiskajuż

ogołocone,słychaćrykilwiątek,bodumaJordanuzmienionaw
pustynię.

11,1-3.Zniszczenielasówipastwisk.Lasyipastwiskastanowiłycennezasobynaturalnewkraju,wktórymbyłoichtakniewiele.Wielkieobszaryproduktywnejziemizostanązamienione

wnieużytki,zaśpastwiskazniszczone.WspółczesnenampaństwoIzraelstarasięprzywrócićproduktywnośćziemi,zalesiającnieużytki.Wstarożytnościnajeźdźcycelowoniszczyliziemieuprawne,
pastwiskailasy,bynadłuższąmetęosłabićnieprzyjacielskikraj(zob.komentarzdo2Krl3,25).

Dwajpasterze

Pan,Bógmój,takdomniepowiedział:Paśowceprzeznaczone

nazabicie,

11,4-17Małaksięgapasterzy(por.Ez34,1+)zakończysię(13,7-9)proroctwemmesjańskim.Tuw.4-14sąretrospektywnymspojrzeniemalegorycznymnaniedawnewydarzenia,costanowi

rodzajapologiiOpatrzności.ProrokwchodziwrolęJahweprzyjmując,bytakpowiedzieć,Jegoznakomitepasterzowanie.AleIzraelniezrozumiałdobra,jakiegochciałdlaniegojegoBóg.Dlatego
Jahwewzbudzizłegopasterza,któregoprorokbędziezobowiązanynaśladować(w.15-17)ukazującpowrótdostarychschematówpostępowania.

11,4.Owceprzeznaczonenazabicie.Świątyniatrzymaładużestadabydła,przekazanegojakoofiarapierwocin(izinnychpowodów)iprzeznaczonegonazabicie,byłobowiemobiecane

Panu.Świątyniazatrudniaławięcwielupasterzydopilnowaniastad.

którekupcyzabijająbezkarnie,ahandlarzemówią:

„Wzbogaciłemsię,niechbędądziękiPanu”,ipasterzeniemajądla
nichlitości.

11,5mówią:...niemają...litości.Nazasadziedomysłu.Wtekściehebr.jest1.poj.
—Kupcyihandlarzetożydowskieklasyrządzące.Ichintrygiorazpieniądzesprawiają,żesąonipanamipasterzyludu.

Jateżniebędędłużejlitościwydlamieszkańców–kraju

wyroczniaPana–alekażdegoznichwydamwręcejegosąsiadaiw
ręcejegokróla.Onidoprowadząkrajdoupadku,aJanikogonie
uwolnięzichręki.

11,6niebędędłużejlitościwy.Wierszczęstouważasięzaglosęzainspirowanąsłowem„byćlitościwym”,aleobcąperspektywiezarysowanejwtymfragmencie.Możnatujednakdostrzec

aluzjędowydarzeńprzedstawionychw1Krl12,19.24.Całytenfragmentmożebyćaluzjądopoczątkówmonarchii,dotrzechodrzuconychpasterzy(w.8),przedstawiającychSalomona,winnego
idolatrii,Roboama,któryspowodowałschizmę,iJeroboama,którywprowadziłobcykult.Por.jednakw.8+.

11,6.Każdegoznichwydamwręcejegosąsiada.Hebrajskiesłowooznaczającesąsiadajestbardzopodobnedosłowaoznaczającegopasterza.Ichparalelnezestawieniezesłowem„król”

skłoniłoniektórychbadaczydowniosku,żewtekścieoryginalnymznajdowałsięwyraz„pasterz”.Możemymiećteżtutajdoczynieniazgrąsłów.

Takwięcpasłemowceprzeznaczonenazabicieprzezhandlarzy.

Iwziąłemdwielaski,jednąnazwałem:Łaskawość,drugą:
Zjednoczenie.Ipasłemowce.

11,7handlarzy.Zagrec(dosł.:„Kananejczyków”).Teksthebr.:„najuboższych”,taksamoww.11.

Jednakwciągumiesiącausunąłemtrzechpasterzy.Straciłemdo

nichcierpliwość,aoneokazałyminiechęć.

11,8„Miesiąc”symbolizujeczaszbawienia,zktóregoludniechceskorzystać.
—trzechpasterzy.Jeśliniechodzituotrzechwinnychkrólów(por.w.6+),tomożemamydoczynieniazaluzjądoszeregunajwyższychkapłanów,którychusunąłJahwe,reprezentowany

symbolicznieprzezswegoproroka.Wiadomo,żepowygnaniuprzywódcamiwspólnotyżydowskiejbylikapłani.

Dlategopowiedziałem:Niechcęwaspaśćdłużej;comaumrzeć,

niechumiera,comazginąć,niechginie,ate,którepozostaną,niech
sięwzajemniepożrą!

Wziąłemmojąlaskę:Łaskawość,izłamałem

jąnaznakzerwaniaprzymierza,którezawarłemzewszystkimi
ludami.

Iwtymwłaśniedniuzostałoonozerwane,ahandlarze

owiec,którzymniepodglądali,przekonalisię,żetobyłosłowoPana.

Potemzwróciłemsiędonich:Jeżelitouznaciezasłuszne,dajciemi

zapłatę,ajeżelinie–zostawciejąsobie!Iodważylimitrzydzieści
srebrników.

