Spistreści

WstępdoKsięgiJozuego

.7

Joz1

.9

ZadanieJozuego

.9

WarunkipomocyBożej

10

Pomocpokoleńzajordańskich

.11

Joz2

.12

WywiadowcyJozuegowJerychu

.12

UmowamiędzyRachabazwiadowcami

14

Powrótzwiadowców

..16

Joz3

.17

Przygotowanie

.17

Ostatniepolecenia

.18

Cudowneprzejścierzeki

19

Joz4

.20

Dwanaściekamienipamiątkowych

.20

WGILGAL

.22

Jozuewyjaśniaznaczenieprzejścia

.22

Joz5

.24

PrzerażeniemieszkańcówPalestynyzachodniej

24

ObrzezanieIzraelitówwGilgal

25

ObchódPaschy

.27

ZDOBYCIEJERYCHA

..28

"WódzzastępówPańskich"

.28

Joz6

.29

Okrążenieizdobyciemiastaobłożonegoklątwą

.29

UratowanieRachab

.32

KlątwarzuconanaJerycho

.33

Joz7

.34

KlęskapodAjkarązaświętokradztwo

.34

PokutaJozuegoistarszych

.36

Bógnakazujebadanie

.37

PrzestępstwoiukamienowanieAkana

.38

Joz8

.40

NowyplanprzeciwAj

40

ZasadzkanaAjizajęciemiasta

.42

Rozmiaryklęski

44

Miastoobłożoneklątwąnazawsze

.45

OłtarznagórzeEbaliczytaniePrawa

.46

Joz9

.48

PodstępGibeonitów

..48

Zawarcieprzymierzaiodkryciepodstępu

.51

Gibeonicibędąsłużyćprzyświątyni

52

Joz10

.53

KoalicjaprzeciwGibeonowi

53

ZwycięstwoJozuego

.55

Zdobyciesześciumiastpołudniowych

.59

ZwycięstwonapołudniuPalestyny

.61

Joz11

.62

Sprzymierzenikrólowieponosząklęskę

.62

ZajęcieChasoruiinnychmiastgalilejskich

.65

Wyjątekdlamiastnawzgórzach

.66

PRZEGLĄDWALKOPALESTYNĘ

.67

ZwycięstwoJozuego

.67

KlęskaAnakitów

..68

Joz12

.69

KrólowiezwyciężeninawschódodJordanu

.69

KrólowiezwyciężeninazachódodJordanu

.71

Joz13

.74

PODZIAŁZIEMIOBIECANEJ

.74

Krajpozostałydozdobycia

.74

Pokoleniazajordańskie

.76

PokolenieRubena

.77

PokolenieGada

.78

PołowapokoleniaManassesa

.79

Joz14

.80

PIERWSZYPODZIAŁWGILGAL

.80

Wprowadzenie

.80

DziałKaleba

.81

Joz15

.82

PokolenieJudy

.82

KalebicizajmująterytoriumHebronu

.84

WykazmiejscowościpokoleniaJudy

.85

Joz16

.88

PokolenieEfraima

.88

Joz17

.90

PokolenieManassesa

.90

PotomkowieJózefazajmująlasy

.92

Joz18

.93

DRUGIPODZIAŁWSZILO

..93

Opisziemipozostałychsiedmiupokoleń

.93

PokolenieBeniamina

.95

MiastaBeniamina

.97

Joz19

.98

PokolenieSymeona

.98

PokolenieZabulona

.99

PokolenieIssachara

.100

PokolenieAsera

.101

PokolenieNeftalego

.102

PokolenieDana

.103

DziałJozuego

.104

Joz20

.105

Miastaucieczki

105

Joz21

.106

MIASTALEWICKIE

.106

Wprowadzenie

.106

MiastaKehatytów

..107

MiastapozostałychrodówKehatytów

..108

MiastaGerszonitów

..109

MiastaMerarytów

..110

WypełnienieobietnicBożych

.112

Joz22

.113

OSTATNIEPOLECENIAJOZUEGO

..113

Odesłaniepomocyzajordańskiej

113

Jozuebłogosławiodchodzących

.114

OłtarznadbrzegiemJordanu

.115

Zarzutyprzeciwpokoleniomzajordańskim

..116

Usprawiedliwienieszczepówzajordańskich

.117

Porozumieniemiędzypokoleniami

118

Joz23

.119

Religijno-społecznytestamentJozuego

.119

Groźbyisankcje

.121

Joz24

.122

Przypomnieniepowołanianarodu

.122

Koniecznywybórzostajedokonany

.125

PrzymierzewSychem

..126

TRADYCJEOGROBIEJOZUEGO,JÓZEFAI

ELEAZARA

..127

ŚmierćJozuego

.127

PochowaniekościJózefaikapłanaEleazara

.128

KSIĘGAJOZUEGO

BibliaTysiąclecia

WydanieV

zkomentarzamiBibliiJerozolimskiej

WydawnictwoPallotinum

2006

WstępdoKsięgiJozuego

KsięgaJozuegonawiązujewprawdziedowydarzeńopisanychwPwt,alenie

jestonazwykłymjejdalszymciągiem,leczrozpoczynanowykompleks
literacki,którytradycjaizraelskaokreślamianem"prorokówwcześniejszych"(w
odróżnieniuodtzw."późniejszych",działającychipiszącychodVIIIw.przed
Chr.).TreściowoKsięgaJozuegoobejmujeopiszdobywaniaZiemiObietnicy(1-
12[->Joz1,1]),następniepodziałuKanaanupomiędzyposzczególnepokolenia
(13-21[->Joz13,1]),awreszciewspomnienieduchowegotestamentuJozuego
(22-24[->Joz22,1]).

Uważniejszalektura,atymbardziejanalizaliterackapierwotnegotekstu

prowadządowniosku,żeKsięgaJozuegojestowocemstopniowegonarastania,
przebiegającegorównoleglezduchownymireligijnymdojrzewaniemIzraela
zapewnenaprzestrzeniconajmniejkilkupierwszychwiekówjegoistnienia
narodowego.Wskazujenatozjednejstronyczęstozmieniającysięstylksięgii
jejsłownictwo,typowedlanurtówduchowychześciśleokreślonychśrodowiski
epok,zdrugiejzaśporównaniezawartychwKsiędzeJozuegoopisów
zdobywaniaKanaanuzodnośnymiwzmiankamizinnychksiąg,zwłaszcza
Sędziów.Okazujesię,żezdobywanieKanaanuniebyłodziełemjednego
zwycięskiegopochodu,leczprocesemstopniowejinfiltracjiIzraelitóworazich
powolnegomieszaniasięzpierwotnymigrupamietnicznymiiwcielaniaichdo
swejwspólnotyteokratycznej.Wspomnieniaotychwydarzeniach
przechowywanomniejlubwięcejwierniezwłaszczawśrodowiskachkultowych
(np.wGilgal,Sychem).

Wkrótcezaczętosnućrefleksjeteologicznenadnarodowym,azwłaszcza

religijnymsensemwydarzeńzokresuzajmowaniaKanaanu.Zbiegiemczasu
zacierałysięszczegóływydarzeń,zaczętowydarzeniateidealizowaći
upiększać.Równocześniezaśpodkreślanowopowiadaniachcorazmocniej,że
zdobycieKanaanu,któreprzerastałowszelkieczystoludzkiemożliwościIzraela,
byłowłaściwiedziełemsamegoBoga,którywalczyłzaIzraela.Równolegledo
tegoprocesuzacierałysięcorazbardziejgranicechronologiczneposzczególnych
wydarzeń.Ważnebyło,żeKanaanzostałprędzejczypóźniejzdobyty.Tym
tłumaczysię,żeporządekgeograficznyKsięgiJozuego(kolejnezajmowanie
Kanaanucentralnego,potempołudniowegoipółnocnego)zostałostatecznie
przedstawionywkolejnościporządkuchronologicznegojakozwycięskipochód
Izraela,zdobywającegocałyKanaan.Żebytoosiągnąć,posłużyłysiępokolenia
autorów,pracującychnadpowstaniemKsięgiJozuego,przyjętymwówczas
sposobempisania,mianowiciepowiązałyposzczególnewyprawywojennei

przemówieniazimieniemJozuego.

SkądinądnieulegawątpliwościistotnyudziałJozuegowzdobywaniu

Kanaanu.PięcioksiągprzedstawiaJozuegojakowiernegowspółpracownika
Mojżeszaijegonastępcę.ArcheologiazaśPalestynypotwierdzazburzeniemiast
kananejskichinastanienowegookresukulturypodkoniecXIIIw.,zarównow
częściachcentralnychówczesnegoKanaanu,jakiwjegostronachpołudniowych
ipółnocnych.

KsięgaJozuegoprzedstawiazatemprawdziwewydarzeniahistoryczne.

Niemniejcel,jakiprzyświecałwszystkimkolejnymautorom,którzyprzyłożyli
rękędojejskrystalizowaniawdzisiejszejpostaci,odbiegałpoważnieod
dzisiejszejhistoriografii.Chodziłoimprzedewszystkimowykazaniena
podstawieopisanychwydarzeń,żeBógwywiązałsięwierniezobietnic,jakie
niegdyśzłożyłprotoplastomnarodu,apotemwielokrotnieodnawiał,oddając
obecnieichpotomkomKanaanjakokraj,gdziebędąmogliswobodnie
wypełniaćprzykazaniazpierwszymprzykazaniemnaczele:wyłącznejczci
swegoBoga.Ponadtochceksięgadowieść,żeBógkontynuujeobecnietęsamą,
razwstosunkudoIzraelaobraną,linięswegopostępowania.

ZdobycieKanaanubyłoprawdziwymspełnieniemdawnychobietnic.Izrael

dostrzegłjednakwkrótce,żetreśćtychobietnicprzerastałaznacznietę
rzeczywistość,wjakiejIzraelitomprzyszłoobecnieżyć.Żywawiarawwierność
Bogawzględemwłasnychpostanowień(obietnic)orazwpotęgę,zjakąje
realizował,sprawiała,żeKsięgaJozuegostałasięwielkąksięgąnadziei,której
perspektywysięgałycorazbardziejnieskończoności.Izraeluświadamiałsobie
stopniowo,że"odpoczynek"pozdobyciuiosiedleniusięwKanaaniebyłtylko
etapemprzejściowymwpochodzie,wktórymBógprowadziswójludzniczym
niezachwianąstałościąiwiernościądoinnejZiemiObietnicy,wktórejIzrael
spocznie,tymrazembezobawyzamąceniaosiągniętegopokoju,samnasamz
Panem,Bogiemswoim.KsięgaJozuegojestzatemjednymzistotnychetapów
przygotowawczychwybranegonarodunaprzyjścieinnego"Jozuego"
(hebrajskie"Jehoszua"znaczy:Jahwe(jest)wybawieniem)-JezusaChrystusa,
którydoprowadzinowegoIzraela-Kościółdoostatecznego"odpoczynku"w
nowym,wiecznym,niebieskimJeruzalem(por.Hbr3,12-4,11;Ap21n).

Joz1

ZadanieJozuego

1

PośmierciMojżesza,sługiPana,rzekłPandoJozuego,syna

Nuna,pomocnikaMojżesza:

1,1PośmierciMojżesza.KsięgaprzedstawiasięjakokontynuacjaPwt.Irzeczywiście,wstyluPwtorazwzgodziezjejmyślamiprzewodnimibędzieonaopowiadaćowejściudoZiemi

Obiecanejiosiedleniusięwniej,wykorzystującwtymceluczęśćstarszychtradycji,zwłaszczadotyczącychpokoleńPalestynycentralnej.

—pomocnikaMojżesza.„Pomocnik”,meszaret,tonajczęstszytytułnadawanyJozuemu(por.Wj24,13;33,11;Lb11,28);rzeczonegotytułu,bardziejhonorowegoniżebed,„sługa”(z

wyjątkiemwyrażenia„SługaJahwe”),używasiętakżewodniesieniudourzędnikówkrólewskich(1Krn27,1)albowceluwskazaniaczyichśfunkcjiliturgicznych.—Natematimienia,roliJozuegow
spenetrowaniuZiemiObiecanej,jegowiernościiwyznaczeniagonanastępcęMojżeszapor.Wj17,9;24,13;33,11;Lb11,28;13,8.16;14,5n.30.38;27,15-23;Pwt3,21.28;31,7-8.14.23;34,9.—W
grec.iwWulgaciejestonnazywany„synemNawe”wskutekbłędukopistywpierwszychrkpsachSept,gdzieNAUHzamiastNAUN.

2

Mojżesz,sługamój,umarł;terazwięcwstań,przeprawsięprzez

tenotoJordan,tyicałytenlud,doziemi,którąJadajęIzraelitom.

3

Każdemiejsce,naktórezstąpiwaszanoga,Jawamdaję,jak

zapowiedziałemMojżeszowi.

4

OdpustyniiodLibanuażdoWielkiej

Rzeki,rzekiEufrat,całaziemiaChittytóważdoWielkiegoMorza,w
stronęzachodzącegosłońca,będziewasząkrainą.

1,4Graniceterytorium,któremabyćprzedmiotempodboju,sąteżidealnymigranicamiZiemiObiecanej(por.Rdz15,18;Pwt1,7;11,24;zob.teżSdz20,1+).Rzeczywistośćokażesięo

wieleskromniejsza:terytoriumpodzielonemiędzypokolenia(rozdz.13-19)jestmniejsze.—(całaziemiaChittytów).Określenie,pominiętewgrec,jestglosą,najprawdopodobniejpochodzenia
kapłańskiego.

1,4.ZiemiaObiecana.„Pustynia”otaczaobszarZiemiObiecanejodpołudniaiwschodu.TerytoriumLibanuirzekaEufratwyznaczajągranicępółnocnąnawschodzieizachodzie.W

podobnychopisachgranicziemi(zob.komentarzdoPwt1,7)Eufratoznaczaobszar,wktórymrzekazakręcakupółnocywstronęEmaru.WielkieMorze(MorzeŚródziemne)tworzygranicęzachodnią.
ZiemiaChetytówoznaczanajprawdopodobniejSyrię,wktórejosiedliłosięwielegrupChetytówpoupadkuimperiumchetyckiegook.1200przedChr.

5

Niktsięnieostoiprzedtobąprzezwszystkiednitwegożycia.

JakbyłemzMojżeszem,takbędęztobą,nieopuszczęcięaninie
porzucę.

WarunkipomocyBożej

6

Bądźmężnyimocny,ponieważtyrozdasztemuludowiw

posiadanieziemię,którąpoprzysiągłemdaćichprzodkom.

7

Tylko

bądźmężnyimocny,przestrzegającwypełnianiacałegoPrawa,które
nakazałciMojżesz,sługamój.Nieodstępujodniegoaniwprawo,
aniwlewo,abysięokazałatwojaroztropnośćwewszystkich
przedsięwzięciach.

8

NiechtaKsięgaPrawabędziezawszenatwych

ustach;rozważajjąwdzieńiwnocy,abyśściślespełniałwszystko,co
wniejjestnapisane,botylkowtedypowiedziecisięiokażesiętwoja
roztropność.

1,8.KsięgaPrawa.Zwyklewyobrażamysobieksięgęzkartami,szyciemioprawą.Takieksięginieistniaływświeciestarożytnym.Hebrajskitermin,któryzostałtutajużyty,możeoznaczać

każdydokument:inskrypcję,zwój,papirus,tabliczkęglinianąlubkamienną.KsięgaPrawabyłakopiąpoleceńprzekazanychMojżeszowiwKsiędzePowtórzonegoPrawaiumieszczonychprzedArką
Przymierza(zob.komentarzdoPwt31,26).

9

Czyżcinierozkazałem:Bądźmężnyimocny?Niebójsięinie

drżyj,boztobąjestPan,Bógtwój,wszędzie,gdziekolwiekpójdziesz.

Pomocpokoleńzajordańskich

10

Jozuerozkazałwówczaszwierzchnikomludu,mówiąc:

1,10zwierzchnikomludu.Dosł.:„pisarzomludu”.Ichzadaniepoleganaprowadzeniurekrutacjidowojskainazajmowaniusięadministracją(por.Pwt20,5.8).Słowotooznaczatakże

urzędnikówwymiarusprawiedliwości,sekretarzytrybunałualbokomisarzydodanychdopomocysędziemu(por.Pwt16,18;1Krn23,4).

11

Przejdźcieprzezobózinakażcieludowi:Przygotujciesobie

żywność,gdyżpotrzechdniachprzeprawiciesiętuprzezJordan,
abyściezajęliziemię,którąPan,Bógwasz,dajewamwposiadanie.

12

NastępnieJozueprzemówiłdoRubenitów,Gadytówipołowy

pokoleniaManassesa:

13

Przypomnijciesobierozkaz,jakidałwam

Mojżesz,sługaPana,gdyrzekł:Pan,Bógwasz,dajewam
odpoczynekiobdarzatąziemią.

14

Waszeżony,dzieciitrzodymogą

pozostaćwkraju,którydałwamMojżeszzaJordanem.Wyjednak
musiciewyruszyćuzbrojeninaczeleswychbraci,wszyscyzdolnido
bojumężczyźni,imusicieimpomóc,

1,14WedługJozpodbójKanaanumabyćdziełemcałegoludu,anierezultatemnieskoordynowanychwysiłkówposzczególnychpokoleń,wysiłkówpodejmowanychnarozmaitych

odcinkach.WSdzwłaśnietadrugawersja.

15

ażPanużyczypokojubraciomwaszym,jakiwam,iażoni

równieżposiądąziemię,którądaimPan,Bógwasz.Wtedymożecie
wrócićdokraju,którydowasnależyiktórydałwamMojżesz,sługa
Pana,podrugiejstronieJordanu,kuwschodowisłońca.

16

OdpowiedzieliwięcJozuemutymisłowami:Wszystko,cośnam

rozkazał,uczynimyigdziekolwieknaspoślesz,pójdziemy.

17

Jak

posłusznibyliśmywewszystkimMojżeszowi,takbędziemyposłuszni
itobie.ObytylkoPan,Bógtwój,byłztobą,jakbyłzMojżeszem.

18

Ktokolwieksprzeciwisiętwojemugłosowiiniebędzieposłuszny

twemusłowuwewszystkim,comurozkażesz,musiumrzeć.Tylko
bądźmężnyimocny.

1,16-18.Przysięgawierności.NapodstawiestarożytnychdokumentówpochodzącychzBliskiegoWschoduwiemy,żegdynatroniezasiadałnowykról,wasalepoprzedniegowładcybyli

proszeniozłożenieprzednimprzysięgiwierności.Praktykatajestpotwierdzonawprzypadkuegipskichfaraonówikrólówpaństw-miastistniejącychnaobszarzeówczesnejPalestyny.

Joz2

WywiadowcyJozuegowJerychu

1

Jozue,synNuna,wysłałpotajemniezSzittimdwuzwiadowców,

dającimpolecenie:IdźcieiobejrzyjcieokolicęJerycha.Poszliwięci
przybylidodomunierządnicyimieniemRachabiudalisiętamna
spoczynek.

2,1—9,27WtychrozdziałachsąskupionetradycjepochodzącezsanktuariumBeniaminitówwGilgal(4,19+).—WhistoriizdobyciaJerychasązmieszanedwietradycje:1.wysłanie

wywiadowcówihistoriaRachab(rozdz.2)łączniezzakończeniem(6,22-25);2.historia,samawsobieniejednorodna,przejściaprzezJordanizajęciaJerycha(rozdz.3-4i6).Tenpełencudówepizod
zajmuje—jaksięzdaje—miejscejakichśdziałańmilitarnych,którebyłykontynuacjąhistoriiRachabioktórychwspominasięw24,11.

2,1zSzittim.Nazwaznaczy:„akacje”,iodnosisiędoczęścistepugraniczącejzpółnocno-wschodnimwybrzeżemMorzaMartwego(Lb25,1;33,49).
2,1.Szittim.PełnanazwategomiejscabrzmiałaAbel-Szittim(Lb33,49).StanowiłoonopunktwyjściadlamisjiwywiadowcówJozuegoorazdowkroczeniaIzraelitówdoKanaanu(Joz2,1;

3,1;Mi6,5).JózefFlawiuszumieszczaSzittimwodległości11,5kmodrzekiJordan.Faktycznalokalizacjapozostajeniepewna,byćmożejesttoTellel-HammannadWadiKefrein.

2,1.Jerycho.Jerychopołożonejestnadoazą(er-Riha)oddalonąok.8kmnazachódodrzekiJordan,nadWadiKelt,i9,5kmnapółnocodMorzaMartwego.Stoiononastraży

strategicznegoprzejściałączącegodolinęJordanuicentralnąkrainęgórzystązzachodem(m.in.Jerozolimą,położonąok.25kmnapołudniowyzachód,iBetel,znajdującymsięwtejsamejodległości,
leczpostroniepółnocno-zachodniej).JerychostrzegłorównieżgłównegobroduprowadzącegopoprzezrzekęJabboknadMorzeMartwe.Chociażśredniarocznychopadówwynositamjedynieok.125
mm,JerychomawystarczającezasobywodydziękisystemowiźródełnazywanemudzisiajAines-Sultan.Wzgórze,którepozostałopostarożytnymmieście,nosinazwęTelles-Sultan.Jerychojest

położone248mp.p.m.iuważanezanajniżejpołożonemiastonaświecie.Wzgórzeoprostokątnymkształciezajmujepowierzchnięok.40000m2imaobwóddługościok.800m.Wmieścietej
wielkościmogłymieszkaćnawetdwatysiąceludzi.Wieluzamieszkiwałotakżeokoliczneosadyiwioski.Zob.komentarzdoJoz6,1,gdziepodajemywięcejinformacjiarcheologicznych.

2

DoniesionootymkrólowiJerychawtychsłowach:Oto

mężowiespośródIzraelitówprzybylitutejnocy,bywybadaćkraj.

2,2.WywiadowcynaBliskimWschodzie.WywiadowcydziałającynaBliskimWschodzieregularniezbieraliinformacjenatematruchównieprzyjacielaorazliczebnościjegooddziałów.

Niebyłoniczymniezwykłym,żewywiadowcyprzenikalidowojsknieprzyjaciela,podającsięzadezerterówlubuchodźców.Przeprowadzającrekonesansnamieście,interesowalisięjegourządzeniami
obronnymi,zapasamiżywnościiwody,liczbąwojownikóworazogólnągotowościądoodparciaatakuluboblężenia.Najważniejszainformacjadotyczyłazapasówisposobówzaopatrzeniawwodę.
Gdybyzaopatrzeniewwodęmogłozostaćodciętelubograniczone,oblężeniemiałobyznacznielepszewidokipowodzenia.

3

PosłałwięckrólJerychadoRachabrozkaz:Wydajtychludzi,

którzyprzyszlidociebieiweszlidodomutwego,boprzybylioniw
celuobejrzeniacałegokraju.

2,3.Królowiepaństw-miast.Kanaanniebyłwtymokresieorganizmemjednolitympolitycznie,składałsięraczejzwielumałych„królestw”-państw-miast,tj.głównychufortyfikowanych

miastwrazzokolicznymiwioskamiigospodarstwami.Każdeztakichpaństw-miastmiałokrólaiarmię.WskładlistówzAmarny(XIVw.przedChr.)wchodzikorespondencjapomiędzywieloma
takimikananejskimipaństwami-miastamiaegipskimfaraonem,któregobyłyonewasalami.

4

Leczkobietawzięłatychdwumężczyzniukryłaich.

Rzeczywiście,odrzekła,przybylidomnieciludzie,alenie
wiedziałam,skądbyli.

5

Gdyjednakmianozamknąćbramymiastao

zmierzchu,oniwyszliiniewiem,dokądsięudali.Pośpieszciezanimi
jaknajrychlej,adościgniecieich.

2,5.Zamykaniebrammiastaozmierzchu.Zamykaniebramozmierzchuniebyłoczymśniezwykłymwprzypadkuwarownychmiast.Praktykitejprzestrzeganoszczególnie

rygorystycznie,gdydomiastazbliżałysięwojskanieprzyjaciela.WtekstachChetytówczytamyostaranności,zjakąwykonywanotozadanie.Najwyżsirangąurzędnicymiejscyosobiścienadzorowali
zamykanieiopieczętowywaniebram.Ponieważbyłyonezwykłemasywnymikonstrukcjamiobejmującymipomieszczeniaznajdującesięwkilkuprzejściach,strażnicy,anaweturzędnicy,spalitużprzy
bramie.

6

Samazaśzaprowadziłaichnadachiukryłapodłodygamilnu,

któreturozłożyła.

2,6.Architekturadomostw.TypowydomIzraelitówpojawiającysięod1200przedChr.miałkonstrukcjęczteroizbową.Byłwykonanyznieociosanegokamienialubwypalanejcegły.W

częściśrodkowejznajdowałsięotwartydziedziniecotoczonypomieszczeniami(czasamipołożonyminadwóchkondygnacjach).Domostwomiałopłaskidach.Niecomniejwiadomonatemat
dawniejszychdomówkananejskich,chociażionemiałyotwartydziedziniecorazokalającegopomieszczenia.Muryzewnętrznewykonanebyłyzwiększychkamieni(czasamimurskładałsiętylkoz
jednejwarstwy,niekiedymiałjednaknawetkilkanaściecentymetrówszerokości)imniejszych,którymiwypełnianoszpary.Zzewnątrzmurzwyklepokrywaławarstwabłota,odwewnątrzzaśtynk.
Drzwibyłydrewnianeiobracałysięnakamiennychzawiaskachumieszczonychwziemi.Domostwatezwykleniemiałyokien.Pomieszczeniaoddzielałodwewnętrznegodziedzińcaszereg
drewnianychlubkamiennychfilarów,czasamizzasłonamipełniącymirolęprzepierzenia.Ziemnapodłogabyłaniekiedypokrywanatynkiem,chociażwpomieszczeniachkuchennychstosowano
kamiennepłyty.

2,6.Łodygilnu.Lenbyłroślinąwykorzystywanądowytwarzaniapłótna.Zmłodychroślinwytwarzanopłótnowysokiejjakości,zaśdojrzałe,twardsze,służyłydoprodukcjimocnych

materiałów,np.powrozów.ChociażwkalendarzuzGezerpojawiasięwzmiankaouprawielnu,dużeilościsurowcasprowadzanozEgiptu.Ścięteroślinymusiałyzostaćrozłożonewceluwyschnięcia
przed„moczeniem”-procesempolegającymnarozmiękczaniułodygwstojącejwodziewceluoddzieleniaużytecznychwłókien.Później,przedkolejnymifazamiprocesu,łodygiponowniesuszono.
Smródirozmokłapostaćłodyglnupowodowały,żechowaniesiępodnimbyłowyjątkowonieprzyjemnymdoświadczeniem,porównywalnym,byćmoże,doukryciasięwpomyjachdlaświń.

7

LudziekrólewscynatomiastścigaliichwkierunkuJordanuaż

kubrodom,abramęmiastazamkniętopowyjściuścigających.

2,7.BrodynarzeceJordan.Wczasachgdynieznanomostów,brodyumożliwiająceprzeprawęprzezrzekębyłymiejscamiostrategicznymznaczeniu.Naodcinkumiędzypołudniowym

krańcemJezioraGalilejskiegoarzekąJarmukprzeprawaprzezJordannienależydołatwych.NaodcinkupomiędzyJarmukiemaWadiDżalud(strumieńHeroda)napołudniuistniejekilkabrodów,
szczególniewrejonieBet-Szean,któreumożliwiająprzejściedolinąJizreeldoGileadu.Wpołudniowejczęścitegoobszarugóryzbliżająsiędodolinyuskoku,ażdomiejsca,wktórymdoJordanu
wpadaJabbok.WAdam,poniżejujściaJabboku,znajdująsiębrody.Później,pokażdejstronieJordanu,obszarstajesiętrudnydoprzebyciaażdobrodówwokolicyJerychapołożonychniemal30km
dalejnapołudnie.

UmowamiędzyRachabazwiadowcami

8

Zwiadowcytymczasemjeszczeniezasnęli,gdyRachabweszła

donichnadach

9

itakdonichpowiedziała:Wiem,żePandałwamten

kraj,gdyżstrachprzedwamipadłnanasiwszyscymieszkańcykraju
struchleliprzedwami.

10

Słyszeliśmybowiem,jakPanwysuszyłwody

MorzaCzerwonegoprzedwami,gdywychodziliściezEgiptu,ico
uczyniliściedwomkrólomamoryckimpodrugiejstronieJordanu,
SichonowiiOgowi,którychobłożyliścieklątwą.

2,10.SichoniOg.NieistniejąpozabiblijneinformacjehistorycznenatematSichonaiOga.BylionikrólamiAmorytów,którzyzostalipokonaniprzezIzraelitównaterenieZajordania.Na

tematdodatkowychinformacjizob.komentarzdoLb21,21-35.

11

Nawieśćotymzatrwożyłysięsercanaszeizabrakłonam

odwagiwobecwas,ponieważPan,Bógwasz,jestBogiemwysokona
niebieiniskonaziemi.

2,11WksiędzewłożonewustaRachabwyznaniewiarywstyluPwt(por.Pwt4,39).Zostałaonazbawionadziękiswojejwierze(Hbr11,31),usprawiedliwionaprzezswojeuczynki(Jk

2,25).Tacudzoziemka,któraprzezwiaręimiłośćzapewniazbawieniecałemuswojemudomowi,stałasięuOjcówobrazemKościoła.—Wjęzykuhebr.pisowniajejimieniaróżnisięodpisowni
„Rahab”,nazwymitycznegopotwora(Hi9,13;7,12+)isymbolicznegookreśleniaEgiptu(Ps87,4).

2,11.WyznanieRachab.RachabwyrażabojaźńprzedBogiemIzraelaiuznajeGozaPananiebaiziemi.WkontekściemyślireligijnejBliskiegoWschoduwyznanietakieumieszczaJahwe

wkategoriikosmicznychbóstwiuznajezapotężneopiekuńczebóstwonarodu.Wieści,któredotarłydoKananejczyków,sugerowały,żeJahwemógłwywieraćwpływnapogodęiwody,chorobyi
zwierzęta.ChociażwyznanieRachabwskazuje,jakwielkiewrażeniewywoływaławładzaimocJahwe,stwierdzenietodalekiejestoddeklaracjimonoteizmu.Rachabniewyrzekasiędawnychbogów
aninieobiecuje,żeichusunie.NieprzyrzekawiernościJahwe,leczzwracasiędoniegoopomoc.NieznaobowiązkówwynikającychzPrawa.Niemateżpowodu,bysądzić,żejestświadoma
rewolucyjnegocharakterusystemureligijnego,którypowstałwIzraelu.Krótkomówiąc,jejmowanieoznacza,żewzbiłasięponadwyobrażeniatypowedlapoliteizmu-dostrzegajednakprzejawymocy
Jahwe.Częstowierzono,żebóstwojakomocarzwojnypoprzedzawojskaidącedozwycięskiejbitwy,siejąctrwogęwśródnieprzyjaciół.Tekstyegipskieprzypisująsianietakiegopostrachubogowi
Amonowi-Re(inskrypcjeTotmesaIII).Motywboskiegowojownikawywołującegotrwogęwsercachwrogówpojawiasiętakżewtekstachchetyckich,asyryjskichibabilońskich.

12

DlategoterazprzysięgnijcieminaPana,żejakjaokazałam

wamżyczliwość,takiwyokażecieżyczliwośćdomowimegoojca;
daciemiznakjakorękojmię,

13

żezostawicieprzyżyciumegoojcai

mojąmatkę,moichbraciimojesiostry,żezachowaciewszystko,co
donichnależy,iuchronicienasodśmierci.

14

Odpowiedzielijejci

mężowie:Życiemnaszymręczymyzawas,jeślitylkoniewydacietej
naszejsprawy.AgdyPanoddanamtęziemię,okażemyciżyczliwość
iwierność.

15

Poczymspuściłaichnapowroziezokna,gdyżdomjej

przylegałdomurumiejskiegoijakbywmurzemieszkała.

2,15.Domprzylegającydomurumiejskiego.Domyprzylegającedomurówmiastabyłytypowedlategookresu.Budowletakiedostarczałykorzyścimiastu,zwiększającszerokośćmurów

idodatkowojepodpierając.Mieszkańcyotrzymywaliwzamianmocnymur,naktórymmożnabyłooprzećcałąkonstrukcję.PracearcheologiczneprowadzonewJerychudoprowadziłydoodkrycia
domostwwzniesionychnagipsowymwaleobronnympomiędzydwomamurami,ześcianamiprzylegającymidowewnętrznejczęścimuruzewnętrznego(zob.komentarzdoJoz6,1).

16

Udajciesięwgóry–rzekładonich–abywasniespotkali

ścigający,iukryjciesiętamprzeztrzydni,ażdoichpowrotu,po

czympójdzieciewswojądrogę.

17

Zwiadowcypowiedzieli:Tak

wywiążemysięztejprzysięgi,którąkazałaśnamzłożyć:

18

gdy

wejdziemydokraju,uwiążeszpowrózznicipurpurowychuokna,
przezktórenasspuściłaś,izgromadziszusiebiewtymdomu:ojca
twego,matkętwoją,bracitwoichicałąrodzinę.

19

Jeżeliktokolwiek

wyjdziepozadrzwitwegodomu,krewjegospadnienajegogłowę,a
mybędziemyniewinni.Ktojednakwdomuztobąpozostanie,krew
jegospadnienanaszągłowę,jeżeliczyjaśrękagodotknie.

20

Gdybyś

jednaksprawęnasząwydała,będziemywolniodprzysięgi,którąod
nasprzyjęłaś.

21

Natoodpowiedziała:Niechtakbędzie,jakmówicie,i

zakończyłarozmowę,aonisięoddalili.Wtedyonauwiązała
purpurowypowrózuokna.

2,21W.17-21byłybylogiczniebardziejnamiejscuprzedw.15.Opurpurowympowrozieniebędziejużwięcejmowy.NiektórzyOjcowie—zgodniezeswojąalegorycznąegzegeząhistorii

Rachab—widzieliwnimsymbolkrwiChrystusa(por.przyp,dow.11).

Powrótzwiadowców

22

Onizaśposzli,przybyliwgóryipozostalitamprzeztrzydni,aż

powrócililudziewysłaninaichposzukiwanie.Cizaśprzeszukalicałą
drogę,alenikogonieznaleźli.

23

Wtedypowrócilirównieżdwaj

mężowie.Zeszlizgóry,przeprawilisięprzezrzekę,agdyprzybylido
Jozuego,synaNuna,opowiedzielimuwszystko,coichspotkało.

24

I

rzeklidoJozuego:Panoddałcałytenkrajwnaszeręceijużwszyscy
mieszkańcystruchleliprzednami.

Joz3

Przygotowanie

1

WczesnymrankiemJozueiwszyscyIzraeliciwyruszyliz

Szittim,przybylinadJordaniprzenocowalitamprzedprzeprawą.

3,1—5,12OpowieśćoprzekroczeniuJordanuiwejściudoKanaanuorazopisWyjściazEgiptutworząpewnegorodzajuparalelizm,wyraźniepodkreślanyprzezredaktora(3,7;4,14.23):

JahwewstrzymujebiegJordanu(3,7—4,18),takjakniegdyśosuszyłMorzeTrzcin(Wj14,5-31);ArkaJahwejestniesionanaczeleluduprzekraczającegoJordan(3,6-17;4,10-11),takjaksłupobłokui
ogniaprowadziłwychodzącychzEgiptu(Wj13,21-22;14,19-20);Jozue(3,7;4,14)odgrywatakąsamąrolęjakMojżeszprzyWyjściu;obrzezanie,któremuwedługredaktoraJozzostałpoddanycałylud
opuszczającyEgipt,jestponowionedlajegopotomkówurodzonychnapustyni(5,2-9);manna—pokarmnapustyni(Wj16)—ustajezchwilą,gdyludwszedłdoKanaanu(5,12),aPaschęobchodzisię
wGilgalpodrugim„przejściu”(5,10),takjakobchodzonojąwEgipcieprzedpierwszym„przejściem”(Wj12,1-28;13,3-10).TenparalelizmmiędzywydarzeniamipoczątkuikońcaWyjściasprawił,iż
ztymżeWyjściempołączonocudwodyanalogicznydotego,którysięwydarzyłprzyprzeprawieprzezJordan(por.Wj14+).—Zuwaginato,żemękaizmartwychwstanieChrystusasąodnowieniem
napłaszczyźnieduchowejwydarzeńWyjścia(por.1Kor10,1),Jozue,którydałimpierwszewypełnienie,zostałuznanyprzezOjcówKościołazafiguręJezusa—swegoimiennika.

3,4WBJzgodniezlogikąprzestawionezdaniaww.4:najpierw4b,apotem4a.Dwatysiącełokci—odległość,jakąmożnaprzebyćwszabat.Tozdanie,nadającesiędoumieszczeniaw

nawiasieisprzecznezw.3i4b,jestwyrazempewnegoskrupułu,wywołanegomyśląobudzącejgrozętranscendencjiJahwe,obecnegonadarką(2Sm6,7+).

3,1.Szittim.Zob.komentarzdoJoz2,1.

2

Poupływietrzechdniprzeszlizwierzchnicyprzezobóz

3

i

wydalipolecenieludowi:GdyujrzycieArkęPrzymierzaPana,Boga
waszego,iniosącychjąkapłanów-lewitów,wyruszcieiwyzwaszego
postojuipostępujciezanią.

4

Zostawciejednakprzestrzeńokołodwu

tysięcyłokcimiędzysobąaarkąiniezbliżajciesiędoniej.Takwięc
poznaciedrogę,którąmacieiść,bonigdyprzedtemniąnieszliście.

3,4.Dwatysiącełokci.Dwatysiącełokciodpowiadająodległościok.1000m.

5

WtedyrzekłJozuedoludu:Uświęćciesię,gdyżjutroPansprawi

cudawśródwas.

6

NastępniepowiedziałJozuedokapłanów:Weźcie

ArkęPrzymierzaiidźcienaczeleludu.CiwzięliArkęPrzymierzai
wyszlinaczołoludu.

Ostatniepolecenia

7

PanoznajmiłJozuemu:Dziśzacznęwywyższaćcięwoczach

całegoIzraela,abypoznano,żejakbyłemzMojżeszem,takbędęiz
tobą.

8

TyzaśdasznastępującepoleceniekapłanomniosącymArkę

Przymierza:SkorodojdzieciedobrzeguwódJordanu,wJordaniesię
zatrzymajcie.

9

NastępnieJozuezwróciłsiędoIzraelitów:Przybliżcie

sięisłuchajciesłówPana,Bogawaszego.

10

Potympoznacie,rzekł

Jozue,żeBógżywyjestpośródwasiżewypędzizpewnościąprzed
wamiKananejczyków,Chittytów,Chiwwitów,Peryzzytów,
Girgaszytów,AmorytówiJebusytów:

3,10.Mieszkańcyziemi.PodanatutajlistaludówprzypominalistypojawiającesięczęstonakartachPięcioksięgu.SpośródsiedmiuludówzamieszkującychKanaan,trzysądobrzeznane,o

czterechpozostałychwiemybardzoniewiele.ByćmożewzmiankioKanaaniepojawiająsięjużnatabliczkachzEbla(XXIVw.przedChr.),jednakpierwszapewnainformacjazawartajestwtekstachz
Mari(XVIIIw.przedChr.).KananejczycybyligłówniemieszkańcamiumocnionychmiastZiemiObiecanej,chociażniewydajesię,bybylijejrdzennymiobywatelami.Królowieztegoobszaruw
listachzAmarny(połowaIItysiącleciaprzedChr.)określająsamychsiebiemianemKinanu,odpowiednikiemsłowaKinamiużywanegowegipskichinskrypcjachztegookresu.DobrzeznaniChetyci
wywodzilisięzAnatolii(dzisiejszaTurcja),ChetytamibyłyjednaknazywanerównieżgrupyzamieszkująceróżneobszarywSyriiiKanaanie(któremogły,leczniemusiały,byćzpierwszymi
spokrewnione).ChetycimieszkającywKanaanienosiliimionasemickie,zaśChetycizAnatoliibyliludemindoeuropejskim.ChiwwicisączasamiwiązanizChorytami,mogąbyćwówczasHurytami.
Nadaltrwajądyskusje,czyokreśleniePeryzzycimacharakteretniczny,czysocjologiczny(oznaczającyludzimieszkającychwpozbawionychumocnieńosadach).NiewielewiadomooGirgaszytach,
chociażichistnieniepotwierdzajątekstyzUgarit.Amoryci(wMezopotamiiznanijakoAmurrulubMartu)pojawiająsięwdokumentachpisanychjużwpołowieIIItysiącleciaprzedChr.Większość
uczonychsądzi,żewywodzilisięonizSyrii,skądwyruszyli,zajmującwieleterenówBliskiegoWschodu.Termintenmógłzostaćużytywodniesieniudoobszarugeograficznego(„mieszkańcy
Zachodu”)lubgrupyetnicznej,chociażobydwaznaczenianiemusząbyćzesobązwiązane.NiektórzyAmorycibylinomadami,jednakwSyriijużuschyłkuIIItysiącleciaprzedChr.istniałyrównież
amoryckiepaństwa-miasta.JebusycizamieszkiwaliobszarzwiązanypóźniejzpokoleniemBeniamina,szczególniemiastoJerozolimę,częstoteżukazywanoichjakospokrewnionychzPeryzzytami,
którzymieszkaliwtymsamymrejonie.PozaBibliąniezachowałysięwzmiankihistorycznenatematPeryzzytów,ChiwwitówaniJebusytów.

11

otoArkaPrzymierzaPanacałejziemiprzejdzieprzedwami

Jordan.

12

Wybierzcieterazdwunastumężczyznspośródpokoleń

Izraela,pojednymzkażdegopokolenia.

13

Skorotylkostopy

kapłanówniosącychArkęPana,Bogacałejziemi,stanąwwodzie
Jordanu,oddzieląsięwodyJordanupłynącezgóryistanąjakjeden
wał.

Cudowneprzejścierzeki

14

Gdywięcludwyruszyłzeswoichnamiotów,byprzeprawićsię

przezJordan,kapłaniniosącyArkęPrzymierzaszlinaczeleludu.

15

ZaledwieniosącyarkęprzyszlinadJordan,anogikapłanów

niosącycharkęzanurzyłysięwwodzieprzybrzeżnej–Jordanbowiem
wezbrałażpobrzegiprzezcałyczasżniwa–

3,15Jordan...wezbrał.JesttoskutektopnieniaśniegunazboczachHermonuwmarcu-kwietniu,podczasgdywdolnejczęścidolinyrzekitrwajążniwa.

16

zatrzymałysięwodypłynącezgóryiutworzyłyjakbyjedenwał

naznacznejprzestrzeniodmiastaAdamleżącegowpobliżuSartan,
podczasgdywodyspływającedomorzaAraby,czyliMorzaSłonego,
oddzieliłysięzupełnie,aludprzechodziłnaprzeciwJerycha.

3,16Niektórzywskazująnazbieżnośćtejopowieściztym,cowedługpewnegokronikarzaarabskiegowydarzyłosięw1267r.:Jordanzatrzymałsięnadziesięćgodzin,ponieważobsunięcie

sięgruntuzablokowałodolinę,itodokładniewokolicyAdama-Damieh.

3,16.RozdzieleniewódJordanu.Wydarzeniaterozegrałysięnawiosnę(zob.Joz4,19),kiedyśniegtopniejącywgórachAnty-Libanupowodowałwylewyrzeki.Przypadkiobsunięciasię

ziemiwwynikupowodzi(silnegostrumieniapodmywającegoskarpy)lubaktywnościsejsmicznejzakłócałyczasamibiegJordanudokładniewmiejscu,októrymwspominasięwtekście(ostatniotakie
zjawiskomiałomiejscew1927).Innepodobnewydarzenia,którezostałyudokumentowane,spowodowałyzatrzymaniewódJordanunakilkadni.

3,16.AdamwpobliżuSartan.AdamtodzisiejszaTelled-DamijapołożonanawschodnimbrzeguJordanunapołudnieoddopływurzekiJabbok,19kmnapółnocodbrodówJerycha.

StromebrzegiJordanusąwtymmiejscuszczególnienarażonenaobsunięciaziemi,ponieważłącząsiętamolbrzymiemasywodyzdwóchrzek.SartanczęstoutożsamiasięzTelles-Saidijaoddalonym
ook.19,5kmnapółnocodtegomiejsca;niekiedywskazujesięrównieżnaTellUmmHamadnapółnocnymbrzeguJabboku.

17

KapłaniniosącyArkęPrzymierzaPańskiegostalimocnona

suchymłożyskuwśrodkuJordanu,atymczasemcałyIzraelszedłpo
suchejziemi,ażwreszciecałynaródskończyłprzeprawęprzez
Jordan.

3,17.Posuchejziemi.IstniejeinteresującainskrypcjaasyryjskiegokrólaSargonaII(XVIIIw.przedChr.),wktórejtwierdzion,żewczasiewylewuprzeprowadziłswojewojskaprzez

TygrysiEufratsuchąstopą.

3,17.RolaArkiPrzymierza.Wmotywieboskiegowojownika/mocarzawojnybóstwosamostaczabójipokonujeswychnieprzyjaciół.WAsyriikrólembitwyjestNergal,zaśIsztarboginią

wojny.BoskimiwojownikamisąteżkananejskiBaalibabilońskiMarduk.Nienależytegołączyćzpojęciem„świętejwojny”,bowiemnaBliskimWschodzieinnejwojnynieznano.Wwiększości
sytuacjiwznoszonomodlitwyibadanoznaki,byupewnićsięoobecnościbogów.Wojskaniosłyzwykleznakilubposągibóstwa,symbolizującejegoobecność.ArkaPrzymierzajakoznakJahwe
symbolizowałaPana,oczyszczającegodrogęprzedIzraelitamiiprowadzącegoichwojskadoKanaanu.Wyobrażenietojestpokrewneasyryjskiemupoglądowi,żebogowieudzielająmocybronikróla
oraztocząbójprzednimlubujegoboku.

Joz4

Dwanaściekamienipamiątkowych

1

GdywreszciecałynaródskończyłprzeprawęprzezJordan,Pan

rzekłdoJozuego:

2

Wybierzciedwunastumężówspośródludu,po

jednymzkażdegopokolenia,

3

idajcieimtakiepolecenie:Podnieście

stąd,ześrodkaJordanu,zmiejsca,gdziestałynogikapłanów,
dwanaściekamieni,przenieściejezesobąipołóżciewmiejscu,gdzie
rozłożyciesięobozem,byspędzićnoc.

4

WtedyJozuewezwał

dwunastumężczyzn,którychwyznaczyłspośródIzraelitów,po
jednymzkażdegopokolenia,

5

irzekłdonichJozue:Przejdźcieprzed

ArkęPana,Bogawaszego,ażdośrodkaJordanuiniechkażdy
wyniesienaramieniujedenkamieńodpowiedniodoliczbypokoleń
synówIzraela.

6

Niechtobędzieznakiempośródwas.Agdyw

przyszłościsynowiewasizapytająwas:Czymsądlawastekamienie?
–

7

odpowiecieim,żewodyJordanurozdzieliłysięprzedArką

PrzymierzaPańskiego.GdyprzechodziłaonaprzezJordan,
rozdzieliłysięwodyJordanu,atekamieniesąpamiątkąnazawszedla
Izraelitów.

8

IIzraeliciuczynilitak,jakimpoleciłJozue.Wzięli

dwanaściekamieniześrodkaJordanu,jakPanrozkazałJozuemu,
wedługliczbypokoleńIzraelitów,przynieślijezesobąnamiejsce
nocnegopostojuitamjepołożyli.

9

Dwanaściekamienipołożył

równieżJozuepośrodkuJordanu,namiejscu,naktórymstałynogi
kapłanówniosącychArkęPrzymierza.Sątamoneażdodnia
dzisiejszego.

4,9Wopowieścipołączonedwaróżneelementy:1.wyjaśnieniedotycząceułożonychwkrągkamieni,któremożnabyłooglądaćwGilgal(4,19+)—powiązanojezprzejściemdwunastu

pokoleń;2.wyjaśnieniedotyczącekamieniwidocznychwkorycieJordanu—połączonojezprzeprawąarkiprzezrzekę(4.9).

10

KapłaniniosącyarkęstalipośrodkuJordanu,ażwszystko

zostałowykonane,coPannakazałJozuemuobwieścićludowizgodnie
zpoleceniami,jakieMojżeszdałJozuemu.Tymczasemludprzeszedł
pośpiesznie.

11

Agdycałyludskończyłprzeprawę,przeszłarównieżi

ArkaPańskazkapłanamiistanęłanaczeleludu.

12

SynowieRubena,

synowieGadaipołowapokoleniaManassesaprzeszliuzbrojenina
czołosynówIzraela,jakMojżeszimrozkazał.

13

Okołoczterdziestu

tysięcyuzbrojonychwojownikówprzeszłoprzedobliczemPana,by
walczyćnastepachJerycha.

4,13.Czterdzieścitysięcywojowników.Hebrajskiesłowoprzetłumaczonejako„tysiąc”czasamimożerównieżoznaczaćoddziałwojskowy.Możetutajchodzićwłaśnieodrugieze

znaczeń,chociażzagadnienietojestbardziejzłożone.Natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdoWj12,37.LiczbętęmożnaporównaćzszacunkowąliczbąmieszkańcówJerychaocenianąna
1500lub2000osób.

4,13.StepyJerycha.Jerychojestoddaloneook.8kmodJordanu,międzymiastemarzekąznajdujesięszerokarównina.

14

WowymdniuPanwywyższyłJozuegowoczachcałegoIzraela

ibalisięgo,jaksiębaliMojżeszaprzezwszystkiednijegożycia.

15

I

rzekłPanJozuemu:

16

RozkażkapłanomniosącymArkęŚwiadectwa,

bywyszlizJordanu.

17

WtedyJozuepoleciłkapłanom:Wyjdźciez

Jordanu.

18

SkorotylkokapłaniniosącyArkęPrzymierzaPańskiego

wyszlizJordanu,astopyichnógdotknęłysuchejziemi,wróciły
wodyJordanuznówdoswegołożyska,wypełniającjejakprzedtem–
ażpobrzegi.

4,18.PowrótwódJordanu.JeślizatrzymaniewódJordanubyłospowodowaneobsunięciemsięziemi,musiałysięnagromadzićolbrzymiemasywody.Gdyziemnywałrunąłpodnaporem

wody,rzekawylałazezdwojonąsiłą.

WGILGAL

Jozuewyjaśniaznaczenieprzejścia

19

DziesiątegodniamiesiącapierwszegoludwyszedłzJordanui

rozłożyłsięobozemwGilgalnawschódodJerycha.

4,19-24Słowogilgalznaczy:„krągkamieni”;stałosięononazwąwłasnąwielumiejscowości(por.Pwt11,30;2Krl2,1).GilgalJozuegoznajdujesięmiędzyJordanemaJerychem„na

wschodnimkrańcu(terytorium)Jerycha”,jednakjegodokładnalokalizacjajestnieznana.TostarożytnemiejscekultustałosięgłównymsanktuariumBeniamina;wiązanoznimpamięćoobrzezaniui
pierwszejPasszewKanaanie(5,9-10)atakżeoprzysiędzezłożonejGibeonitom(9,6).TopierwszeobozowiskopoprzekroczeniuJordanustaniesiępunktemwyjściapodbojuKanaanu(10,6;14,6).
GilgalpozostałowielkimcentrumpolitycznymireligijnymzaczasówSaula(por.1Sm11,15+).Uprawianytamkultkrytykowaliprorocy(Oz4,15;9,15;12,12;Am4,4;5,5).

4,19.Dziesiątydzieńpierwszegomiesiąca.PoprzedniauwagachronologicznaznajdowałasięwPwt1,3(„wczterdziestymroku,jedenastymmiesiącu,pierwszymdniumiesiąca”).Po

wygłoszeniutejmowyMojżeszposzedłnagóręiumarł(Pwt32,48),ludzaśopłakiwałgoprzeztrzydzieścidni(Pwt34,8).Możnaprzyjąć,żeobecniemamypierwszymiesiącczterdziestegopierwszego
roku,dwamiesiąceodśmierciMojżesza.PierwszymiesiąctoNisan(przełommarca-kwietnia),poraobchodówŚwiętaPaschy.Byłtodobryczasnaprowadzeniewojny,bowiemwojskamogłyżywićsię
płodaminapolu.JeśliopowiemysięzawcześniejsządatąWyjścia(zob.omówieniedatywyjściaIzraelitówzEgiptuwartykuledotyczącymWj12),byłbyto1400przedChr.Jeślipoprawnajestdata
późniejsza,byłobytookoło1240przedChr.

4,19.Gilgal.Dotejporynieudałosięzlokalizowaćmiejsca,wktórymznajdowałosięGilgal.NiektórzyumieszczająjenapółnocnywschódodJerychawpobliżuChirbetel-Mefdżer,gdzie

sąwystarczająceźródławody,pokładykrzemienia(zob.Joz5,2)orazruinypochodzącezczasówstarożytnych(jednakdopierood1200przedChr.).InnibadaczełącząbiblijneGilgalzChirbeted-
Dawwara,położonymwcentrumobszaruzakreślonegowokółJerycha,Aj,Gibeonu,Jerozolimy,wodległościniewiększejniż9,5kmodkażdegoznich.Hipotezatawydajesięjednakmało
prawdopodobna.

EGIPSKIEPRZEKAZYNATEMATKANAANUIIZRAELA.NapoczątkuXVIIIdynastiiwpołowieXVIw.przedChr.EgipcjaniestworzyliprzyczółekwKanaanie,któryrozszerzał

sięikurczyłnaprzestrzeniczterechkolejnychwieków.Egiptwielokrotnieprowadziłtamzbrojneekspedycje,awpewnychokresachjegoobecnośćprzybierałaformęwojskowychgarnizonów,
rozlokowanychwstrategicznychpunktachwzdłuższlakówhandlowych.ZapanowaniaTotmesaIII(XVw.przedChr.)obszarSyro-Palestynystałsięegipskąprowincją.Poczasachupadkuwokresie
Amarna(XIVw.przedChr.),początek(początekXIIIw.przedChr.)XIXdynastiiprzyniósłodnowienieaktywnościwojskowej.Kanaanpełniłwówczasrolębazywypadowejdlaoperacjiwojskowych
przeciwkoChetytompodczaszmagańozdobyciekontrolinadSyrią.OprócztekstówzAmarny,któredostarczająbezcennychinformacjinatematsytuacjipolitycznejwKanaanieorazznaczącejroli
odgrywanejprzezEgiptwtymregionie,zapiskiegipskiewzbogacająnasząogólnąwiedzęotymokresie.(1)Planyprzemieszczaniasięwojskpodczaskampaniiegipskichczęstowyliczająmiasta,o
którychwspominaBiblia.ListymiastzokresukampaniiwojennychTotmesaIIIwymieniająponadstomiastKanaanu.Czasamiopisyruchówwojskpomagająwzlokalizowaniujakiegośmiasta,bowiem
skazująinne,znajdującesięwjegosąsiedztwie.Winnychmiejscachpodczasprowadzonychpracarcheologicznychnieodnalezionożadnychśladówzasiedleniawtymokresie,wspominasięonich
jednakwegipskichopisachwędrówek,wiemywięc,żeistniały.(2)EgipskiereliefyzXIIIw.przedChr.ukazująkananejskietwierdzeiumocnionemiasta,naktóremusiałnatrafićJozue.(3)Słynna
zwycięskastelaMerenptaha(drugapołowaXIIIw.przedChr.)stanowinajwcześniejsząwzmiankęnatematIzraela,pojawiającąsięwźródłachpozabiblijnych.Odkrytyw1896granitowymonumentz
czarnegogranitu,owysokości2,30m,szczegółowowyliczakampaniefaraonaprzeciwkomieszkańcomLibanuiLudomMorza.WspominaozwycięstwachnadAszkelonem,Gezer,JanoamiIzraelem,
opisujączłupienieKanaanuprzezEgipcjan.Jedenzegiptologów(F.Yurco)sugerował,żekampanieMerenptahazostałyrównieżwyrytenamurachKarnaku.Jeśliprzypuszczenietojestprawdziwe,
byłobytonajstarszeprzedstawienieIzraelitów.

20

Owezaśdwanaściekamieni,którezabranozJordanu,Jozue

ustawiłwGilgal.

21

RzekłonwtedydoIzraelitów:Jeżelikiedyś

potomkowiewasizapytająojcówswoich:Czymsądlawaste
kamienie?

22

wypouczyciesynówswoich,mówiąc:Izraelprzeszedł

przeztenJordanjakposuchejziemi,

23

gdyżPan,Bógwasz,wysuszył

przedwamiwodyJordanu,ażprzeszliście,podobniejaktouczynił
Pan,Bógwasz,zMorzemCzerwonym,któreosuszyłprzednaszymi
oczami,ażprzeszliśmy.

24

Dlategowszystkieludyziemiwinnypoznać,

żepotężnajestrękaPana,awysamizawszepowinniściesiębaćPana,
Bogawaszego.

Joz5

PrzerażeniemieszkańcówPalestynyzachodniej

1

Gdywszyscykrólowieamoryccy,mieszkającyzaJordanemw

zachodniejkrainie,iwszyscykrólowiekananejscy,zamieszkali
wzdłużmorza,usłyszeli,żePanosuszyłwodyJordanuprzed
Izraelitami,ażsięprzeprawili,zatrwożyłysięichsercainiemielijuż
odwagiwobecIzraelitów.

5,1ażsięprzeprawili.Takqere,rkpsyhebr.orazprzekładystarożytne.Ketib:„ażsięprzeprawiliśmy”.
5,1.KrólowieAmorytówiKananejczyków.WtymokresienaobszarzeKanaanuistniałowielemałychpaństw-miastmającychwłasnegokróla,wojskoiterytorium.Amoryci

zamieszkiwalikrainęgórzystą,zaśKananejczycypasrówninprzybrzeżnych.Miastakananejskieznajdowałysięwstrategicznychpunktachkraju,bowiemgłówneszlakihandlowebiegnącezEgiptu
przechodziłyprzezrówninynadmorskie.Izraeliciwznaczniewiększymstopniuopanowalikrainęgórzystąniżnizinynadmorskie.WlistachzAmarnyjestwieleinformacjinatematpaństw-miast
KanaanuzXIVw.przedChr.WwielupismachowikrólowieprosząEgiptoprzysłaniedodatkowychoddziałówdopomocywwalcezApiru/Habiru,którzywzniecaliniepokoje.„Habiru”totermin
oznaczającyludziwyzutychzziemi,pojawiającysięwponad250tekstachzcałegoIItysiącleciaprzedChr.odEgiptuiAnatoliipoTygrysnawschodzie.ZpewnościąIzraelicibylizaliczanidoHabiru.
NajważniejszymikrólamiPalestynywymienianymiwarchiwachzAmarnybyliMilkilu(Gezer),Abdi-Heba(Jerozolima),Labaju(Sychem)iAbdi-Tiszri(Chasor).Egipcjaniemielitamkilkamiast
pełniącychrolęośrodkówadministracyjnych,wtymGazęiJafęnawybrzeżu,orazBet-Szean,wktórymdolinaJizreel(iszlakhandlowy)łączyłasięzJordanem.

ObrzezanieIzraelitówwGilgal

2

WowymczasierzekłPandoJozuego:Przygotujsobienożez

krzemieniaiponowniedokonaszobrzezaniaIzraelitów.

5,2iponownie.BJ:„nanowo(porazdrugi)”.Wnawiasieglosazatekstemhebr.Wyjaśniaonawyrażenieprzednawiasem.
5,2.Nożezkrzemienia.Najstarszyminarzędziamizepokikamieniabyłyodłupanekawałkikamienia,któreuzyskiwano,uderzająckrzemiennebułypododpowiednimkątem.Krawędzie

odłupanychkawałkówkrzemieniabyłybardzoostre,powszechniedostępneistosunkowotrwałe.NożezkrzemieniaużywanebyłypodczasobrzęduobrzezaniawIzraeluiEgipcienawetwokresie,gdy
powszechniedostępnebyłynarzędziawykonanezmetalu.Kamienneostrzamogłynawiązywaćdodługiejtradycjipoprzedzającejupowszechnieniesięmetalowychostrzylubzwyczajniewynikaćz
potrzebyjednoczesnegoużyciawielunarzędzi.Sugerowano,żewtekściechodzioobsydian(czarnelubszareszkliwowulkaniczne),cenionyzewzględunagładkieostrekrawędzie,któremożnabyłoz
niegouzyskać.

5,2.Obrzezanie.ObrzezaniebyłoszerokopraktykowanenaBliskimWschodziejakoobrzędzwiązanyzosiągnięciemdojrzałości,płodnościąimałżeństwem.Egipskiereliefypochodzącez

IIItysiącleciaprzedChr.przedstawiająrytuałobrzezania,dokonywanyprzezkapłanównakilkunastoletnichchłopcachprzyużyciukrzemiennychnoży.ChociażIzraeliciniebylijedynymludem
BliskiegoWschodu,któryobrzezywałswoichsynów,obrzezaniepełniłounichznakprzynależnościdowspólnotyprzymierza.Zewzmianekoobrzezaniu,którepadająwkontekściemałżeństwa,wynika
(wskazujenatozastosowanaterminologia),żebyłoonodokonywaneprzezteściówmężaioznaczało,żezawierajączwiązekmałżeński,dostawałsiępodochronęichrodziny.Obrzezanieniemowląt
miałoraczejcharakterranrytualnychniżzabieguwykonywanegozewzględówzdrowotnych.Ważnebyłorównieżprzelaniekrwisygnalizujące,żejesttoobrzędofiarny,którymógłfunkcjonowaćjako
substytutofiaryzludzipraktykowanejprzezinneludy.ObrzezaniemożebyćjednymzprzykładówprzekształceniaprzezBogapowszechnejpraktykiprzeznadaniejejnowego(chociażniekoniecznie
oderwanegooddawnego)sensu,byobjawićsamegosiebieizwiązekzeswoimludem.

5,2.„Ponownie”.Pytaniabudziwzmiankao„ponownym”dokonaniuobrzęduobrzezania.Słowatemogąoznaczaćponownewprowadzenierytuałuobrzezania(zob.w.5)lub

przeprowadzeniebardziejradykalnegozabieguchirurgicznego.WEgipcieobrzędobrzezaniapolegałjedynienanacięciunapletka,niezaśnajegocałkowitymusunięciu.Wersety5-8przemawiają
przeciwkodrugiejzpodanychhipotez.

3

JozueprzygotowałsobienożezkrzemieniaiobrzezałIzraelitów

napagórkuAralot.

5,3.Aralot(Gibea).NazwaAralotoznacza„WzgórzeNapletków”.Jegolokalizacjapozostajenieznana.

4

Atabyłaprzyczyna,dlaktórejJozuedokonałobrzezania.

Wszyscymężczyźnizdolnidonoszeniabroni,którzywyszlizEgiptu,
umarlinapustyni,wdrodzepowyjściuzEgiptu.

5

Cibowiem

wszyscyzludu,którzywyszli,byliobrzezani;natomiastcizludu,
którzysięurodzilinapustyniwdrodzepowyjściuzEgiptu,niebyli
obrzezani.

6

CzterdzieścibowiemlatIzraelicibłąkalisiępopustyni,

pókiniewymarłcałynaród,którywyszedłzEgiptu,mianowicie
mężczyźnizdolnidonoszeniabroni.NiesłuchalionigłosuPana,
którypoprzysiągł,żeniepozwoliimujrzećtejziemi,którą
poprzysiągłichprzodkom;żedanamziemięopływającąwmlekoi
miód.

5,6.Ziemiaopływającawmlekoimiód.Kanaanopisanyzostałjakoziemia„opływającawmlekoimiód”.Określenietonawiązujedourodzajnościkrajuijegoprzydatnoścido

pasterskiegotrybużycia,niekonieczniedlaosiadłegorolnictwa.Mlekojestproduktemstadkóz,zaśmiódoznaczazasobynaturalne-przypuszczalnieraczejsyropzdaktyliniżmiódpszczeli.Podobne
wyrażeniepojawiasięwugaryckimeposieoBaaluiMocie,wktóryodzyskanieprzezziemiędawnejżyznościopisanowkategoriachstrumieniopływającychwmiód.Jużwczesnetekstyegipskie(np.
OpowieśćoSinuhe)opisująziemięKanaanjakokrainębogatąwzasobynaturalneorazpłodyrolne.

7

NaichmiejscewzbudziłichsynówitychJozueobrzezał.Nie

bylioniobrzezani,wdrodzebowiemichnieobrzezano.

8

Gdywięc

dokonanoobrzezaniacałegonarodu,pozostalioni,odpoczywającw

obozieażdowyzdrowienia.

9

IrzekłPandoJozuego:Dziśzrzuciłemz

washańbęegipską.MiejscetootrzymałonazwęGilgal,podzień
dzisiejszy.

5,9GrasłówGilgaligallôti,„zrzuciłem”.—„Hańba”polegananieobrzezaniu,jaktomiałomiejsce—zdaniemautora—uEgipcjan.

ObchódPaschy

10

RozłożylisięobozemIzraeliciwGilgalitamobchodziliPaschę

czternastegodniamiesiącawieczorem,nastepachJerycha.

5,10.Pascha.ŚwiętoPaschyupamiętniającewyzwolenieIzraelitówzniewoliwEgipciemogłostanowićrównocześnieobrzędoczyszczenia,będącyprzygotowaniemdopodbojuZiemi

Obiecanej.Zob.komentarzdoWj12,1-11.

11

NastępnegodniaPaschyjedlizplonutejkrainy,chlebyprzaśne

iziarnaprażonetegosamegodnia.

12

Mannaustałanastępnegodnia,

gdyzaczęlijeśćplontejziemi.NiemielijużwięcejIzraelicimanny,
leczżywilisiętegorokuplonamiziemiKanaan.

5,12Spożywaniechlebówprzaśnychiprażonegoziarna,będąceznakiemtego,żeIzraelznalazłsięnaterenachuprawnych,przybierałocharakterreligijnyzpowoduPaschyiwymagało

obrzezania.Ustaniemannyoznaczałokoniecokresupustyni.

5,12.Manna.Natematszerszegoomówieniategozagadnieniazob.komentarzdoWj16,4-9.Fakt,żeIzraeliciżywilisięmanną,wędrującprzezrozmaitekrainy,podważaróżnenaturalne

wyjaśnieniapodawaneprzezbadaczy.

ZDOBYCIEJERYCHA

"WódzzastępówPańskich"

13

GdyJozueprzebywałbliskoJerycha,podniósłoczyiujrzał

przedsobąmężazmieczemdobytymwręku.Jozuepodszedłdo
niegoirzekł:Czyjesteśponaszejstronie,czyteżpostronienaszych
wrogów?

5,13-15Wiersze—pozostałośćzaginionejtradycji:tateofaniaprzynosiłazapewnejakieśobjawienieirozkazydaneJozuemu(w.14),któreniewątpliwiedotyczyłypodbojuKanaanu,

podbojurozumianegojakoosobistedziełoJahwe.PodobnydoniniejszegojestrównieżodosobnionyepizodzSdz2,1-5.Itu,itamwidaćnowąparalelęzWyjściem:scenaprzypominawizjękrzaka
ognistegoorazmisjęMojżesza.

14

Aonodpowiedział:Nie,gdyżjestemwodzemzastępów

Pańskichiwłaśnieprzybyłem.WtedyJozueupadłtwarząnaziemię,
oddałmupokłonirzekłdoniego:Corozkazujemójpanswemu
słudze?

5,14.Wódz.NadprzyrodzonapostaćwodzazastępówPańskich,spotkanaprzezJozuego,jestjeszczejednymdowodem,żeJahweobjąłdowodzenie,iżetowłaśnieJemunależyprzypisać

sukcesymilitarneIzraelitów.PodobniejakMojżesz,któryujrzałgorejącykrzewiusłyszałBożyplanwyprowadzeniaIzraelitówzEgiptu,spotkanieJozuegodostarczaobjawieniaBożegoplanupodboju
Kanaanu.PrzesłaniewodzazastępówPańskichzawierałostrategięzdobyciaJerycha(opisanąwefragmencierozpoczynającymsięwJoz6,2).NaBliskimWschodziewojnęukazywanojako
przedsięwzięcierozpoczynanezpoleceniabogówiprowadzonezgodniezichplanami.Boskienawiedzeniewwigiliębitwyprzybierałojednaknajczęściejformęwyroczni,awprzebiegusamejwalki
dopatrywanosięobecnościbogów.WugaryckimeposieKeret,bógElukazujesięwładcyweśnie,podającpoleceniadotyczącebitwy.Jeszczebliższąparalelądotekstubiblijnegojestnarracjao
babilońskimkróluSamsuilunie(XVIIIw.przedChr.),któryprzyjmujeboskichposłańcówodEnlila,przekazującychmuwskazówkidotyczącekolejnychkampaniiprzeciwkoLarsowiiEsznunnie.
Żadnezopisanychzdarzeńniedokonujesięjednakwprzeddzieńbitwy-gdytrzebabyłojeszczegromadzićwojska.

15

NatorzekłwódzzastępówPańskichdoJozuego:Zdejmij

obuwieznógtwoich,albowiemmiejsce,naktórymstoisz,jestświęte.
IJozuetakuczynił.

Joz6

Okrążenieizdobyciemiastaobłożonegoklątwą

1

JerychobyłosilnieumocnioneizamknięteprzedIzraelitami.

Niktniewychodziłaniniewchodził.

6,1-16UpoczątkówtejopowieściznajdujesiętradycjaprzekazywanawsanktuariumwGilgalwyjaśniająca,żezrujnowaniemurówJerychajestskutkiempierwszegoczynuwojennego

JahwewKanaanie(w.2-10.15-16.20-21),arkazaśtoznakobecnościTego,którydziałatylkosam.Taopowieść—typopisuświętegopodboju—zostałaprzekształconawopowieśćkultowąnaskutek
wieludodatków,podkreślającychrolękapłanów.Teksthebr.jestowieledłuższyniżtekstSept,wktórejpominiętowszystkiepowtórzenia.Opowieśćtanawetwswojejpierwotnejformieniejest
historycznawdzisiejszymtegosłowaznaczeniu,zczegojednakniewynika,żewrzeczywistościniemiałomiejscazdobycieJerycha(por.24,11iprzyp.2,1—9,27).Archeologianiedajewprawdzie
żadnejwskazówkicodojegozniszczeniapodkoniecXIIIw.przedChr.,jednakjejmilcząceświadectwonieprzesądzasprawy,gdyżwarstwypochodząceztejepokimogłyulecerozji.

6,1.Jerycho.PoczątkizasiedleniaJerychasięgająIXtysiącleciaprzedChr.,coczynijenajstarszymmiastemświata.Jerychowzbudzadodziślicznekontrowersje.Sytuacjęutrudniasilna

erozjapowodującazanikcałychwarstwzasiedlenia,któredlaarcheologówstanowiąpodstawębadań.Erozjatadoprowadziławniektórychmiejscachdocałkowitegozniszczeniadużejliczbydowodów
archeologicznych.PracewykopaliskoweprowadzoneprzezKenyonawlatach50.wykazały,żeczwartemiastouległogwałtownemuzniszczeniu(odnalezionośladywskazującenatrzęsienieziemii
pożary)ok.1550przedChr.(schyłekokresuśrodkowegobrązu).Później,ażdoIXw.przedChr.,miejscetobyłojedyniesporadyczniezaludnione.Sytuacjatakanastręczaproblemyzarównodla
późnego,jakiwczesnegodatowaniawyjściaIzraelitówzEgiptuipodbojuZiemiObiecanej.NajbardziejznaczącyjestbrakpozostałościnaczyńceramicznychsprowadzanychzCypruwwarstwie
odpowiadającejokresowipóźnegobrązu.Niektórzyuczenitłumaczątofaktemzachowaniasięlicznychfragmentówceramicznychprodukcjimiejscowejzokresupóźnegobrązu(1550-1200przedChr.).
Nadałistniejewielepytań,naktórenieznamyodpowiedzi.Czwartemiastobyłootoczonekamiennąścianąoporową(owysokościok.4,5m,naktórejwznosiłsięmurzcegłymułowejowysokości
kolejnych2,5m),podpartągipsowymwalemwznoszącymsięnawysokość4,5miprzylegającymdodrugiego,górnegomuruwykonanegozcegłymułowej.Jeśliczwartemiastoniezostałozniszczone
wczasachJozuego,możliwe,żejegomurybyływdalszymciąguużywane.Nagipsowymwalemiędzydwomamuramiznajdowałysiędomy.OJerychuniemawzmiankiwtekstachzAmarnyaniw
egipskichopisachtrasywędrówekzowegookresu.Zob.komentarzdoJoz2,1natematinformacjigeograficznych.

2

IrzekłPandoJozuego:Spójrz,JadajęwtwojeręceJerycho

wrazzjegokrólemidzielnymiwojownikami.

3

Wywszyscy,

uzbrojenimężowie,będziecieokrążalimiastocodzienniejedenraz.
Uczynisztakprzezsześćdni.

4

Siedmiukapłanówniechniesieprzed

arkąsiedemtrąbzrogówbaranich.Siódmegodniaokrążyciemiasto
siedmiokrotnie,akapłanizagrająnatrąbach.

6,3-4.Siedemdnimarszuwmilczeniu.WugaryckimeposieKeret(eposbyłprzypuszczalnieznanymieszkańcomJerycha)wojskaKeretaprzybywajądomiastaUdmizostająpouczone

przezbogaEla,byprzezsześćdnizachowywałyspokój,niewystrzeliwującwstronęoblężonychżadnegopocisku.Siódmegodniamieszkańcymiastamieliwysłaćposelstwoizaproponowaćdaninę,
jeślinapastnicyodejdą.

6,4.Rolakapłanów.ObecnośćkapłanówbyłaniezbędnadlazachowaniaświętościArkiPrzymierza.Ichrolapolegałanadostarczaniukolejnegoprzypomnienia,żejesttobitwaJahwe,nie

zaśIzraelitów.NatematsymbolicznegoznaczeniaArkiPrzymierzazob.komentarzdoJoz3,17.

5

Gdywięczabrzmiprzeciąglerógbaraniiusłyszyciegłostrąby,

niechcałyludwzniesiegromkiokrzykwojenny,amurmiasta
rozpadniesięnamiejscuiludwkroczy,każdywprostprzedsiebie.

6,5gromkiokrzykwojenny.Natemattegookrzykujednocześniereligijnegoiwojennegopor.Lb10,5+.
6,4-5.Sygnałtrąb.Trąby,októrychtutajmowa,torogibaranie(sofary).Natrąbachmożnabyłowygrywaćróżnedźwięki,niemożnabyłojednakzagraćmelodii-używanoichwięc

główniewceluwzywanialududoodprawianiakultulubnawojnę.Rógbaranizmiękczanowgorącejwodzie,anastępniewyginanoispłaszczanowcelunadaniamucharakterystycznegokształtu.
Podczaswojnystosowanorozmaitesygnały.Sygnałamidowalkiposługiwanosięzarównowgarnizonachstacjonującychwtwierdzach,jakinaotwartympolu.Wowychczasachpodstawowekomendy
wydawanowzniesionąlaskąluboszczepem.Wiadomo,żesygnałytrąbbyłystosowanewEgipciewokresiepóźnegobrązu(gdyrozgrywałysięopisywanetutajwydarzenia)wkontekściemilitarnymi
religijnym.Określonysygnałskładałsięzkombinacjidługichikrótkichdźwięków.

6

Jozue,synNuna,wezwałkapłanówirzekłim:WeźcieArkę

Przymierza,asiedmiukapłanówniechniesiesiedemtrąbzrogów
baranichprzedArkąPańską.

7

Poczymrozkazałludowi:Wyruszciei

okrążciemiasto,azbrojniwojownicyniechidąprzedArkąPańską.

8

I

stałosię,jakJozuerozkazałludowi.Siedmiukapłanów,niosących
przedPanemsiedemtrąbzrogówbaranich,wyruszyło,grającna
trąbach,ArkazaśPrzymierzaPańskiegoszłazanimi.

9

Zbrojni

wojownicyszliprzedkapłanami,którzygralinatrąbach,atylnastraż
szłazaarką,itakposuwanosięprzydźwiękutrąb.

10

AJozuedał

ludowipolecenie:Niewznościeokrzyku,niechnieusłyszągłosu
waszegoiniechżadnesłowoniewyjdziezustwaszychażdodnia,
gdywampowiem:Wznieścieokrzykwojenny!Iwtedygo
wzniesiecie.

11

ItakArkaPańskaokrążyłamiastodokołajedenraz,po

czymwróconodoobozuispędzonotamnoc.

12

Jozuewstałwcześnie

rano,kapłaniwzięliArkęPańską,

13

asiedmiukapłanówniosących

siedemtrąbzrogówbaranichszłoprzedArkąPańską,grającbez
przerwynatrąbachwczasiemarszu.Zbrojniwojownicyszliprzed
nimi,atylnastraższłazaArkąPańskąiposuwanosięprzydźwięku
trąb.

14

Itakokrążylimiastodrugiegodniajedenraz,poczymwrócili

doobozu.Przezsześćdnicodziennietakczynili.

15

Siódmegodnia

wstaliranowrazzzorząporannąiokrążylimiastosiedmiokrotniew
ustalonysposób;tylkotegodniaokrążylimiastosiedemrazy.

16

Gdy

kapłanizasiódmymrazemzagralinatrąbach,Jozuezawołałdoludu:
Wznieścieokrzykwojenny,albowiemPanwydajewammiasto!

17

MiastobędzieobłożoneklątwądlaPana,onosamoiwszystko,cow

nimjest.TylkonierządnicaRachabzostanieprzyżyciu–onasamai
wszyscy,którzysąwrazzniąwdomu,albowiemukryła
zwiadowców,którychwysłaliśmy.