11,12Zarządcamaprawodowynagrodzenia(por.Ne5,15),leczto,wsposóbalegorycznydawanetuprzezklasyrządząceprorokowi(obrazującemuJahwe),jestszyderstwem,ceną

niewolnika(Wj21,32);Krótkomówiąc:szydzązJahwe!

—W.12-13sąprzywołanewMt27,3-10itamodniesionedoChrystusa,któregotypemokazałsięprorok,zajmującmiejscewzgardzonegoJahwe.
11,12.Trzydzieścisrebrników.Zwersetu12trudnowywnioskować,czyZachariasznadalodgrywarolępasterzaizbierawynagrodzeniedlainnychpasterzy,czyteżpobierawynagrodzenie

zaswojąrolęprorocką(ostatniaczęśćwersetu11).InformacjezkodeksówprawnychpochodzącychzIItysiącleciaprzedChr.wskazują,żepasterzotrzymywałrocznewynagrodzeniewwysokości10
syklów.Zdrugiejstronyprorokmógłoczekiwać,żezostaniegodziwiewynagrodzonyzaswojeumiejętności.Wiedza,żewartośćniewolnikawynosiła30syklów,niewieletutajpomoże,bowiem
Zachariaszniezostałnabytyjakoniewolnik.Wjęzykusumeryjskimzwrot„warttrzydzieścisyklów”oznaczatyle,co„trzygrosze”,czylifaktyczniecośzupełniepozbawionegowartości.Chociażtakie
znaczeniepasowałobydokontekstu,przeskokodjęzykasumeryjskiegodopowygnaniowegohebrajskiegobyłbyzbytdużyiniemożnastądwyciągaćpewnychwniosków.

Panjednakrzekłdomnie:Rzućodlewnikowitęsowitązapłatę,

którejwichprzekonaniubyłemgodzien.Wziąłemwięctrzydzieści
srebrnikówirzuciłemjeodlewnikowiwdomuPańskim.

11,13.Wrzuciłemjedogarncarza[BT:„wrzuciłemjedoskarbony”].Istniejątrzymożliwewyjaśnieniategowersetuitrudnowybraćjednoznich.Popierwsze,wpobliżuświątynimógł

sięznajdowaćwarsztatgarncarskipracującynajejpotrzeby.Czemujednakmianobytamwrzucaćpieniądze?Podrugie,słowoużytenaoznaczenie„garncarza”znaczypoprostu„nadającykształt”.Z
tegopowoduniektórzykomentatorzysugerowali,żechodziorzemieślnikawytwarzającegoprzedmiotyzmetalu,który,byćmoże,zamierzawykonaćposążekzesrebra.Możetowyjaśniać,dlaczego
wrzucanotamsrebro,wymagajednaknadanianiezwykłegoznaczeniacałkiemzwyczajnemusłowu.Potrzecie,słowotłumaczoneprzezniektórychjako„puszkagarncarza”może,powprowadzeniu
niewielkichzmian,oznaczać„skarbonę”.Niektórezwczesnychprzekładówpodążająwłaśnietymtropem,comożeznaleźćpewnepotwierdzenietakżewNowymTestamencie(Mt27,5-6,chociaż
Mateuszrównieżwspominaogarncarzu).Każdewyjaśnieniełączysięzpewnymiwątpliwościami,niedysponujemyteżinformacjami,którerzucałybyświatłonaczynnościwykonywaneprzezproroka.

Następniezłamałemmojądrugąlaskę:Zjednoczenie,naznak

zerwaniabraterstwaJudyzIzraelem.

11,14Tenfragmentmożestanowićnajstarszepoświadczenieschizmysamarytańskiej.WedługświadectwaJózefaFlawiuszaSamarytanieok.328r.zbudowalinagórzeGarizimświątynię

konkurującązeświątyniąjerozolimską.Złamaniedwulaseksymbolizujeponownierozpoczynającysięobcyucisk(w.10)ijużdokonanąschizmęwewnętrzną.

PóźniejrzekłPandomnie:Weźpowtórniewyposażenie

nierozumnegopasterza!

Albowiemsprowadzętemukrajowi

pasterza,któryniebędziesiętroszczyłoto,coginie;niebędzie
szukałtego,cobłądzi;niebędzieleczyłtego,cozranione;niebędzie
karmiłtego,cozdrowe.Alebędziezajadałmięsotłustychzwierząt,a
ichkopytabędzieobrywał.

11,16tego,cobłądzi.BJ:„tej,cobeczy”,sensniepewny;tosłowo(częstorozumianejako„błądzącej”)jestzbliżonedoJr51,38(„ryczeć”).
—tego,cozdrowe.BJ:„opuchniętej”.Słowowyprowadzoneodrdzeniacabah(por.Lb5,22.27).Możnateżrozumieć:„otę,któramasiędobrze(dosł.:„tę,cosiętrzymaprosto”;rdzeń

nacab),sięniezatroszczy”.

11,16.Ichkopytabędzieobrywał.Owcerzadkohodowanonamięso.Wełnabyłaznaczniebardziejwartościowa.Głównymobowiązkiempasterzebyłodbanieożycieizdrowieowiec,by

zachowałyswojąproduktywność.Jedzenieowczegomięsawskazywałonakrótkowzrocznepobłażaniesobie,anienatroskęoprzyszłązasobność.Obrywaniekopytmogłosłużyćprzekonaniu
właściciela,żeowcazostałapożartaprzezdzikiezwierzęipasterznieodpowiadazajejstratę.Pasterzmógłteżpragnąćsprzedaćkopyta,byosiągnąćjakiśzysk.