6,17-21Klątwa,hebr.cherem,poleganawyrzeczeniusięwszelkiegołupuwojennegoinaoddaniugoBogu:ludziizwierzętasięuśmierca,acenneprzedmiotyskładawsanktuarium.Jestto

aktreligijny,jednazregułświętejwojny.ObłożenieklątwąjestnastępstwemalborozkazuBożego(Pwt7,1-2;20,13n;1Sm15,3),alboślubuzłożonego,byzapewnićsobiezwycięstwo(Lb21,2).Każde
niewypełnienieklątwyrównasięświętokradztwu,itobezwzględniekaranemu(rozdz.7;por.1Sm15,16-23).Tęsurowąregułęjednakczęstosięinterpretujełagodniej(Lb31,15-23;Pwt2,34-35;3,6-7;
20,13-14;Joz8,26-27).OwapierwotnakoncepcjaabsolutnegowładztwaBogazostanieskorygowanaprzezobjawienieJegomiłosiernegoojcostwa(por.Mdr1,13,zwłaszczawNTMt5,44-45).

18

Alewystrzeżciesięrzeczyobłożonychklątwą,abynieogarnęła

waschęćwzięciaczegośzdobraobłożonegoklątwą,bowtedy
uczynilibyścieprzeklętymsamobózizraelskiisprowadzilibyściena
niegonieszczęście.

6,18abynieogarnęławaschęć.Zagrec.(por.7,21;Pwt7,25).Teksthebr.:„abyściesięniestaliprzeklęci”.

19

Całezaśsrebroizłoto,sprzętyzbrązuizżelazasąpoświęcone

dlaPanaipójdądoskarbcaPańskiego.

20

Ludwzniósłokrzykwojenny

izagranonatrąbach.Skorotylkoludusłyszałdźwięktrąb,wzniósł
gromkiokrzykwojennyimuryrozpadłysięnamiejscu.Aludwpadł
domiasta,każdywprostprzedsiebie,itakzajęlimiasto.

6,20.Murymiasta.Starożytnymifortyfikacjamirozwiniętymiwokresieśrodkowegobrązuistosowanymiwokresiepóźnegobrązubyłystromewałyziemne(niektóresięgającenawet15

m),stanowiąceprzedmurzemurówwłaściwych,orazotaczającyjerówsięgającykamiennegopodłoża.Umocnieniatakieutrudniałyzbliżeniesięmachinoblężniczychorazdrążenietunelipodmurami.
Muryobronnezbudowanezcegłymułowej,stojącenakamiennymfundamencie,miałydo7,5mszerokościi9mwysokości.Wtekstachchetyckichzachowałasiępodobnarelacjaobóstwie,które
wymierzyłoludziomsprawiedliwość,powodując,żemurymiasta(drewniane)runęły.

21

Inamocyklątwyprzeznaczylipodostrzemieczawszystko,co

byłowmieście:mężczyznikobiety,młodzieńcówistarców,woły,
owceiosły.

6,21.Ostrzemmiecza.Biblijnewyrażenieoznaczające„paszczę”lub„ostrze”mieczawskazuje,żeówczesnemieczeniebyłyprosteiniemiałydwóchostrzy.Ostrzeznajdowałosięna

czubku,zaśostrakrawędźnazewnętrznejstroniewygiętegomieczaokształciesierpa.Byłatotypowabrońsieczna.

UratowanieRachab

22

Jozuepowiedziałdwuzwiadowcom,którzywybadalikraj:

Wejdźciedodomuowejnierządnicyiwyprowadźciestamtądtę
kobietęwrazzewszystkimi,którzydoniejprzynależą,jakjej
przysięgliście.

6,22-25MamytuzakończeniehistoriiRachabiwywiadowców(rozdz.2),októrychwspomnieniezachowałosięwistnieniuroduRachab(w.25).

23

Weszliwięcmłodziludzie,zwiadowcy,iwyprowadziliRachab,

jejojcaimatkę,jejbraciitychwszystkich,którzydoniej
przynależeli.Równieżwszystkichjejkrewnychwyprowadzilii
umieściliichpozaobozemizraelskim.

24

Następniemiastoiwszystko,

cownimbyło,spalili,tylkosrebroizłoto,jakisprzętyzbrązui
żelazaoddalidoskarbcadomuPańskiego.

6,21-24.Namocyklątwy(cherem).„Klątwa”jestsłowem,któregowjęzykupolskimużywasięnaoznaczeniecałkowitegozniszczenianakazanegowwersecie2irozwiniętegoszerzejw

wersetach5-6.PodobniejakpewneofiarynależaływyłączniedoPana,innezaśbyłydzielonemiędzykapłanaiofiarodawcę,niektórełupytrzebabyłooddzielićodpozostałychjakowyłącznąwłasność
Boga.Podobniejakofiaracałopalnabyławcałościspalananaołtarzu,klątwawymagaładokonaniacałkowitegozniszczeniaobłożonegoniąprzedmiotu.PonieważwojnazostałanakazanaprzezJahwei
oznaczałaJegosądnadKananejczykami,IzraeliciuczestniczyliwBożejmisjipodwodząPana.SkorobyłatoJegowojna,niezaśich,toOnbyłzwycięzcąidoNiegonależałyłupy.Chociażmotyw
mocarzawojny/boskiegowojownikapojawiasięnacałymobszarzestarożytnegoBliskiegoWschodu,pojęciecherem(klątwa)mabardziejograniczonyzasięg-występujetylkowStarymTestamenciei
namoabickiejinskrypcjikrólaMeszy.PojęciecałkowitegozniszczeniamożnajednakodnaleźćrównieżwmateriałachChetytów.Wpewnychmiejscach,np.wGezer,odkrytowyraźniewidoczną
wypalonąwarstwę,którąarcheolodzyłączązpóźnymokresembrązu.Podczasoblężeniawmieściepanowałyfatalnewarunkisanitarne,częstoobfiteżniwozbierałyrównieżchoroby.Wzwyczaju
całkowitegopaleniazdobytegomiastamógłbyćzatemrównieżzawartyelementzdrowotny.Najlepsząanalogią,umożliwiającązrozumieniepojęciacherem,możebyćdlanasskażenieradioaktywne.
Wybuchbombyatomowejspowodowałbyznacznezniszczenia,leczskażeniuuległbyjeszczewiększyobszar.Odrazaiostrożność,zjakątraktowalibyśmyprzedmiotyskażonepromieniowaniem,
przypominapostawę,którąIzraelicimieliokazywaćwstosunkudotego,cozostałoobłożoneklątwą.Stosującpersonifikację,możnabypowiedzieć,żejeślicośzostanienarażonenadziałanie
promieniowania,niebędzietegomożnaodkupić.TakiwłaśniestanściągnąłnasiebieAkan,zabierającprzedmiotyobłożoneklątwą.

25

NierządnicęRachab,domjejojcaiwszystkich,którzydoniej

przynależeli,pozostawiłJozueprzyżyciu.Zamieszkałaonawśród
Izraela,ażpodzieńdzisiejszy,ponieważukryłazwiadowców,których
wysłałJozue,bywybadaliJerycho.

KlątwarzuconanaJerycho

26

WowymczasieJozuewypowiedziałdoluduprzysięgę:Niech

będzieprzeklętyprzedobliczemPanaczłowiek,którypodjąłbysię
odbudowaniamiastaJerycho:Zacenężyciaswegopierworodnego
[syna]położyfundamenty,zacenężycianajmłodszegosynapostawi
bramy.

6,26.Przekleństworzuconenatego,ktochciałbyodbudowaćmiasto.Inskrypcjeasyryjskieczęstowyrażajążyczenie,byzniszczonemiastonigdyniezostałoodbudowane,nigdziejednak

nietowarzyszytemuprzysięga,jaktomamiejscewtekściebiblijnym.Wdokumenciechetyckim,mówiącymopodbojuHattusa(początekIItysiącleciaprzedChr.),Anittarzucaprzekleństwona
każdegokróla,któryodbudujemiasto.

6,26.Związekodbudowymiastaiutratypierworodnego.Zob.1Krl16,34.Sądzono,żeobrzędpoświęceniadomułączyłsięzezłożeniemwofierzedzieckanależącegodorodziny.

Wyjaśniałobytoobecnośćszczątków,szkieletówdziecięcych,odnajdywanychpodprogiemdomów.Dzisiajhipotezatazostaławdużymstopniuzarzucona.Niektórzybadaczedopatrująsięzwiązku
przekleństwazeschistosomatozą.Chorobętęwywołująprzywry(robakzgromadyTrematoda)przenoszoneprzezślimaki,którewdużejilościwystępująwokolicachJerycha.Robakitepowodowały
infekcjęukładumoczowego,wywierającnegatywnywpływnapłodnośćipowiększającśmiertelnośćdzieci.

27

PanbyłzJozuem,któregosławarozeszłasiępocałymkraju.

Joz7

KlęskapodAjkarązaświętokradztwo

1

Izraelicidopuścilisięprzestępstwanarzeczachobłożonych

klątwą.Akan,synKarmiego,synaZabdiego,synaZerachaz
pokoleniaJudy,przywłaszczyłsobiecośzdobraobłożonegoklątwą,
dlategozapłonąłgniewPanaprzeciwsynomIzraela.

7,1EpizodzwiązanyzAkanembyłpoczątkowoniezależnyodzdobyciaJerychaiAj:AkanbyłJudejczykiem,arówninaAkorznajdujesięwJudzie,dalekoodAjiodJerycha.Tojakaś

szczegółowatradycja,przekazywanaprawdopodobniewpokoleniuBeniamina,gdyżjestwrogawobecJudy.

7,1.Rzeczyobłożoneklątwą.Zob.komentarzdoJoz6,21-24.
7,1.Odpowiedzialnośćzbiorowa.NaBliskimWschodzietożsamośćczłowiekałączyłasięzwyklezprzynależnościądookreślonejgrupy.Wspólnotaiwspółzależnośćuważanebyłyza

ważnewartości,zaśkażdazgruptraktowanajakojednacałość.Wrezultacie,postępowanieczłowiekaniebyłorozpatrywanewoddzieleniuodgrupy,doktórejprzynależał.KiedyIzraelitadopuściłsię
grzechu,odpowiadałazaniegocaławspólnota.Pojęcieodpowiedzialnościzbiorowejodzwierciedlałonietylkosposóbpojmowaniażyciaspołecznego,leczwynikałorównieżzezwiązkuprzymierza,
łączącegoIzraelazPanem.Prawozawierałowielewskazówekdotyczącychpostępowaniajednostki;zawszegdyktośdopuszczałsięnaruszeniaprzymierza,zagrożonebyłykorzyścicałegoluduIzraela.

2

JozuewysłałmężówzJerychadoAj,któreleżyobokBet-Awen,

nawschódodBetel,irzekłim:Idźciewgóryiwybadajcietęokolicę.
LudzieciposzliiprzypatrzylisięmiastuAj,

7,2doAj.Znaczy:„ruina”.Dzisiejszeet-Tell(wjęzykuarabskimtakiesamoznaczenie):miejscetowepoceJozuegobyłojużoddawnawruinie,dlategotrudnotejopowieściprzypisać

walorhistoryczny.JestonaparalelnadoopisuzdobyciaGibea(Sdz20);prawdopodobnieopowiadanojąsobiewBetel,byopisemjakiegośchlubnegofaktu,któryumiejscowionowepocepodboju
Kanaanu,zrównoważyćwspomnienieklęskiBeniamina.—któreleżyobokBet-Awen.Glosaprzygotowującaprzezwisko-przydomek„domnicości”,którymwpóźniejszychczasachokreślanoBetel(Oz
4,15;itd.;por.Am5,5).

7,2.Aj.MiastoAjutożsamiasięzwyklezmiejscemnazywanymEt-Tell-kopcemopowierzchni110000m2,położonym43,5kmnapółnocnywschódodJerycha,ok.16kmnapółnocod

Jerozolimy.Największejegozasiedleniedatowanejestna111tysiąclecieprzedChr.(okreswczesnegobrązu).Ajzostałozniszczoneprzedczasamipatriarchów.Niemataminnychśladówzasiedleniaaż
do1200przedChr.,kiedytonaszczątkachmurówobronnych,którezachowałysięzwczesnegookresubrązu,założonazostałaniewielkawioska.Niczatemniewskazuje,żemiejscetobyło
zamieszkanewewszystkichpotencjalnychokresachpodbojuKanaanu.Wspomnianefaktyarcheologicznewzbudziłypewnepodejrzeniacodoautentycznościrelacjibiblijnej,jednakniektórzyuczeni
wątpią,czywogólesątoruinystarożytnegomiastaAj.Wciąguostatniegowiekuanalizowanowielealternatywnychlokalizacji,niepojawiłasięjednakżadnawiarygodnahipoteza.

7,2.Bet-Awen.MiastoBet-Awenniezostałodotejporyodnalezione.Sposóbjegoukazaniawtekściebiblijnymwskazuje,żemiastotobyłoważniejszeodAj.Wśródkandydatów

najczęściejwymieniasięTellMarijam.Nieprowadzonotampracarcheologicznych,odnalezionojednakpewneśladyzepokiżelaza.Uczenisądzą,żeprorokOzeaszużywałnazwyBet-Awenw
odniesieniudoBetel(Oz4,15;5,8;10,5).

7,2.Betel.Zob.komentarzdoJoz8,9.

3

awróciwszydoJozuego,donieślimu:Niechniewyruszacały

lud.Okołodwóchlubtrzechtysięcyludziniechpójdzie,azdobędą
Aj.Nietrudźcałegoludu,boichtamjestniewielu.

4

Wyruszyłowięcz

luduokołotrzechtysięcymężczyzn,musielijednakuciecprzed
mieszkańcamiAj.

5

MieszkańcyAjzabiliznichokołotrzydziestu

sześciuludzi,ścigającichodbramyażdoSzebarimibijącichna
stokugóry.Przeraziłosięserceluduistałosięjakwoda.

7,5.Kamieniołomy.WniektórychprzekładachIzraelicichroniąsięwkamieniołomach(hebrajskiesłowoznaczy„odłamki”;inni[BT]tłumacząjejakonazwęmiejsca,„Szebarim”).

Kamieniołomyczęstowystępująwtymrejonie,niejesttojednaknajbardziejtypoweznaczenietegohebrajskiegosłowa.Jedenzarcheologów(Z.Zevit)sugerował,żewyraztennależytłumaczyćjako
„ruiny”,orazżeoznaczaonruinymurówmiastazwczesnegookresubrązu,leżąceponiżejmniejszejosadyzokresupóźnegobrązu.Ztekstubiblijnegoniewynika,żemężczyźnizAjścigaliIzraelitów
odbramymiasta(jaksugerujewieleprzekładów,takżeBT),leczżeścigaliich„obokbramażdoruin”.Jeślitakbyło,bramamogłabyćrównieżwrotamiwadi,zmiastapochodzącegozczasów
wczesnegobrązu.

PokutaJozuegoistarszych

6

WtedyJozuerozdarłswojeszatyipadłtwarząnaziemięprzed

ArkąPańską,[pozostając]ażdowieczora,onsamistarsiIzraela.I
posypaliprochemswegłowy.

7,6-9Modlitwaww.7-9jestpodobnadotej,którąwpodobnychokolicznościachzanosiłMojżesz(Wj32,11;Lb14,13-16;Pwt9,6),istniejąjednakmiędzynimiważneróżnice,szczególnie

fakt,żetamJahweproponowałMojżeszowidaniemuinnegoludu,natomiastMojżeszodrzucałtoiwstawiałsięzaIzraelem,podczasgdytuJozueulegazniechęceniu,aJahwemusigopodnosićna
duchu(por.1Krl19,4;Jr15,10.18;20,7-18).

7,6.Żałoba.Starożytnepraktykiżałobnepolegałynarozdzieraniuszat,płaczu,posypywaniugłowyprochemorazprzywdziewaniupokutnegowora.Wórpokutnywykonanybyłzsierści

kozłalubwielbłąda,szorstkiiniewygodny.Wwieluprzypadkachwórpokutnyzastępowałajedynieprzepaskabiodrowa.Oficjalnyokresżałobywynosiłtrzydzieścidni,żałobnikmógłgojednak
dowolniewydłużyć,jeślipragnąłdalejopłakiwaćzmarłego.

7

ImówiłJozue:Ach,Panie,Boże!Dlaczegoprzeprowadziłeśten

ludprzezJordan?Czyżpoto,abywydaćnaswręceAmorytówna
wytępienie?Ach,gdybyśmypostanowilipozostaćraczejza
Jordanem!

8

Przebacz,Panie!Comamterazpowiedzieć,gdyIzrael

podałtyłyswoimwrogom?

7,7-8.AmoryciiKananejczycy.AmoryciiKananejczycybyligłównymimieszkańcamiZiemiObiecanej.Natemattłaetnicznegozob.komentarzdoJoz3,10;natemattłapolitycznegozob.

komentarzdoJoz5,1.

9

JeśliusłysząotymKananejczycyiwszyscymieszkańcykraju,

otocząnaszewsządizgładząimięnaszezziemi.Acóżwtedy
uczyniszdlawielkiegoimieniaTwego?

Bógnakazujebadanie

10

IrzekłPandoJozuego:Wstań!Dlaczegotakleżysztwarządo

ziemi?

11

Izraelzgrzeszył:złamaliprzymierze,jakieznimizawarłem,

wzięlisobieztego,cobyłoobłożoneklątwą–ukradlito,zatailii
schowalimiędzyswojerzeczy.

12

DlategoIzraeliciniebędąmoglisię

ostaćwobecwrogówswoichipodadzątyłyswoimwrogom,gdyż
ściągnęlinasiebieklątwę.Niebędęnadalzwami,jeśliniewytępicie
wśródsiebiedotkniętychklątwą.

7,12Złamanieklątwytoświętokradztwo(6,17+);zmazaspoczywanacałejwspólnocie,przezobecnośćprzedmiotówukradzionychonasamastałasię„klątwą”.Wceluuwolnieniasięod

zmazynależywykonaćklątwęnatym,któryzawinił.

13

Powstań,oczyśćludirozkażmu:Oczyśćciesięnajutro,botak

mówiPan,BógIzraela:Rzeczyobłożoneklątwąsąwśródciebie,
Izraelu;przetonieostoiciesięwobecwrogówswoich,jeślinie
usunieciespośródsiebierzeczyobłożonychklątwą.

7,13.Oczyszczenie.Oczyszczenieobejmowałoczynności,któreprzywracałyczystośćrytualną.Polegałyonenaobmyciusięiunikaniukontaktuzprzedmiotami,którepowodowały

skalanie.Zwykleoczyszczeniestanowiłowstępdoczynnościocharakterzerytualnym.WprzypadkuIzraelitówoczyszczenieobejmowałoofiary,świąteczneobchodylubczynności,wktórych
uczestniczyłJahwe,np.wojnęlubzasięganiewyroczni.

14

Dlategojutrozranawystąpiciepokoleniami,azpokolenia,

którePanwskażelosem,wystąpiąposzczególnimężczyźni.

7,14LosemzostałwyznaczonynakrólaSaul(1Sm10,20-21),lostakżewskazałnaJonatanajakonawinnego(1Sm14,40-42).Wtymostatnimprzypadkujestwyraźne,awinnych

prawdopodobne,żeowowyznaczeniedokonujesiępoprzezlosysakralne,zapomocąktórychzasięgasięopiniiBoga(por.1Sm2,28+).Por.takżeJon1,7.

15

Ukogozaśznajdąrzeczyobłożoneklątwą,będziespalonywraz

zewszystkim,codoniegonależy,bozłamałprzymierzePanai
popełniłzbrodnięwIzraelu.

PrzestępstwoiukamienowanieAkana

16

JozuewstałwcześnieranoikazałwystąpićIzraelitom

pokoleniami.WskazanelosemzostałopokolenieJudy.

17

Następnie

kazałwystąpićrodomJudyizostałwskazanylosemródZeracha.Po
czymkazałwystąpićrodowiZeracharodzinamiizostaławskazana
losemrodzinaZabdiego,

7,17rodomJudy.Zagrec.Teksthebr.:„rodowiJudy”.—rodzinami.Wedługrkpsówhebr.,przekładusyr.iWulgaty.Teksthebr.:„poszczególnymmężczyznom”.

18

awtedykazałwystąpićposzczególnymmężczyznomzjego

rodzinyiwskazanyzostałlosemAkan,synKarmiego,synaZabdiego,
synaZerachazpokoleniaJudy.

7,14-18.Procedurawyboruzapomocąwyroczni.Wtekściebiblijnymniewspomniano,zapomocąjakiegomechanizmudokonanowyboruposzczególnychgruplubjednostek,chociażw

niektórychprzekładachdodano,żezostałyone„wskazanelosem”[BT],JednakżewIzraelulosówużywanozwyklejedyniewówczas,gdychcianodokonaćprzypadkowegowyboru.Tutaj,w
przeciwieństwiedowspomnianejsytuacji,IzraelicizasięgająwyroczniBożej,byuzyskaćJegokierownictwo/informację(zob.komentarzdoRdz24,12-21).WystąpieniupokolenialubroduprzedPanem
towarzyszyłobypytanie:„Czywinnyznajdujesięwtejgrupie?”.Jeślidokonywanotegowsposóbpodobnydostosowaniaurimitummim(zob.komentarzdoWj28,30),wyroczniaBoża
wypowiedziałabysięjedyniewówczas,gdybydoszłodozaprzeczeniazasadzieprawdopodobieństwa(np.gdybytensamwynikniepowtórzyłsiękilkarazypodrząd).NaBliskimWschodziestosowano
czasamilosywceluuzyskaniawyroczni,chociażczęściejosiąganotencelzapomocąwróżb(np.badaniawnętrznościzwierzątofiarnych,byznaleźćprzychylnelubnieprzychylneznaki).Wkontekście
obrzęduoczyszczenia,poprzedzającegoopisanytutajproces,wydajesię,żenieistniałżadenmechanizm,leczraczejbezpośrednieporozumiewaniesięzJahwe.

19

RzekłwięcJozuedoAkana:Synumój,dajchwałęPanu,Bogu

Izraela,izłóżprzedNimwyznanie.Powiedzmi:Cośuczynił?Nicnie
ukrywajprzedemną!

20

OdpowiedziałAkanJozuemu:Istotnie

zgrzeszyłemprzeciwPanu,BoguIzraela.Otocouczyniłem:

21

UjrzałemmiędzyłupempięknypłaszczzSzinearus,dwieście

syklówssrebraiprętzłotywagipięćdziesięciusyklów.Zapragnąłem
ichizabrałemje.Sąonezakopanewzieminaśrodkumegonamiotu,
asrebropodnimi.

7,21płaszczzSzinearu.Szinear—okolicapołożonawGórnejMezopotamii(dziśDżebelSindżar),wBibliijednaktermintenoznaczanaogółBabilonię(Rdz10,10;11,2;Dn1,2).Takie

znaczeniematosłoworównieżtutaj,gdyżBabiloniasłynęłazezbytku,czylichodziopłaszczluksusowy.

7,20-21.ŁupAkana.Szlachetnemetalezmiastkananejskichmiałyzostaćprzekazanenarzeczprzybytku,AkanprzywłaszczyłsobiezatemrzeczynależącedoPana.WskrytceAkana

znajdowałosię2,5kgsrebraorazok.1,3kgsztabekzłota.Przeciętnyrobotnikpotrzebowałbycałegożycianazgromadzenietakiegomajątku.Płaszczebabilońskieztegookresumiałyfrędzleibyły
upiętenajednymramieniu.Drugąpołętrzymanoprzewieszonąprzezrękę.

22

WtedywysłałJozueposłańców,którzypobieglidonamiotu,i

rzeczywiścierzeczytebyłyzakopanewjegonamiocie,asrebropod
nimi.

23

Izabralijeześrodkanamiotu,przynieślidoJozuegoido

wszystkichIzraelitówizłożylijeprzedPanem.

24

WziąłwięcJozue

Akana,synaZeracha,srebro,płaszcziprętzłoty,jegosynówicórki,

jegowoły,osłyiowce,jegonamiotiwszystko,codoniegonależało.
WszyscyIzraeliciimtowarzyszyli.IwywiedliichwdolinęAkor.

25

Jozuepowiedział:Jaknaswprowadziłeśwnieszczęście,takniech

dziśPanciebiewnieszczęściewprowadzi.IwszyscyIzraelicigo
ukamienowali,aichspaliliiobrzucilikamieniami.

7,25aichspaliliiobrzucilikamieniami.Glosa,któraodnosisiędorodzinyidodóbrAkana.
7,25.Ukamienowaniejakoformaegzekucji.Ukamienowaniestanowiwspólnotowąformęegzekucji,któranajczęściejpojawiasięwPiśmieŚwiętym.Karętęstosowanozaprzestępstwa

przeciwkocałejwspólnocie,którestanowiłypogwałcenieprzymierza(odstępstwo,Kpł20,2;czary,Kpł20,27).Wwymierzeniukarymusiałyuczestniczyćwszystkiepokrzywdzoneosoby.Ponieważnie
możnabyłoustalić,czyjkamieńzabiłskazańca,niktnieponosiłwinyzaspowodowanieśmierci.Tekstymezopotamskieniewspominająoukamienowaniu,leczotakichformachegzekucji,jakutopienie,
wbicienapal,ścięcieispalenie.

7,25.Egzekucjacałejrodziny.Karązanaruszenieklątwybyłodostaniesiępodjejdziałanie.Klątwawymagaławymazaniacałejliniirodowej.ChociażPrawozakazywałokaraniadzieciza

grzechyichrodziców(Pwt24,16),miałozarazemnaceluograniczeniepewnychkonkretnychpraktyk.NaprzykładwedługKodeksuHammurabiego,jeśliczłowiekspowodowałśmierćczyjegośsyna,
zabitemusiałozostaćjegowłasnedziecko.Innymprzykłademsąprzypadki,wktórychprawozemstykrwirozciągałosięnacałąrodzinęzabójcy.WtensposóbprawoBożenarzucałopewnerozwiązania
systemowiprawacywilnego.Wspomnianyincydentbiblijnytozdarzenieozupełnieinnymcharakterze,bowiemsamBógdokonujetutajosądzeniasprawy.Wymazaniecałejliniirodubyłokarą,którą
tylkoBógmógłwymierzyć.

26

Iwznieślinadnimwielkistoskamieni,któryjestażdodnia

dzisiejszego.IzaniechałPanswegogwałtownegogniewu.Miejsceto
otrzymałonazwędolinyAkor,ażdodniadzisiejszego.

7,26wznieślinadnimwielkistoskamieni.Pogrzebprzestępcy(por.królaAj,8,29;Absaloma,2Sm18,17);analogiczniepotraktowanopięciukrólówkananejskich(Joz10,27).
—dolinyAkor.Por.Iz56,10;Oz2,17.Nazwawyjaśnionatuprzez’akar,„przynosićnieszczęście”(w.25).DolinaAkorjestrówninąrozciągającąsięponadurwiskiemQumran;należałaona

doJudy,leczgraniczyłazziemiamiBeniamina(por.w.1+).TanazwageograficznawpłynęłanalekturęimieniaAkan:wgrec.iwtekściehebr.1Krn2,7brzmiono„Akar”.

7,26.DolinaAkor.LokalizacjadolinyAkorjestniepewna.JednązpropozycjijestEl-BuqeiależącanaPustyniJudejskiej,wodległościok.16kmnapołudniowywschódodJerozolimy,

biegnącazpółnocynapołudniebezpośrednionazachódodQumran.Niestety,miejscetowydajesiępołożonezbytdalekoodJerycha,pozatymzniewłaściwejstrony.InnebiblijnewzmiankioAkor
wskazująnagranicępomiędzyziemiamipokoleniaJudyiBeniamina(zob.Joz15,7).El-Buqeiależyzadalekonapołudnie,bymogłopasowaćdobiblijnejnarracji;zkoleimiejscepołożonewpobliżu
Jerycha/Aj/Gilgal(takiejakWadiNueima)byłobyzbytniooddalonenapółnoc.

Joz8

NowyplanprzeciwAj

1

WtedyPanrzekłdoJozuego:Niebójsięinietraćodwagi!Weź

zesobąwszystkichwojowników,powstańiwyruszprzeciwAj.Patrz:
otowydajęwtwojeręcekrólaAj,jegolud,miastoikraj.

8,1.Aj.Zob.komentarzdoJoz7,2.

2

PostąpiszzAjijegoludem,jakpostąpiłeśzJerychemijego

królem.Możeciejednakwziąćsobiełupyizwierzęta.Przygotuj
zasadzkęnamiastoodtyłu.

8,2.Zasadzka.StrategiawojennastosowanaprzezIzraelitówczęstomieścisięwgranicachwojnypodjazdowej,cechującejsięraczejniespodziewanymatakiemzzasadzki,pozorowanym

odwrotem,podstępnymzwabieniemwroga,przeniknięciemdoszeregównieprzyjacielaitd.,zamiastoblężeniemlubstawaniemdootwartejbitwy.Otym,żetakataktykawojennabyłastosowanana
BliskimWschodzie,wiemyztekstówzMari(XVIIIw.przedChr.),zegipskiegopapirusuAnastasi(XIIIw.przedChr.)oraztekstówśrodkowoasyryjskich(Xw.przedChr.).

3

PodniósłsięwięcJozuezewszystkimiwojownikami,by

wyruszyćprzeciwAj.JednocześniewybrałJozuetrzydzieścitysięcy
dzielnychwojownikówiwysłałichnocą,

8,3.Trzydzieścitysięcydzielnychwojowników.30000wojowników,posłanychprzeciwkomiastu,któremiałoniewięcejniżkilkusetżołnierzy,wydajesięwygórowanąliczbą.Z

pewnościątakaliczbawojownikówbyłabyniepraktycznadoprzeprowadzeniaskutecznegoatakuzzaskoczenia.Wwersecie25czytamy,żeIzraelicizabili12000mieszkańcówAj.GdzieindziejAj
ukazanojakomałemiasto,wktórymmieszkałoniewielumężczyzn(Joz7,3).JeśliAjbyłomniejszeodJerycha,liczbajegomieszkańcówmogłanieprzekraczaćtysiąca.Wszystkotowskazuje,żesłowo,
któreprzetłumaczonotutajjako„tysiąc”,powinnobyćrozumianewalternatywnymznaczeniujako„drużyna”lub„oddział”.Sugerowano,żezamiastpodawaćkonkretnąliczbę,tekstbiblijnywskazuje,
iżkażdepokoleniewystawiłooddziałoliczbiewojownikówodpowiadającejjegoliczebności.Wpóźniejszymokresiehistorycznymprzyjęto,żeoddziałtakiposiadastandardowo1000wojowników,
tutajjednakwkażdymoddzialemogłobyćtylkodziesięciu.PodczaspierwszegoatakunaAj,opisanegowJoz7,4-5,kiedydowalkiposłanotrzy„tysiące”idoszłodomasakryIzraelitów,poległo
jedynie36znich.WlistachzAmarnykrólowiepaństw-miastbłagająEgiptoposłanie10lub12żołnierzy,bywzmocniliichwojska.NatemattrudnościzwiązanychzokreśleniemliczbyIzraelitówzob.
komentarzdoWj12,37.Natematanalizydużychliczb,októrychwspominanarracjabiblijna,zob.komentarzdo2Krn11,1;13,2-20.

4

dającimnastępującyrozkaz:Uważajcie!Przygotujciezasadzkę

namiastoodjegotyłu,aleniezbytdalekoodmiasta,ibądźcie
wszyscywpogotowiu.

5

Jazaśicałyludzemnąprzyciągniemypod

miasto.Gdyoniwyjdąprzeciwnam,jakzapierwszymrazem,
rzucimysiędoucieczkiprzednimi.

8,5oni.Takteksthebr.WBJ:„ludziezAj”,zagrec.

6

Onibędąnasścigaćiwtensposóbodciągniemyichdalekood

miasta,gdyżpomyślą:Uciekająprzednamijakzapierwszymrazem.I
będziemyuciekaćprzednimi.

8,6Ibędziemyuciekaćprzednimi.Takteksthebr.WBJpominiętezagrec.jakoglosapowstaławskutekdittografiizw.5.

7

Awtedywyjdzieciezzasadzkiizajmieciemiasto.Pan,Bóg

wasz,oddajewwaszeręce.

8

Gdyzaśzajmieciemiasto,spalicieje.

UczyńciewedługsłowaPana.Otodałemwamrozkaz.

ZasadzkanaAjizajęciemiasta

9

Jozuewysłałich,aoniudalisięnamiejscezasadzkiizatrzymali

sięmiędzyBeteliAj,nazachódodAj;Jozuezaśspędziłtęnocwśród
ludu.

8,9.Betel.Dowersetu17,wktórymmieszkańcyBetelprzyłączająsiędopościgu,tekstbiblijnyokreślaBeteljakomiastoleżącewokolicy.WKsiędzeJozuegoniemawzmiankio

zniszczeniuBetel,chociażjegokrólzostałwymienionywśródwładcówpokonanychprzezIzraelitów(Joz12,16).WKsiędzeSędziówmiastozostałozaatakowaneprzezpokolenieJózefa.Betel
utożsamiasięzwyklezBeitin,położonymwodległościponad16kmnapółnocodJerozolimyiok.2,3kmnawschódodet-Tell,miejscatradycyjniewskazywanegojakoAj.Wokresieśrodkowego
brązuznajdowałosiętamważnemiastowarowne,zachowałysięteżśladyjegodwukrotnegozniszczeniawtymokresie(1550-1200przedChr.).Niektórzybadaczewysuwaliwątpliwości,czyBeitinto
starożytneBetel,trudnobowiemwskazaćwokolicymiejsce,którenadawałobysięnalokalizacjęAj(zob.komentarzdoJoz7,2).GłównąalternatywąjestBireh,leżące1,6-3,2KrnodBeitin.

10

Awstawszywcześnierano,dokonałprzegląduluduiwrazze

starszymiIzraelanaczelepoprowadziłludprzeciwAj.

11

Wszyscy

wojownicy,którychmiał,poszliwgóry,przybylipodmiastoi
rozłożylisięobozempopółnocnejstronieAj.MiędzynimiiAjbyła
dolina.

12

Następniewziąłokołopięciutysięcyludziiumieściłichjako

zasadzkęmiędzyBeteliAj,odzachodniejstronymiasta.

8,12Tuliczbabardziejprawdopodobnaniżtrzydzieścitysięcyzw.3.

13

Ludrozłożyłsięobozemnapółnocodmiasta,ajegoczęść

ostatnianazachódodmiasta.Jozuezaśspędziłtęnocwśrodku
doliny.

8,9-13.Zajmowaniepozycjiprzedbitwą.Szesnastokilometrowymarszoddziału,którymiałzaatakowaćAjzzasadzki,Izraeliciodbylipodosłonąnocy.Zajęlipozycjenazachódodmiasta

(JerychoiGilgalleżałynawschódodAj).Głównesiłypomaszerowałynastępnegorankanazachód,przezWadiel-Asas,irozłożyłysięobozemnawzgórzuznajdującymsiępopółnocnejstronieAj.
GdywojownicyAjopuścilimiasto,wojskaIzraelitówruszyłynawschód,wracającdobazyiumożliwiającprzeprowadzenieatakuzzasadzki.

14

GdytoujrzałkrólAj,wyruszyłpośpieszniezewszystkimi

swoimiludźmidobojuprzeciwIzraelowinazboczu,naprzeciw
Araby.Niewiedziałjednak,żezasadzkęprzygotowanonazachódod
miasta.

8,14nazboczu.Lekturamorâdnazasadziedomysłu(por.7,5).Hebr.moed,„miejscespotkania”.

15

AwtedyJozueicałyIzraeludali,żesąpobici.Uciekaliwięc

drogąkupustyni.

16

Wtedyzwołanowszystkichludzizmiasta,aby

puścilisięwpogońzanimi,alegdyścigaliJozuego,oddalalisięod
miasta.

17

AwAjiwBetelniepozostałnikt,ktobyniewyruszyłza

Izraelitami.Zostawilimiastootwarte,aścigaliIzraela.

8,17(iwBetel).Wgrec.pominiętejakoglosa.

18

WtedyrzekłPandoJozuego:Podnieśzakrzywionynóż,który

trzymaszwręce,przeciwAj,gdyżdajęjewtwojeręce.Ipodniósł
Jozuezakrzywionynóż,którytrzymałwręce,przeciwmiastu.

8,18Podnieśzakrzywionynóż.Toniejestzwykłysygnał,alegestsamwsobieskuteczny,podobniejakgestMojżeszawWj17,9.11.
8,18.Oszczep.WczasachJozuegooszczepskładałsięzmetalowegogrotaosadzonegonakrótkimdrewnianymdrzewcu.Późniejpojawiłsięoszczep,którymciskanozapomocą

przymocowanejdoniegopętli,bynadaćmuruchobrotowy,zwiększyćzasięgicelnośćrażenia(takichoszczepówjednaknieużywanojeszczewowymokresie).Wieluuczonychsugerowało,żebroń
opisanawtekściebiblijnymniebyłaoszczepem,leczdobrzeznanymzakrzywionymmieczemokształciesierpa(mieczemsierpowym;natematopisuzob.komentarzdoJoz6,21).

19

Izaledwierękęwyciągnął,ludzie,którzybyliwzasadzce,

pośpieszniewyszlizukrycia,przybieglidomiasta,zajęlijeiodrazu
podpalili.

Rozmiaryklęski

20

GdyzaśobejrzelisięludziezAj,spostrzegli,jakdympodnosi

sięzmiastakuniebu.Niebyłomożnauciekaćaniwtę,aniwtamtą
stronę,atymczasemlud,któryuciekałnapustynię,zwróciłsię
przeciwścigającym.

21

SkoroJozueicałyIzraelujrzeli,żeludziez

zasadzkizajęlimiastoiżedymzmiastawznosisięwgórę,odwrócili
sięiuderzylinaludzizAj.

22

Drudzywyszlizmiastanaprzeciwnichi

ludziezAjznaleźlisięwśrodkuIzraelitów,mającichpojednejipo
drugiejstronie;takzostalipobici,żeniktznichniezostałprzyżyciu
aninieuciekł.

23

KrólaAjschwytanożywcemiprzyprowadzonodo

Jozuego.

24

GdyIzraelicipobilimieszkańcówAjnaotwartympolu,na

pastwisku,poktórymichścigano,igdywszyscyoniażdoostatniego
polegliodmiecza,całyIzraelzwróciłsięprzeciwAjiporaziłje
ostrzemmiecza.

25

Ogółempoległychtegodnia,mężczyznikobiet,

byłodwanaścietysięcy,czyliwszyscymieszkańcyAj.

8,25.Dwanaścietysięcypoległych.Przypuszczalniechodziodwanaścieoddziałów.Zob.komentarzdoJoz8,3.

Miastoobłożoneklątwąnazawsze

26

Jozuezaśniecofnąłręki,wktórejtrzymałzakrzywionynóż,

dopókiniezgładzono,naskutekobłożeniaklątwą,wszystkich
mieszkańcówAj.

27

Tylkobydłoiłupyztegomiastarozdzielilimiędzy

siebieIzraelicizgodniezpoleceniemPanadanymJozuemu.

28

AJozue

spaliłAjiuczyniłzniegorumowiskonawieki,pustkowieażdodnia
dzisiejszego.

8,28.Spaleniemiasta.WEt-Tellniemaśladówzniszczeniaprzezogieńwokresiepóźnegobrązu,nicniewskazujerównież,żespaleniuuległaosadazokresużelaza.Zob.omówienie

problemówarcheologicznychzwiązanychzAjwkomentarzudoJoz7,2.