Biadapasterzowibezużytecznemu,którytrzodęporzuca.Miecz

niechspadnienajegoramięinajegopraweoko!Niechuschniejego

ramię,apraweokoniechcałkiemzagaśnie!

Za12

OcalenieJerozolimyinawrócenieludu

Wyrok.SłowoPanaoIzraelu.WyroczniaPana,któryrozpostarł

niebiosaipołożyłfundamentyziemi,iduchatchnąłwewnętrze
człowieka.

12,1oIzraelu.WBJdodane:„itakżeoJudzie”,cojestglosą,którąbezwątpienianależyczytaćraczejtuniżpofrazie„wszystkichpostronnychnarodów”,(w.2;takBT)gdzieznalazłasię

przypadkowo,iniedajetamzadowalającegosensu.

—Koniecw.2:„BędzietopodczasoblężeniaJerozolimy”,najprawdopodobniejtakżejestglosą.
—WyroczniaPana.TytułpodobnydoMl1,1irozwiniętywsposóbnaśladującyIz42,5.

OtouczynięJeruzalemupajającączarądlawszystkich

postronnychnarodów.NaJudęrównieżześlędoświadczeniewczasie
oblężeniaJeruzalem.

12,2.Upajającamisa(czara).Zwrot„upajającaczara”pojawiasięrównieżwIz51,17.22,tutajjednakchodziraczejomisę(saph)niżczarę.Byćmożeautorwybrałsłowo„misa”,by

powstałagrasłów.Hebrajskiesłowosaphoznaczarównież„próg”.Podobniejakpicieznaczyniamogłowywołaćodurzenieipotykaniesię,prógmógłspowodowaćpotknięcie,ponieważwystawał
ponadpoziompodłogi.Prógstanowiłazazwyczajdużakamiennapłytazwydrążonyminakońcugniazdami,wktórychumieszczanebyłyosiedrzwi(dużebramymiałyosobnegniazdawkopanew
ziemię).Zamkniętedrzwiprzylegałydowystającegoponadziemięprogu.Takamiennapłytaprogowamożebyćrównieżnieporuszonymkamieniem,októrymmowawnastępnychwersecie.

WowymdniuuczynięJeruzalemciężkimgłazemdlawszystkich

ludów.Każdy,ktogospróbujepodnieść,dotkliwiesiępokaleczy.
Wszystkienarodypołącząsięprzeciwniemu.

12,3.Nieporuszonykamień[BT:„ciężkigłaz”].Jeślihebrajskiesłowoprzetłumaczonejako„misa”[BT:„czara”]posiadadrugieznaczenie-„próg”,wówczaskamień,októrymtutaj

mowa,jestkamiennąpłytąprogową.Jakointegralnaczęśćbramykamieńprogowyzostałbywyjętypodczasniszczeniabramy.Mogłobyćtogłównymcelemoblegającejmiastoarmii.Wzmiankio
zburzeniubrampojawiająsięwtekstachneobabilońskich,niematamjednakkonkretniemowyowyjmowaniuprogu.WsumeryjskiejLamentacjizpowoduzburzeniaEriduwspominasięowyrwaniu
odrzwi.Tekstyakadyjskieopisująrolętegokamieniaorazfunkcjęprogujakofundamentubramimurów.KiedySennacherybzniszczyłBabilon,zburzyłfundamentyświątyńimurów,wrzucającjedo
kanału.Naprogachświątyńznajdowałysięczęstoinskrypcjezawierającemodlitwyzprośbąoochronę.

Wowymdniu–wyroczniaPana–porażękażdegokoniatrwogą,

ajeźdźcaobłędem.Lecznanaródjudzkispojrzęłaskawie,wszystkie
zaśkoniepoganporażęślepotą.

12,4WBJprzestawionoobieczęścidrugiegozdania,jakwymagałbytegosensipominięto„konie”przed„poganie”.
—Lecznanaródjudzkispojrzęłaskawie.Prawdopodobnieglosa.

Wówczasprzywódcyjudzcypowiedząsobiewsercu:Potężną

pomocotrzymująmieszkańcyJeruzalemodswegoBoga,Pana
Zastępów.

12,5mieszkańcy.Nazasadziedomysłu.Teksthebr.:„dlamnie,mieszkańcy”.

Wowymdniusprawię,żeprzywódcyjudzcybędąjakgarniecw

ogniunadrwachijakżagiewpłonącawsłomie;ipochłonąwszystkie
sąsiednieludynaprawoilewo.Jeruzalemjednakpozostanienadalna
swoimmiejscu.

NajpierwwesprzePanrodyjudzkie,abysławadomu

DawidaisławamieszkańcówJeruzalemnieprzewyższałaJudy.

owymdniuPanbędzieobronąmieszkańcówJeruzalem,akażdyz
nich,ktojestsłaby,będziejakDawid,adomDawidajakbóstwo,jak
aniołPańskinaichczele.

12,8WepocezbawieniadomDawidazostanieodbudowany.

Wowymdniusprawię,żewszystkieludy,któretargnęłysięna

Jeruzalem,będąwytracone.

NadomDawidainamieszkańców

Jeruzalemwylejęduchałaskiprzebłagania.Będąpatrzećnatego,
któregoprzebili,ibolećbędąnadnim,jaksiębolejenadjedynakiem,
ipłakaćbędąnadnim,jaksiępłaczenadpierworodnym.

12,10natego,któregoprzebili.ZaTeodocjonem.BJ:„będępatrzećkumnie.Ten,któryprzebili”,zatekstemmasoreckim,zaznaczającwyraźniejnieciągłośćpo„kumnie”.Lekcja

TeodocjonazostałaprzejętaprzezJana.ŚmierćPrzebitegoumieszczasięwkontekścieeschatologicznym:końcaoblężeniaJerozolimy,żałobynarodowejiotwarciazbawczegoźródła.Będzietozatem
tajemniczecierpienieorazśmierć,któreodegrająrolęwwypełnieniuzbawienia.ToparalelazawężonadopostaciSługiJahwezIz52,13—53,12,alenapoziomienarodu(por.teżPs69,27;Ez37).
WedługJ19,37mamytudoczynieniazproroctwemomęceChrystusa.

WowymdniubędziewielkipłaczwJeruzalem,podobnydo

płaczuwHadad-RimmonnarówninieMegiddo.

12,11.PłaczwHadad-Rimmon.NazwataniepojawiasięnigdzieindziejwStarymTestamencie,chociażjejczłonysąznane.Hadadtoimiękananejskiegobogaburzy,głowyaramejskiego

panteonu-bóstwaogólnienazywanego„Baalem”.ŚwiątyniaRimmonazostaławymienionaprzezNaamanaw2Krl5,18.Rimmon(lubRamman,„grzmot”)miałbyćtytułembogaburzy,Hadada.
Chociażzwiązektenjestpewny,niepojawiasięwżadnychźródłachpozabiblijnych.ZdaniemniektórychkomentatorówchodzitutajożałobęodprawianąwmiejscuonazwieHadad-Rimmon,ale
wydajesiębardziejprawdopodobne,żeautornawiązujedoświętażałobnegolubrytuałumającegozwiązekzbogiemHadad-Rimmonem.Kiedyniepojawiałysięoczekiwanedeszcze,wykonywano
obrzędyżałobnenacześćbogaburzy,byzesłałopadypotrzebnewporzesiewu.

12,11.RówninaMegiddo.RówninaMegiddotodolinaJizreel.Jeślichodzitutajoobrzędyżałobnenacześćbogaburzy,dolinaJizreeljakonajbardziejurodzajnaziemiaIzraelabyła

miejscemodpowiednimnaprzeprowadzenierytuału.JeśliHadad-RimmontonazwamiejscapołożonegowdolinieJizreel,możetobyćmiejscejakiegośtragicznego,niszczycielskiegowydarzenia.To
właśnienarówninieMegiddow609przedChr.poległmłody,obiecującyipobożnykrólJoasz,starającsiępowstrzymaćEgipcjanprzedprzyjściemzpomocąchylącemusiękuupadkowiimperium
asyryjskiemu(zob.komentarzdo2Krn35,20.22).Stratabyłatakwielka,żedlajejupamiętnieniawprowadzonozwyczajowydzieńpostu(2Krn35,24-25).

Ipłakaćbędzie[cały]kraj,każdarodzinaoddzielnie.Rodzinyz

domuDawidaoddzielnieiichniewiastyoddzielnie.Rodzinyzdomu
Natanaoddzielnieiichniewiastyoddzielnie.

12,12ChodzituoNatana,synaDawida(2Sm5,14).

RodzinyzdomuLewiegooddzielnieiichniewiastyoddzielnie.

RodzinyzdomuSzimejegooddzielnie–iichniewiastyoddzielnie.

12,13Szimei,potomekGerszona,synaLewiego(Lb3,21).
12,12-13.Historyczneznaczenienazwrodzin.DawidiLewinależelidoliniikrólewskiejikapłańskiej.TrudniejjestustalićtożsamośćNatanaiSzimejego,ponieważwBibliijestwiele

postaciotychimionach.PonieważNatanbyłjednymzsynówDawida(2Sm5,14),zaśSzimei-jednymzwnukówLewiego(Lb3,21),wielubadaczydopatrujesięwtychwersetachaluzjidoplemioni
rodów.Istniejerównieżmożliwość,żewszystkieterodyłączyłjakiśzwiązekzZorobabelem.PochodziłonodDawidapoprzezNatanaiLewiego(Łk3,29.31),imiałbrataimieniemSzimei(1Krn3,19).

Iwszystkiepozostałerodziny,każdarodzinaoddzielnie–iich

niewiastyoddzielnie.

Za13

Wowymdniuwytryśnieźródło,dostępnedladomuDawidai

dlamieszkańcówJeruzalem,naobmyciegrzechuizmazy.

13,1naobmyciegrzechuizmazy.Dosł.:„dlagrzechuizmazy”.
—Oźródleczyzdroju,którybędzienawadniaćJerozolimęerymesjańskiejpor.Iz12,3;Ez47,1.Wodróżnieniuod14,8tusłużyonodooczyszczanialudu(por.Ez36,25).

Wówczas–wyroczniaPanaZastępów–wyniszczęimiona

bożkówwkraju,abyjużniktonichniewspominał.Wypędzęteżz
krajuwróżbitówiduchanieczystości.

13,2Zanikainstytucjaprorocka,potępionazanadużyciafałszywychproroków(por.Jr23,9n;Ez13).