29

KrólaAjpowiesiłnadrzewie,ażdowieczora.Ozachodzie

słońcarozkazałJozuezdjąćjegotrupazdrzewa,poczymrzuconogo
uwejściadobramymiejskiejiwzniesiononadnimwielkistos
kamieniwidocznyażdodniadzisiejszego.

8,29powiesiłnadrzewie,ażdowieczora.Tosromotnepotraktowanie,częstopraktykowanenawrogupojegośmierci(por.10,26-27),byłoznakiemhańby.Zwyczajtenznałytakżeinneludy

(por.1Sm31,10).WedługprawawPwt21,22-23skazanychnapowieszenienadrzewietrzebabyłozdjąćprzednocą,doczegonawiązaniewJ19,31.

8,29.Powieszeniekróla.WJoz10,26królowiezostalistraceni,anastępniepowieszeni,cowskazuje,żepowieszenieniebyłometodąegzekucji,leczsposobempotraktowaniaciał

skazańców(zob.2Sm21,12oraz1Sm31,10).Wieluuczonychsądzi,żechodzitutajowbicienapal-zwyczajpraktykowanypóźniejprzezAsyryjczykówiPersów.Ciałaskazańcówbyłysporadycznie
wystawianenawidokpublicznyrównieżprzezEgipcjan.Takiepostępowaniestanowiłowyrazostatecznegoupokorzeniaizbezczeszczenia(zob.Iz14,19-20;Jr7,33;8,1-3),bowiemwiększośćludów
starożytnychwierzyła,żeodpowiedni,przeprowadzonywewłaściwymczasiepochówekdecydujeojakościżyciapośmiertnego.Zob.komentarzdo1Krl16,4.WEposieoGilgameszuEnkidu,
powróciwszyzeświataumarłych,opowiadaGilgameszowi,żeten,ktoniezostałwłaściwiepogrzebany,niemawytchnieniapośmierci,orazżezmarliniemającykrewnych,którzybysięonich
troszczyli,żywiąsięjedynieodpadkamiwyrzucanyminaulicę.Babilońskieprzekleństwowiążepogrzebzpołączeniemduchazmarłegozjegoumiłowanymi.Wiemy,żenawetIzraeliciwierzyli,że
właściwypochówekwypływanażyciepośmiertneczłowiekai,podobniejakichsąsiedzi,grzebaliukochanychzmarłychzprzedmiotami,któremiałyimułatwićżycieprzyszłe-najczęściejz
ceramicznyminaczyniami(napełnionymipożywieniem)orazbiżuterią(mającąodstraszaćzłemoce);czasamidołączanorównieżnarzędziaiprzedmiotyosobiste.

8,29.Wzniesieniewielkiegostosukamieni.KopcepogrzebowewystępowałypowszechniewPalestynieok.2000przedChr.,główniewpołudniowejczęściNegebuiSynaju-naziemi

suchejikamienistej.Kananejskiegrobypochodząceztegookresutowykutewskalegrobowcewielokrotnegoużytku,wktórychchowanociaławszystkichczłonkówrodu.Zwykleznajdowałysięoneu
podnóżapionowychścianskalnych.

OłtarznagórzeEbaliczytaniePrawa

30

WtedyJozuezbudowałołtarzdlaPana,BogaIzraela,nagórze

Ebal,

8,30-35Tewiersze,będąceprzerwąwopowieściachopodboju(w9,6JozuepozostajejeszczewoboziewGilgal),pochodząodredaktora,któregozainspirowałyrozdz.11,27i31Pwt.

Wiersze,ojakichmowa,zostałybyćmożewłączonewmiejscejakiejśwcześniejszejwzmiankioBetel,którejtusięoczekuje,ponieważmiejscetoleżywpobliżuAj,usuniętojednakwszystko,co
mogłobysięwydawaćuznaniemprawdziwościsanktuariumpotępionegowpóźniejszychczasach.

8,30.Funkcjaołtarza.Wydajesię,żeołtarz,októrymtutajmowa,niemiałbyćbudowląstałą(innypowódużyciadojegobudowynieociosanych,polnychkamieni),leczżewzniesionogo

zmyśląotejjednejuroczystości.Złożononanimofiarycałopalne(uwielbienia)ibiesiadne(zob.komentarzdoKpł3)-wtekścieniemawzmiankioofiarachoczyszczeniaanipojednania.

31

jakrozkazałMojżesz,sługaPana,Izraelitom,jaknapisanow

księdzePrawaMojżesza:Ołtarzzkamieninieociosanych,którychnie
obrabiałożelazo.NanimzłożonoPanuofiaryuwielbieniaibiesiadne.

8,30-31.WspółczesneodkryciaarcheologicznewEbal.Niektórzyarcheolodzyuważają,żeudałosięodnaleźćruinyołtarzanagórzeEbal.Sądzą,żejesttobudowlawzniesionanajednym

zwierzchołkówgóry,opowierzchni7,5x10,5m,zmuramioszerokości1,5miwysokości2,7m,wykonanaznieociosanychkamieni.Wewnątrzwypełnionajestziemiąipopiołem,zaśnajejszczyt
prowadzispecjalnynasyp.Budowlaotoczonajestdziedzińcem.Wpobliżuodnalezionokościzwierząt.Fragmentyceramiczne,któretamodkryto,datowanesąna1200przedChr.

8,31.Ołtarzzkamienisurowych,nieociosanychżelazem.PodanetutajpoleceniaodpowiadajązapisanymwWj20,25.Narzędziażelaznewykorzystywanebyłydoociosywaniakamieni-

nadawaniaimkształtu,któryuczyniłbybudowlębardziejtrwałą.OłtarzewykonanezciosanegokamieniaodkrytowJudzie(najlepszymprzykłademjestołtarzzBeer-Szeby).Ołtarz,októrymtutaj
mowa,niemiałbyćzwiązanyzprzybytkiem-odróżnieniumogłosłużyćwykonaniegoznieociosanychkamieni.

32

JozuesporządziłtamżenakamieniachodpisPrawa,które

MojżeszspisałdlaIzraelitów.

8,32.Prawozapisanenaolbrzymichkamieniach.KodeksHammurabiegozostałwyrytynastelizdiorytuowysokości2,5m.Wystawionojąnawidokpubliczny,bywszyscymogliją

widziećiodczytywaćzapisanenaniejprawa.Królewskieinskrypcjeustawianozwyklewważnychmiejscach.Wnaszejkulturzetablicepamiątkoweumieszczasięnakamieniachnagrobnych,fasadach
domóworazwróżnychmiejscachoznaczeniuhistorycznym.Czynisięto,byludziejewidzieli,zwracalinanieuwagęizapamiętali,czegodotyczą.Wprzeciwieństwiedotegodokumentytraktatowez
BliskiegoWschoduznajdowałysięczęstowświętychmiejscach,którebyłyniedostępnedlaludu.Celemtakiegopostępowaniabyłozłożeniespisanegoprzymierzaprzedobliczembogów-świadków
jegozawarcia.Natematdodatkowychinformacjidotyczącychkamienigranicznych/miedzorazdokumentówprzyznającychwłasnośćziemizob.komentarzdo1Sm7,12.

33

NastępniecałyIzraelijegostarsi,zwierzchnicyluduisędziowie

stanęlizjednejidrugiejstronyarkinaprzeciwkapłanówilewitów
niosącychArkęPrzymierzaPańskiego,zarównoprzybysz,jak
tubylec,połowapostroniegóryGarizim,adrugapołowapostronie
góryEbal,jakjużuprzedniozarządziłMojżesz,sługaPana,aby
pobłogosławićludIzraela.

8,33ScenatarozgrywasięnazachódodSychem,nadktórymodpółnocywznosisięgóraEbal,aodpołudniaGarizim.Natejostatniejstanie—byćmożejużzaczasówNehemiasza—

schizmatyckaświątyniaSamarytan.SprofanujejąAntiochEpifanes(2Mch6,2;por.5,23).JezuszrobialuzjędotegokultuwJ4,21.

34

NastępnieJozueodczytałwszystkiesłowaPrawa,

błogosławieństwoiprzekleństwo,wszystkodokładnie,jaknapisanow
księdzePrawa.

8,34.Publiczneodczytanie.Wkulturach,wktórychwieluludziniepotrafiłoczytaćipisać,igdziedosłownieniktniemógłprzechowywaćwdomudokumentówpisanych(poza

podstawowymidokumentamirodzinnymi),publiczneodczytywanieważnychtekstówreligijnych,kulturowychlubpolitycznychbyłoczynnościąodoniosłymznaczeniu.Wkilkuchetyckich
dokumentachtraktatowychzawartajestklauzula,nakazującapubliczneodczytywanieichcopewienczas-wjednymztekstównakazujesięczynienietegotrzyrazydoroku,winnychpojawiasięmniej
precyzyjnewskazanie„zawszeiustawicznie”.

35

NieopuściłJozueanijednegopoleceniadanegoprzez

Mojżesza,aleodczytałjewobeccałegozgromadzeniaIzraela,w
obecnościkobiet,dzieciiprzybyszów,którzywśródnichciągnęli.

Joz9

PodstępGibeonitów

1

GdydowiedzielisięotymkrólowiezamieszkalizaJordanem,na

wzgórzu,nanizinieiwzdłużbrzeguWielkiegoMorzaażdoLibanu:
Chittyci,Amoryci,Kananejczycy,Peryzzyci,ChiwwiciiJebusyci,

9,1.Sytuacjapolitycznawokresiepóźnegobrązu(1550-1200przedChr.).Epokapóźnegobrązubyłaokresempolitycznejrównowagipomiędzygłównymimiędzynarodowymi

mocarstwami.PrzezwiększączęśćtegookresuEgiptsprawowałkontrolęnadPalestyną,próbującobjąćtąkontroląrównieżobszarSyrii,naktórymkrzyżowałysięważneszlakilądoweimorskie.Drugą
znaczącąpotęgąwtymregioniebyłakoalicjaHurytów,znanajakopaństwoMitanni,położonaszerokimłukiemnapółnocy,międzyTygrysemaMorzemŚródziemnym.Wrazzeschyłkiemiostatecznym
upadkiemMitanni(około1350przedChr.)corazwiększegoznaczenianabierałaAsyria,zajmującapoczątkowoobszarwzdłużgórnegobieguTygrysuiostateczniesięgającadoEufratu.Imperium
ChetytówwykorzystałoupadekpaństwaMitannii,byposzerzyćsferęswychwpływównapołudnie,obejmującnimiAnatolię,irywalizowaćzEgiptemokontrolęnadważnymszlakiem,łączącym
morskieportyFenicjizośrodkamihandlowymipołożonyminadEufratem.WcałymtymokresiepołudniowaBabiloniaznajdowałasiępodkontroląKassytów.Wzmaganiachowładzęuczestniczyły
wszystkiewymienionepaństwazwyjątkiemniewielkichpaństw-miastnatereniePalestyny,któreniemogłymiećnadzieinaodegraniepolitycznejroli.Regiontenmiałjednakważneznaczenie
strategiczne,znajdowałysiętambowiemwładzeadministracyjneorazzapasowegarnizonyegipskie.Cowięcej-tamtędyprzebiegałynadaljedyneszlakilądowewiodącedoizEgiptu.

9,1.ListyzAmarna.ArchiwumlistówzAmarnazawieraniemalczterystapismstanowiącychkorespondencjęmiędzykananejskimikrólamipaństw-miastaegipskimifaraonami

AmenhotepemIIIiEchnatonem,pochodzącąz1.poi.XIVw.przedChr.DokumentyteodnalezionowTellel-Amarna,stolicyfaraonaEchnatona,położonymnadbrzegiemgórnegoNilu,około320km
napołudnieodKairu.Korespondencjadostarczabezcennychinformacjinatematówczesnejsytuacjipolitycznej.KrólowiemaleńkichpaństewekKanaanuniewielesięprzejmowalimiędzynarodową
rywalizacjąowładzę,opisanąwpoprzednimkomentarzu.BardziejniepokoiłaichgroźbazestronyHabiru(zob.następnykomentarz),któraskłaniałaichdoprośbyopomocEgiptu.WlistachzAmarna
wyrażająoniniepokój,żeróżniczołowiwładcytegoregionumogąprzejśćnastronęwrogaisprzymierzyćsięzHabiru.Takisojuszstanowiłbywielkąpokusęwkontekściezaniedbywaniasojuszników
przezówczesnyEgipt.PodobnątroskęmożnadostrzecwzwiązkuzpodbojemKanaanuprzezIzraelitów.Królowiepaństw-miastbylibardzozaniepokojeni,widząc,jaknieprzyjacieluzyskujekontrolę
nadkolejnymiufortyfikowanymimiastami.

9,1.Habiru.NazwaHabiru/Apiru,pojawiającasięwponad250starożytnychdokumentachpochodzącychzIItysiącleciaprzedChr.,zobszaruodEgiptupoAnatolięidalej,nawschód,aż

doEufratu,oznaczaludziwyzutychzziemi.WwielulistachzAmarnakrólowieKanaanuprosząEgiptowysłaniedodatkowychoddziałów,bypomogłyimwwalcezHabiru,którzystanowilicoraz
większezagrożenie.IzraelicizostalibyzpewnościązaliczenidoHabiru,możliweteż,żesłowo„Hebrajczyk”wniektórychznaczeniachpochodziwłaśnieodHabiru(zob.komentarzdoRdz14,13iWj
21,2).Szerokiobszargeograficzny,naktórymHabirupojawiająsięw1.poi.IItysiącleciaprzedChr.,gdyIzraeliciznajdowalisięwEgipcie,uniemożliwiałączenietegoterminuwyłącznieznimi.

2

sprzymierzylisięzesobą,bywalczyćwspólnieprzeciw

JozuemuiIzraelitom.

3

RównieżmieszkańcyGibeonudowiedzielisię,

coJozueuczyniłzmiastamiJerychemiAj,

9,3Całośćtejopowieścinosiwyraźniepiętnoredakcjideuteronomistycznej,którajednakwykorzystujestaretradycje.Niemożnaichjednoznacznieodgraniczyć,niemniejichpochodzenie

jestzcałąpewnościąbeniaminickie.—„Gibeonici”mieszkalinietylkowGibeonie(el-Dżib,napółnocnyzachódodJerozolimy),aleiwtrzechinnychpobliskichmiastachwspomnianychww.17.
Stanowilionienklawęniekananejskąwkraju(por.w.7;11,19),cotłumaczy,dlaczegonieprzystępujądokoalicjiantyizraelskiej,leczprzeciwnie—szukająprzymierzazIzraelem.Istnienietakiego
przymierza,itodawnego,wynikazcałąpewnościązopowieści2Sm21,gdzieDawidprzyznajeimprawodozadośćuczynieniazawcześniejdoznanekrzywdy.Prezentacjategofaktuodsłaniatupewien
kłopotnaturyteologicznej:tegorodzajutraktatniezgadzałsięprzecieżzregułamiświętejwojny(por.6,17+),regułytejednakniedotyczyłygrupludnościniepochodzącychzKanaanu.Stądzabawna
historiaoprzebiegłościGibeonitów:złożonaimprzysięganiemogłaprzecieżbyćzłamana.

9,3.Gibeon.MiastoGibeonjestzwykleutożsamianezewspółczesnymEl-Dżibpołożonymwodległości9,5kmnapółnocnywschódodJerozolimyi11,5kmnapołudniowyzachódodAj.

Pracearcheologiczneprowadzonewtymrejoniedoprowadziłydoodkryciapodwójnegosystemuwodnegodatowanegonaokresbiblijnychsędziów.Wskładwcześniejszegowchodziwydrążonew
wapieniuprzejściesięgającenagłębokość10,5m(zstępowanodoniegoschodamiwijącymisięspiralniewzdłużmuru),prowadzącedotunelu,któryumożliwiałmieszkańcomdostępdoźródełwodyu
stópwzgórza.Drugisystem,zbudowanywokresiepóźniejszym,zawieratunelzeschodkamiprowadzącydoinnego(bardziejpewnego)źródła.Starożytnysystemwodnyjestmocnymargumentem
przemawiającymzatym,żemiejscetojeststarożytnymGibeonem,zachowałysiębowiemwzmiankioznanym„stawiegibeońskim”(zob.2Sm2,13).Przypuszczenietopotwierdzadodatkowo
odnalezienieuchwytównaczyńglinianychzestemplemzawierającymnazwętegomiasta(należyzaznaczyć,żeodkrytorównieżuchwytyzpieczęciamiinnychmiast,comożnawyjaśnićgłównym
zajęciemGibeonu:eksportemwina).Odnaleziononiewielepozostałości,któremożnadatowaćnaczasypodbojuKanaanu,jednakpracearcheologiczne(zkońcalat50.)prowadzonebyłynabardzo
ograniczonymobszarze.WzmiankioGibeoniepojawiająsięrównieżwkilkuźródłachpozabiblijnych.FaraonSzeszonkI(schyłekXw.przedChr.)dodałGibeondolistymiastzdobytychpodczas
wyprawywojennejdoPalestyny.

4

ipostanowiliużyćpodstępu.Wybralisięwdrogęizaopatrzyli

sięwzapasypodróżne,iwzięlinaswojeosłystareworyizużyte
bukłakinawino,podarteipowiązane.

9,4zaopatrzylisięwzapasypodróżne.Lekturawajjictajjadunazasadziedomysłu(por.w.11-12).Teksthebr.:wajjictajjaru,coniezrozumiałe.
9,4.Wykorzystaniepodstępu.Chociażniesąznaneinneprzykładyzastosowaniapodobnegopodstępu,literaturastarożytnadostarczalicznychprzykładównieuczciwościioszustwpodczas

zawieraniatraktatów.

5

Nanogachmielizdarteipołatanesandały,anasobie–znoszone

szaty.Całyichchleb,którymielinapożywienie,byłsuchyi

pokruszony.

6

WtakimstanieprzybylidoJozuegoidoobozuwGilgal

irzeklidoniegoidomężówizraelskich:Przybywamyzdalekiego
kraju;zawrzyjcieznamiprzymierze.

7

Leczmężowieizraelscy

odpowiedzieliChiwwitom:Amożewśródnasmieszkacie?Czyżwięc
możemyzawieraćprzymierzezwami?

9,7.Chiwwici.ChiwwicisączęstomylenizChorytami,obydwunazwużywasięzamiennie,zaśChiwwitówiHurytówokreślasięrównieżmianemHurytów.Hurycibyliludem

indoeuropejskim,którystworzyłpolitycznepaństwoMitanni,istniejącewlatach1500-1350przedChr.(zob.komentarzdoJoz9,1natematsytuacjipolitycznejwokresiepóźnegobrązu).Pewnepisma
stanowiącekorespondencjępomiędzyHurytamizMitanniaEgipcjanamizachowałysięwarchiwachzAmarny.Hurycistanowilijednązgłównychgrupetnicznych,wchodzącychwskładimperium
chetyckiego,orazgłównągrupęmieszkańcówmiastaNuzi.WdokumentachegipskichpochodzącychztegookresuKanaanjestczęstookreślanyjakoziemiaHurm.

8

OnizaśodpowiedzieliJozuemu:Jesteśmytwoimisługami.

Jozuezapytałich:Kimjesteścieiskądprzybywacie?

9

Oniodrzekli:Z

ziemibardzodalekiejprzybywajątwoisłudzy,wimięPana,Boga
twojego.UsłyszeliśmybowiemoJegosławieiwszystkim,couczynił
wEgipcie,

10

orazowszystkim,couczyniłdwomkrólomamoryckim

panującymzaJordanem,Sichonowi,królowiCheszbonu,iOgowi,
królowiBaszanuwAsztarot.

9,10.SichoniOg.NiesąznanepozabiblijneźródłazawierającewzmiankinatematSichonaiOga.BylitokrólowieamorejscypokonaniprzezIzraelitówwZajordaniu.Natemat

dodatkowychinformacjizob.komentarzdoLb21,21-35.

9,10.Asztarot.AsztarotwskazujesiętutajjakostolicęBaszanu.Miastotozajmujepoczesnemiejscewtekstachegipskichpochodzącychztegookresu,wkorespondencjizAmarny(jako

miastorządzoneprzezAjjaba)orazwpóźniejszychdokumentachasyryjskich.Niektórzybadaczesądzą,żewzmiankaoAsztarotpojawiasięrównieżwstarożytnymtekściezUgarit,jakomiejscu
panowaniabogaEla.Miasto,obecnieznanepodnazwąTellAsztarah,leżynadrzekąJarmuk,wodległościok.8kmnawschódodJezioraGalilejskiego.

11

Wobectegonaszastarszyznaiwszyscymieszkańcynaszego

krajupowiedzielinam:Weźciezesobążywnośćnadrogę,wyjdźcie
imnaprzeciwipowiedzciedonich:Jesteśmywaszymisługami,
zawrzyjciewięcznamiprzymierze.

12

Otonaszchleb:byłjeszcze

ciepły,gdybraliśmygozdomównaszychnadrogę,wdniu,wktórym
wyszliśmy,bywasspotkać,aototerazsuchyipokruszony.

13

Ate

bukłakinawinobyłynowe,gdyśmyjenapełniali,aotopopękały;
naszeszatyinaszesandałyzupełniesięzdarływdalekiejpodróży.

Zawarcieprzymierzaiodkryciepodstępu

14

Mężowiespróbowaliichzapasówpodróżnych,leczwyroczni

Pananiepytali.

9,14Mężowie.Takteksthebr.WBJ:„książęta”,zagrec;takrównieżteksthebr.ww.15.—ZgadzającsięnaspożyciezapasówGibeonitów,książętaIzraelatymsamymzawarliznimi

przymierze(Rdz31,46n).

9,14.PytaniewyroczniPana.Panaradzonosięzapomocąwyroczni.WIzraeluużywanowtymcelutakichprzedmiotówjakurimitummim.Zob.komentarzdoJoz7,14-18.

15

ZgodziłsięwięcJozuenapokójznimiizawarłznimi

przymierze,zapewniającimżycie,aksiążętaspołeczności
potwierdzilijeprzysięgą.

9,15społeczności.BJ:„wspólnoty”.Wtekściehebr.użytotuterminutechnicznegooznaczającegozgromadzenieIzraela,którysięzebrałwjednymmiejscuwcelusprawowaniakultulubby

załatwiaćjakieśwspólnesprawy(por.1Krl12,20;Sdz20,1;Joz22).

16

Trzydniupłynęłyodzawarciategoprzymierza,gdyusłyszano,

żebyliludemsąsiednimimieszkaliwśródIzraela.

17

Wyruszyli

synowieIzraelazobozuipotrzechdniachprzybylidoichmiast.
Miastamiichbyły:Gibeon,Kefira,BeerotiKiriat-Jearim.

9,17.MiastaGibeona.Dwaztrzech[BT:czterech]miastGibeonamożnazlokalizowaćzpewnymstopniempewności.KefiratodzisiejszeChirbetel-Kefira,położonewodległościok.9km

nazachódinieconapołudnieodGibeonu.Kiriat-Jearim,oddaloneokilkakilometrównapołudnieodKefiry,todzisiejszeTellel-Azar.Sądzisię,żeBeerotnależyposzukiwaćnapółnocodKefiry,w
okolicachBetel/Aj;byćmożemiastotoznajdowałosięwmiejscudzisiejszegoEl-BirehlubNebiSamwil.

18

Izraelicinienatarlinanich,ponieważksiążętaspołeczności

przysięgliimnaPana,BogaIzraela.Alecałaspołecznośćszemrała
przeciwksiążętom.

9,18.Wiążącycharakterprzysięgi.Wkulturze,wktórejwierzonowdziałaniebogów,zaśbóstwauważanozapotężneibudzącelękistoty,przysięgimiałybardzopoważnycharakter.

Przysięgamogłazostaćzłagodzona(Kpł27;Lb30),wiązałajednakczłowieka,któryjązłożył,podgroźbązemstybogów.Jeśliprzysięganiezostaładotrzymana,imięboga,któregowezwanopodczas
jejskładania,stawałosiępozbawionewartościimocy.PanującywXIVw.przedChr.chetyckikrólMursiliswojnęiplagęinterpretowałjakowynikzłamaniatraktatów,którezostałyprzypieczętowane
przysięgą.To,żeJozuemiałsłuszność,traktująctęprzysięgęjakorzeczświętą,potwierdzatekstz2Sm21,wktórejzostałaonazłamana,cospowodowałoprzerażającekonsekwencje.

Gibeonicibędąsłużyćprzyświątyni

19

Wszyscyksiążętaoświadczyliwobeccałejspołeczności:Skoro

złożyliśmyimprzysięgęnaPana,BogaIzraela,przetoniemożemyim
uczynićkrzywdy.

20

Takwięcchcemyznimipostąpić:musimy

darowaćimżycie,abyniespadłnanasgniewzpowoduprzysięgi,
którąimzłożyliśmy.

9,20musimydarować.BJ:„Zostaw”.L.poj.wtekściehebr.sprawiatrudności.Możnaprzypuszczać,żemowaskierowanado„całejwspólnoty”zostałaprzerwanajakimśzdaniem

adresowanymosobiściedoJozuego.

21

Wtedyzapewniliichksiążęta,żezostanąprzyżyciu,alebędą

rąbaćdrzewainosićwodędlacałejspołeczności.Gdyksiążętaimto
oświadczyli,

22

zawezwałichJozueirzekłim:Dlaczegooszukaliście

nas,mówiąc:Mieszkamyodwasbardzodaleko–podczasgdy
mieszkaciewśródnas?

23

Dlategobędziecieprzeklęciidlategoniktz

wasnieprzestaniebyćniewolnikiem,drwaleminoszącymwodędla
domuBogamojego.

9,23Gibeonitów,związanychzktórymśsanktuarium,byćmożezwyżynąGibeonu(1Krl3,4),nienależyutożsamiaćzniewolnikamiświątyni(Ezd2,43.55)—powstanietejinstytucji

EzdraszwiążezDawidem.Narzuconoimniższystatusspołeczny(por.Pwt29,10),októryzresztąsamiprosili(w.11)iktórypoczątkowoniebyłżadnąkarą.

24

WtedydaliJozuemutakąodpowiedź:Słudzytwoidokładniesię

dowiedzieliotym,corozkazałPan,Bógtwój,swemusłudze,
Mojżeszowi:oddaniewamcałejtejziemiiwytraceniewszystkich
mieszkańcówkrajusprzedwaszegooblicza.Obawiającsięwięc
bardzoonaszeżycie,postąpiliśmywtenwłaśniesposób.

25

Jesteśmy

terazwtwoimręku:uczyńznamito,cowydajecisiędobreisłuszne.

26

IJozuetakpostąpiłznimi.WybawiłichzrąkIzraelitów,żebyich

niepozbawiliżycia.

9,26Saulzerwałtenpakt,copociągnęłozasobąkoniecznośćodpokutowania,atouzyskalizaczasówDawida(2Sm21,1-14)

27

WówczasuczyniłichJozuedrwalamiinoszącymiwodędla

całejspołecznościidlaołtarzaPańskiego,ażpodzieńdzisiejszy,na
każdymmiejscu,które[Pan]wybierze.

9,27.Drwaleinoszącywodę.Utrzymanienieprzerwaniepłonącegoświętegoogniaorazodpowiedniejilościoczyszczającejwody,którąstaletrzebabyłowymieniać,wymagałowielkiej

pracy.ZadaniedostarczaniadrewnaiwodyzleconoGibeonitom.Pospolitycharaktertejpracyprzyznawałimtrwałą,niskąpozycjęsługwspołecznościizraelskiej,nacosamiprzystali.

Joz10

KoalicjaprzeciwGibeonowi

1

GdyAdonisedek,królJerozolimy,usłyszał,żeJozuezdobyłAji

obłożyłjeklątwąnazatracenie,postępująctaksamozAjijego
królem,jakpostąpiłzJerychemijegokrólem,orazżemieszkańcy
GibeonuzawarlipokójzIzraelitamiizamieszkalipośródnich,

10,1—11,23Obarozdziałypoprzezswójrodzajliterackiwykazujądużeróżnicewstosunkudopoprzednich:zdwomawyprawamiprzeciwkokoalicjikrólówkananejskichwiążąone

zdobyciecałegopołudniaicałejpółnocyZiemiObiecanej,dokonaneprzezcałośćpokoleńizraelskichpodwodząJozuego.ToniezgadzasięanizinnymifragmentamisamejJoz(np.z13,1-6;14,6-13;
15,13-19;17,12.16),anizobrazemnaszkicowanymwSdz1,zczegowynika,żepodbójwrzeczywistościbyłpowolnyiczęściowyorazżekażdepokolenieprzedsiębrałojakieśdziałanianiezależneod
siebie.Towidzenierzeczyjestbliższehistorii,jednaktupowiązanozJozuemfakty,zktóryminiemiałonnicwspólnegolubktórenastąpiłydopieroponim,abystworzyćobrazcałościpodboju.

10,1.Adonisedek.ImiętojestbardzopodobnedoimieniakrólaJerozolimypojawiającegosięwRdz14,Melchizedeka(Melchi=„mójkról”;adonai=„mójpan”).Wźródłach

pozabiblijnychniemażadnejwzmiankiotymwładcy.

10,1.JerozolimawtekstachzAmarna.WśródstarożytnejkorespondencjizAmarnaznajdujesięsześćlistów(zob.komentarzdoJoz9,1)Abdi-Heba,królaJerozolimy,dofaraona,w

którychzwracasięopomocwojskową.Ostrzega,żeegipskakontrolawtymregioniejestzagrożonaprzezHabiruiinnychkrólówpaństw-miast,którzysąmniejlojalniiwykorzystująbrakreakcjize
stronyEgiptu.Jerozolimabyłajednymzgłównychmiasttegoobszaru,konkurującymzSychemopanowanienadkrainągórzystą.

10,1.PozostałościzokresupóźnegobrązuwJerozolimie.WokresiepóźnegobrązuJerozolimabyłazamieszkanajedynienaobszarzebiegnącegozpółnocynapołudniegrzbietuo

powierzchniok.4km2(napołudnieoddzisiejszychmurówmiejskich).Liczbamieszkańcównieprzekraczałatysiąca.Wierzchołekgrzbietumiałjedynie120mszerokościi450mdługości.Pozostałości
zokresupóźnegobrązusąnieliczneiograniczająsiędoobszarupołożonegowzdłużpółnocno-wschodniejkrawędzigrzbietu.Dozachowanychśladównależąfundamentystarożytnejbudowlioraz
masywnaplatformakamienna.

2

wywołałotowielkieprzerażenie,gdyżGibeonbyłomiastem

wielkim,jakjednozmiastkrólewskich,większebyłoodAj,a
wszyscymieszkańcybyliwaleczni.

10,2.StrategicznepołożenieGibeonu.Jednozgłównychprzejśćprowadzącychzkrainygórzystejnarówniny,zBet-ChorondodolinyAjjalonu,przebiegałoprzezobszarkontrolowany

przezGibeon.PopokonaniuJerycha,AjiBetelIzraeliciuzyskalikontrolęnadgłównymszlakiembiegnącymwpoprzekPalestyny(zrowuJordanunawybrzeże).

10,2.Miastakrólewskie.Miastakrólewskiestanowiłyośrodkiadministracyjnewiększychobszarów.Egipcjaniemielikilkatakichmiast,wktórychprzebywaliichnamiestnicy,wokresie

Amarna,m.in.GazęiBet-Szean.TakiemiastajakSychemiChasormogłybyćuważanezamiastakrólewskiezuwaginaznacznyobszar,którykontrolowały.StrategicznepołożenieGibeonuorazjego
umocnieniastwarzałyprzesłanki,byzatakiemiastogouważano.

3

PrzetoAdonisedek,królJerozolimy,posłałwezwaniedo

Hohama,królaHebronu,doPirama,królaJarmutu,doJafii,króla
Lakisz,idoDebira,królaEglonu:

10,3.Sojusznicy:Hoham,Piram,JafiaiDebir.Żadnaztychpostaciniepojawiasięwówczesnychźródłach,chociażwszystkieimionaprzypominająimionaztegookresu.Naprzykład,

imięJafiamożnaporównaćdoimieniakrólaBejrutu,Jap-Hadda,októrymczytamywlistachzAmarna.Imionaczęstozawierałystwierdzeniedotycząceokreślonegoboga.ImięJapa-Haddaoznacza,że
(bóg)Haddasięukazał.Imionatakieczęstoskracano,opuszczającczłonstanowiącyimiębóstwa.JeszczebliższewydajesięimiękrólaGezer,Japahu,októrymdowiadujemysięzlistówzAmarna.

10,3.Hebron.TellHebronjestmiejscemopowierzchni0,5km2,wktórymznajdowałosięstarożytnemiasto.Leżyonowodległościok.19,5kmnapołudnieodJerozolimy.Archeolodzy

nienatrafilitamnażadnedowodyzasiedleniazokresupóźnegobrązu,jednakegipskieopisywyprawRamzesaII(XIIIw.przedChr.)wymieniająHebronwśródmiasttegoregionu.Natemat
dodatkowychinformacjizob.komentarzdoRdz13,18orazLb13,22.

10,3.Jarmut.JarmututożsamiasięzdzisiejszymChirbetel-Jarmuk,oddalonymook.24kmnapołudniowyzachódodJerozolimy.Tostarożytnemiastobyłozamieszkanewokresie

późnegobrązujakostrategicznemiejscepomiędzydolinamiElaiSorek,stanowiącymidwaprzejściawiodącezSzefeli(niskichwzgórzoddzielającychkrainęgórzystąodpasanadmorskichrównin)do
miastnadMorzemŚródziemnym.

10,3.Lakisz.Oddaloneook.50kmnapołudniowywschódodJerozolimyLakisz(Telled-Duweir)byłojednymzgłównychmiastSzefeli,opowierzchniok.1,2km2.WrazzHebronem

Lakiszstrzegłoprzejściaprowadzącegodokrainygórzystej.WlistachzAmarnaAbdi-HebazJerozolimypojawiasięstwierdzenie,żeLakisz,obokGezeriAszkelonu,dostarczałozaopatrzeniaHabiru
(niewiadomo,czychodziodaninę,czyosojusznicząpomoc).Zinnegopismawynika,żeHabiruzabilikrólaLakisz,Zimredda.WinnychtekstachwspomnianookróluSzipti-BaluiJabni-Izraelu.W
archiwumzAmarnaznalazłosiępięćlistówodkrólówLakisz.Pracearcheologicznewtymmiejscudoprowadziłydoodkryciapotężnychfortyfikacjizniszczonychprzezpożaruschyłkutegookresu
(połowaXVIw.przedChr.).ŚladyzasiedleniazczasówAmarna(okresupóźnegobrązu)wskazują,żeznajdowałosiętamwówczasznaczne,chociażpozbawioneumocnieńmiasto.Niemapozostałości,
któreświadczyłybyozniszczeniuLakiszwtymczasie(niesugerujetegorównieżtekstbiblijny).WcałymwspomnianymokresiewLakiszznajdowałasiędużabudowlaświątynna.

10,3.Eglon.TellAitun,oddaloneook.11,5kmnapołudniowywschódodLakisz,pomiędzyLakiszaHebronem,stanowinajbardziejprawdopodobnemiejscepołożeniastarożytnego

Eglonu.Niemaonimwzmianekwźródłapozabiblijnych.WTellAitunnieprowadzonowykopaliskarcheologicznych.

4

Przybądźcieminapomoc,abyśmyrazemzwalczyliGibeonitów,

ponieważzawarlipokójzJozuemizIzraelitami.

5

Połączyłosięwięc

pięciukrólówamoryckich:królJerozolimy,królHebronu,król
Jarmutu,królLakiszikrólEglonu–oniicałeichwojskooblegli
Gibeoniuderzylinanie.

10,5.Amoryci.Zob.komentarzdoJoz5,1.

ZwycięstwoJozuego

6

MieszkańcyGibeonuposłaliprośbędoJozuegodoobozuw

Gilgal:Niecofajswejrękiodsługtwoich.Przybądźpośpieszniedo
nas,uwolnijnasipomóż,ponieważwszyscykrólowieamoryccy,
którzymieszkająwgórach,sprzymierzylisięprzeciwnam.

10,6.Gilgal.LokalizacjastarożytnegoGilgalniejestznana;zob.komentarzdoJoz4,19.

7

WyruszyłJozuezGilgalwrazzcałymswymzbrojnymludemi

wszystkimidzielnymiwojownikami.

8

IrzekłPandoJozuego:Niebój

sięich,albowiemwydałemichwtwojeręce,żadenznichnieoprze
siętobie.

9

InatarłnanichJozueniespodziewaniepocałonocnym

marszuzGilgal.

10,9.MarszzGilgaldoGibeonu.PonieważpołożenieGilgalniejestznane,trudnoustalićodległość,którąIzraelicipokonalitejnocy.ZJerychadoGibeonujestok.24km,Izraelici

przebyliwięczpewnościąniewięcejniż32Krn,chociażdrogamogłanieprzekraczaćnawet8km.

10

APannapełniłichstrachemnasamwidokIzraelaizadałim

wielkąklęskępodGibeonem.ŚciganoichwstronęwzgórzaBet-
ChoronibitoażdoAzekiiMakkedy.

10,11Bet-Choron.Leżyprzydrodze,którąnormalnieobieraływojskanajeźdźców(por.pościgSaulazaFilistynami(1Sm14,23(grec.).31)).Por.takżenajazdsyr.(1Mch3,16.24).
10,10.Bet-Choron,Azeka,Makkeda.PrzejściewBet-Choronstrzeżonejestprzeddwabliźniaczemiasta:GórneBet-Choron(BeitUrel-Foka,oddaloneook.3,2Krnnapółnocnyzachód

odGibeonu)iDolneBet-Choron(BeitUret-Tahta,położoneokolejne2,4kmnapółnocnyzachód,500mponiżejpierwszego).Uczenisugerowali,żewlistachzAmarnamiastotopojawiasiępod
nazwąBit-Ninurta.PrzejściewiedziedodolinyAjjalonu(wdokumentachzAmarnaokreślanejjakoAjjaluna)-głównegoszlakuwiodącegozkrainygórzystejnanadmorskierówniny.Wdolinie
AjjalonuAmo-rycizawrócilinapołudnie,przekroczylidolinęSorekiruszyliwstronęoddalonejook.19,5km,położonejnapołudniowywschódodniejAzeki(leżącejo1,6kmnazachódodrzeki
Jarmuk)-miastagórującegonaddolinąEla.SzlaktenwiódłpomiędzykrainągórzystąaSzefelą.MakkedęutożsamiasięzChirbetel-Kom,leżącymwpołowiedrogimiędzyLakiszaHebronem,
zaledwieo5kmnapółnocnywschódodEglonu.MakkedaznajdowałasięzatemwpunkciecentralnymdlamiastuczestniczącychwkoalicjiprzeciwkoIzraelowi.Azekanatomiast-wmiejscu
dzisiejszegoTellZakarija,wktórymnatrafiononaśladyosadkananejskich,znaleziskaarcheologicznerzucająjednaknikłeświatłonatenokresdziejów.