Ajeśliwystąpiktośjakoprorok,wówczasojciecimatka,

rodzicejego,powiedząmu:Niemożeszpozostaćprzyżyciu,bo
głosiszkłamstwawimięPana.Iojcieczmatką,jegorodzice,przebiją
go,gdybyprorokował.

Wówczasprorocybędąokrycipogardąza

swojewidzeniaprorockie;iniebędąjużwięcejnosićpłaszczaz
sierściwceluokłamywania.

13,4.Płaszczzsierścijakostrójproroka.Szataprorockawykonanabyłaprzypuszczalniezeskóryzwierzęcej.Niewielewiadomonatematstrojuproroków,trudnowięcdokonaćtutaj

jakichśporównań.Asyryjskieinskrypcje,począwszyodomawianegookresu,ukazująpostacieubranewszaty,zlwiągłową.Ludziecizdająsięwykonywaćjakieśczynnościrytualne(taniec)i
towarzyszyćbóstwu.Sądzisię,żesątoegzorcyści.

Każdybędziemówił:Niejestemprorokiem,alerolnikiem,od

młodościtrudnięsięuprawąroli.

13,5trudnięsięuprawąroli.BJ:„ziemiajestmojąwłasnością”,’adamahqinjanî,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:’adamhiqnanî,„człowiekmnienabył”.

Agdygoktośzapyta:Cóżtozaranymasznaciele?Wówczas

odpowie:Takmniepobitowdomumoichnajmilszych.

13,6naciele?BJ:„natwejpiersi?”.Dosł.:„międzytwymirękami”.
—Dawniprorocydokonywalinacięćnaciele(por.1Krl18,28;itd.).Człowiekaztakimibliznamioskarżasięoto,żejestprorokiem,onzaśsiębronimówiącobójcezeswymi

towarzyszami.

13,6.Ranynacieleproroka.Samookaleczeniepojawiasięw1Krl18,28jakoelementrytuałużałobnegowykonywanegoprzezprorokówBaala.Wliteraturzeugaryckiejbogowiezadają

sobieranynawieśćośmierciBaala.WakadyjskimtekściemądrościowymzUgaritporównujesiękrwawerytuałyżałobnezrytuałamiwykonywanymiprzezekstatycznychproroków.Ślady
samobiczowaniamogływskazywaćnapraktykującychproroków.

Śmierćpasterzaisądnadtrzodą

Mieczu,podnieśsięnamegoPasterza,naMęża,któryjestMi

bliski–wyroczniaPana–Zastępów.UderzPasterza,abysię
rozproszyłyowce,boprawicęmojązwrócęprzeciwkosłabym.

13,7-9Tekstmesjański,byćmożeniezależny.„Pasterz”niejesttujużdobrympasterzemz11,4-14anizłymz11,15-16,alebezuściślaniaprzywódcąludu,zastępcąJahwe.Miecz,któryweń

uderzy,wystawicałyludnakońcowąpróbę,mającąpoprzedzaćczaszbawienia.Tapróbajestopisanazapomocąklasycznychobrazówprzedstawiającychowcebezpasterza(Ez34,5),Resztę(Iz4,3+),
trzeciączęść(Ez5,1-4),oczyszczającyogień(Jr6,29-30).WtedyludbędziegotówdoNowegoPrzymierza(por.Jr31,31+).

WcałymkrajuwyroczniaPanadwieczęścizginąiśmierć

poniosą,trzeciaczęśćtylkoocaleje.

Itętrzeciączęśćpoprowadzę

przezogień,oczyszczęją,jakoczyszczasięsrebro,iwypróbujętak,
jakzłotopróbują.Iwzywaćbędziemegoimienia–aJawysłucham,i
będęmówił:Otomójlud,aonpowie:PanmoimBogiem.

13,9będęmówił.Zagrec.Teksthebr.:„powiedziałem”.

Za14

Ostatecznawalka-wywyższenieJerozolimy

OtonadejdziedlaPanadzień,kiedytwojebogactwarozdzielać

będąuciebie.

14,1-21Wtymrozdzialejestobwieszczone,wjakisposóbmonoteizmwywrzewpływnakosmos,łączącczasy(dzieńjedyny),przekształcającmiejsca(niwelowaniewJerozolimie),

sprawiając,żezniknąokazjedoidolatriiiwróżbiarstwa,anawetwspomnieniaonich(gwiazdyiporyroku,GehennaiTofet,GóraZgorszeniaitd.),atakżejednocząckultoraztych,którzywnim
uczestniczą,Izraelitówipogan:Bógbędziewszystkimwewszystkich.Opisybitwyeschatologicznej(w.1-5i12-15)sąprzerywanelubuzupełnianeopisaminowegostanurzeczy,któryponiejnastąpi.

WszystkieludyzgromadzędowalkizJerozolimą;miasto

zostaniezdobyte,domyzrabowane,kobietyzhańbione;połowamiasta
pójdzienawygnanie,jednakResztamieszkańcównieulegnie
zagładzie.

WtedyPanwyruszydobojuibędziewalczyłprzeciw

ludom,jakniegdyśwalczyłwdniubitwy.

14,3.Boskiwojownik.Zob.komentarzdoZa9,14.ObrazbóstwastojącegonagórzejestdobrzeznanynaBliskimWschodzie(zob.komentarzdoMi1,3)iszczególnieczęstynapieczęciach

cylindrycznych.Sądzisię,żeowagórasymbolizujeśrodekziemi.

WowymdniudotkniestopamiGóryOliwnej,którajest

naprzeciwJerozolimyodstronywschodniej,aGóraOliwnarozstąpi
sięwpołowieodwschodukuzachodowiipowstaniewielkadolina.
Połowagóryprzesuniesięnapółnoc,apołowanapołudnie.

14,4.GóraOliwna.WzmiankaoGórzeOliwnejpojawiasięwStarymTestamencietylkotutaj.Jesttogrzbietodługości4km,biegnącyzpółnocynapołudnie,nawschódodbiorącej

początekkołoJerozolimydolinyCedronu.

14,4.GóraOliwnarozstąpisię.Wliteraturzeakadyjskiejwyrównaniegórjestaktemzniszczenia,tutajjednakrozstąpieniesięgóryotwieradrogęucieczki.WejścienaGóręOliwnąod

stronydolinyCedronujeststrome,dlategorozciągającasięzewschodunazachóddolinazpewnościąułatwiłaucieczkęuchodźcom.

Ibędziecieuciekaćnadolinęwśródmoichgór,bodolinagór

sięgaćbędzieażpoAsal;awyuciekaćbędziecie,jakuciekaliściew
czasietrzęsieniaziemizadnikrólaJudy,Ozjasza.Wtenczas
nadciągniePan,mójBóg,izNimwszyscyświęci.

14,5Zauszkodzonymtekstemgrec.Dosł.:„Ucieknieciezdolinymojejgóry,ponieważdolinamejgórysięgaćbędziepoAsal;uciekniecietak,jakuciekaliście”.BJ:„Dolinagórbędzie

wypełniona,tak,będziezamkniętaażpoJasol,będziewypełnionajakbyłapotrzęsieniuziemiwczasachOzjasza,królaJudy”,zagrec.

—JasolnależyszukaćkołowadiJasul,dopływuCedronu.TakżeAm1,1odsyładotrzęsieniaziemiwczasachOzjasza(trzęsieniawspomnianegoprzezJózefaFlawiusza).
—zNim.Zagrec.Teksthebr.:„zemną”.
14,5.Asal.WśróduczonychniemazgodycodopołożeniaAsal.WinnychwersetachsłowotojestimieniemosobypojawiającejsięwrodowodzieSaula.Jeślizpostaciątąsązwiązane

jakieśziemie,byłybyonepołożonenapółnocnyzachódodJerozolimy,naterytoriumpokoleniaBeniamina,niewiadomojednak,comiałobyznaczyć,żedolinasięgaażtam.

14,5.TrzęsienieziemizadnikrólaJudy,Ozjasza.PrzejawyaktywnościsejsmicznejnaobszarzeSyro-Palestynybyłyzjawiskiempowszechnym.RegiontenznajdujesięwuskokuJordanu

(biegnącymodDamaszkudozatokiAkaba),dlategoobserwujesiętamokresoweruchyskorupyziemskiej.ArcheolodzyodkryliwChasorśladysilnegotrzęsienieziemiw6warstwiedatowanejnaok.
760przedChr.Możliwe,żeautornawiązujedotegowłaśniewydarzenia,potrzebnesąjednakdodatkowedowodyzebranezinnychmiejsce,szczególniezBeteliSamarii.Fakt,żeinformacjiotym
trzęsieniuużytododatowaniaokresuprorockiejdziałalnościAmosaorazpanowaniaOzjasza(zob.Za14,4-5),wskazuje,iżmusiałobyćononatylesilne,żezapadłowludzkąpamięć.

Wowymdniuniebędzieświatła,leczzimnoilód.

14,6zimnoilód.Wedługprzekładówstarożytnych.Teksthebr.jestniezrozumiały.

Będzietojedenjedynydzień–Pantylkowieonim–niebędzie

todzieńaninoc,wieczornąporąbędziejasno.

14,7.Znakikosmiczne.Zniknięcieciałniebieskichsłużącychdowyznaczaniaupływuczasustanowiłonajbardziejdramatycznyprzejawmotywuświatawywróconegodogórynogami(zob.

komentarzdoJr4,23-26).Zjawiskomkosmicznymtowarzysząwielkiezmianytopograficzne(w.8.10),dynamicznyrozwójsytuacjipolitycznej(w.12-13),nowypodziałbogactw(w.14)oraz
reorientacjawdziedziniekultu(w.16).

WowymdniuwypłynązJerozolimystrumieniewód,połowaz

nich[popłynie]domorzawschodniego,apołowadomorza
zachodniego.Iwlecie,iwzimietakbędzie.

14,8.WypłynązJerozolimystrumieniewód.Pojawiającesięwtekściehebrajskimokreślenie„żywawoda”oznaczawodębieżącą(wprzeciwieństwiedostojącejwodylubwody

deszczowej).WJerozolimieźródłemwodybyłoGichonpołożonenapołudniowo-wschodnimskrajumiastawdolinieCedronu.ChociażnapołudnieodJerozolimyznajdowałysięwyższewzniesienia
(odBetlejemdoChebronu),terenopadałzarównonazachód(przezSzefelędowybrzeżaMorzaŚródziemnego),jakinawschód(doJerycha,dolinyJordanuiMorzaMartwego).Wieleizraelskich
potokówpłynietylkowporzedeszczowej(zima),jednakwtymwerseciejestmowaostałymstrumieniu.ŹródłoGichondostarczawodyprzezcałyrok(zob.komentarzdo2Sm5,8).