11

GdywczasieucieczkiprzedIzraelembylinazboczupodBet-

Choron,PanzrzucałnanichzniebawielkiekamienieażdoAzeki,tak
żewyginęli.Iwięcejichzmarłowskutekkamienigradowych,niżich
zginęłoodmieczaIzraelitów.

10,11.Kamieniegradowe.WzmiankaokamieniachgradowychstanowiącychsądBoży,pojawiającasięwnarracjiopodbojuKanaanu,niejestniczymwyjątkowym.Wliściedoswojego

boga(As-sura)SargonII,królAsyrii,donosi,żepodczaswyprawywojennejprzeciwkoUrartu(714przedChr.)bógAdadnatarłnajegonieprzyjaciół„kamieniamiznieba”,niszczącichdoszczętnie.W
bitwietejuczestniczyłakoalicja,któraumknęłapościgowiSargonawprzesmykachidolinach.Nieprzyjacielskikrólukryłsięostateczniewjaskiniachswojejgóry.

12

WtedyJozuemówiłdoPanawdniu,wktórymPanpoddał

AmorytówIzraelitom,rzekłonwobecnościIzraelitów:Stań,słońce,
nadGibeonem!Ity,księżycu,naddolinąAjjalonu!

10,12.GibeoniAjjalon.Dointerpretacjitegofragmentupotrzebnejestokreśleniewzględnejpozycjisłońcaiksiężyca.Gibeonznajdowałsięnawschodzie,Ajjalonnazachodzie,co

sugeruje,żesłońcewschodziło,zaśksiężyczachodził.Wfaziepełniksiężycatociałoniebieskieznikanazachodziewkrótcepopojawieniusięsłońcanawschodzie.

13

Izatrzymałosięsłońce,istanąłksiężyc,ażpomściłsięludnad

wrogamiswymi.CzyżniejesttonapisanewKsiędze
Sprawiedliwego:Zatrzymałosięsłońcenaśrodkuniebaiprawiecały
dzieńnieśpieszyłodozachodu?

10,13wKsiędzeSprawiedliwego.Staryzbiórpoetycki,dziśzaginiony,cytowanyjeszczew2Sm1,18.—Tarytmizowanaparawierszy,którychwyjaśnienianiemasensuszukaćw

astronomiiczywkultachastralnych,jestpoetyckimwyrażeniem—porównywalnymztymzWj14(kantykMojżesza)izSdz5(kantykDebory,por.zwłaszczaw.20)—nadprzyrodzonejpomocy
udzielonejIzraelowiprzezJahwe(por.w.11).Zrozumiałjądosł.redaktor,podkreślającywtensposóbwielkośćJozuego(por.w.14).

10,12-13.Słońceiksiężycjakoomen.NaBliskimWschodziemiesiąceniemiałyrównej,standardowejdługości,leczróżniłysięodsiebiewzależnościodfazyksiężyca.Kalendarz

księżycowybyłcojakiśczasdostosowywanydorokusłonecznego,byzachowaćwłaściwyzwiązekmiesięcyzporamiroku.Począteknowegomiesiącaustalanonapodstawiepojawieniasiękolejnego
nowiuksiężyca.Nówprzypadałzwyklewpołowiemiesiąca,cookreślanonapodstawiefaktu,żeksiężyczachodziłwchwilępowschodziesłońca.Oddnia,wktórymwystąpiłozjawiskonowiu,zależała
liczbadnikolejnegomiesiąca.Zadobryznakuważano,jeślipełniaksiężycaprzypadałaczternastegodniamiesiąca,bowiemwówczasnowy„półksiężyc”ukazywałsiętrzydziestegodnia,miesiącmiał
więc„właściwą”długośćiwewszystkimpanowałaharmonia.Jeśliczternastegodniapojawiłosięzjawisko„opozycji”(księżycisłońceznajdowałysięjednocześnienaprzeciwnychhoryzontach)
przewidywano,żemiesiącbędzie„pełny”,tj.składającysięzdniopełnejdługości.Uważanozatem,żesądłuższeikrótszedniwzależnościodmiesiąca.Ztegowzględubardzouważnieobserwowano
horyzontwśrodkowymokresiemiesiąca,mającnadzieję,żedoopozycjisłońcaiksiężycadojdziewewłaściwym(czternastym)dniu.Wystąpieniezjawiskaopozycjiwniewłaściwydniubyłotraktowane
jakoomenzapowiadającyróżnegorodzajukatastrofy,m.in.klęskinawojnieizburzeniemiast.Wtensposóbruchsłońcaiksiężycadostarczałcomiesiącdobrychlubzłychznaków.Mieszkańcy
BliskiegoWschoduprzywiązywaliwielkąwagędotychomenówiczęstokierowalisięnimi,ustalającdatębitwy.WpoprzednimkomentarzunatematGibeonuidolinyAjjalonzwróciliśmyuwagę,że
pozycjasłońcaiksiężyca,opisanawKsiędzeJozuego,wskazuje,iżzbliżałsięczaswschodusłońcazbieżnyzfaząpełniksiężyca.

10,12-13.Terminologiadotyczącaomenów,związanychzciałaminiebieskimi.Wmezopotamskichopisachomenów,związanychzciałaminiebieskimi,pojawiająsięczasowniki(np.

„czeka”,„stoi”i„zatrzymałsię”),służącewzględnemuokreśleniuruchuipozycjiplanet.Gdyksiężyclubsłońcenieczekałynasiebie,księżycznikałzahoryzontem,zanimwzeszłosłońce,niewystąpiło
więczjawiskoopozycji.Gdyksiężycisłońceczekałylubstaływmiejscu,oznaczałoto,żedojdziedoopozycjiibędziemożnaokreślićdzieńnowiu.Wzbiorzestarożytnychomenówznanympodnazwą
EnumaAnuEnlilczęstopojawiająsięuwagioprzyspieszeniulubzwolnieniubieguksiężycawceludoprowadzenialubuniknięciaopozycjizesłońcem.Podobniewwersecie13czytamy,żesłońcenie
spieszyłosiędozachodu,leczzatrzymałosięnaśrodkunieba.Należyzauważyć,żetekstbiblijnyniesugeruje,iżobserwowanezjawiskoastronomicznebyłopodjakimśwzględemwyjątkowe.Zwersetu
14wyraźniewynika,żenajbardziejwyjątkowybyłfakt,iżPanzaakceptowałstrategiębitwyobmyślonąprzezczłowieka(„Panusłuchałgłosuczłowieka”).TasamaterminologiadotyczącasąduBożego
pojawiasięwmezopotamskiejlamentacji(ItysiąclecieprzedChr.)-niebiosaodpowiedziałyłoskotem,ziemiazadrżała,słońceukryłosięzahoryzontem,księżycprzystanąłnaniebie,azłeburze
przetoczyłysiępoziemi.Wiedzaotym,jakwielkąwagęAmoryciprzywiązywalidoomenów,mogłaskłonićJozuegodopoproszenia,byPanukazałznak,któryzłamieichmorale-np.bydozjawiska
opozycjidoszłowniewłaściwymdniu.

10,13.KsięgaJaszar/KsięgaSprawiedliwego.Sądzisię,żeKsięgaJaszarzawierastarożytnepoetyckierelacjeoheroicznychczynach(wzmiankaoniejpojawiasięjeszczetylkow2Sm

1,18).Słowo„Jaszar”możebyćprzymiotnikiem„sprawiedliwy”lubformągramatycznąhebrajskiegoczasownika„śpiewać”.Owastarożytnaksięganiezachowałasiędonaszychczasów.

14

Niebyłopodobnegodniaaniprzedtem,anipotem,gdyPan

usłuchałgłosuczłowieka.RzeczywiściePansamwalczyłzaIzraela.

15

Jozue,aznimcałyIzrael,wróciłdoobozuwGilgal.

16

Pięciuowych

królówuciekłoiukryłosięwjaskiniobokMakkedy.

10,16-27HistoriaopowiedzianawtychwierszachprzywołujejakąśtradycjęróżnąodtradycjirelacjonującejbitwępodGibeonem(wzmiankaoMakkedzieww.10jestdodatkiem

redakcyjnym).Miejscowośćniejestznana.Według15,41MakkedaznajdowałasięwokolicachEglonuiLakisz,bardzodalekoodGibeonu.

17

IpowiadomionoJozuegosłowami:Pięciukrólówznaleziono

ukrytychwjaskiniMakkedy.

18

Jozueodpowiedział:Wtoczciewielkie

kamieniewotwórjaskiniipostawcieprzyniejludzi,abyichstrzegli.

19

Wyzaśniestójciebezczynnie,ścigajciewaszychwrogów,zabijajcie

schwytanychiniepozwalajcieimwejśćdoichmiast,ponieważPan,
Bógwasz,wydałichwwaszeręce.

10,19.Uniemożliwieniewejściadomiast.MakkedabyłaoddalonazaledwieokilkakilometrówodLakisz,EglonuiHebronu.Jozuepragnąłraczejuniemożliwićkrólompowrótdoich

własnychmiast,byniemogliprzygotowaćobrony.Miastapozbawioneprzywódcybyłyłatwiejszedozdobycia.

20

JozueiIzraelicizadaliimstraszliwąklęskę,ażdocałkowitego

ichwyniszczenia,takżetylkoniektórzyuciekliżywiiskrylisięw

miastachwarownych.

21

Wróciłwięcwszystekludzdrówicałydo

obozuJozuegowMakkedzie,aniktnieodważyłsięnawetjęzykiem
napastowaćIzraelitów.

10,21niktnieodważyłsięnawetjęzykiemnapastować.Dosł.:„nikt(’isz.zamiastle’iszjakwtekściehebr.)nieostrzyłswegojęzyka”.

22

WówczasrzekłJozue:Otwórzciewejściedojaskinii

wyprowadźciezniejdomnietychpięciukrólów.

23

Uczynionotaki

wyprowadzonodoniegozjaskiniowychpięciukrólów:króla
Jerozolimy,królaHebronu,królaJarmutu,królaLakiszikróla
Eglonu.

24

SkoroprzyprowadzonoowychkrólówdoJozuego,Jozue

wezwałwszystkichmężówizraelskichirzekłdodowódców
wojennych,którzymutowarzyszyli:Przybliżciesięipostawciewasze
noginakarkachtychkrólów.Przybliżylisięipostawiliswenogina
ichkarkach.

10,24.Symboliczneznaczeniepostawienianoginakarku.KrólAsyriiTukulti-NinurtaI(XIIIw.przedChr.)„położyłswojąnogęnakarku”wszystkichpokonanychkrólów,atakże(w

geściesymbolicznym)nazdobytejziemi,dającwtensposóbdozrozumienia,żestalisięjegopodnóżkiem.Ztegopowoduopisanytutajsymbolicznygestmożnaodczytaćjakouczynienienieprzyjaciół
swympodnóżkiem(Ps110,1).

25

WtedyJozuerzekłdonich:Odrzućciebojaźńistrach,bądźcie

mężniimocni,gdyżtakuczyniPanwszystkimwrogomwaszym,z
którymiwalczyćbędziecie.

26

PotemJozuewymierzyłimcios

śmiertelnyikazałpowiesićichnapięciudrzewach,naktórychwisieli
ażdowieczora.

10,26.Wystawienieciałnawidokpubliczny.Pokonanikrólowiezostalinajpierwstraceni,adopieropóźniejpowieszeni.Wskazujeto,żepowieszenieniebyłometodąegzekucji,lecz

sposobempotraktowaniaciałzabitychwrogów(zob.2Sm21,12oraz1Sm31,10).Wieluuczonychsądzi,żechodzitutajowbicienapal-praktykęstosowanąpóźniejprzezAsyryjczykówiPersów.
WystawianieciałskazańcównawidokpublicznybyłorównieżsporadyczniestosowaneprzezEgipcjan.Stanowiłotoostateczneupokorzenieizbezczeszczenienieprzyjaciela(zob.Iz14,19-20;Jr7,33;
8,1-3),bowiemwiększośćludówBliskiegoWschoduwierzyła,żewłaściwy,przeprowadzonywodpowiednimczasiepochówekdecydowałojakościpośmiertnegożyciazmarłego(zob.komentarzdo
Joz8,29).

27

AozachodziesłońcanarozkazJozuegozdjętoichzdrzewi

wrzuconodojaskini,wktórejsięukrywali.Wejściedojaskini
zasypanowielkimikamieniami,któreleżątamażdodnia
dzisiejszego.

Zdobyciesześciumiastpołudniowych

28

TegosamegodniaJozuezdobyłMakkedęipobiłjąostrzem

miecza,królazaśjejiwszystkichżywychwmieścieobłożyłklątwą,
takżeniktnieocalał.AzkrólemMakkedypostąpiłtakjakzkrólem
Jerycha.

10,28-39Należyzauważyćschematyzmnaszkicowanegowtychwierszachobrazu(por.10,1+).ZdobycieHebronuiDebiruniemożebyćprzypisaneJozuemu(por.15,13-17;Sdz1,10-15).

CodoLibny,LakisziEglonu,tostałysięoneizraelskieowielepóźniej.

29

NastępnieJozuezcałymIzraelemudałsięzMakkedydoLibny

inatarłnaLibnę.

10,29.Libna.MiastoLibna,leżąceprzydrodzezMakkedydoLakisz,utożsamiasięzwyklezTellBornat-miejscempołożonymwstrategicznympunkcienadWadiZeita,strzegącym

najlepszegoszlakułączącegowybrzeżemorskiezHebronem.WTellBornatnieprowadzonodotądżadnychpoważniejszychpracarcheologicznych,jednakpobieżnebadaniawykazałyobecnośćśladów
zokresupóźnegobrązuorazokresużelaza.Innibadaczewskazująinnemiejsceoddaloneo8kmnawschód,ChirbetTellel-Beida(położonewodległości14,5kmnapółnocnywschódodLakisz).

30

IwydałjąPanwręceIzraelawrazzjejkrólem;zdobyliją

ostrzemmieczaizabiliwszystkichżyjących,takżeniktnieocalał;az
królemjejpostąpiłtak,jakpostąpiłzkrólemJerycha.

31

Jozuezcałym

IzraelemudałsięnastępniezLibnydoLakisz,oblegałjeinatarłna
nie.

32

IwydałPanrównieżLakiszwręceIzraela,którynadrugidzień

zdobyłjeizabiłostrzemmieczawszystkichżyjącychwnim,zupełnie
tak,jakuczyniłzLibną.

33

WówczasHoram,królGezer,przybył,aby

wspomócLakisz,leczJozuezadałmutakąklęskę,iżzjegoludunikt
nieocalał.

10,33.Gezer.Gezer,odpowiadającedzisiejszemuTellDżezer,toliczące1,33km2wzgórzeznajdującesięnazachodnimkrańcudolinAjjalonu,wodległości40-48kmnapółnocodobszaru

koncentracjiwojsk.ArmiaGezerzostałapokonanaprzezIzraelitów,leczsamomiastoniezostałozdobytepodczastejkampanii(zob.Joz16,10).WzmiankaoGezerpojawiasięwliściemiastzdobytych
przezfaraonaMerenptaha.WlistachzAmarnaGezerjestjednymznajważniejszychmiastKanaanu(warchiwumzachowałosiędziesięćlistówjegokróla,Japahu,dofaraona).Wmiejscutym
prowadzonozakrojonenaszerokąskalęwykopaliskaarcheologiczne.Silnieufortyfikowanemiastozokresuśrodkowegobrązuzostałozniszczonewwynikupożarupodkoniecwspomnianegookresu
(byćmożechodziozniszczeniemiasta,któreprzypisywałsobiefaraonTotmesIII,XVw.przedChr.).Wokresiepóźnegobrązumiastobyłootoczonemuramioszerokości4miwysokości
przekraczającej4m.

10,33.Horam.Horam,królGezer,niepojawiasięwinnychtekstachztegookresu,chociażjesttotypoweimięzachodniosemickie.

34

PóźniejJozue,aznimcałyIzraeludalisięzLakiszdoEglonu,

oblegaligoinatarlinaniego.

35

Zdobyligotegosamegodniaipobili

ostrzemmiecza.Wszystko,cownimżyło,tegożdniazostało
obłożoneklątwą,zupełnietakjakwLakisz.

36

ZEglonuudałsięJozue,

aznimcałyIzraeldoHebronuinatarłnaniego.

10,36.ZniszczenieHebronu.NatematogólnychinformacjidotyczącychHebronuzob.komentarzdoJoz10,3.PonieważwmiejscustarożytnegoHebronuniezachowałasięwarstwa

zasiedleniapochodzącazokresupóźnegobrązu,archeologiadostarczaniewieluinformacjinatematjegozniszczeń,dokonanychprzezJozuegoiIzraelitów.ObecnienamiejscustarożytnegoHebronu
znajdujesięwspółczesnemiasto,prowadzeniepracwykopaliskowychjestwięcczęstoniemożliwe.

37

Izdobyligo,iporaziliostrzemmieczajegokrólaoraz

wszystkichmieszkańcówjegoosiedli,niepozostawiającnikogoprzy
życiu,jakuczynił[Jozue]zEglonem.Miastoiwszystko,cownim
żyło,zostałorównieżobłożoneklątwą.

38

JozuewrazzcałymIzraelem

wróciłdoDebiruinatarłnaniego.

39

Izdobyłgowrazzjegokrólemi

wszystkimiprzyległymidońmiastami:pobiligoostrzemmieczai
obłożyliklątwąwszystko,cownimżyło,nieoszczędzającnikogo.
JakpostąpiłzHebronem,takuczyniłzDebiremijegokrólem,
podobniejakprzedtemuczyniłzLibnąijejkrólem.

ZwycięstwonapołudniuPalestyny

40

WtensposóbJozuepodbiłcałykraj:wzgórzaiNegeb,Szefelęi

stokigórskie,iwszystkichichkrólów.Niepozostawiłnikogoprzy
życiuiobłożyłklątwąwszystko,cożyło,jaknakazałPan,Bóg
Izraela.

10,40.Charakterystykaregionuizasięgpodboju.MiastaopisanewtymfragmencieznajdująsięwpołudniowejczęścigórzystejkrainyorazwpołudniowejczęściSzefeli.Nie

wspomnianoozdobyciutakichmiastjakGezeriJerozolima.Opiszataczakrąg,obejmującmiastacałegoregionu.Ponieważkrólowie,którzypanowalinadtymiziemiami,zostalipokonani,uznanojeza
własnośćIzraelitów.Użyciehiperbolidoopisucałkowitegozniszczeniawrogówjestzjawiskiemtypowymdlastarożytnychnarracjiopodboju.Zsamegotekstubiblijnegowynika,żeautorposłużyłsię
tutajhiperbolą,bowiemwJoz15,13-16pojawiasięponowniewzmiankaomieszkańcachHebronuiDebiru.PodobnahiperbolazostałazastosowanawodniesieniudoIzraelawinskrypcjifaraona
Merenptaha(wktórejutrzymujesię,żeżadenzIzraelitównieocalał)orazwinskrypcjiMeszy(gdzieIzraelopisanyzostałjakozniszczonynazawsze).Stwierdzeniategorodzajunależałydotypowej
retorykizwycięstwa-możnajeodnaleźćrównieżwopisachkampaniiwojennychprowadzonychprzezChetytów,EgipcjaniAsyryjczyków.Nieoznaczato,żepodanyopisjestnieprawdziwy,bowiem
wszyscystarożytniczytelnicyrozpoznalibyznanystylretoryczny,któregoużywanodoopisuwynikubitwy.

41

JozuepobiłichpodKadesz-BarneaażdoGazy,całykraj

GoszenażdoGibeonu.

10,41.OdKadesz-BarneadoGazy.Kadesz-BarneawyznaczagranicęmiędzyczęściąZiemiObiecanej,znajdującąsięnaobszarzeNegebu,aPustyniąSynajską.Gaza(oddalonaook.97

kmnapółnoc)wytyczagranicępomiędzyPalestynąaegipskimiterytoriaminaSynaju,rozciągającymisięwzdłużwybrzeżaMorzaŚródziemnego.Wspólniemiastateokreślająpołudniowo-zachodnią
granicęZiemiObiecanej.

10,41.OdGoszenażdoGibeonu.NazwaGoszennieoznaczaobszaruotejsamejnazwie,położonegowrejoniedeltyNilu,leczfragmentgórzystegoterytoriumJudy(potwierdzatoJoz

11,16iJoz15,51,wktórymGoszenwyznaczapołudniowągranicękrainygórzystej).Gibeonsymbolizujeziemiewysuniętenajdalejnapółnoc,którezostałyzdobytepodczaskampaniipołudniowej.
GoszeniGibeonwyznaczająwspólniewschodniągranicęterytoriówuzyskanychwwynikutejwojny.

42

WszystkichtychkrólówiziemieichzdobyłJozuewjednej

wyprawie,ponieważPan,BógIzraela,walczyłwrazzIzraelem.

43

PotemJozue,aznimcałyIzraelwrócilidoobozuwGilgal.

10,16-43.NarracjeopodbojuzobszarustarożytnegoBliskiegoWschodu.Egipskiedziennikiwojenneopisująkampaniemilitarne,podobniejaktoczyniKsięgaJozuego.Praktyka

polegającanazestawianiudłuższychnarracjizkrótkimidoniesieniamiposługującymisiętradycyjnymi,częstopowtarzanymizwrotami,jestpotwierdzonawdokumentachfaraonaTotmesaIII.Analiza
chetyckichiasyryjskichopisówkampaniiwojennychwskazujenaznacznepodobieństwostylistyczne.Wspólnymelementemwszystkichstarożytnychopisówwojenjestpodkreślanie,żewyprawa
zostałanakazanaprzezbóstwo,żeodniesionezwycięstwojestzasługąbogóworazżenieprzyjacielponiósłsromotnąporażkę(uwydatnionąwrelacjiopościgu,podporządkowaniuipobiciuwrogów).
Wszystkotowskazuje,żebiblijnyautordoskonaleznałstarożytnystylipraktykistosowaneprzezówczesnychpisarzy.

Joz11

Sprzymierzenikrólowieponosząklęskę

1

Jabin,królChasoru,usłyszawszyotym,powiadomiłJobaba,

królaMadonu,królaSzimronu,królaAkszafu

11,1-23Tenrozdział,ozdobyciupółnocy,zostałskonstruowanywedługplanuściśleparalelnegodotegowrozdz.10:koncentrujesięwokółpewnegohistorycznegojądra,którymtujest

zwycięstwonadwodamiMeromu.

11,1Chasoru.NapołudniowyzachódodjezioraHule(por.1Krl9,15;2Krl15,29;Jr49,28n).WykopaliskawChasorze(dziśTellel-Kedah),najrozleglejszewcałejPalestynie(por.w.10),

potwierdzają,żetobardzodużemiastozostałocałkowiciezniszczoneispalonepodkoniec„późnejepokibrązu”,wepocezgodnieuważanejzaokresnajazduizraelskiego.—JabinzChasoruniesłusznie
sięznalazłwopowieściwSdz4.

—Madonu.Takteksthebr.WBJ:„Meromu”,zagrec.
11,1.Jabin.Możebyćtokolejnezeskróconychimion,którepowstaływwynikuopuszczeniaimieniaboga(zob.komentarzdoJoz10,3natematsojusznikówsprzymierzonychprzeciwko

Izraelowi).PodobneimiępojawiasięwstarożytnychtekstachzAmarna.WspominasiętamokróluLakisz,imieniemJabni-Ilu(„[bóg]IIstworzył”).WdokumentachzMari(XVIIIw.przedChr.)
pojawiasięwzmiankaokróluChasor,imieniemJabni-Addu(„[bóg]Adadstworzył”).ImiętomożnarównieżodczytaćwopisiewyprawyfaraonaRamzesaII,wktórymIbnitoimiękrólaKiszon.
KiszontoprzypuszczalnieinnanazwaKedesz-miejsca,wktórymDeboraiBarakstoczylibitwęzkrólemJabinem,takżezwiązanymzmiastemChasor(Sdz4,1-13).

11,1.Chasor.Chasor(Tellel-Keda)leżywodległościok.16kmnapółnocodJezioraGalilejskiego,obokjednegozgłównychszlakówhandlowychprzebiegającychwtymregionie.Górne

miasto,położonenaszczyciewzgórza(tell),miałopowierzchnięok.1km2,dolnemiastorozciągałosięnaobszarzekolejnych7km2,coczyniłoChasornajwiększymmiastemŻyznegoPółksiężyca.Tell
(wzgórze)miałook.42mwysokości.Murwyższegomiasta,pochodzącyzokresuśrodkowegobrązu,wykonanybyłzcegłymułowejimiałszerokość7,5m.Fragmentydolnegomiastabyłychronione
przezwalifosę(suchą).WtekstachzAmarnaChasorukazanezostałojakogłównemiastowcałymregionie.Jegokról,Abdi-Tirszi,przyrzekałlojalnośćEgiptowi,byłjednakwymienianywśródtych,
którzypotajemniepopieraliHabiru.Oskarżanogorównieżoto,żeodebrałmiastaAjjabowi,królowiAsztarot(zob.komentarzdoPwt1).

11,1.Madon.Zpowoduróżnicpojawiającychsięwrękopisachwiększośćbadaczyprzyjmuje,żeMadoniMerom,wspomnianywwersecie5jakomiejsceobozowiskakoalicji

antyizraelskiej,oznaczajątosamo.ObecniezamiejsceMeromprzyjmujesięnajczęściejTellKarneiHittin,oddaloneook.8kmnazachódodTyberiadyiJezioraGalilejskiego.Pracearcheologiczne
prowadzonewtymrejoniedoprowadziłydoodkryciaśladówtwierdzyzokresupóźnegobrązu,którazostałazniszczonawXIIIw.przedChr.ZdobycieMeromprzypisywalisobiefaraonTotmesIII(XV
w.przedChr.)orazasyryjskiwładcaTiglat-PileserIII(XVIIIw.przedChr.).KrólJobabniepojawiasięwinnychźródłachstarożytnych.

11,1.Szimron.Szimron(wtekstachzAmarnanazywanySzamhuna,wymienianyrównieżwopisachtrasywyprawyTotmesaIII)toChirbetSammunijapołożonenazachodnimkrańcu

dolinyJizreel,wodległości8kmnazachódodNazaretui27,5kmnapołudniowyzachódodQarneiHittin.Wrejonietymnatrafiononaśladypochodzącezokresupóźnegobrązu.

11,1.Akszaf.Akszaf(AkszapawtekstachzAmarna,wspominanarównieżwopisachwyprawyTotmesaIII)zostałwstępniezlokalizowanyjakoTellKeisan,oddalonyook.19,5kmna

północnyzachódodSzimronuiok.5kmodwybrzeżaMorzaŚródziemnego(równinyAkko).PapirusAnastasiI(XIIIw.przedChr.)potwierdzasłusznośćlokalizacjiAkszafunarówninieAkko,chociaż
zawartetaminformacjeskłaniajądoumieszczeniajejniecodalejnapołudnieniżKeisan.Wrejonietymodnalezionoszczątkipochodzącezokresupóźnegobrązu.

2

ikrólówzamieszkałychnapółnocy,wgórachinarówninie,na

południuodKinneret,wSzefeliinawyżynachDorunazachodzie,

11,2.Opisregionu.Opisregionupodanywwersecie2zawierawieleniewiadomych,wydajesięjednak,żechodzioobszarrozciągającysięodChasoriJezioraGalilejskiegonawschodzie,

następnieskręcającynapołudniowyzachód,przezobszarGalilei,ażdopołożonegonawybrzeżuNafotDor.OstatnianazwajestprzypuszczalniejednymzokreśleństarożytnegoDor(Chirbetel-Burdż),
którebyłoważnymportemmorskimwokresiepóźnegobrązu.Kinneretmożeoznaczaćmiastopołożonenapółnocno-zachodnimwybrzeżujezioralubsamojezioro.Arabatodolinawtektonicznym
rowieJordanu.

3

Kananejczykównawschodzieinazachodzie,Amorytów,

Chittytów,Peryzzytów,JebusytównagórzeiChiwwitówustóp
HermonuwkrainieMispa.

11,1-3.Ludy.NatematinformacjidotyczącychludówKanaanuzob.komentarzdoJoz3,10.
11,3.ChiwwiciwMispa.RegionMispaobejmujedolinę,któraprzecinanieckęjezioraHule,sąsiadującązgórąHermon.MieszkającywMispaChiwwiciwywodzilisięprzypuszczalnieod

Hurytów,którzyprzenieślisiętamzpaństwaMitanni.Zob.komentarzdoJoz9,7.

4

Wyruszylionizcałymswymwojskiem,ludemmnogimjak

piaseknawybrzeżumorzaizolbrzymiąliczbąkoniirydwanów.

11,4.Rydwanyzokresupóźnegobrązu.Kananejskierydwanyzokresupóźnegobrązubyłylekkimipojazdami,nieosłoniętymipancerzem,zkołamioczterechszprychach.Dorydwanu

zaprzęganozwykłeparękoni.Wprzeciwieństwiedonich,rydwanyzokresużelazamiałypancerzikołaosześciuszprychach,umożliwiająceprzewożeniewiększychładunków.

5

Wszyscycikrólowie,umówiwszysię,przybyliizajęli

stanowiskanadwodamiMeromu,abywalczyćzIzraelem.

11,5.WodyMerom.JeślistarożytnyMeromznajdowałsięwKarneiHittin(zob.komentarznatematMadonwJoz11,1),wówczaswodyMerommogąoznaczaćokoliczneźródłalub

płynącąwpobliżurzekę.NapółnocodKarneiHittinprzezdolinęprzepływastrumień.

6

IrzekłPandoJozuego:Niebójsięich,albowiemjutrootej

porzesprawię,żeoniwszyscypadnązabiciprzedIzraelem.Konieich
okulawisz,arydwanyichspalisz.

11,6.Okulawianiekoni.Wstarożytnościkonieniebyłyzabijanewhumanitarnysposób,jaktomamiejscedzisiaj.Izraeliciniepotrzebowaliich,niemogliichteżzesobązabrać.Z

pewnościąniechcieli,bybyływdalszymciąguużywaneprzezichwrogów.Okulawieniemogłopolegaćnaprzecięciutylnejczęściścięgnawstawieskokowym(wmiejscuodpowiadającymścięgnu
Achillesa).

7

Jozuewrazzcałymswymzbrojnymludemprzybył

niespodzianienadwodyMeromuirzuciłsięnanich.

11,7nadwodyMeromu.Chodzioźródło,dostarczającewodyMeromowi,którybyćmożenależylokalizowaćwTellel-Khureibeh,piętnaściekmnazachódodChasorunapłaskowyżu,

umożliwiającymmanewryrydwanówwojennych.—WyjaśnienieizraelskiegozwycięstwamimowyższościmilitarnejKananejczyków(por.17,16:armiaprzedczasamiSalomonaniemiałarydwanów;1
Krl9,19;10,26n)jestbyćmożepodaneww.6-7i9,którenależałobyodczytywaćjakoinformacjęoprzyczynie,anieokonsekwencjizwycięstwa.

8

PanwydałichwręceIzraela.RozbiliichiścigaliażdoSydonu

WielkiegoiażdoMisrefot-MaimidodolinyMispanawschodzie.
Rozgromionoichcałkowicie,takżeniktnieocalał.

11,8Misrefot-Maim.TęniezrozumiałączęśćzdaniawBTuznanozanazwęgeograficzną.BJ:„Misrefotnazachodzie”,mijjam,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:majîm,„wody”.
11,8.Trasapościgu.Trasapościguwydajesięzataczaćkrąg,opasującobszarnazywanyGórnąGalileą,rozciągającysięnazachódażdowybrzeżamorskiego,biegnącpoprzezdolinęTuran

idolinęIftahel(dwiedolinypołożonenapółnocodNazaretu);dalejbiegniewzdłużwybrzeżaażdoterytoriumSydonu,któregopołudniowągranicęstanowirzekaLitani(MisrefotMaim?);nawschód
odrzekiLitaniskręcazkierunkupółnoc-południekudolinieHule(dolinaMispa,MardżAjjun),późniejzaś,ponownie,kierujesięnapołudniekuChasor,byzająćmiastapokonanychkrólów.

9

Jozuepostąpiłznimi,jakPanpowiedziałMojżeszowi:konieich

okulawił,arydwanyspaliłwogniu.

ZajęcieChasoruiinnychmiastgalilejskich

10

WtymsamymczasieJozuecofnąłsięizdobyłChasor,akróla

jegozabiłmieczem;Chasorbyłoniegdyśstolicąwszystkichtych
królestw.

11,10-14To,oczymtumowa,jestjednymzepizodówosiedlaniasięplemionpółnocnych,którychhistoriaprzebiegałainaczejniżdziejedomuJózefa.

11

Ostrzemmieczawybiliwszystko,cożywe,obłożywszyklątwą.

Niepozostawionożadnejżywejduszy,aChasorspalono.

11,11.ZniszczenieChasor.GórneidolnemiastoChasorspłonęłowXIIIw.przedChr.Dolnemiastonigdyjużniebyłozamieszkane.PracebudowlaneprowadzonetamprzezSalomona

ograniczałysiędoobszarugórnegomiasta.

12

Wszystkiemiastatychkrólówisamychichkrólówzwyciężył

Jozueizdobyłostrzemmiecza,obłożywszyichklątwą,jaknakazał
Mojżesz,sługaPański.

11,12.Miastakrólewskie.Miastakrólewskiepełniłyrolęgłównychośrodkówadministracyjnych.EgipcjaniemielitakieośrodkiwokresieAmarna.WmiastachtakichjakGazaiBet-Szean

przebywaliegipscynamiestnicy.MiastaSychemiChasormogłybyćuważanezamiastakrólewskiezpowoduznacznychobszarów,którekontrolowały.PodobnystatusmógłmiećGibeonzracjiswoich
umocnieńistrategicznegopołożenia.

Wyjątekdlamiastnawzgórzach

13

Wszystkiejednakmiastapołożonenawzgórzachniezostały

przezIzraelitówspalone,zwyjątkiemChasoru,spalonegoprzez
Jozuego.

11,13.Miastapołożonenawzgórzach.Wzgórza,októrychtutajmowa,totelltypowedlawielustarożytnychmiast.Miastozbudowanenawzniesieniubyłołatwiejszedoobrony.Oprócz

naturalnegowzgórzakażdakolejnawarstwazasiedleniazwiększaławysokośćwzniesienia.Gruzyzniszczonegomiastawyrównywanoiwznoszononanichkolejnemiasto.Wciąguwieków,wmiaręjak
jednawarstwanakładałasięnadrugą,sztucznykopiecrósłcorazwyżej.Wpewnychmiejscachwystępujeponaddwadzieściawarstwzasiedlenia.Pracaarcheologówpoleganaprzekopaniusięprzeznie
wceludokonaniarekonstrukcjiminionychdziejów.

14

CałązdobycztychmiastibydłopodzieliliIzraelicipomiędzy

siebie,leczwszystkichludzizgładziliostrzemmieczadoszczętnie,nie
zostawiającżadnejżywejduszy.

15

To,coPannakazałsłudzeswemu,

Mojżeszowi,aMojżesznakazałJozuemu,Jozuewykonał,niczegonie
zaniedbującztegowszystkiego,coPannakazałMojżeszowi.

PRZEGLĄDWALKOPALESTYNĘ

ZwycięstwoJozuego

16

IopanowałJozuecałytenkraj:góry,całyNegeb,całąkrainę

Goszen,Szefelę,Arabę,góryizraelskieiichrówniny.

17

Odgóry

Chalak,wznoszącejsiękuSeirowi,ażdoBaal-Gadwdolinie
Libanus,ustópgóryHermon.Awszystkichichkrólówzwyciężyłi
skazałnaśmierć.

11,16-17.Zasięgpodboju.Wwersecie16wymieniononazwyobszarówgeograficznychobejmującychcałyKanaanzwyjątkiemfragmentuwybrzeżaodGalileinapółnocypoNegebna

południu.Werset17posługujesiędwomacharakterystycznymipunktami,byokreślićzasięgpodbitegoterytorium.GóraChalakznajdujesięwpobliżugranicyEdomu(napołudniu)ijestpowszechnie
utożsamianazDżebelHalak.CiągniesięwzdłużWadiMarra,pomiędzyBeer-SzebąapustyniąSin.Baal-Gadleżynagranicypółnocnej,wpobliżuDan/Lajisz,napółnocodChasor.Czasamimiejsceto
utożsamiasięzBaniasleżącymnawschódodDan.DolinaLibanuuważanajestzwyklezainnąnazwędolinyMispa(zob.komentarzdoJoz11,8),którałączysięzdolinąLitani,rozciągającąsięw
stronędolinyHule.Natematcałościowegocharakteruzawartychtutajinformacjizob.komentarzdoJoz10,40.

18

PrzezdługiczasJozuewalczyłztymiwszystkimikrólami.

19

ŻadnemiastoniezawarłopokojuzIzraelitamipróczChiwwitów

mieszkającychwGibeonie.Wszystkiezostałyzdobytezbrojnie.

20

TakibyłzamiarPana,któryuczyniłupartymiichserca,także

prowadziliwojnęzIzraelemipopadlipodklątwębezmiłosierdziaaż
dowyniszczenia,jakPannakazałMojżeszowi.

11,20Por.Pwt7,2ni20,16-18,gdziesąpodaneracjetegowyniszczenia:podbójKanaanutoświętawojna,krajJahwewinienbyćoczyszczonyzwszelkiejobecnościpogan,Izraeljestludem

świętym,awięcodizolowanym(Pwt7,6+),mającymsięwystrzegaćjakiegokolwiekkompromisu,którydoprowadziłbygodoniewierności.Towszystkosięjednakniespełniło(por.przyp,doJoz10i
Sdz1).Motywtegoniepowodzenia(grzechyIzraela)iracja,dlaktórejBógjedopuścił(próbanałożonanalud),sąpodanewSdz2,20—3,4(zob.Sdz2,6+).

KlęskaAnakitów

21

WowymczasieJozuewwalcezwyciężyłAnakitówzgór,z

Hebronu,zDebiru,zAnabizewszystkichgórjudzkich,ize
wszystkichgórizraelskich.Nanichwszystkichwrazzichmiastami
Jozuerzuciłklątwę.

11,21-23NatematAnakitówzob.Pwt1,28+.Tanotatkaredakcyjna(w.21-22)jestniezgodnaztekstemopodbojuHebronuprzezKaleba(15,13-14;por.10,28+).
11,21.Anakici.PotomkowieAnakabylipowszechnieuważaniza„olbrzymów”(zob.Lb13,21-33;Pwt2,10-11;2Sm21,18-22),przyczymbardziejwłaściwewydajesięokreślenie

„olbrzymiegowzrostu”.Niemaonichwzmiankiwinnychźródłachstarożytnych,chociaż,byćmoże,wymienianisąwegipskichtekstachzłorzeczących.OprócztegoegipskilistzpapirusuAnastasiI
(XIIIw.przedChr.)opisujewalecznychwojownikówKanaanuowzroście2,10-2,70m.DwaszkieletykobietodnalezionewTelles-SaidijawZajordaniu(datowanenaXIIw.przedChr.)mająok.2,10
mwysokości.

11,21.Hebron,Debir,Anab.PołożenieHebronuiDebiruomówiliśmywkomentarzachdoJoz10,3iJoz10,38.AnabznajdowałosięrównieżwgórzystejkrainieJudy,przypuszczalniew

miejscudzisiejszegoChirbetAnabes-Segira(TellRekesz),wodległościok.24kmnapołudniowyzachódodHebronu.WzmiankioAnabiepojawiająsięwtekstachegipskichpochodzącychztego
okresu.Badaniaarcheologicznewewspomnianymrejoniedoprowadziłydoodkryciaśladówzokresużelaza.

22

AnakiciniepozostalijużwkrajuIzraelitów,zwyjątkiemGazy,

GatiAszdodu.

11,22.Gaza,Gat,Aszdod.Gaza,GatiAszdodbyłytrzemazpięciustolickrólówkananejskich,położonychwzdłużpołudniowychrówninnadmorskich.Aszdodznajdowałsięwodległości

ok.5kmodwybrzeża,nawschódodJerozolimy.Wzmiankionimpojawiająsięwtekstachugaryckich,zaśprowadzonewtymmiejscuwykopaliskaarcheologicznedoprowadziłydoodkryciadużej
osadyzokresupóźnegobrązu.Gazależaławodległościok.3,2Krnodwybrzeżai32KrnnapołudniowyzachódodAszdod.Istnieniewtymmiejscuwspółczesnegomiastauniemożliwiaprowadzenie
szerszychpracwykopaliskowych,jednakAszdodjestdobrzeznanyzpozabiblijnychźródełpochodzącychztegookresu.Gat,obecnieTelles-Safi,leżywgłębilądu,wmiejscu,wktórymdolinaEla
łączysięzSzefelą,9kmnazachódodAzeki.Wostatnichczasachnieprowadzonotampracwykopaliskowych.

23

JozuezawładnąłcałymkrajemwedługpoleceniaPana,danego

Mojżeszowi,anastępnieoddałgoJozuewposiadanieIzraelowi,
dzielącodpowiedniodoichpodziałunapokolenia.Ikrajzaznał
pokojuodwojny.

Joz12

KrólowiezwyciężeninawschódodJordanu

1

Aotokrólowiekraju,którychzwyciężyliIzraeliciiopanowali

ichziemięzaJordanem,odwschodu,odpotokuArnonażdogóry
HermoniwrazzcałąArabąkuwschodowi:

12,1-24Całytenrozdziałwyszedłspodpióraredaktoradeuteronomistycznego.Ww.1-6wykorzystujeondanezawartewPwt2-3,ww.7-24układalistępokonanychkrólówwedług

opowieściopodbojachwJoz1-10,dodajejednakdoniejparęnazw,którezaczerpnąłzjakiegośspisuadministracyjnegomiast,pochodzącegobyćmożezepokiSalomona.

12,1.OdpotokuArnonażdogóryHermon.PodbiteprzezIzraelitówobszaryZajordaniarozciągałysięodrzekiArnon(nagranicyMoabuikrólestwaSichona)napołudniu,pogórę

Hermonnapółnocy(zob.Pwt3,8),ołącznejdługości210kmwliniiprostej.TakiobszargeograficznyodpowiadałbyobszarowiodDandoBeer-SzebywopisachPalestyny.

2

Sichon,królamorycki,zestolicąwCheszbonie.Panowałonod

Aroeru,leżącegonadbrzegiempotokuArnon,odśrodkadolinyi
połowyGileaduażdopotokuJabbok,granicysynówAmmona,

3

ana

wschodziepoprzezArabęażdomorzaKinneretimorzaAraby,czyli
MorzaSłonego,wkierunkuBet-Hajeszimotidalejkupołudniowido
stópzboczyPisga.

12,2-3.Obszargeograficzny.PonieważniejestznanedokładnepołożeniebiblijnegoCheszbonu(wTellHesbannieodnalezionośladówzepokipodbojuKanaanu),możnastwierdzić

jedynie,żepółnocnągranicąopisanegotutajobszarujestMorzeMartweleżącenaziemiachMoabitów(zob.komentarzdoLb21,25-28).WschodniobszarpozostającypodpanowaniemSichona
rozciągałsięodAroeru,miastagranicznegopołożonegonakrawędzidolinyArnonu,kontrolującegohandelwtymrejonieiprzebiegającetamtędyszlakihandlowe,doczęściGileadu,napołudnieod
rzekiJabbok.JeśliidzieowschodnibrzegJabboku,SichonmiałpanowaćnaziemiachrozciągającychsięnapółnocodrzekiażdojezioraKinneret(JezioraGalilejskiego);napołudniepanowaniejego
sięgałopółnocno-wschodniegowybrzeżaMorzaMartwego,dozboczygóryPisa,leżącejpoprzeciwnejstronieJerycha.

4

NastępnieOg,królBaszanu,jedenzostatnichRefaitów,z

siedzibąwAsztarotiEdrei,

12,4NastępnieOg.BJ:„Og”,zagrec.Teksthebr.:„TerytoriumOga”.
12,4.Refaim/Refaici.WtekściebiblijnymsłowoRefaim/Refaicioznaczaduchyzmarłych(Ps88,10-12;Iz26,14)lub,jakwomawianymfragmencie,jedenzdawnychludówBaszanu

leżącegonaobszarzeZajordania(Rdz14,5;Pwt3,13).Ludtenbyłznanyzrosłejbudowy(Lb13,33;2Sm21,16).Refaici,podobniejakAnakimiEmmimzMoabu,zostaliwyparciprzezIzraelitów.
KrólOg,mającywielkieżelaznełoże,określonyzostałjakojedenzostatnichprzedstawicielitegoludu(innawskazówkaświadczącaowyniszczeniuRefaitówwokresiepodbojuKanaanuprzez
Izraelitów).ŹródełzwiązkuRefaitów/Refaimzezmarłymimożnaposzukiwaćwugaryckichlegendachostarożytnychkrólachiherosach(zob.Iz14,9).WięziłącząceichzludamiZajordaniamogąbyć
pozostałościąugaryckichpodańotejziemi,mogąteżłączyćsięzichbogiemlubeponimicznymprzodkiemRapah(zob.Pwt3,11.13,wktórympodanopewneinformacjedotycząceRefaitów).

5

któregopanowanierozciągałosięnagóręHermoniSalka,cały

BaszanażdogranicyGeszurytówiMaakatytówidopołowyGileadu,
ażdogranicySichona,królaCheszbonu.

12,4-5.Obszargeograficzny.TerytoriumOgarozciągałosięodpasmagóryHermoniBaszanu(wpółnocnejczęściZajordania)porzekęJarmuknapołudniu.Stolicajegopaństwa

znajdowałasięwAsztarot(TellAsztara,położonewodległości40kmnapółnocnywschódodJezioraGalilejskiego)iEdrei(miastawymienianegowrocznikachTotmesaIII),leżącejprzyjednymz
dopływówrzekiJarmuk(DeranatereniewspółczesnejJordanii).WschodniągranicękrólestwaOgawyznaczałaSalka,miastoleżące,byćmoże,wmiejscudzisiejszegoSalkadu(zob.komentarzdoPwt
3,1-11).

6

Mojżesz,sługaPana,isynowieIzraelazwyciężyliich,ioddał

Mojżesz,sługaPana,ziemiętęwdziedzictwopokoleniomRubena,
GadaipołowiepokoleniaManassesa.

KrólowiezwyciężeninazachódodJordanu

7

Aotokrólowiekraju,którychzwyciężyłJozueisynowieIzraela

pozachodniejstronieJordanu,odBaal-GadwdolinieLibanuażdo
góryChalak,wznoszącejsiękuSeirowi,aktórychkrajoddałJozuew
dziedzictwopokoleniomizraelskim,odpowiedniodoichpodziału,

12,7-24WtychwierszachjestzawartalistakrólówpokonanychwzachodnimKanaanie.Różnicewystępująceww.18,19,20i23grec.wynikają—jaksięzdaje—jedyniez

niezrozumieniatekstuhebr.,naktórymopartosięwBJwprowadzającniezbędneminimumpoprawek.

8

nagórzeinaSzefeli,wArabieinazboczachgórskich,nastepie

iwNegebie,uChittytów,Amorytów,Kananejczyków,Peryzzytów,
Chiwwitów,Jebusytów:

12,7-8.Obszargeograficzny.ZamieszczonatutajlistaterytoriówpołożonychnazachódodJordanu,którezostałyzajęteprzezIzraelitów,stanowipowtórzenietekstuzJoz11,16-17.

PowtórzenietakiewzmacniadodatkoworoszczeniaIzraelitówdotejzieminapodstawieprzymierzazRdz15,19-21,dostarczateżpodstawypodziałuziemimiędzyposzczególnepokoleniaIzraela.
GranicąpołudniowąjestgóraChalak(dzisiajnoszącanazwęDżebelHalak),wpobliżuziemEdomu;północną-Baal-GadupodnóżagóryHermon,wpobliżugranicyLibanu.Dotekstudodanopewne
określeniageograficzne;„nazboczachgórskich”(zob.Joz10,40;byćmożechodziospadekterenuwstronęSzefeliluboPustynięJudejskązakręcającąwstronęMorzaMartwego)i„nastepie”(obszar
zamieszkiwanypóźniejprzezpokolenieJudyzob.Joz51,61).

9

królJerycha,jeden;królAjobokBetel,jeden;

10

królJerozolimy,

jeden;królHebronu,jeden;

11

królJarmutu,jeden;królLakisz,jeden;

12

królEglonu,jeden;królGezer,jeden;

12,9-12.Listakrólów.Listapokonanychkrólówzgrubszaodpowiadakolejności,wjakiejIzraelicipodbijaliziemieKanaanuwJoz6-11.JerychoiAj(obokBetelzob.Joz7,2)pojawiają

sięwJoz6-8.Królowiepołudniowejkoalicjikananejskiej,wymienieniwwersetach10i12,pojawiająsięwJoz10,3.23.Inskrypcjeasyryjskiezawierajączasamilistypodbitychziemikrólów
pokonanychprzezdanegowładcęwporządkuodpowiadającymwydarzeniomkampanii.Naprzykład,Tiglat-PileserIwspominaoczterdziestujedenziemiach,którepodbiłwciągupięciulat.
SalmanassarIpodaje,żezniszczyłpięćdziesiątjedenmiast.

13

królDebiru,jeden;królGederu,jeden;

12,13.Debir.Zob.komentarzopisującyDebirwJoz10,38.
12,13.Geder.PołożeniestarożytnegoGederniejestznane.Niektórzyuczeniuważają,żekopistabłędniezapisałnazwęGerar-kananejskiegomiastaznajdującegosięwzachodniejczęści

Negebu.JednakjedenzurzędnikówSalomonazostałw1Krn27,28określonymianemGedaryty,cowskazuje,żeGedertopoprawnanazwamiasta.JednązmożliwościjegolokalizacjijestChirbet
Dżedur,oddalonenapółnocodHebronu.

14

królChormy,jeden;królAradu,jeden;

12,14.Chorma.Zważywszy,żenazwataoznacza„zniszczenie”,możliwe,iżdotyczyłakilkuróżnychmiejsc.Wydajesię,żeChormależaławpołudniowejczęściNegebu,naziemiach

należącychdopokoleniaJudy.Dokładnejejpołożenienadalpozostajeprzedmiotemsporów(wśródmożliwościwymieniasięTellel-Milh,oddaloneo11,5kmnapółnocnywschódodBeer-Szeby,oraz
TellMasos,11,5kmnawschódodtegomiasta).JegonazwałączysięzpoczątkowąporażkąIzraelitówopisanąwLb14,45orazzezwycięstwemodniesionymnadAradem(Lb21,1-3).

12,14.Arad.MiejscenazywaneTellAradleży29kmnapółnocnywschódodBeer-Szeby,naobszarzepołudniowegoNegebu.Zosadątązwiązanychjestkilkamniejszych,możliwe,że

AradzJoztoTellMalhata,położonao6,5kmnawschódodTellArad,lubTellMasos(Chirbetel-Meszasz),oddalonaook.11,5kmnawschódodBeer-Szeby.Pozostałościstarożytnejceramiki
znajdowane(lubnie)wewspomnianychmiejscachskłoniłyuczonychdowysunięciarozbieżnychopinii.Możnasądzić,żeTellAradzostałocałkowiciewyludnioneuschyłkuwczesnegookresubrązu,
chociażwcześniejbyłoważnymufortyfikowanymośrodkiemegipskim,wywierającymsilnywpływnaokoliczneziemie.Odnalezionorównieżśladynieufortyfikowanejosadyzokresużelaza(XIw.
przedChr.)-mogąoneodpowiadaćobecnościKenitów,októrejwspominaSdz1,16.

15

królLibny,jeden;królAdullam,jeden;

12,15.Libna.Zob.komentarzopisującyLibnę,dotyczącyJoz10,29.
12,15.Adullam.Miastoto,położonenaSzefeli,wpołudniowejczęściobszaruJudy,wodległościok.26kmnapołudniowyzachódodJerozolimy,utożsamiasięzdzisiejszymTellesz

SzeichMadhur.ChociażAdullamwymienionotylkonatejliściepokonanychkrólów,miejscetołączysięzDawidem(1Sm22,1);znajdujesięteżnaliściewarownychmiastSalomona(2Kra11,7).W

tradycjiprorockiejMicheaszopłakujejegozniszczeniepodczasinwazjiasyryjskiej(Mi1,15).

16

królMakkedy,jeden;królBetel,jeden;

12,16.MakkedaiBetel.Zob.komentarzdoJoz10,10natematMakkedyidoJoz8,9natematBetel.

17

królTappuach,jeden;królCheferu,jeden;

12,17.Tappuach.MiejscetoutożsamiasięzTellSzeikAbuZarad,położonymnaszczyciewzgórza,wodległości15kmnapołudniowywschódodNablusu.Tappuachbyłamiastem

granicznym,leżącympomiędzyziemiamipokoleniaEfraimaiManassesa(zob.Joz16,8;17,7-8).OinnymmiejscunaziemiachJudy,noszącymtęsamąnazwę,wspomnianowJoz15,34,dotejporygo
jednakniezlokalizowano.

12,17.Chefer.Chociażnieudałosięustalićpołożeniapaństwa-miastaonazwieChefer,znajdowałosięonoprzypuszczalniewpółnocno-wschodniejczęściziemprzyznanychpokoleniu

Manassesa,byćmożedalekonapółnocy,wokolicydolinyDotanipasmaGilboa.Pracearcheologiczneprowadzoneniedawnowtymrejoniewskazują,żeChefermogłosięznajdowaćwmiejscu
dzisiejszegoTellel-Muhaffar(zob.Joz17,2-3natematwięziłączącychCheferzziemiąSelofchada).

18

królAfek,jeden;królLaszaronu,jeden;

12,18.Afek.WzmiankaoAfekpojawiasięwrocznikachTotmesaIII(ok.1490-1436przedChr.)iAmenhotepaII(ok.1447-1421przedChr.).MiastoAfek,położonenarówninieSzaronu,

utożsamiasięzTellRasel-Ain(uźródełJarmuku,wokolicachdzisiejszegoTelAwiwu).WmiejscutymIzraelicistoczyliprzynajmniejdwieważnebitwyzFilistynami(1Sm4,1;29,1).

12,18.Laszaron.NapodstawietekstuSeptuagintymożnawysnućwniosek,żesłowolaszaronoznaczawskazówkęgeograficznądotyczącąAfek,bowiemgdzieindziejnieużywasięgow

odniesieniudoinnychmiast(zob.Joz13,4;1Krl20,26-30).Jeślibyłotoodrębnemiejsce,znajdowałosięonoprzypuszczalniewpobliżuziemFilistynów.

19

królMadonu,jeden;królChasoru,jeden;

12,19Madonu.Takteksthebr.WBJ:„Meromu”,nazasadziedomysłu(por.11,1).Wgrec.pominięte.
12,19.MadoniChasor.Zob.komentarzdoJoz11,1,wktórymomówiliśmytemiastapodbiteprzezIzraelitów.

20

królSzimronuMeronu,jeden;królAkszafu,jeden;

12,20.Szimron,MeroniAkszaf.Zob.komentarzdoJoz11,1,wktórymomówiliśmytemiastapodbiteprzezIzraelitów.

21

królTanak,jeden;królMegiddo,jeden;

12,21.Tanak.ChociażmiastoTanakzostałozałożoneokoło2700przedChr.,wmiejscudzisiejszegoTellTi’innik(oddalonego6,5kmnapółnocnyzachódodMegiddo,nawzgórzu

górującymnaddolinąJizreel),niemaonimżadnejwzmiankiwstarożytnychźródłachzokresupoprzedzającegoXV-wiecznerocznikiTotmesaIII,wktórychopisanobitwęstoczonąprzezjegowojska
podMegiddo(ok.1468przedChr.).JesttojednozkilkumiejscwdolinieJizreel,któreregularniepojawiasięnalistachpodbitychmiasttegobogatego,będącegoczęstymprzedmiotemzatargów,
regionu.ChociażpierwotnieznajdowałosięononaziemiachprzydzielonychpokoleniuAsera,wpóźniejszychwzmiankachwymieniasięjejakonależącedopokoleniaManassesa(Joz17,12;Sdz5,19).
Zprowadzonychpracwykopaliskowychwynika,żenajwiększąświetnośćTanakosiągnęłowpołowieIIItysiącleciaprzedChr.,wokresieodXVIIdoXIVw.przedChr.WXIIw.przedChr.,poupadku
egipskiejkontroliwtymregionieinajeździćLudówMorza,Tanakbyłojużsłabozaludnione.WXw.przedChr.wzniesionotamjednaknowysystemobronny,cowskazuje,żeliczbamieszkańców
miastaponowniewzrosławokresiemonarchiiizraelskiej.

12,21.Megiddo.PonieważMegiddostrzegłozachodniegowejściadomającejstrategiczneznaczeniedolinyJizreel,równinySzaronuiszlakówhandlowychbiegnącychwzdłużwybrzeża,

łączącychEgiptiMezopotamię,przyciągałouwagęwielustarożytnychwładców.Założoneokoło3300przedChr.wokolicydwóchźródeł,Megiddobyłodwadzieściarazyniszczoneiodbudowywane,
gdyarmieEgiptu(rocznikifaraonówTotmesaIII;Setiego;RamzesaII;listyzAmarna),państwaChetytówiMezopotamiistarałysięobjąćnadnimkontrolęorazzapanowaćnadSyro-Palestyną.
Zniszczeniemiastazokresupóźnegobrązu(warstwaVIIA)wXIIwprzedChr.zbiegłosięprzypuszczalniezkońcemzwierzchnościegipskiejiinwazjąLudówMorza(hipotezataopartajestna
odnalezionychfragmentachceramikifilistyńskiej).WnarracjiopodbojuKanaanuMegiddopojawiasięwyłącznienatejliściepokonanychkrólów.ZostałoonoprzyznanepokoleniuManassesa(Joz
17,11),niezostałojednakzdobyteprzezIzraelitów(Sdz1,27).Izraeliciopanowalijedopierowokresiemonarchii(1Krl4,12;9,15).

22

królKadesz,jeden;królJokneamnaKarmelus,jeden;

12,22.Kedesz.Nazwategomiejscapojawiasięwkilkukontekstachgeograficznych,rn.in.wGalilei(TellKades)oraznaziemiachnależącychdopokoleniaNeftalego,wpobliżuMegiddo

(Sdz4,11;5,19;TelAbuKudeis).PojawieniesięKedeszwtymmiejsculistywskazuje,żeznajdowałosięonowdolinieJizreel,trudnojednakpodaćdokładnąlokalizację.

12,22.Jokneam.UtożsamianezTelJokneam,miejscetoznajdujesięnapółnocnyzachódodMegiddo,tamgdzieWadiMilhopuszczadolinęJizreel,nagranicyzZebulonem(Joz19,11;

21,34).Miastozostałozałożonewewczesnymokresiebrązuibyłozamieszkaneażdookresuimperiumottomańskiego.StrategiczneznaczenieJokneampotwierdzaumieszczeniewzmiankionimna
liściepodbojówfaraonaTotmesaIII.MiastozostałozniszczonepodczasniepokojówwXIIIw.przedChr.iponowniepodkoniecXIw.przedChr.,byćmożewokresieizraelskiejekspansjinapółnoc.

23

królDoruzwyżynyDor,jeden;królGoimzGilgal,jeden;

12,23zGilgal.Takteksthebr.WBJ:„wGalilei”,zagrec.
12,23.Dor.NadmorskiemiastoDorzostałozałożoneprzypuszczalniewXIIIw.przedChr.,podczaspodejmowanychprzezfaraonaRamzesaIIpróbożywieniahandlupomiędzySyro-

Palestynąapaństwamiegejskimi.PóźniejosiedlilisięwnimFilistyni(wynikatozegipskiejopowieściopodróżyWenamona).DorzostałonastępniepodbiteprzezSalomonaipełniłorolęjednegoz
ośrodkówadministracyjnychjegokrólestwa(1Krl4,11).MiastoleżałonaziemiachnależącychdopokoleniaManassesa,zostałojednakzdobytedopierowokresiemonarchiiizraelskiej(Joz11,2;Sdz
1,27).

12,23.Poganie/goimzGilgal.GilgaltonazwakilkumiastrozproszonychnacałymobszarzeKanaanu.Określenie„poganie”(goim)trudnouznaćzaszczególnieprzydatne,chociaż

niektórzybadacze,napodstawietekstuSeptuaginty,łączątęnazwęzCharoszetHaggoimzSdz4,2.PonieważnaliściezKsięgiJozuegoumieszczonojepomiędzyDoriTirsą,mogłosięznajdowaćwe
wschodniejczęścirówninySzaronu.

24

królTirsy,jeden.Wszystkichkrólówrazemtrzydziestujeden.

12,24.Tirsa.Tirsa,najczęściejutożsamianazTellel-Far’a(leżącym11,5kmnapółnocnywschódodNablusu,wśrodkowejczęściwyżyny),wokresiepoprzedzającymmonarchięizraelską

pojawiasięwyłącznienaliściepokonanychkrólówzKsięgiJozuego.JejzwiązekzManassesemopartyjestnapojawieniusiękobietyimieniemTirsawjegorodowodzie(Lb26,33;Joz17,3).Proces
osiedleniarozpocząłsięwepoceneolitu.Największerozmiarymiastoosiągnęłookoło1700przedChr.Zbudowanowówczasgrubemuryicytadelę.Wokresieżelazaosiągnęłoszczytświetności,pełniąc
rolęjednejzestolicIzraela(1Krl15,21),późniejjednakstraciłonaznaczeniunarzeczSamarii.

Joz13

PODZIAŁZIEMIOBIECANEJ

Krajpozostałydozdobycia

1

GdyJozuezestarzałsięibyłwpodeszłymwieku,rzekłPando

niego:Jesteśstary,wpodeszłymwieku,apozostałjeszczeznaczny
krajdozdobycia.

13,1-7Sątupodaneterytoria,którenigdyniebyłyizraelskie,choćwchodząwobrębidealnychgranicZiemiŚwiętejpodanychw1,4iwLb34,1-12:napołudniukrajFilistynówrazemz

Geszurytami(por.1Sm27,8)orazAwwici(por.Pwt2,23;BTtambłędnie:„Chiwwici”),napółnocyziemieSydończyków,czyliFenicja.Tekst13,1-7pochodziodredaktoraistanowiwprowadzeniedo
dokumentugeograficznego.

13,1.ListyziemgranicznychnaBliskimWschodzie.WkilkuchetyckichtraktatachznaleźćmożnapewnepodobieństwadolistyziemgranicznychzamieszczonejwJoz13-19.W

dokumentachtraktatowychlistygraniczneokreślająrubieżeziemi,którąwładcaprzekazywałwasalowi.Chociażwsensietechnicznymziemiatabyławłasnościązwierzchnika,sprawowaniewładzy
lokalnejcedowałonnawasala,określałteżgraniceziem,któredefiniowałyłączącyichzwiązekprawny.Przekazanaziemiamiałabyćchronionawsposób,stanowiącywyrazlojalnościwobecwładcy.
Najobszerniejsząlistęziemgranicznychznaleźćmożnawtraktacie,któryChetycizawarlizjednymzeswychwasali,Tarhuntassem(chodziłooziemiepołożonewpołudniowejczęściśrodkowej
Anatolii).CelemlistzamieszczanychwowychtraktatachbyłookreślenieziemnależącychdoTarhuntassaorazdojegosąsiadów(innychziemwasalnych).Wydajesię,żejesttozbieżnezcelemtekstu
Joz13-19,wktórymokreślonograniceziemnależącychdoposzczególnychpokoleńIzraela.Takiewyznaczeniegranicbyłojednązrólwładcy,okazującegowtensposóbswojąwładzęnadwasalamii
ichziemią.

2

Ototenkrajpozostaje:wszystkieokręgiFilistynówicały

Geszur,

13,2okręgiFilistynów.WedługPwt2,23;Am9,7;Jr47,4nFilistynipochodzązKaftor,którymjestnajprawdopodobniejKreta,anieAzjaMniejsza.Wkażdymraziebyłtotylkojedenz

etapówichwędrówek,awłaściwepochodzeniepozostajeniewiadome.Stanowilioniczęśćwielkiejfalimigracyjnej„ludówmorza”,któradoszłaażdogranicEgiptu,gdzienapoczątkuXIIw.zatrzymał
jąRamzesIII.PoklęsceFilistynizostaliosiedleninaprzybrzeżnejrówniniePalestyny(którazawdzięczaimnazwę).WzmiankaonichwRdz21,32-34;26,1-8iWj13,7jestantycypacjąwydarzeń
historycznych.Ww.4wyliczonepięćnależącychdonichdystryktów(por.Sdz3,3;Jl4,4).NiebylioniSemitamiiniepraktykowaliobrzezania.ZacieklinieprzyjacieleIzraelawczasachsędziówi
Saula,zostalipokonaniprzezDawida,utrzymalisięjednaknawybrzeżu.

3

odSzichorunagranicyEgiptuażdogranicyEkronunapółnocy

uważasięzakrajkananejski;[kraje]pięciuwładcówfilistyńskichz
Gazy,Aszdodu,Aszkelonu,GatiEkronuorazAwwici,

4

napołudniu

całykrajKananejczykówiodAry,należącejdoSydończyków,ażdo
AfekaigranicyAmorytów.

13,4iodAry.BJ:„iMearah”,zaskażonymtekstemhebr.

5

NastępniekrajGiblitówicałyLibannawschodzieodBaal-Gad

ustópgóryHermon,ażdoWejściadoChamat.

13,2-5.Ototenkrajpozostaje.Podsumowującestwierdzenieokreślająceziemie,którepozostałyjeszczedozdobycia,wskazujetrzyregiony:(1)okręgiFilistynówobejmującepięć

głównychfilistyńskichpaństw-miastwrazzobszaremrozciągającymsięnapołudnie,ażdogranicyzEgiptem,biegnącejwzdłużWadiel-Arisz(zob.Joz15,4);(2)fenickiobszarwybrzeżaoraz(3)
ByblosigóryLibanuwewschodniejSyrii.CałytenobszarniezostałnigdypodbityprzezIzraelitów,chociażistniałyzwiązkihandloweidyplomatycznełączącegozIzraelem(1Krl9,19).Fenickie
państwa-miasta,TyriSydon,przyznanopokoleniuAsera,nigdyniezostałyjednakzdobyte(Sdz1,31).ZpewnościąłączyłyjesojuszezkrólestwemDawidaiSalomona(1Krl5,1;9,11-13).Naobszarze
FilisteiosiedliłysięniektóregrupyzaliczanedoLudówMorza.Pracewykopaliskoweprowadzonewtymrejonie(ostatniowTelMikne/Ekronie)doprowadziłydoodkryciawarstwzniszczonychmiast,
cowspółgrazinwazjąiwyparciemkananejskichmieszkańców(natematAwwitówzob.Pwt2,23).SpośródwymienionychtutajmiastudałosięustalićjedyniepołożenieGat(jakomiejscelokalizacji
uczeniproponująTellesz-SzeriaiTelles-Safi,przyczymostatniazhipotezwydajesiębardziejprawdopodobna).

6

WszystkichmieszkańcówgórodLibanuażdoMisrefot-Maim,

wszystkichSydończykówJasamwypędzęsprzedobliczaIzraelitów.
TymczasempodzielkrajlosemmiędzyIzraelitównadziedzictwo,jak
cinakazałem.

13,6.Geografiaobszaru.WwersecietymopisanogeograficznyobszarFenicji,chociażziemieteokreślasięjakonależącedoSydończyków.Możnaodczytywaćtenfragmentjakoczęść

podsumowaniageograficznego,podanegowJoz13,5,możejednakpełnićrównieżrolęsamodzielnegopodsumowania.Wkażdymrazieztekstuwynika,żepółnocnagranicategoregionuzostałapodbita
przezJozuego(natematMisrefot-Maimzob.Joz11,8).

7

Terazpodzieltenkrajjakodziedzictwomiędzydziewięć

pokoleńipółpokoleniaManassesa.

13,7Grec.dodajenakońcu:„odJordanuażdoWielkiegoMorzanazachodzie,tyimgodasz;WielkieMorzebędzieichgranicą”.

Pokoleniazajordańskie

8

DrugapołowapokoleniaManassesa,azniąRubeniciiGadyci

otrzymaliswojedziedzictwo,któreMojżeszimnadałnawschódza
Jordanem:Mojżesz,sługaPana,imdał:

13,8-32WtymfragmenciewiadomościsięczerpiezLb32iPwt3,12-17,dorzucającdonichpewnenazwymiejscowości,niematujednakopisuterytoriówpokoleńzajordańskich,jakw

przypadkugrupy,którasięosiedliłanazachódodJordanu.GeografiatychpokoleńbyłapłynnanawetdlasamychIzraelitów,aRubenitówiGadytówtraktujesięnaogółjakojedność(Lb32,ln;Pwt3,12;
Joz1,12;itd.).Terytoriaobydwutychpokoleńwkrótcesięskurczyływskutekekspansjikrólestwaammonickiegoimoabskiego(por.odnośniedoRubenaRdz49,4;Pwt33,6,aodnośniedoGada—Rdz
49,19).PoczątkipołowypokoleniaManassesasąniejasne—wydajesię,żeichosiedleniewpółnocnymGileadzienieprzypadanatenpierwszyokres(por.Lb32,1+).

13,8DrugapołowapokoleniaManassesa.Przywróconezagrec.Wtekściehebr.pominięte.

9

odAroeru,położonegonabrzegudolinypotokuArnon,iod

miasta,którejestwśrodkudoliny,całypłaskowyżodMedebydo
Dibonu;

13,9.PłaskowyżMedeby.Tenurodzajnypłaskowyż,rozciągającysięwMiszor(napółnocyMoabu),znajdujesięwodległości40kmnapołudnieodstolicyJordanii,Ammanu.Ziemiata

zostałaprzydzielonapokoleniuRubenaistałasięwidowniąlicznychbitew,któreIzraelicistoczylizMoabitamiokontrolęnadtymregionem(Sdz3,12-30;1Sm14,47;2Sm8,2;1Krn19,7).

10

iwszystkiemiastaSichona,królaAmorytów,którypanowałw

Cheszbonie,ażdogranicyAmmonitów.

13,10.Cheszbon.Zob.komentarzdoLb21,26-30natematkrólaAmorytów,Sichona,którypanowałwtymrejonieMoabu.

11

NastępnieGileadikrainęGeszurytówiMaakatytówzcałym

łańcuchemgórHermonuicałymBaszanemażdoSalka;

12

aw

BaszaniecałekrólestwoOga,którypanowałwAsztarotiwEdreii
byłostatnimpotomkiemRefaitów.Mojżeszzwyciężyłichi
wydziedziczył.

13

LeczIzraeliciniewypędziliGeszurytówi

Maakatytów,dlategoGeszuryciiMaakatyciutrzymalisięwśród
Izraelaażdodniadzisiejszego.

14

TylkopokoleniuLewiegoniedano

żadnegodziedzictwa;ofiaryspalanedlaPana,BogaIzraela,sąjego
dziedzictwem,jaktoOnsamoznajmił.

13,14ofiaryspalanedlaPana...sąjegodziedzictwem.Takteksthebr.WBJ:„Jahwejestjegodziedzictwem”,zagrec.

PokolenieRubena

15

MojżeszdałpokoleniupotomkówRubenaczęśćodpowiednio

doichrodów.

16

OtrzymaliwięcziemięodAroerunabrzegudoliny

potokuArnoniodmiasta,którejestwśrodkudoliny,icały
płaskowyżażdoMedeby,

17

Cheszbonzewszystkimimiastami

położonyminawyżynie:Dibon,Bamot-BaaliBet-Baal-Meon,

18

Jahsa,Kedemot,Mefaat,

19

Kiriataim,Sibma,Seret-Haszszacharna

pogórzudoliny,

20

Bet-Peor,zboczaPisga,Bet-Hajeszimot,

21

wszystkie

miastapłaskowyżuicałekrólestwoSichona,królaamoryckiego
panującegowCheszbonie,któregozwyciężyłMojżesz,arównież
książątMadian:Ewi,Rekem,Sur,ChuriReba,lennikówSichona
zamieszkałychwkraju.

13,21.KsiążętaMadianu.ListapokonanychksiążątlubwodzówMadianitówpojawiasięrównieżwLb31,8,wktórejprzywódcówtegonaroduokreślasięmianemkrólów.EwiiReba

figurujątylkonatychidentycznychlistach,zaśSurznajdujesięnaliściewodzówplemiennychwLb25,15(1Krn8,30).ChurtoimięwodzaIzraelitówwWj17,10.Rekembyłowtymokresie
powszechnieużywanymimieniem(1Krn2,43-44;7,16),atakżenazwąmiejsca(Joz18,27).Wymienionetutajimionaksiążątmogąbyćrównieżzwiązaneznazwamikonkretnychmiejscnaobszarze
rozciągającymsięodpołudniowegoZajordaniapopółnocnąArabię,awięcpozwalającychsprawowaćkontrolęnadszlakamihandlowymiwtymrejonie.

22

RównieżwróżbitęBalaama,synaBeora,wrazzinnymiofiarami

walkizabiliIzraelicimieczem.

13,22.Balaam.Zob.komentarznatematBalaamawLb22orazkomentarzdoLb25,3,wktórymomówionowypadki,jakierozegrałysięwBaal-Peor;zdarzenietomogłobyćprzyczyną

umieszczeniawzmiankiośmierciBalaamawJoz13.

23

GranicąziemisynówRubenabyłJordan.Takiejestdziedzictwo

synówRubenawedługichrodóworazichmiastazprzyległymi
wioskami.

PokolenieGada

24

MojżeszdałjednączęśćpokoleniupotomkówGada,

odpowiedniodoichrodów.

25

Otrzymaliwdziedzictwie:Jazeri

wszystkiemiastaGileadu,połowękrajusynówAmmonaażdo
Aroeru,leżącegonaprzeciwRabby,

26

iodCheszbonuażdoRamat-

MispaiBetonimorazodMachanaimdogranicyLo-Debar,

27

aw

dolinieBet-Haram,Bet-Nimra,SukkotiSafon,resztękrólestwa
Sichona,królaCheszbonu,Jordanijegookoliceażdokrańcówmorza
KinneretpowschodniejstronieJordanu.

28

Takiejestdziedzictwo

potomkówGadawedługichrodóworazichmiastazprzyległymi
wioskami.

PołowapokoleniaManassesa

29

MojżeszdałczęśćpołowiepokoleniaManassesaitoprzypadło

połowiepokoleniaManassesaodpowiedniodoichrodów.

13,29Tekstwnawiasiejestglosąpominiętąwgrec.NietłumaczysięjejrównieżwBJ.
13,24-29.OpisgeograficznyziemGada.ObszarprzydzielonypokoleniuGadaobejmujewiększączęśćGileadu.ZiemieterozciągałysięnapołudnieodrzekiJabbokażdokrainygórzystej

wokolicachAmmanu.Aroer,któryzostałtutajwymieniony,znajdowałsięwpobliżuAmmanu(Rabba),niejesttopołożonenapołudniumiejscewspomnianewJoz13,16.Jezertoprzypuszczalnie
dzisiejszeChirbetes-Sar(oddaloneook.13kmodCheszbonu).BetonimleżałowmiejscudzisiejszegoChirbetel-Batne,ok.5kmnapołudniowywschódodes-Salt.Machanaimjestnajczęściej
utożsamianezTellHeggagwdolinieJabboku,napołudnieodPenuel;LoDebar(Debir)mogłoznajdowaćsięwniewielkiejodległościnapółnocodpoprzedniegomiejsca,dokładnalokalizacjaniejest
jednakznana(zob.Am6,13).Jeślichodziopozostałe:Bet-HaramtoTeller-RamehlubTellIktanu,leżąceuzbieguJabbokuiWadiHesban;Bet-NimratoTelel-BleibillubTellMimrin;Sukkotto
przypuszczalnieTellDeirAllanadrzekąJabbok;SalontoTelles-SaidijanadWadiKafrinji.

30

OtrzymaliwdziedzictwieziemieodMachanaim,całyBaszan,

całekrólestwoOga,królaBaszanu,iwszystkieOsiedlaJairaw
Baszanie,sześćdziesiątmiast.

13,17-30.Lokalizacjamiast.ListamiastnależącychdokrólestwaSichona,którezostałyzdobyteprzezIzraelitów(Cheszbon,Jahsa,Edrei,Medeba),figurujerównieżwLb21,21-35.Także

wLb32,33-41miastateprzyznanopokoleniomRubena,GadaiManassesa.Bamot-BaalpojawiasięwcykluopowieścioBalaamie(Lb22,41),zaśkilkazewspominanychtutajmiastodnaleźćmożnaw
wykaziemiastlewitów(Joz21).Jeślichodziolokalizacjęmiast,którejnieomówionogdzieindziej:Bet-Baal-MeonodpowiadadzisiejszemuMain(położonemu6,5kmnapołudniowyzachódod
Medeby);Kedemot-ChirbeterRemeillubAleijan(leżącemu24kmnapołudniowywschódodMedeby);Mefaa-ChirbetNefa(oddalonemu6,5kmnapołudnieodAmmanu),TellDżaua(8kmna
południeodAmmanu)lub,cowydajesięnajbardziejprawdopodobne,Ummer-Rasas(prawie32KrnnapołudniowywschódodMedeby);Sibma-Chirbetkurnel-Kibs;SeretHaszszachar-Chirbetez-
Zarat(wpobliżuwybrzeżaMorzaMartwego);Bet-Peor-ChirbetUjunMusa.

31

PołowaGileadu,AsztarotiEdrei,miastakrólestwaOgaw

BaszanieprzypadłypotomkomMakira,synaManassesa,araczej
połowiepotomkówMakirawedługichrodów.

13,30-31.OpisgeograficznyziemManassesa.OpisziemprzydzielonychwschodniejczęścipokoleniaManassesaniejesttakszczegółowyjakopisterytoriówGada.Tekstyparalelne

znajdująsięwLb32,39-42orazwPwt3,13-14.Ogólnie,obszartenciągnąłsięodMachanaim(będącegorównieżpółnocnągranicąziempokoleniaGada)napółnoc,przezwiększączęśćBaszanu(zob.
Joz12,4i13,11-12),ażdogóryHermon.Niesposóbzlokalizować„osiedliJaira”,mogłybyćonebowiemjedyniemiejscamiobozowisk(zob.Lb32,41;Pwt3,14;1Krn2,22)rozproszonychpocałym
Baszanie.NatematMakirajakopotomkaManassesazob.Rdz50,23.TagrupaplemiennabyłazwiązanazpółnocnymGileadem(zob.Lb32,39-40;Sdz5,14).