APanbędziekrólemnadcałąziemią.WówczasPanbędzie

jedenijednobędzieJegoimię.

14,9jedenijedno.Uroczystepowtórzenie:„Imię”JahwejestjeszczesamymJahwe.Rozpowszechnieniemonoteizmunacałąziemiętojednazcecherymesjańskiej(por.Ml1,11).

Całykrajzmienisięwrówninę,odGebaażpoRimmonna

południeodJerozolimy.Onajednakbędziewyniesionawysokoi
pozostanienaswoimmiejscu:odBramyBeniaminaażdomiejsca
dawnejbramy,doBramyNarożnej,odWieżyChananeelaażdo
tłocznikrólewskich.

14,10poRimmonnapołudnieodJerozolimy.Onajednakbędziewyniesiona.BJ:„poRimmonwNegebie.Jerozolimabędziewywyższona”,nazasadziedomysłu.
—odWieży.Nazasadziedomysłu.Teksthebr.:„iwieża”.
—GebaznajdujesięprzypółnocnejgranicyKrólestwaJudy,naterytoriumBeniamina,RimmonzaśtozapewneUmmer-Rammamin,położone15kmnapółnocnywschódodBeerSzeby.
14,10.OdGebaażpoRimmon.Gebaznajdowałosięwodległościok.8kmnawschódodJerozolimy.MiastostrzegłoWadiSwenitwpobliżupółnocnejgranicyperskiejprowincjiJehud.

UstalanielokalizacjiRimmonujestbardziejskomplikowane.WinnychtekstachpojawiająsięwzmiankiomiejscuzwanymEn-Rimmon,położonymnapołudniowymkrańcuSzefeli(ok.16kmna
północodBeer-Szeby),alenieznajdowałobysięonowówczasnaterytoriumprowincjiJehudiwydajesięzbytoddaloneodGebynapołudnie.

14,10.KrajpodobnydoAraba[BT:„krajzmienisięwrówninę”].Hebrajskitermin„Araba”możemiećznaczenieogólneikonkretne.Jakookreśleniegeograficzneocharakterze

konkretnymoznaczaonopustynnyobszarwokółMorzaMartwegorozciągającysięnapołudnieodzatokiAkaba.Jakoogólneokreślenietopograficzneoznaczastepowąrówninę.Zkontekstuwynika,że
chodzitutajodrugiezeznaczeń.

14,10.TopografiaJerozolimy.BramaBeniamina(czasaminazywanaBramąOwczą)znajdowałasięnapółnocodgóryŚwiątynnejiotwierałanaobszarwokółsadzawkiBetesda(wowym

okresienazywanojąSadzawkąOwczą)idolinęCedronu.Bramatabyłausytuowanawpółnocnejczęściwschodniegomuru(wpobliżudzisiejszejLwiejBramy)imogłaprowadzićdodrogiwiodącejdo
Jerycha.Jeśliokreślenie„pierwszabrama”jestnazwą,należyowąbramęłączyćz„DawnąBramą”(zob.komentarzdoNe3,6).BramaNarożnapołożonabyłanapółnocno-zachodnimkrańcu
zachodniegofragmentumiasta.ZnajdowałasięonawpobliżudzisiejszejBramyJafy.Bramywspomnianewtekścieopisująmiastozewschodunazachód,wzdłużpółnocnychmurów.WieżaChananela
położonabyławpółnocno-zachodniejczęścimiasta,wpobliżugóryŚwiątynnej.Jesttotosamomiejsce,wktórymwJerozolimiezczasówHerodastałatwierdzaAntonia.Nakoniec,królewskietłocznie
znajdowałysięprzypuszczalniewkrólewskimogrodzie(zob.komentarzdoNe3,15),wpołudniowejczęścimiasta.TłoczniekrólewskiewpołączeniuzwieżąChananelaopasywałymiastozpółnocyna
południe.

Będąwniejmieszkali,aklątwajużjejniedosięgnie.Jerozolima

żyćbędziebezpiecznie.

AtakąklęskąporaziPanwszystkienarody,

któreruszyłydowalkizJerozolimą:rozpadniesięichciało,chociaż

jeszczetrzymaćsiębędąnanogach;oczyzaćmiąsięwoczodołach,a
językzeschniewustach.

14,12WBJumieszczonopotymw.15,jaksięwydaje—zgodniezwymaganiemsensu.
14,12.Opisplagi.Wstarożytnościnieprzyjaciółczęstopoddawanotorturom,takimjakobdarciezeskóry,wyłupienieoczuiodcięciejęzyka.Tutajpodobnyefektzostałosiągniętyza

pomocą„plagi”.Brakdowodów,bywyliczoneobjawybyłyzwiązanezjakąśkonkretnąplagąpustoszącąBliskiWschód.

WowymczasiezasprawąPanaogarnieichwielkieprzerażenie,

jedenzdrugimchwycąsięzabaryipięśćpodniesiejedenna
drugiego.

JudatakżebędziewalczyłwJerozolimie,gdziezebrane

zostanąbogactwawszystkichokolicznychludów:złoto,srebroiszaty
ponadwszelkąmiarę.

Zagłada,podobnadotamtejplagi,wyniszczy

konie,muły,wielbłądy,osłyiwszystkiezwierzętaznajdującesięw
tymobozie.

14,15Zob.przyp.14,12.