32

TakijestpodziałdziedzictwadokonanyprzezMojżeszana

stepachMoabu,zdrugiejstronyJordanu,nawschódodJerycha.

33

PokoleniuLewiegoniedałMojżeszdziedzictwa.Pan,BógIzraela,

jestichdziedzictwem,jaktosamimoznajmił.

Joz14

PIERWSZYPODZIAŁWGILGAL

Wprowadzenie

1

Oto,cootrzymaliwdziedzictwieIzraeliciwkrajuKanaan,co

imprzeznaczyliwdziedzictwiekapłanEleazariJozue,synNuna,i
naczelnicyszczepówpokoleńizraelskich.

14,1—19,49Wtymobszernymfragmenciełączysięwieledokumentów:opisgranicterytoriówposzczególnychpokoleń,pochodzącyzepokiprzedmonarchicznej;jakieśspisymiast,w

przypadkuJudy(Symeona)iBeniaminabardzoszczegółowe,odzwierciedlającesytuacjęzepokikrólewskiej.Tedokumenty,połączonezesobąiopatrzonerozmaitymiglosami(zob.zwłaszcza15,13-
19;16,10;17,11-13,wszystkototekstyparalelnedoSdz1),posłużyłyjakoźródłodonaszkicowaniaobrazuterenówzajętychzaJozuego.Wrzeczywistościrozmaitegrupyizraelskieosiedliłysię—
drogąpokojowegoprzenikaniaalbopodboju—każdanaswoimterytorium,zapewniającsobiejegoposiadaniepowoliistopniowo.

2

Podziałdokonanyzostałlosem,takjakPanrozkazałprzez

Mojżesza,dladziewięciuipółpokolenia,

3

ponieważdladwuipół

pokoleniaMojżeszprzeznaczyłdziedzictwozaJordanem,leczdla
lewitówniewyznaczyłdziedzictwapośródnich.

4

SynowieJózefa

tworzylidwapokolenia:ManassesaiEfraima.Lewitomnienadano
żadnegodziałuwziemi,tylkoniektóremiastadozamieszkaniai
przyległepastwiskadlabydłaistad.

5

JakPanrozkazałMojżeszowi,

takpostąpiliIzraeliciprzypodzialekraju.

DziałKaleba

6

WtedysynowieJudyprzyszlidoJozuegowGilgal,aKenizzyta

Kaleb,synJefunnego,rzekłdoniego:Tywiesz,coPanpowiedziałdo
Mojżesza,mężaBożego,omnieiotobiewKadesz-Barnea.

14,6-14KalebbyłKenizzyta(w.6i14),awięcnie-Izraelitą(por.Lb24,21+).Jegoród,pochodzącyzpołudniaPalestyny,jestspokrewnionyzEdomitami(por.Rdz36,11);zaczętogo

wiązaćzIzraelem,aspecjalniezJudą,odczasówpobytuwKadesz(Lb13-14).ZamieszkiwałokoliceHebronu(tuoraz15,13-19;Sdz1,12-15),wpobliżuktóregoznajdujesię„NegebKaleba”(1Sm
30,14).KalebicizasymilowalisięwkońcuzJudą(por.genealogie1Krn2,18n.42n;4,11n;Joz15,13+).

14,6.Kenizzyci.KenizzycibylinieizraelskągrupąplemiennąetniczniezwiązanązKenitami,KalebitamiiOtnielitami(zob.Rdz15,19;Lb32,12;Sdz1,13).Ichziemieobejmowały

południowo-zachodniączęśćHebronuorazziemieznajdującesięnapołudniu,nadMorzemMartwym,wokolicachEdomu.Temniejszegrupyplemiennezostałyostateczniewchłonięteprzezpokolenie
JudypoustanowieniukrólestwaIzraela.

7

Czterdzieścilatmiałem,gdyMojżesz,sługaPana,wysłałmniez

Kadesz-Barnea,abymzbadałkraj;iprzyniosłemmuwiadomości
zgodniezmoimsumieniem.

8

Agdymoibracia,którzywyruszylize

mną,przeraziliserceludu,japoszedłemcałkowiciezaPanem,
Bogiemmoim.

9

OwegodniaMojżeszprzysiągł:Napewnoziemia,na

którejstanęłatwojanoga,przypadnietobieipotomkomtwoimw
wiecznymdziedzictwie,ponieważbyłeświernyPanu,Bogumojemu.

10

Iterazpatrz,Panzachowałmnieprzyżyciu,jakprzyrzekł.Już

czterdzieścipięćlatminęło,jakPanoświadczyłtoMojżeszowi,gdy
Izraelwędrowałwtedyprzezpustynię.Obecniemamosiemdziesiąt
pięćlat,

11

leczjeszczedziśjestemsilnyjakwowymdniu,gdymnie

Mojżeszwysłał.Jakdawniej,takidzisiajmamtęsamąsiłę,aby
walczyć,abywyruszyćnaprzódlubwrócić.

12

Dajmiwięctęgórę,

którąPanprzyrzekłmiowegodnia.Tysamsłyszałeśwowymdniu,
żeAnakicitammieszkają,amiastasąwielkieiumocnione.JeśliPan
jestzemną,zdobędęje,jakmitoPanprzyrzekł.

13

Jozue

pobłogosławiłKaleba,synaJefunnego,idałmuwdziedzictwo
Hebron.

14

DlategonależyHebronjakodziedzictwodoKaleba,syna

Jefunnego,Kenizzyty,ażdodniadzisiejszego,boposzedłon
całkowiciezaPanem,BogiemIzraela.

15

Hebronmiałopierwotnie

nazwęKiriat-Arba.ArbabyłnajwiększymmężemwśródAnakitów.I
krajzaznałpokojuodwojny.

14,15Kiriat-Arba.Nazwa(por.Rdz23,2;35,27;Sdz1,10;itd.)znaczy:„miastoczterech”—czterechdzielniclubczterechrodów,którewnimmieszkały:Anaka,eponima„Anakitów”,i

jegotrzechsynów(por.15,14;Pwt2,10+).Arbastałosiętuimieniemosoby.

14,15.Anakici.Zob.komentarzdoJoz11,21.
14,15.Hebron.Zob.komentarzdoJoz10,3.

Joz15

PokolenieJudy

1

PokoleniepotomkówJudyotrzymałolosemswójdziałwedług

rodówkugranicyEdomuodpustyniSinwstronępołudnia,ażdo
najdalszychkrańcówpołudniowych.

15,1-12GraniceJudypołudniowa,wschodniaizachodniasąwrzeczywistościgranicamiKanaanu;najbardziejszczegółowozostałopisanykraniecpółnocny,stanowiącyfaktycznągranicę

JudywepoceDawida.ObecnyopisuwzględniaspecjalnąsytuacjęJerozolimyorazfaktdalszegoistnienianiektórychenklawkananejskichnatychziemiach.PrzesunięciegranicJudyażdomorzajest
teoretyczne.

15,1odpustyni.Zagrec.Teksthebr.:„napustyni”.—ażdonajdalszychkrańcówpołudniowych.Takteksthebr.WBJ:„ażpoKadesznapołudniu”,zagrec.

2

IchgranicapołudniowabiegłaodpołudniowegokrańcaMorza

Słonego,odwybrzeżazatokipołudniowej

3

ikierowałasiędalejna

południeodWzgórzaSkorpionów,przechodziłaprzezSiniszłana
południedoKadesz-Barnea,stąddoChesron,wznosiłasięku
AddarowiizwracałasiędoKarkaa;

4

dalejprzechodziłaprzezAsmon,

dosięgałaPotokuEgipskiegoikończyłasięnadbrzegiemmorza:Taka
będziewaszagranicapołudniowa.

15,2-4.OpisgeograficznypołudniowejgranicyJudy.PołudniowagranicapokoleniaJudypokrywasięzgranicąIzraelaopisanąwLb34,3-5.Ciągniesięonaodpołudniowegokrańca

MorzaMartwego,przygranicyzEdomem,ażdopustyniSin(zob.Lb13,21;20,1),późniejzaśskręcakuMorzuMartwemu.„WzgórzeSkorpionów”możeoznaczaćdzisiejszeNakbes-Safa(zob.Lb
34,4).Kadesz-Barneabyłopunktem,wktórymIzraeliciobozowalipodczaswędrówkiprzezpustynię;ztegomiejscarozpoczęlirównieżpodbójKanaanu(zob.Lb13,26;Pwt1,19.46).StarożytneKadesz
znajdowałosięprzypuszczalniewokolicachdzisiejszegoAinel-KudeiratnadWadiel-Ain,naobszarzepółnocnegoSynaju.OsadyChesron,AddariKarkaniezostałyzlokalizowane,chociażmogąbyć
związanezestudniamilubźródłamiwokolicyKadesz-Barnea.NiepewnejestrównieżpołożenieAsmon,chociażniektóryuczeniutożsamiajągozAinMuweilih-innymiźródłamiwtymrejonie.Na
tematPotokuEgipskiego,Wadiel-Ariszzob.Joz13,3.Różneokreśleniadotyczącewzględnegopołożeniawymienionychmiejscmającharakterogólnyitylkowprzybliżeniuwskazujądokładną
lokalizację.

5

GranicąwschodniąbyłoMorzeSłoneażdoujściaJordanu.

Granicapostroniepółnocnejrozpoczynałasięodzatokimorzaprzy
ujściuJordanu,

15,5a.WschodniagranicaJudy.WschodniągranicęziemnależącychdopokoleniaJudystanowiłoMorzeMartwe.Rozciągałasięona,począwszyodjegopołudniowegokrańca,przy

granicyzEdomem,napółnoc,ażdoJerycha(nadWadiQelt),idalej,wstronękrainygórzystej,wokolicachBetel.Wzmiankao„ujściuJordanu”oznaczamiejsce,wktórymrzekawpływadoMorza
Martwegonapoziomie385,5mp.p.m.Podobniejakwielestarożytnychnarodów,pokolenieJudywykorzystałonaturalneprzeszkodydowyznaczeniagranicswojegoterytorium.

6

poczymciągnęłasiędoBet-Chogla,przechodziłanapółnocydo

Bet-ArabaiwznosiłasiędoKamieniaBohana,potomkaRubena.

7

NastępniegranicabiegławgórędoDebiruoddolinyAkori

zwracałasiękupółnocydoGilgal,naprzeciwwyżynyAdummim
położonejnapołudnieodstrumienia;dalejgranicadochodziładowód

En-SzemeszikończyłasięprzyźródleEn-Rogel.

15,7.Debir.Zob.komentarznatemattejnazwypodanywJoz10,3.TekstbiblijnyłączyDebirzkrólemEglonuikoalicjąkananejskąpokonanąprzezJozuego.WJoz10,38słowotopełni

równieżrolęnazwymiasta.TymrazemjednakDebiroznaczamiejsce,któregonienależyutożsamiaćzmiastemwspomnianymwJoz10,38.ByćmożejesttoTogreted-Debrpołożonenapółnocny
wschódodJerozolimy.

8

NastępniegranicawznosiłasiędolinąBen-Hinnomnapołudnie

odgrzbietugórJebusytów,tojestJerozolimy,wchodziłanaszczyt
góryleżącejnaprzeciwdolinyHinnomodzachoduinakrańcu
północnymdolinyRefaim.

15,8odgrzbietugórJebusytów.Określenietopowracaw18,16.Jesttostokwzgórza,naktórymwznosiłasięstarożytnaJerozolima(por.2Sm5,9+).

9

ZeszczytugórybiegłagranicaażdoźródławódNeftoachi

prowadziładomiastgóryEfron.DalejgranicazwracałasiędoBaali,
czyliKiriat-Jearim.

10

ZBaaligranicaskłaniałasiękuzachodowido

górySeiriprzechodziłaprzezpółnocnezboczegóryJearim,tojest
Kesalon,zstępowaładoBet-SzemesziprzechodziłaprzezTimnę,

11

następniegranicadosięgałapółnocnegogrzbietuEkronu,potem

granicazwracałasiędoSzikron,przechodziłaprzezgóręBaali,
zbliżałasiędoJabneelikończyłasięnadmorzem.

15,5b-11.PółnocnagranicaJudy.Północnagranicarozpoczynasięwpunkcie„ujściaJordanu”,następniebiegnienapółnocnyzachódażdoJerychaiWadiKelt.Przebieganapołudnieod

Jerozolimy(Jebus),następniezmierzadoKiriat-Jearim(Deirel-Azar)i,wzgórzamiJudei,doBet-Szemesz(Tellel-Rumeila)nagranicyzFilisteą,sięgając„północnegogrzbietuEkranu”(TelMikne).
DalejprzecinadolinęSorek,nazachódodJabneel(2Krn26,6;miastotopóźniejnazywanoJamnią),idochodzidoMorzaŚródziemnego.WzmiankanatematGilgaljestproblematyczna,ponieważ
powszechnieuważasię,żemiejscetoleżywpółnocnejczęściziempokoleniaJudy(Joz5,9).PrzejścieAdummim[BT:„wyżynaAdummim”],dosłownie„wzniesieniekrwi”,toTalated-Damm.En-
SzemeszoznaczastudnięleżącąnapołudnieodJerozolimy,utożsamianązAinHodznajdującąsięnawschódodmiasta.NeftoachznajdowałosięwmiejscuobecnejLifty,oddalonej3,2Krnnapółnocny
zachódodJerozolimy.

12

GranicązachodniąbyłoWielkieMorzezeswymwybrzeżem.

TakabyłagranicadokołaziemipotomkówJudywedługichrodów.

KalebicizajmująterytoriumHebronu

13

Kalebowi,synowiJefunnego,nadanodziałpośródpotomków

Judy,zgodniezpoleceniemPanadanymJozuemu:Kiriat-Arba,
głównemiastoAnakitów,czyliHebron.

15,13-19TewierszeznajdująsięprawiecodojotywSdz1,10-15,gdziejednakzdobycieHebronuiDebiruprzypisanoJudzie.Otniel(w.17)pojawisięjeszczerazjakojedenz„sędziów”

Izraela(Sdz3,7-11).

14

KalebwypędziłstądtrzechsynówAnaka:Szeszaja,Achimanai

Talmaja.

15

StamtądwyruszyłprzeciwkomieszkańcomDebirunazwa

DebirubrzmiałaprzedtemKiriat-Sefer.

15,15.KiriatSefer.Kiriat-SefertokananejskanazwamiejscapóźniejokreślanegomianemDebiru(zob.Sdz1,11-12).Jejdosłowneznaczenieto„miastoksięgi”lub„miastotraktatu”-być

możeznajdowałasiętamlokalnaszkołakształcącapisarzylubzawartotamjakiśtraktat.Biblijneodnośnikiwskazują,żemiastoleżałonapołudniowyzachódodHebronu,wpołudniowejczęścikrainy
wzgórzJudy.Badaniaarcheologicznewostatnimczasiedoprowadziłydowysunięciahipotezy,żeKiriat-SeferznajdowałosięwmiejscudzisiejszegoChirbetRabud.

16

WtedywłaśniepowiedziałKaleb:Temu,ktozdobędzieKiriat-

Seferizajmieje,dammojącórkę,Aksę,zażonę.

17

ZdobyłjeOtniel,

synKenaza,brataKaleba,itendałmuzażonęswojącórkę,Aksę.

18

Gdyonaprzybyła,skłoniłaswegomęża,byprosiłjejojcaopole.

Następniezsiadłazosła,aKalebjązapytał:Czegosobieżyczysz?

15,18skłoniłaswegomęża,byprosił.Takteksthebr.(por.Sdz1,14).BJ:„mążskłoniłją,byprosiła”,nazasadziedomysłu.

19

Wtedyodrzekła:Okażmiłaskęprzezdar.Skoromidałeśziemię

Negeb,dajżemiźródławód.Idałjejźródłanawyżynieiźródłana
nizinie.

15,13-19.Nadaniaziemi.PrzekazanieprzezKale-baziemiOtnielowiiwłasnejcórce,Aksie,byłotypowymfeudalnymnadaniemcharakterystycznymdlaBliskiegoWschodu.Często

królowielubksiążętaprzekazywaliziemiędowódcomwojskowymwnagrodęzawiernąsłużbę,atakżebywykorzystaćziemięleżącąodłogiem,zwiększająctymsamymźródłopobieraniapodatków
(jesttowyraźniewidocznewniektórychprawachKodeksuHammurabiego).Praktykatamiałarównieżnaceluskłonieniegrupplemiennych,któremogłystanowićzagrożeniedlapokoju,dorozpoczęcia
życiaosiadłegoispowodowaniaożywieniagospodarczegowkrólestwie(opraktycetejwydająsięwspominaćstarożytnetekstyzMari).Fakt,żenadanieziemipołączonejestzpropozycjąmałżeństwa
(zob.1Sm17,25;18,17)dodatkowopodkreśladoniosłośćzadaniapodbiciaAnakim.Ponieważprzekazanaobojguziemiabyłasuchaijałowa,Aksapoprosiłaopodarowanieźródełwody(zob.Rdz
26,17-33),skłaniającojcadozłożeniauczciwejpropozycji.

20

TakiebyłodziedzictwopokoleniasynówJudywedługich

rodów.

WykazmiejscowościpokoleniaJudy

21

Miastanakrańcu[ziem]pokoleniaJudy,kugranicyEdomuw

Negebie,byłynastępujące:Kabseel,Eder,Jagur,

15,21-62Wierszeniesądobrzezachowane.Nazwywielumiastpoprawiononapodstawiegrec.lubinnychtekstówbiblijnychatakżenazwwspółczesnych.

22

Kina,Dimona,Adada,

23

Kedesz,Chasor,Jitnan,

24

Zif,Telam,

Bealot,

25

Chasor-Chadatta,Keriot-Chesron,czyliChasor,

26

Amam,

Szema,Molada,

27

Chasar-Gadda,Cheszmon,Bet-Pelet,

28

Chasar-

Szual,Beer-Szeba,Bizjotaijegomiejscowościzależne,

15,28BJ:„Beer-Szebaimiastaodniejzależne”.„miastaodniejzależne”,benôteha,nazasadziedomysłu.WymienionatuBizjotaniejestnazwągeograficzną,lecztranskrypcjątekstuhebr.,

gdziebizjôtjah,coniezrozumiałe.

29

Baala,Ijjim,Esem,

30

Eltolad,Kesil,Chorma,

31

Siklag,

Madmana,Sansanna,

32

Lebaot,Szilchim,En-Rimmon.Wszystkich

miastdwadzieściadziewięćzprzyległymiwioskami.

15,21-32.PołudniowemiastaJudy.OwepołudniowemiastaskupiająsięwokółBeer-Szeby,rozproszonenaobszarzeodgranicyzEdomemdoSzaruchen(zob.Joz19,6),położonegona

wybrzeżuMorzaŚródziemnego.Udałosięustalićpołożenienastępujących:Kabseel(2Sm23,20;Ne11,25)toTellGarrehpomiędzyBeer-SzebąaArad;JagurmożebyćChirbetel-Gharrah,oddalonym
14,5kmnawschódodBeer-Szeby;KinatoHorwat-Uza,oddaloneo5kmnawschódodAradu;Keriot-ChesronmożebyćChirbetel-Kereijjat,położonym6,5kmnapółnocodArad;Amammożebyć
Beer-NawatimznajdującymsięwpobliżuBeer-Szeby;MoladamożebyćChirbetel-Waten,oddalonym9,5kmodBeer-Szeby;BaalatoTululel-MedbahwokolicyTelMasos;Madmannawstępnie
zlokalizowanowChirbetesz-Szamsanijit,napłaskowyżuNegeb;RimmonmożebyćTelHalif,oddalonym13kmnapółnocnywschódodBeer-Szeby(zob.Ne11,29;Za14,10).

33

WSzefelis:Esztaol,Sora,Aszna,

34

Zanoach,En-Gannim,

Tappuach,Enam,

35

Jarmut,Adullam,Soko,Azeka,

36

Szaaraim,

Aditaim,Haggedera,Gederotaim:czternaściemiastzprzyległymi
wioskami.

15,36Nazwa„Gederotaim”sprawiatrudności.Razemzniąwystępująnazwypiętnastumiast.Istniejepropozycja,byczytaćzagrec:„Ha-gederaijegoogrodzonewioski”,wegidroteha,

jednakcalatalistawykazujewprzekładziegrec.wieleróżnic.Teksthebr.możnabytłumaczyćdodającjednomiasto(byćmożeTappuach),chybażedwieostatnienazwybędziesięodnosiłodotejsamej
miejscowości.

37

Senan,Chadasza,Migdal-Gad,

38

Dilan,Mispe,Jokteel,

39

Lakisz,

Boskat,Eglon,

40

Kabon,Lachmas,Kitlisz,

41

Gederot,Bet-Dagon,

Naama,Makkeda:szesnaściemiastzprzyległymiwioskami.

42

Libna,

Eter,Aszan,

43

Jiftach,Aszna,Nesib,

44

Keila,Akzib,Maresza:

dziewięćmiastzprzyległymiwioskami.

45

Ekronzprzynależnymi

miastamiiwioskami,

15,45WrzeczywistościEkronbyłmiastemfilistyńskimprawdopodobnieażdoczasówDawidaiodAchaza(736-716)ażdoepokiperskiej(por.Am1,8;Za9,5-7).

46

zEkronuażdomorza,wszystkiemiastapostronieAszdodu

wrazzichwioskami.

47

Aszdodzprzynależnymimiastamiiwioskami,

GazawrazzprzynależnymidoniejmiastamiiwioskamiażdoPotoku
EgipskiegoiWielkiegoMorza,którejestgranicą.

15,33-47.ZachodniemiastaJudy.ZachodniemiastaiwioskiJudy,położonewSzefeli,uporządkowanezostaływczterygrupy,zorientacjąnaosipółnoc-południeipunktemcentralnymw

Lakisz.Ostatniagrupa,obejmującaFilisteęijejgłównepaństwa-miasta(Ekron,Aszdod,Gazę),zostałaprzyznanapokoleniuJudyjedynienominalnie,bowiemzdołanojepodbićdopierowokresie
monarchii.Domiast,które,przynajmniejwstępnie,udałosięzlokalizować,należą:Jarmut(zob.Joz10,3),obecnieChirbetJaruk,oddalony25,5kmnazachódodJerozolimy;Senan,byćmożeArakel-
CharbawpobliżuLakisz;Lakisz,obecnieTelled-Duweir(Joz10,3),miejscepotężnieufortyfikowanewokresiemonarchii.PołożenieEglonupozostajenieznane(tradycyjnalokalizacjawTellel-Hesi
jestpozbawionapodstaw).LibnamogłaznajdowaćsięwmiejscuTelles-SafilubTellBornat.EtertoChirbetel-Ater.AsznatoIdhnah.NesibtoChirbetBeitNesib,znajdującysięwodległości1.3kmna
wschódodHebronu.KeilatoChirbetKilapołożonywewschodniejczęściSzefeli(byćmożeQiltunatabliczkachzAmarna).

48

Wgórach:Szamir,Jattir,Soko,

49

Danna,Kiriat-Sanna,czyli

Debir,

50

Anab,Esztemo,Anim,

51

Goszen,Cholon,Gilo:jedenaście

miastzprzyległymiwioskami.

52

Arab,Duma,Eszan,

53

Janum,Bet-

Tappuach,Afeka,

54

Chumta,Kiriat-Arba,czyliHebron,Sijor:

dziewięćmiastzprzyległymiwioskami.

55

Maon,Karmel,Zif,Jutta,

56

Jizreel,Jokdeam,Zanoach,

57

Hakkain,Gibea,Timna:dziesięćmiast

zprzyległymiwioskami.

58

Chalchul,Bet-Sur,Gedor,

59

Maarat,Bet-

Anot,Eltekon:sześćmiastzprzyległymiwioskami.

15,59Grec:kontynuuje:„Tekoa,EfrataczyliBetlejem,Peor,Etam,Kulon,Tatam,Sores,Kerem,Gallim,Manocho:jedenaściemiastzprzyległymiwioskami”.Wtekściehebr.pominięte.

60

Kiriat-Baal,czyliKiriat-Jearim,iRabba:dwamiastaz

przyległymiwioskami.

15,48-60.Miastawgórach.Wgórachjudejskich,ciągnącychsięwąskimpasemzpółnocynapołudnie,pomiędzyPustyniąJudejskąnawschodzieapłaskowyżemSzefelinazachodzie,

znajdowałosiępięć(Septuagintapodaje,żesześć)obszarówzwłasnymimiastamiiwioskamiprzydzielonymipokoleniuJudy.Dotych,któreudałosięwstępniezlokalizować,należą:Szami,obecnieel-
Bireh;Jat-tir,obecnieChirbetAttir(zob.iSm30,27);Anab,dzisiajChirbetAnab;Anim,byćmożeChirbetGuweinet-Tahta,położony11,5kmnapołudniowywschódodHebronu;CholontoChirbet
Illin;Arabznajdowałosięwer-Rabija;DumamogłaznajdowaćsięwDeired-Doma(byćmożeUdumu);Bet-TappuachtoTaffuh,oddaloneo5kmnazachódodHebronu;SijortoSi’ir,leżący8kmna
północnywschódodHebronu;Maonto,byćmożeTellMain,położonynapołudnieodHebronu(zob.1Sm25,2);KarmeltoChirbetel-Karmel;JuttatoJatta;Gibeamogłaznajdowaćsięwel-Dżeba,na
południowyzachódodJerozolimy;BetSurtoChirbetet-Tubeika,6,5kmnapółnocodHebronu;Gedorto,byćmoże,ChirbetDżedur;RabbamożebyćRubute,wspomnianewegipskichlistach
podbitychziemorazwtekstachzAmarna.

61

Napustyni:Bet-Haaraba,Middin,Sekaka,

62

Nibszan,Ir-

HammelachiEngaddi:sześćmiastzprzyległymiwioskami.

15,61-62.Miastanapustyni.SuchyijałowypasziemiciągnącysięwzdłużwschodniegowybrzeżaMorzaMartwegoobejmowałPustynięJudejską(zob.Ps63,1).Wysokieskałyigłębokie

dolinycharakteryzowałyobszarznajdującysięwbezpośredniejbliskościwybrzeża.Wgłębilądu,nawschodzie,zboczawzgórzopadały90mnadługościok.16km.Takieukształtowanieterenu
wywierałosilnywpływnawarunkiklimatyczne,skutecznieograniczającroczneopadypotrzebnedouprawyroliiutrzymaniadużychstałychskupiskludzkich.Życiebyłotammożliwejedyniew
pobliżuźródełistudni,cotłumaczywymienieniejedyniesześciumiast.TylkoBet-Araba(przypuszczalnieAinel-Garaba,napółnocnymbrzeguWadiKelt,położone5kmnawschódodJerycha)i
Engaddiudałosięchoćbywstępniezlokalizować.Ostatniezwymienionychutożsamiasięzoaząposiadającągorąceźródła,wTellej-Dżurn,nazachodnimbrzeguMorzaMartwego.Niektórzybadacze
utożsamiająSekakazChirbetQumran.

63

PotomkowieJudyniemoglijednakwypędzićJebusytów,

mieszkającychwJerozolimie;jeszczedziśmieszkająJebusyciobok
potomkówJudy.

Joz16

PokolenieEfraima

1

DziałpotomkówJózefapostroniewschodniejrozciągałsięod

JordanunaprzeciwJerycha;przezpustynięodJerychagranica
wznosiłasiękuwzgórzomdoBetel;

16,1Możliwyprzekładtekstuniewątpliwieskażonego.

2

poczymprowadziłaodBeteldoLuziskręcałakuposiadłościom

ArkijczykówwAtarot,

16,2.Betel/Luz.ZwiązekłączącyLuziBetelmożeobejmowaćwięcejniżtylkozmianęnazwy(zob.Rdz28,19;Joz18,13;Sdz1,23).Pierwotniemogłytobyćdwaróżnemiejsca,jednak,w

okresiepóźniejszym,ośrodekkultuwBetelprzyćmiłznaczenieLuzidoprowadziłotodopołączeniaobydwu.LuziBetelmogłyznajdowaćsięwokolicyBeitin(zob.komentarzdoJoz8,9).

3

następnieobniżałasiękuzachodowidoziemiJafletytówi

granicydolnegoBet-ChoroniażdoGezer,gdziedosięgałamorza.

4

TakiebyłodziedzictwosynówJózefa:ManassesaiEfraima.

16,1-4.GraniceziempokoleniaJózefa.GraniczącnapółnocyzziemiąpokoleniaJudy(naliniirzekiJordan,wpobliżuMorzaMartwegoiJerycha)orazzziemiąpokoleniaBeniamina,na

którejznajdowałosięJerycho,terytoriumtorozciągałosięnapółnocodtegomiasta.Jegogranicabiegławstronęgór,doBetel,poprzezsuchyobszarznanyjakopustyniaBet-Awen(zob.Joz18,12).
PóźniejskręcałanazachóddoGezer(zob.Joz10,33)i,wkońcu,docieraładoMorzaŚródziemnego.OstatniaczęśćtylkonominalniestanowiłaterytoriumIzraela.

5

DziałpotomkówEfraimawedługichrodówbyłnastępujący:

granicąichposiadłościnawschodziebyłoAtrot-Addarażdogórnego
Bet-Choron,przezGezer,

16,5Atrot-Addar.Taktutajiw18,13teksthebr.WBJ:„Atrot-Arak”(tzn.AtrotArkijczyków),nazasadziedomysłuzagrec.(„Atarot”)orazw.2.

6

poczymgranicabiegłaażdomorza.OdHammikmetatna

północyzwracałasięgranicakuwschodowiprzezTaanat-Sziloi
biegładalejnawschóddoJanocha.

16,6Hammikmetat.WBJbezrodzajnika:„Mikmetat”.Prawdopodobnienazwajakiejśrzucającejsięwoczynierównościterenu,byćmożebardzowąskiegowąwozualbopoprostukoryta

wadi(czylirzekiokresowej)Beidân,niedalekoodNablus-Sychem(por.17,7).—Przed„Mikmetat”wypadłoztekstukilkasłów.

7

ZJanochaopuszczałasiędoAtarotiNaara,przechodziłakoło

JerychaikończyłasięnadJordanem.

8

ZTappuachbiegłagranicana

zachóddopotokuKanaidochodziładomorza.Takiebyło

dziedzictwopokoleniaEfraimawedługichrodów;

9

prócztego

synowieEfraimaposiadalimiastaoddzielnepośrodkudziedzictwa
synówManassesa,wszystkietemiastazprzyległymiwioskami.

16,5-9.GraniceziempokoleniaEfraima.Ponieważpołudniowagranicazostałajużnaszkicowanawwersetach1-4,ograniczymysiędowskazania,żeobszarprzydzielonypokoleniu

Efraimaciągnąłsięnapółnoc,dookolicSychem,następniezakręcałnawschódipołudniekuTaanat-Szilo(ChirbetTanael-Foka)iJanoach(ChirbetJanun).UdałosięzlokalizowaćAtarot(byćmoże
TellSzeiked-DiablubTell-Mazar)iNaara(Tellel-DżisrwpobliżuJerychalubChirbetMifgir).WobrębiezachodnichgranicznajdowałasięTappuach(byćmożeSzeikAbuZarad;zob.Joz17,7-8).

10

AleniemoglioniwypędzićKananejczyków,zamieszkujących

Gezer,iKananejczycypozostalipośródEfraimaażpodzień
dzisiejszy,jakorobotnicypracującyprzymusowo.

16,10.Pracaprzymusowa.Zatrudnianiepodbitychludówjakorobotnikówprzymusowychlubsługibyłopraktykąpowszechniestosowanąwstarożytności(zob.Joz9,27).Praca

przymusowabyłajednymzprzykładównadużywaniawładzyprzypisywanejkrólomityranom,którzyzmuszalimężczyzndowykonywaniapracypańszczyźnianej,budowaniadróg,mostówimurów
miejskich(zob.1Krl5,13-14;12,4;oskarżeniepodadresembabilońskiegokrólaNabonidazapisanenapochodzącymzVIw.przedChr.CylindrzeCyrusa).Wtymokresiepraktykatabyłastosowana
przezkrólaMegiddo,oczymświadcząstarożytnetekstyzAmarna.

Joz17

PokolenieManassesa

1

AotodziałwylosowanydlapokoleniaManassesa,którybył

pierworodnymJózefa.Makir,pierworodnyManassesa,ojciec
Gileada,ponieważbyłwojownikiem,otrzymałGileadiBaszan.

17,1-13TerytoriapołowypokoleniaManassesa(natematdrugiejpołowypor.13,29n),osiadłejnazachódodJordanu,skurczyłysięwskutekekspansjiEfraimadokonanejjejkosztem(por.

16,9;17,8-9).TazmianaznajdujeodbiciewhistoriiEfraima,któryzajmujemiejsceswegostarszegobrata,Manassesa(Rdz48,14n).

2

DziałotrzymaliteżpozostalisynowieManassesawedługich

rodów:synowieAbiezera,synowieCheleka,synowieAsrijela,
synowieSychema,synowieCheferaisynowieSzemida,potomkowie
męscyManassesa,synaJózefa,wedługichrodów.

3

Selofchad,syn

Chefera,synaGileada,synaMakira,synaManassesa,niemiałsynów,
atylkocórki,którenazywałysię:Machla,Noa,Chogla,MilkaiTirsa.

17,3Imiona„córek”Selofchada,prawnukaMakira,synaManassesa,sąnazwamimiejscowościleżącychnapółnocodSychem.TęgeograficznąlokalizacjęjednejczęściroduMakira

wyjaśniahistoria,którąLb27i36przenosiwczasyMojżeszaiktórastałasięregułąprawnąnormującąproblemydziedziczeniaprzezcórki.

4

OnewystąpiłyprzedEleazarem,kapłanem,iprzedJozuem,

synemNuna,iprzedksiążętami,mówiąc:PanrozkazałMojżeszowi,
abywyznaczyłnamdziedzictwopośródnaszychbraci.Danoimwięc
dziedzictwozgodniezesłowamiPana,wśródbraciichojca.

17,3-4.CórkiSelofchada.Zob.komentarzdoLb36,1-13,wktórymomówionosprawędziedziczeniamajątkuprzezcórki.

5

MiałprzetoManassesdziesięćdziałów,opróczziemiGileadi

BaszanleżącejpodrugiejstronieJordanu.

6

Ponieważcórki

Manassesaotrzymałydziedzictwopośródjegopotomków,ziemia
GileadprzypadłainnympotomkomManassesa.

7

GranicaManassesa

ciągnęłasięodstronyAseradoMikmetat,położonegonawschódod
Sychem,iszłanaprawokuJeszibprzyźródleTappuach.

17,7(kuJaszib)przyźródle.Takgrec.Teksthebr.:„kumieszkającym(joszebe)przyźródle”.

8

OkolicaTappuachnależaładoManassesa,aleTappuachna

granicyManassesanależałodoEfraima.

9

Granicaschodziładopotoku

Kana(napołudnieodpotokubyłymiastaefraimskie,prócztych,które
miałEfraimwśródmiastManassesa,aziemiaManassesaznajdowała
sięnapółnocodpotoku)ibiegłakumorzu.

17,9prócztych,któremiałEfraim.Słowadodanewedług16,9,bynadaćcałemuzdaniujakiśmożliwydoprzyjęciasens.

10

ZiemiapołożonanapołudnienależaładoEfraima,napółnoczaś

należaładoManassesa,agranicąbyłomorze.ZAseremgraniczylina
północy,azIssacharemnawschodzie.

11

Manasseswdziałach

IssacharaiAseraposiadałBet-Szeanzprzynależnymi
miejscowościami,Jibleamzprzynależnymimiejscowościami,
mieszkańcówDorzprzynależnymimiejscowościami,mieszkańców
Endorzprzynależnymimiejscowościami,mieszkańcówTanaki
mieszkańcówMegiddozprzynależnymimiejscowościamioraztrzecią
częśćNafat.

17,11mieszkańcówEndorzprzynależnymimiejscowościami.Takteksthebr.Przypuszczalniedittografia.WBJpominiętazagrec.
17,7-11.ZiemiepokoleniaManassesa.Graniceziemprzydzielonychtemupokoleniusąbardzoniejasne-czytamy,żebyłtoobszarznajdującysiębezpośrednionapółnocodziem

pokoleniaEfraima,wokolicySychem,irozciągającysięażdoziempokoleniaAsera.ZiemieposzczególnychplemionIzraelapokrywająsięczęściowo,przynajmniejwtymsensie,żemiastoTappuach
(zob.Joz12,17)należałodopokoleniaEfraima,aokolicznyregiondopokoleniaManassesa(zob.Joz16,9).GranicęzachodniąstanowiłoMorzeŚródziemne,agranicawschodniastykałasięzziemiami
Issachara.Itutaj,ponownie,miasta(lubichmieszkańców)leżącenaziemiachinnychpokoleńprzyznanezostałyManassesowi,zwyjątkiemDorznajdującegosięnarówninieEzdrelon(zob.Joz12,21).
ByłytoBet-Szean(Tellel-Husn),Megiddo(Tellel-Mutesellim),JibleamwpobliżuNablusu,Dornawybrzeżu,napołudnieodgóryKarmel(11,5kmnapołudniowywschódodNazaretu)iTanak(Tell
Ti’nnik,6,5kmnapółnocnyzachódodMegiddo).

12

NiemoglijednaksynowieManassesawziąćwposiadanietych

miastidlategoKananejczycypozostaliwtymkraju.

13

GdyIzraelici

stalisięsilniejsi,przeznaczyliKananejczykówdorobót
przymusowych,leczichniewypędzili.

PotomkowieJózefazajmująlasy

14

PotomkowieJózefawystąpilidoJozuego,oświadczając:

Dlaczegowyznaczyłeśmijedentylkolosijedendział,chociaż
stanowięludliczny,botakażdotądbłogosławimiPan?

17,14-18Tuoboksiebiesąpodanedwiewersjetejsamejtradycji:najstarszajestta,októrejmówiąw.16-18,zachowującapamięćkarczowanialasówprzezdomJózefanazalesionych

wzgórzachEfraima;druga(w.14-15)możezawieraćaluzjędoosiedleniasięwGileadzieczęścipokoleniaManassesa(por.Lb32,1+).

15

Jozueodpowiedział:Jeślistanowisztaklicznylud,wejdźdo

krainyzalesionejiwykarczujjąsobiewziemiPeryzzytówiRefaitów,
skoronagórzeEfraimajestcizaciasno.

16

Wtedyodpowiedzieli

potomkowieJózefa:Góranamniewystarcza,leczwszyscy
Kananejczycymieszkającywniziniemająrydwanyżelazne,podobnie
mieszkającywBet-Szeaniwprzynależnychmiejscowościach,jakiw
dolinieJizreel.

17,16.Rydwanyżelazne.PodobniejakwSdz1,19,posiadanieżelaznychrydwanówprzeznieprzyjacielapodanojakopowód,dlaktóregoIzraeliciniezdołalipodbićdokońcaKanaanu.