Wszyscyci,którzyocalejąspośródwszystkichludówbiorących

udziałwwyprawienaJerozolimę,rokroczniepielgrzymowaćbędą,by
oddaćpokłonKrólowi–PanuZastępów–iobchodzićŚwięto
Namiotów.

14,16ŚwiętoNamiotów.JestonotubezwątpieniawybranezuwaginauroczyścieobchodzonewtedykrólowanieJahwe.
14,16.ŚwiętoNamiotówjakoświętokoronacyjne.Chociażniemapotwierdzenia,żeświętokoronacyjnepersetoelementzwyczajówizraelskich,częstozakładasięjegoistnienie;gdyby

faktycznieistniało,byłobynajprawdopodobniejpołączonezeŚwiętemNamiotów(zob.komentarzdo1Krl12,32-33iEzd3,4).Jesttoważneszczególniewtymkontekście,żenarodygromadząsię,by
uznaćkrólewskąwładzęJahwe.

Atezludówziemi,któreniepośpiesządoJerozolimyoddać

pokłonu–KrólowiPanuZastępów–będąpozbawionedeszczu.

jeśliludEgiptutamsięniewybierzeitamsięniepokaże,spadnąna
niegonieszczęścia,jakimiPandoświadczynarody,którenieprzyjdą
naobchodyŚwiętaNamiotów.

14,18spadnąnaniego.Zagrec.Teksthebr.:„niespadnąnaniego”.
14,18.DeszczwEgipcie.WEgipciespadałobardzomałodeszczu,niewpływałotojednaknaproduktywnośćziemi.Rolnictwoegipskiebyłozależneniemalcałkowicieoddorocznych

wylewówNilu.

TakawięckaraspotkaEgiptiwszystkienarody,któreniepójdą

naobchodyŚwiętaNamiotów.

Wówczasnawetnadzwoneczkach

koniumieszcząnapis:PoświęconePanu,akotły[zwyczajne]w
świątyniPańskiejbędąjakkropielniceprzedołtarzem.

14,20.Dzwoneczkikoni.Gdycośzostałookreślonejako„PoświęconePanu”,otrzymywałoświętystatusprzedmiotuoczyszczonegodosłużbywświętejprzestrzeniprzedsionkówświątyni,

gdzieprzebywałJahwe.WWj23,38napistenzostałwygrawerowanynazłotejblaszeumieszczonejnapiersiachnajwyższegokapłana.Chociażkapłanimielidzwoneczkiprzyczepionedoskrajuszat
(Wj28,33),wtymwersecieużytoinnegohebrajskiegosłowa.Wyrazpojawiającysięwtymfragmenciemożeoznaczaćzwykłemetalowekółkadzwoniąceosiebie.

14,20.Kotłyikropielniceprzedołtarzem.Kropielnicebyłyużywanepodczasnajważniejszychobrzędówrytualnych,np.przenoszeniakrwizwierzątofiarnych.Kotłydogotowania,w

przeciwieństwiedokropielnic,byłynajzwyczajniejszymiznaczyńznajdującychsięwkompleksieświątynnym.Kotłyikropielnicemiałynajrozmaitszekształtyiwielkość.

KażdykociołwJerozolimieiwJudziebędziepoświęconyPanu

Zastępów.Ibędąprzychodzićwszyscy,którzymająskładaćofiarę,
będąbraćjeiwnichgotować.Niebędziejużwowymdniu
przekupniawdomuPanaZastępów.

14,21Autor,nawiązującdoEzechiela,przewiduje,żewczasachmesjańskichnastąpiuświęceniewszystkiegowkrajuIzraela.

OcalenieJerozolimyinawrócenieludu.41
Za13.44
Śmierćpasterzaisądnadtrzodą.45
Za14.46
Ostatecznawalka-wywyższenieJerozolimy.46

Document Outline

Wstęp do Księgi Zachariasza. 4
Za 1. 6
Wezwanie do nawrócenia się. 6
WIZJE O ODNOWIENIU IZRAELA.. 7
Wizja pierwsza: jeźdźcy. 7
Za 2. 9
Wizja druga: rogi i czterech rzemieślników.. 9
Wizja trzecia: młodzieniec ze sznurem mierniczym.. 10
Orędzie do wygnańców.. 11
Za 3. 12
Wizja czwarta: przebranie arcykapłana Jozuego w czyste szaty. 12
Za 4. 15
Wizja piąta: świecznik i dwie oliwki 15
Za 5. 18
Wizja szósta: latający zwój 18
Wizja siódma: dzban. 20
Za 6. 22
Wizja ósma: cztery rydwany. 22
Koronacja arcykapłana. 23
Za 7. 24
ZAGADNIENIA MORALNE. 24
Sprawa postu. 24
Za 8. 26
Obrazy czasów mesjańskich. 26
Za 9. 29
MESJASZ - CZASY OSTATECZNE. 29
Narody pod panowaniem Pańskim.. 29
Król Pokoju. 31
Ocalenie Izraela i jego świetność. 32
Za 10. 34
Tylko Pan wspomaga. 34
Wyzwolenie i powrót Izraela. 35
Za 11. 37
Dwaj pasterze. 38
Za 12. 41
Ocalenie Jerozolimy i nawrócenie ludu. 41
Za 13. 44
Śmierć pasterza i sąd nad trzodą. 45
Za 14. 46
Ostateczna walka - wywyższenie Jerozolimy. 46

45 Ksiega Zachariasza Biblia Jerozolimska

Document Outline