TechnologiaobróbkiżelazazostaławynalezionaprzezChetytóworazLudyMorzawXIIw.przedChr.JednaknaobszarzeSyro-PalestynyupowszechniłasięonadopierowXw.przedChr.Wzmiankina
tematżelaznychrydwanów,pojawiającesięwnarracjiopodbojuKanaanu,odnosząsięprzypuszczalniedożelaznegoszkieletuwzmacniającegokoszrydwanulubkółzżelaznymiszprychami.Możliwe,
żerydwanywyposażonebyływżelazneczęści,czyniącepojazdcięższym,aprzeztosilniejuderzającymwszereginieprzyjacielskiejpiechoty.Jednakzapewnieniewłaściwejzdolnościmanewrowejoraz
siłakoniograniczałyilośćużytegożelaza.

17,16.Bet-Szean.Bet-SzeanznajdowałosięnawschodnimkrańcudolinyJizreel,strzegącważnegoprzejściawiodącegododolinyJordanu.Bet-SzeanprzydzielonopokoleniuManassesa,

jednakniezdobytogowczasachJozuego,ponieważjegomieszkańcymieliżelaznerydwany.Bet-Szeanpozostałoniezależnąkananejskąenklawąwokresiemonarchii(1Sm31,10-12),zostałojednak
mimotowłączonedoadministracyjnychokręgówSalomona(1Krl4,12).Wrejonietymznajdujesięrównieżinnemiejsce,zrzymsko-bizantyńskimmiastem(Scytopolis)wzniesionymnawzgórzu
(tell).Pracearcheologicznedoprowadziłydoodkrycianiemalnieprzerwanegozasiedleniategomiasta,począwszyodepokichalkolitu(4500-3300przedChr.).Zaopatrzeniewwodę(WadiDżalud),
ziemiauprawnaistrategicznepołożeniezapewniałypomyślnośćjegomieszkańcom,którzynajczęściejznajdowalisiępodegipskimpanowaniem(począwszyodfaraonaTotmesaIII,wXIIIw.przed
Chr.),późniejzaśpodpanowaniemLudówMorzaiIzraelitów.

17

OdpowiedziałJozuedomowiJózefa,EfraimowiiManassesowi:

Tyjesteśludemlicznymimaszwielkąsiłę.Otrzymałeśtylkojeden
los.

18

Otrzymałeśkrajgórzystyizalesiony,powinieneśgo

wykarczowaćijegogranicezająć,Kananejczykówzaśmusisz
wypędzić,chociażposiadająrydwanyżelazneisąsilni.

Joz18

DRUGIPODZIAŁWSZILO

Opisziemipozostałychsiedmiupokoleń

1

CałaspołecznośćIzraelitówzgromadziłasięwSziloi

wzniesionotamNamiotSpotkania.Krajcałyjużbyłimpoddany.

18,1Rozdanieziempozostałymsiedmiupokoleniomzostałowkomponowanewramęredakcyjną18,1-10i19,51,któraumiejscawiatenpodziałwSzilo,gdzie—jaksięprzypuszcza—

ustawionoNamiotSpotkania;SzilostaniesięjednymzgłównychsanktuariówIzraela(por.21,2;22,9.12)iwepocesędziówbędziesanktuariumarki(1Sm1,3+).

18,1.Szilojakoośrodekkultu.Szilo(ChirbetSeilun),położonewurodzajnejdolinienawzgórzachEfraima,pomiędzyBetelaSychem,byłozamieszkaneprzezcałąepokężelaza,

posiadałowkilkuokresachswojejhistoriiwyjątkowebudowlearchitektoniczne.Należydonichkompleksbrammiejskichikompleksświątynny.Warstwazniszczenia,datowananapołowęXIw.przed
Chr.,możebyćzbieżnazwydarzeniemzagarnięciaArkiPrzymierzaprzezFilistynów,opisanymw1Sm4,1-10.WzmiankinatematczynnościkultowychodprawianychwSzilowokresieprzed
ustanowieniemmonarchiiznaleźćmożnawSdz21,19-23orazwtradycjachpóźniejszych(Ps78,60;Jr7,12-15).Wspomnianetekstysugerują,żeSzilobyłoośrodkiemkultuwczasachpoprzedzających
wzniesienieświątyniwJerozolimie.

2

PozostałojeszczewśródIzraelitówsiedempokoleń,którenie

otrzymałyswegodziedzictwa.

3

RzekłwięcJozuedotychIzraelitów:

Jakdługobędzieciezwlekaćzobjęciemwposiadaniekraju,którydał
wamPan,Bógwaszychojców?

4

Wybierzciejednakpotrzechmężów

zkażdegopokolenia,chcęichwysłać,abyprzeszliprzezkrajiopisali
go,mającnawzględzieprzydzielenieimdziedzictwa,poczym
powrócądomnie.

5

Podzieląonikrajnasiedemczęści.Juda

pozostanienaswoimdzialenapołudniu,adomJózefanaswoim
dzialepółnocnym.

6

Wyzaśpodzieliciekrajnasiedemczęścii

opiszeciego,anastępnieprzyniesieciedomnie,abymmógłrzucićlos
dlawaswobecPana,Boganaszego.

7

Lewicinieotrzymajążadnego

działupomiędzywami,ponieważkapłaństwoPańskiebędzieich
dziedzictwem;aGad,RubenipołowaManassesaotrzymaliswójdział
postroniewschodniejJordanu,którywyznaczyłimMojżesz,sługa
Pana.

8

Ludzieciprzygotowalisiędoodejścia.Przedwyruszeniemw

drogę,byopisaćkraj,Jozuedałrozkaznastępujący:Idźcie,przejdźcie
przezkraj,aopisawszygo,wróćciedomnie,awtedyrzucędlawas
losprzedobliczemPanawSzilo.

18,4-8.Sporządzaniemapwstarożytności.PierwszemapypojawiłysięconajmniejwIIItysiącleciuprzedChr.Odnalezionoglinianetabliczkizwyrytymimapami.Wśród

najważniejszychmapstarożytnychsą:mapamezopotamskiegomiastaNippur(zok.1500przedChr.)orazbabilońskamapa„świata”(zpołowyItysiącleciaprzedChr.).ZEgiptuzachowałasięmapa
kopalńdatowananaczasypanowaniafaraonaRamzesaII(XIIIw.przedChr.).

9

Poszliwięcciludzie,chodzilipokrajuispisalimiastawedług

siedmiudziałówwksiędze,którąprzynieśliJozuemudoobozuw
Szilo.

10

AJozuerzuciłdlanichloswSziloprzedobliczemPanaitam

właśniepodzieliłJozuekrajmiędzyIzraelitów,stosowniedopodziału
dokonanegoprzeznich.

18,6-10.Rzucanielosów.PraktykarzucanialosówwceluodgadnięciawoliBożejbyłaformązasięganiawyroczni.Zob.komentarznatematurimitum-mimwWj28,30oraz

wykorzystywaniametodyrzucanialosówwLb26,55.PonieważpokoleniaIzraelazostaływymienionewkolejnościodpowiadającejichznaczeniu,możnasądzić,żenierzucanolosów,byustalić,które
pierwszemaprzystąpićdolosowania.Poszczególnepokoleniawysyłałyswychprzedstawicieliwustalonymporządku,cizaśrzucalilosywceluustalenia,któraczęśćziemiprzypadnieichgrupie.Na
BliskimWschodziemajątekojcadzielonozwyklewtakisposób,żenajstarszysynotrzymywałpodwójnączęść,apozostałeczęścilosowałojegorodzeństwo.

PokolenieBeniamina

11

IpadłlosnapokolenieBeniaminawedługichrodów;okazało

się,żedziałichwypadłmiędzydziałempotomkówJudyipotomków
Józefa.

12

Granicaichodstronypółnocnejrozpoczynałasięod

Jordanu,wznosiłasięnapółnocnezboczeJerycha,potemszłaprzez
górykuzachodowiikończyłasięnapustyniBet-Awen.

13

Stądbiegła

granicadoLuz,napołudnieprzełęczygórskiejLuz,czyliBetel,po
czymgranicaschodziłakuAtrot-Addarprzezgórę,którajestna
południedolnegoBet-Choron.

14

Stądskręcałagranica,wracającod

stronyzachodniejkupołudniowi,odgórywznoszącejsięnaprzeciw
Bet-ChoronodpołudniaikończyłasięnaKiriat-Baal,czyliKiriat-
Jearim,mieściepotomkówJudy.Takajeststronazachodnia.

18,14.Bet-Choron.Byłotobliźniaczemiasto(górneidolne):GórnyBet-Choron(BeitUrel-Foka,ok.3,2KrnnapółnocnyzachódodGibeonu)iDolnyBet-Choron(BeitUret-Tahta,ok.

2,5kmdalej,napółnocnyzachód,iok.300mponiżejpierwszego).Uczenisugerowali,żewlistachzAmarnyBet-ChoronnosinazwęBit-Ninurta.PrzejścieBet-ChoronotwieradrogędodolinyAjjalon
(wtekstachzAmarnynazywanejAjjaluna).Byłtogłównyszlakprowadzącyprzezgórynarówninynadmorskie.Chociażniejestjasne,czyBet-ChoronzJoz16i18tomiastogórneczydolne,możliwe,
żeznaczenieobydwumiastjakostrażnikaszlakuhandlowegoczyniłojerównieważnymi,awięcnierozdzielnymiwświadomościbiblijnegoautora.

15

PołudniowastronarozpoczynałasięodkrańcaKiriat-Jearim,po

czymgranicaszłakuzachodowiidochodziładoźródławód
Neftoach,

18,15kuzachodowi.Takteksthebr.,cojednakniemasensu(por.15,9).BJ:„kuGasin”,zagrec.
18,15.Kiriat-Jearim.Położone13kmnapółnocodJerozolimy,wDeirel-Azar,Kiriat-Jearim(„miastolasów”)znajdujesięnastykuziempokoleniaBeniaminaiJudy.WJoz15,9określa

sięjejakoBaal,zaśw15,60i18,40jakoKiriat-Baal.WzmiankiotymmieściepojawiająsięwnarracjiopodbojuKanaanu(Joz9-10)orazwopowieścioprzejściowym„wyprowadzeniu”arki(1Sm
6,19-7,2).

16

następniegranicadosięgałakrańcagórywznoszącejsięod

wschodniejstronydolinyBen-Hinnom,napółnocyrówninyRefaitów,
poczymschodziławdolinęHinnom,przezzboczegóryJebusytówna
południeidochodziładoźródłaRogel.

17

Dalejkierowałasięku

północy,dochodziładoEn-SzemeszidoGelilot,którewznosisię
naprzeciwAdummim,wreszciezstępowaładoKamieniaBohana,
potomkaRubena;

18

przechodziłanastępniedoprzełęczynaprzeciw

ArabyodstronypółnocnejizstępowaładoAraby.

18,18doprzełęczy.Przekładzgodnyzeznaczeniemnazwygeograficznej.WBJ:„doKetef”.—naprzeciwAraby.Zatekstemhebr.WBJ:„stokiemBet-ha-Araba”,zagrec.(por.15,6).

19

GranicabiegładalejkukrawędzigórskiejBet-Choglaod

północyikończyłasięuzatokipółnocnejMorzaSłonego,przy
południowymkrańcuJordanu.Takabyłagranicapołudniowa.

20

Jordanzaśbyłgranicąodstronywschodniej.Takiebyłodziedzictwo

potomkówBeniaminaijegogranicedokoła,wedługichrodów.

18,11-20.DziałpokoleniaBeniamina.TerytoriumprzyznanepokoleniuBeniaminależałopomiędzyziemiamipokoleniaJudyiJózefa.PółnocnagranicaziempokoleniaJudyodpowiadała

mniejwięcejpołudniowejgranicyziemBeniamina.GranicapółnocnabiegławzdłużgranicypokoleniaEfraima,doKiriat-Jearim,gdzieskręcaławkierunkuMorzaŚródziemnego.Dziękitemu
pozostawionoziemiędlapokoleniaDana.TerytoriumBeniaminaopisywanejestodwschodunazachód(odujściaJordanudoMorzaMartwego).ZiemiatarozciągasięnapółnocodJerycha,przez
krainęgórzystą,następniekupołudniu,ażdozboczyLuz(Betel),idalej,doBet-ChoroniKiriat-Baal(znanegorównieżjakoKiriat-Jearim),stanowiącegonajdalejwysuniętypunktgranicyzachodniej.
Fakt,żegranicataprzebiegadolinąHinnom,oznacza,żeJerozolimaznajdowałasięnaterytoriumIzraela.

MiastaBeniamina

21

MiastamipotomkówBeniaminawedługichrodówbyły:

Jerycho,Bet-Chogla,Emek-Kesis,

22

Bet-Haaraba,Semaraim,Betel,

23

Awwim,Happara,Ofra,

24

Kefar-Haammonaj,Haofni,Geba:

dwanaściemiastzprzyległymiwioskami;

25

Gibeon,Harama,Beerot,

26

Hammispe,Kefira,Hammosa,

27

Rekem,Jirpeel,Tarala,

28

Sela-

Haelef,Jebus,czyliJerozolima,Gibeat,Kiriat:czternaściemiasti
przyległewioski.TakiebyłodziedzictwopotomkówBeniamina
wedługichrodów.

18,21-28.MiastapokoleniaBeniamina,Chociażdotejporynieudałosięzlokalizowaćniektórychzwymienionychmiast,innesąznane:HapparatoChirbetel-Farah,oddaloneo6,5kmna

północnywschódodBetel;GebamożebyćChirbetet-Tell,położonym11,5kmnapółnocodBetel;GibeonjestpowszechnieutożsamianyzEl-Dżib,leżącym4kmnapółnocnyzachódodJerozolimy
(zob.Joz9,3-5);Haramatoer-Rama,położone5kmnapółnocodJerozolimy;Beerottobyćmożeel-Bire;HammispetoTellen-Nasbe;KefiratoChirbetKefira,leżącenapołudniowyzachódodEl-
Dżib;HammosatoChirbetBeitMizze,położonenazachódodJerozolimy;Kiriatmożebyćwzniesieniemznanymjako„wzgórzeKiriat-Jearim”(zob.1Sm7,1-2).

Joz19

PokolenieSymeona

1

DrugilosprzypadłwudzialeSymeonowi–pokoleniu

potomkówSymeona–wedługichrodów,adziałichznajdowałsię
pośróddziedzictwapotomkówJudy.

19,1-9PokolenieSymeona,niegdyśpotężne(Rdz34,25n;49,5),nieznalazłosięwtekściebłogosławieństwwPwt33.WchłonęłojepokolenieJudy,cotłumaczybrakopisugranic

terytoriumtegoostatniegowniniejszymrozdziale.Więcejjeszcze—listamiastsymeonickich(tuiw1Krn4,28-32)jestparalelnadodrugiejczęścispisumiastJudywNegebie(Joz15,26b-32).Według
1Krn4,31taintegracjadokonałasięzapanowaniaDawida.

2

Zaliczałysiędoichdziału:Beer-Szeba,Szema,Molada;

3

Chasar-Szual,Bala,Esem,

4

Eltolad,Betul,Chorma,

5

Siklag,Bet-

Hammarkabot,Chasar-Susa,

6

Bet-Lebaot,Szaruchen:trzynaście

miastzichwioskami.

7

Ain,Rimmon,EteriAszan:czterymiastai

przyległewioski,

19,7Ain,Rimmon.Istniejepropozycja,byczytać:„En-Rimmon”.Przytaczająwtymmiejscuczęśćrkpsówgrec.oraz15,32;1Krn4,32;por.Ne11,29,jednakpoprawkataniezgadzasięz

podanątuorazw1Kraogólnąliczbąmiast.

8

aoprócztegowszystkiewioskileżącedokołatychmiastażdo

Baalat-Beer,[czyli]RamawNegebie.Takiebyłodziedzictwo
pokoleniapotomkówSymeonawedługichrodów.

19,8.Baalat-Beer.ByćmożejesttoBealotzJoz15,24(zob.Baalw1Krn4,33);znajdowałosięonoprzypuszczalnienawschódodBeer-Szeby.Wzmiankao„RamawNegebie”sugeruje

„wyżynę”lubmiejscekultowe(zob.1Sm30,27).

9

DziałpotomkówSymeonabyłwziętyzdziedzictwapotomków

Judy,którebyłozbytwielkiedlanich,idlategopotomkowieSymeona
otrzymaliswojedziedzictwowśródichdziedzictwa.

19,1-9.ZiemiepokoleniaSymeona.PonieważodzialepokoleniaSymeonapowiedziano:„działichznajdowałsiępośróddziedzictwapotomkówJudy”,pokolenietomogłozostać

zniszczonelubbardzowcześnieuległoasymilacji,pozostawiającjedyniewspomnienieswojegopierwotnegodziedzictwa.WiększośćmiastSymeonaznajdowałasięwNegeb,dwa(EteriAszan)w
Szefeli(zob.komentarzdoJoz15,21-32).Spośródmiast,któreniezostaływcześniejomówione,Bet-Hammarkabot(„domrydwanów”)iChasar-Susa(„wioskakoni”)mogąbyćraczejfunkcjonalnymi
określeniaminiżwłaściwyminazwami;byćmożeodpowiadająoneMadmanaiSansanna(Joz15,31).

PokolenieZabulona

10

TrzecilospadłnapotomkówZabulonawedługichrodów:dział

ichdziedzictwasięgałażdoSarid.

19,10doSarid.Zatekstemhebr.WBJ:„doSadud”,zarkpsamigrec.iprzekłademsyr.Tosamodotyczyw.12.

11

GranicaichbiegłanazachódodMaralaidotykałaDabbaszet,

dochodzącdopotokupowschodniejstronieJokneam.

12

OdSarid

zwracałasiękuwschodowiwkierunkuwschodzącegosłońcaażdo
granicyKislot-Tabor,biegłakuDeberatiwznosiłasiędoJafia,

13

a

stądznówprzechodziłakuwschodowi,kuwschodzącemusłońcu,do
Gat-Hachefer,doEt-KasimibiegładalejdoRimmon,zwracającsię
doNea.

19,13doRimmon,zwracającsię.Lekturarimmônahweta’arnazasadziedomysłu.Teksthebr.:rimmônhammeto’ar,coniezrozumiałe.

14

DalejgranicabiegłanapółnockołoChannatonikończyłasięna

równinieJiftach-El.

15

PonadtoKattat,Nahalal,Szimron,Jidealai

Betlejem:dwanaściemiastwrazzprzyległymiwioskami.

19,15WymienionetuBetlejemnależyrzeczjasnaodróżniaćodtegowJudzie.TopierwszeznajdowałosięwdolnejGalilei.
—Jideala.Takteksthebr.WBJ:„Jireala”,zaniektórymirkpsamihebr.orazprzekładamistarożytnymi.
19,15.Betlejem.Tegomiejsca,leżącegonapółnocnyzachódodNahalal,naziemiachZabulona,nienależymylićzpołożonymnapołudniuBetlejemJudzkim.Zostałtampochowanysędzia

Ibsan(Sdz12,9-10).WspółczesnawioskaarabskależącawtamtejokolicydodziśzachowałanazwęBetLehemHagelilit.

16

TakiebyłodziedzictwopotomkówZabulonawedługichrodów,

takiemiastaiprzyległewioski.

19,10-16.DziałpokoleniaZabulona.Chociażonimniewspomniano,głównympunktemorientacyjnydlategoobszarujestNazaret.Graniceziemiwiększośćmiastpromieniujeztego

punktunawschódinazachód.Granicapółnocnaznajdujesięok.19,5kmnazachódodTyberiadyi9,5kmnapółnocnywschódodNazaretu,wRimmon(obecnieRummana).Sarid,przypuszczalnie
TellSzadud(oddalony8kmnapołudniowywschódodNazaretu),stanowiinnypunktorientacyjnywkierunkuzachodnim.StamtądgranicabiegniewzdłużKiszondoJokneam(zob.Joz12,22).Na
wschodzieziemiaZabulonagraniczyzterytoriumpokoleniaIssachara,ok.3,2KrnnapołudniowywschódodNazaretu.MiastawtymrejonietoDeberat(DaburijawpobliżugóryTabor)iJafa(leżącana
południowywschódodNazaretu).JedynymzwiązkiemziemZabulonazwybrzeżem(mimoRdz49,13iPwt33,18-19)byłhandelzAkrą,byćmożeprowadzonyzapośrednictwemsąsiedniegomiasta
Nahalal(Tellen-Nahl).ObszartenniesięgałdoMorzaŚródziemnego.

PokolenieIssachara

17

Issacharowiprzypadłwudzialelosczwarty–potomkom

Issacharawedługichrodów.

18

Dziedzictwoich[rozciągałosię]ażdo

Jizreeli[obejmowało]Ha'kkesulot,Szunem,

19

Chafaraim,Szijon,

Anacharat,

20

Rab-bit,Kiszjon,Ebes,

19,20Rabbit.Teksthebr.:„Ha-Rabbit”.BJ:„Daberat”(por.w.12i21,28),zagrec.

21

Remet,En-Gannim,En-Chadda,Bet-Passes.

22

Granicadotykała

Taboru,SzachasimaiBet-Szemesz,anastępniekończyłasięnad
Jordanem:szesnaściemiastiprzyległewioski.

23

Takiebyło

dziedzictwopokoleniaIssacharawedługichrodów:ichmiastai
przyległewioski.

19,17-23.DziałpokoleniaIssachara.OpisanetutajziemieleżałyprzedewszystkimwdolinieJizreel,napółnocodterytoriumManassesa,nawschódodAserainapołudnieodNeftalego.

PółnocnagranicaziemIssacharaciągniesięodgóryTabordoJordanu,napołudnieodJezioraGalilejskiego.Strategicznyiniespokojnycharakterowegoobszaruznalazłodzwierciedleniewegipskich
rocznikachTotmesaIII(AnacharatiKiszjon)iSetiI(Remet=Jarmut,byćmożechodziogóręJarmut,oddalonąo9,5kmnapółnocodBet-Szean).Innemiejsca,któreudałosięzlokalizować,toJizreel
(ZerinnapółnocnyzachódodgóryGilboa);Hakkesulot=Kislot-Tabor(zob.Joz19,12),współczesnyIksal,położony3,2KrnnapołudniowywschódodNazaretu.SzunemtoSolem,oddalone5kmna
północnywschódodJizreel.

PokolenieAsera

24

PiątylosprzypadłwudzialepokoleniupotomkówAserawedług

ichrodów.

25

Dziedzictwoichobejmowało:Chelkat,Chali,Beten,

Akszaf,

26

Alammelek,Amad,Miszeal.Nazachodziegranicadotykała

KarmelusiSzichor-Libnat,

27

anastępniezwracałasiękuwschodowi

słońcadoBet-Dagon,dotykała[dziedzictwa]Zabulonaidoliny
Jiftach-Elnapółnocy,ciągnęłasięprzezBet-HaemekiNeiel,biegnąc
doKabulu.Odstronypółnocnej[należały]:

28

Abdon,Rechob,

Chammon,KanaażdoSydonusWielkiego.

19,28Abdon.Zaniektórymirkpsami(por.21,30;1Krn6,59).Teksthebr.:„Ebron”.

29

PotemgranicazwracałasiędoRamaiażdowarownegomiasta

TyrsiwracaładoChosa,kończącsięnadmorzem.Obejmowała
Machaleb,Akzib,

19,29Machaleb.Wedługpewnegotekstuasyryjskiegoidzisiejszejnazwymiejscowości.Teksthebr.:„Mechebel”.
—Akzib.Zagrec.Teksthebr.:„wkierunkuAkzib”(lub„Akzibah”).
19,29.Akzib.LeżącenapółnocodAkkoAkzib,przydzielonepokoleniuAsera,nigdyniezostałozdobyte(Sdz1,31).Pracearcheologiczneprowadzonewtymrejoniewykazały,żebyłto

ważnyośrodekhandlowyodokresubrązuIpocząwszy,przezcałyokresrzymski.Miastokilkakrotniełupionoiodbudowywano,największąświetnośćosiągnęłowVIIIw.przedChr.,zanimniezostało
zniszczoneprzezSennacherybaw701przedChr.NienależymylićtegomiejscazmiastemwSzefeliwspomnianymwJoz15,44wopisiedziałuJudy.

30

Uma,AfekiRechob:dwadzieściadwamiastaiprzyległe

wioski.

19,30Uma.Zatekstemhebr.WBJ:„Akko”,zaSdz1,31.

31

TakiebyłodziedzictwopokoleniapotomkówAserawedługich

rodów:ichmiastaiprzyległewioski.

19,24-31.DziałAsera.PołożonenarówninieAkre,ziemieAseraznajdująsięnazachódodziemZabulonaiNeftalego.CiągnąsięnapółnocażdoportówfenickichTyruiSydonu.Jestto

jeszczejedenobszar,któryzajmujeważnemiejscewegipskichannałachkrólewskich.NalistachfaraonaTotmesaIIIpojawiasięChelkat(byćmożeTellel-HabrajlubTellel-Kassis),Akszaf(zob.Joz
11,1),Miszal(wpobliżugóryKarmel)iAlammelek;nalistachRamzesaIIwymienionoKana(11,5kmnazachódodTyru)jakojednozezdobytychmiastkananejskich.Domiast,któreudałosię
zidentyfikować,należą:Kabul(Kabul);Ebron(ChirbetAbda,leżący16kmnapółnocnywschódodAkko);UmmamożeodpowiadaćdzisiejszemuAkko;wspomnianetutajRechob(inneod
wymienionegowJoz19,28)możebyćTellel-Garbi,oddalonym11,5kmnawschódodAkko.WzmiankaoTyrzeiSydonieniemusioznaczać,żeIzraelicisprawowalinadtymimiastamifaktyczną
kontrolę.Przypuszczalniegranicamiałacharakterraczejteoretycznyniżfaktyczny,chociażmożliwe,żewioskizwiązaneztymipaństwami-miastamiznajdowałysięwróżnychokresachpodkontrolą
Izraela.

PokolenieNeftalego

32

PotomkomNeftalegoprzypadłwudzialelosszósty,potomkom

Neftalegowedługichrodów.

33

GranicaichbiegłazChelefiodDębu

wSaananimdoAdami-HannekebiJabneelażdoLakkumi
dochodziładoJordanu.

34

NazachodziegranicabiegłakuAznot-Tabor,

dochodziładoChukkok,dotykała[dziedzictwa]Zabulonaod
południa,dziedzictwaAseraodzachodu,aJudyprzyJordanie–od
wschodu.

19,34a(Judy)przyJordanie.Takteksthebr.WBJ:„aJordanu”,zagrec.

35

Miastamiwarownymibyły:Hassiddim,Ser,Chammat,Rakkat,

Kinneret,

36

Adama,Ha-Rama,Chasor,

37

Kedesz,Edrei,En-Chasor,

38

Jireon,Migdal-El,Chorem,Bet-Anat,Bet-Szemesz:dziewiętnaście

miastzprzyległymiwioskami.

39

Takiebyłodziedzictwopokolenia

potomkówNeftalegowedługichrodów:ichmiastaiprzyległewioski.

19,32-39.DziałNeftalego.GóraTaborstanowigłównypunktodniesieniategoterytoriumplemiennego.PołudniowagranicaziempokoleniaNeftalegobiegnienawschód,wzdłużWadi

Fajjas,ażdorzekiJordan.Sącodotegopewnewątpliwościzpowodutrudnościustaleniapołożenia„dużegodrzewa”[BT:„Dębu”]wSaannaim(zob.Sdz4,11),przypuszczalnienależyjednakprzyjąć
południowąperspektywęwidzenia.MiejscależącewzdłużtejliniitoChelef(ChirbetArbathathwpobliżugóryTabor);AdamiHannekeb(Chirbetet-Tell);Jabneel(Tellen-Naam)iLakkum(Chirbetel-
Mansurah).DokładnepołożenieChukkokniezostałoustalonewsposóbpewny,najczęściejjednakutożsamiasięjezJakuk,położonymnazachódodJezioraGalilejskiego.Innemiejsca,któreudałosię
zlokalizować,toAdama(byćmożeHadżared-Dammpołożonewodległości4kmnapółnocnyzachódodmiejsca,wktórymrzekaJordanwpływadoJezioraGalilejskiego);Jireon(Jarun,nagranicyz
Libanem);natematChasorzob.komentarzdoJoz11,1;KedeszznajdowałosięnapółnocodwyschłegoobecniejezioraHule.

PokolenieDana

40

PokoleniupotomkówDanawedługichrodówprzypadłw

udzialesiódmylos.

19,40-48MiastaprzydzielonepokoleniuDanależąnazachódodterytoriumBeniamina,międzyEfraimemiJudą,wdużejmierzenaziemiachzajmowanychprzezKananejczyków.W

rzeczywistościDaniciniebyliwstanieosiedlićsięnatymterytorium,zostalizniegowyparcinaskutekekspansjiAmorytów(wedługSdz1,34-35),apóźniejFilistynów(por.Sdz13-16).Omigracji
Danitównapółnoc,wspomnianejtuww.47,opowiadaSdz18.

41

Granicaichdziedzictwaobejmowała:Sorea,Esztaol,Ir-

Szemesz,

42

Szaalbin,Ajjalon,Jitla,

19,42Jitla.Takteksthebr.WBJ:„Silata”,zaczęściąrkpsówgrec.idzisiejsząnazwąmiejscowości.

43

Elon,Timnę,Ekron,

44

Elteke,Gibbeton,Baalat.

45

Jehud,Bene-

Berak,Gat-Rimmon,

19,45Jehud.Takteksthebr.WBJ:„Azor”,zaczęściąrkpsówgrec.idzisiejsząnazwąmiejscowości.

46

Me-Hajjarkon,Ha-RakkonwrazzobszaremnaprzeciwJafy.

19,46Me-Hajjarkon,(Ha-Rakkon).Takteksthebr.Innemożliwejegotłumaczenie:„wodyJarkonuiRakkonu”.BJ:„awstronęmorza,Jerakon”,zagrec.

47

Granicawykraczałapozanich,Danicibowiemwyruszyli

przeciwLeszem,zdobylijeipobilimieszkańcówostrzemmiecza.Po
zajęciumiastazamieszkaliwniminazwaliLeszem-Danodimienia
ichpraojca,Dana.

19,47.Leszem.PokolenieDanaprzypuszczalniemigrowałopodpresjąFilistynów(zob.Sdz18).UdalisięoninapółnocdoLeszem(Laisz),któregonazwęzmienionopóźniejnaDan.W

okresiepóźniejszym,zapanowaniakrólaJeroboama,stałosięonoważnymośrodkiemkultowym.MiastotoznajdowałosięnapółnocodbasenujezioraHule,przydrodzewiodącejdoDamaszku.
KorzystałozeźródłabędącegojednymzdopływówrzekiJordan.OjegoznaczeniumożnawnioskowaćnapodstawieumieszczeniagowegipskichtekstachzłorzeczącychorazwzmianekzlistówzMari.

48

TakiebyłodziedzictwopokoleniapotomkówDanawedługich

rodów:temiastaiprzyległewioski.

19,40-48.DziałpokoleniaDana.ChociażpokolenieDanaotrzymałostosunkowoznaczneterytorium,rozciągającesięnazachódodziempokoleniaBeniamina,obejmująceobszar

nadmorskiodstrumieniaSorekdorzekiJarkonwpobliżuJoppy,wydajesięmałoprawdopodobne,byplemięzajmowałowszystkietetereny.Większośćwspomnianychtutajziemznajdowałasiępod
kontroląFilistynów,późniejzaśAsyryjczyków.ZapanowaniaSalomonadoIzraelawłączonojegopołudniowo-zachodniączęść,przyznającjąpokoleniuJudy.PrzykłademmożebyćmiastoBet-Szemesz
(Teller-Rumeila),którepóźniejzostałowymienionejakojednozmiastlewitówleżącychnaziemiachJudy(Joz21,16).InnemiastaDanitów,któreudałosięzlokalizować,toSzaalbin(położonena
wschódodGezer,przypuszczalniewmiejscudzisiejszegoSelbit;zob.Sdz1,35);AjjalontoprzypuszczalniedzisiejszeJalo,oddaloneo8kmnawschódodGezer(wspominanewtekstachzAmarna);
Timna(Tellel-Bataszi,znajdującesię8kmnapółnocnyzachódodBet-Szemesz);Gibbeton(byćmożeTellel-Me-lat;wspomnianenalistachzkampaniiwojennychfaraonaTotmesaIII);Bene-Berak
pojawiasięwannałachSennacherybaijestpołożonewpobliżuarabskiejwioskiEl-CheirijawpobliżuJoppy;Ha-rakkonmożeoznaczaćrzekęlubTeller-RekkeitwpobliżuJoppy.

DziałJozuego

49

Gdydokonanopodziałukrajuwedługjegorozciągłości,Izraelici

ofiarowalidziedzictwowśródsiebieJozuemu,synowiNuna;

50

na

rozkazPanadalimumiasto,któregozażądałdlasiebie,Timnat-
SerachwgórachEfraima.Odbudowałtomiastoiosiadłwnim.

19,50Podziałziemmiędzyposzczególnepokoleniakończysięuwagąredakcyjną,któramówiodzialeprzypadłymosobiścieJozuemu.Jejtreśćzostałapodsuniętaprzeztradycjędotyczącą

jegogrobu(Joz24,30=Sdz2,9).

19,50.Timnat-Serach.Miejsceto,znanerównieżjakoTimnat-Cheres(Sdz2,9),zostałoprzydzieloneJozuemupodokonaniupodziałuziemimiędzyposzczególnepokoleniaIzraela.Do

tegofaktumógłnawiązywaćjedenzczłonównazwy,bowiemserahoznacza„reszta”,zaśpopularnaetymologiamogłaprzekształcićpierwotnąnazwęmiejsca.Znajdowałosięononaziemiachpokolenia
Efraima,stanowiłojednakpolitycznąenklawę,należącąwyłączniedoJozuegoijegorodu.Timnat-SerachutożsamiasięzChirbetTibnaoddalonymo19,5kmnadpołudniowyzachódodSychem.W
wynikuprowadzonychtampracwykopaliskowychnatrafiononaśladydużejosady,którazostałaodbudowanawokresieżelazaI(zob.Joz19,50).

51

Takiesączęścidziedzictwa,którelosemwydzielilikapłan

Eleazar,Jozue,synNuna,iksiążętarodówizraelskichwSzilowobec
PanaprzywejściudoNamiotuSpotkania.Takzostałzakończony
podziałkraju.

Joz20

Miastaucieczki

1

PanprzemówiłdoJozuegotymisłowami:

20,1—21,45Terozdziałysądodatkami,związanymijeszczezpodziałemziemi.Rozdz.20jestprzedstawieniemrealizacjiprawaoazyluzWj21,13+.Liczbasześciumiastucieczki,bez

podaniajednakichnazw,zostałaustalonajużwLb35,9n.WPwt4,41-43sąnazwanetrzyznichwTransjordanii.WPwt19,1njestnakazwybraniatrzechdalszychpozdobyciuKanaanu.Towłaśniema
miejsceteraz,gdziesięwymieniasześćmiast.WrzeczywistościinstytucjamiastucieczkiniemożeczasowowyprzedzaćpanowaniaSalomona.—WBJwielezdańrozdz.20ujętownawias,gdyżnie
maichwgrec.CzęstosąbranesłowoposłowiezPwt19iLb35.

2

PowieszIzraelitom:Wyznaczciesobiemiastaucieczki,o

którychmówiłemwamprzezMojżesza,

3

abytammógłucieczabójca,

którybyzabiłczłowiekaprzeznieuwagę,nierozmyślnie.Będąonedla
wasschronieniemprzedmścicielemkrwi.

4

Dojednegoztychmiast

powinienucieczabójca;zatrzymasięuwejściaiprzedstawiswoją
sprawęstarszymtegomiasta.Przyjmągoonidomiastaiwyznaczą
mumiejsce,bymógłmieszkaćwśródnich.

5

Jeślimścicielkrwibędzie

gościgał,niewydadzągowjegoręce,ponieważnierozmyślniezabił
swegobliźniego,doktóregoprzedtemnieżywiłnienawiści.

6

Zabójca

powinienpozostaćwtymmieście,dopókiniestanieprzedsądem
zgromadzenia[i]ażdośmiercinajwyższegokapłana,którywtym
czasiebędziesprawowałczynności.Wtedydopieromożezabójca
wrócićdoswegomiastaidoswegodomuwmieście,zktóregouciekł.

7

PoświęciliwtymceluKadeszwGalileinagórzeNeftalego,Sychem

nagórzeEfraimaorazKiriat-Arba,czyliHebron,nagórzeJudy.

8

Z

drugiejstronyJordanu,nawschódodJerycha,wyznaczonona
pustyni,napłaskowyżu,BeserzpokoleniaRubena,Ramotw
GileadziezpokoleniaGada;GolanwBaszaniezpokolenia
Manassesa.

9

TakiebyłymiastawyznaczonedlawszystkichIzraelitów

idlaprzybyszaosiadłegowśródnich,abytammógłucieckażdy,
ktokolwiekzabijeczłowiekanierozmyślniebynieponiósłśmierciz
rękimścicielakrwi,dopókiniestanieprzedzgromadzeniem.

20,1-9.Miastaucieczki.Zob.komentarzdoLb35.

Joz21

MIASTALEWICKIE

Wprowadzenie

1

PrzyszliprzełożenirodówlewickichdoarcykapłanaEleazara,do

Jozuego,synaNuna,idonaczelnikówrodówpokoleńIzraelitów

2

i

rzeklidonichwSzilowkrajuKanaan:PanpoleciłprzezMojżesza,
abynamdanomiastanazamieszkaniewrazzichpastwiskamidla
naszegobydła.

21,1-2.Pojęciemiastlewitów.Zob.komentarzdoLb35,1-5.

3

Izraelicioddaliwięclewitomzeswegodziedzictwa,zgodniez

rozkazemPana,następującemiastawrazzichpastwiskami.

4

Lospadł

narodyKehatytów.PotomkomkapłanaAaronaspośródlewitów
przypadłolosemtrzynaściemiastodpokoleniaJudy,odpokolenia
SymeonaiodpokoleniaBeniamina.

5

PozostałympotomkomKehata

przypadłolosemdziewięćmiastodpokoleniaEfraima,odpokolenia
DanaiodpołowypokoleniaManassesa.

21,5potomkomKehata.BJ:„potomkomKehatawedługichrodów”,„wedługichrodów”,dodanenazasadziedomysłu(por.w.7).Teksthebr.:„odrodówpokolenia”.Tosamoww.6.

6

PotomkomGerszonaprzypadłolosemtrzynaściemiastodrodów

pokoleniaIssachara,odpokoleniaAsera,odpokoleniaNeftalegoiod
połowypokoleniaManassesawBaszanie.

7

PotomkomMerariego

wedługichrodówprzypadłolosemdwanaściemiastodpokolenia
Rubena,odpokoleniaGadaiodpokoleniaZabulona.

8

Izraelicioddali

więclewitomprzezlosowanietemiastawrazzichpastwiskami,jak
imrozkazałPanzapośrednictwemMojżesza.

21,1-8PokolenieLewiego,któreniemaautonomiipolitycznej,nieotrzymałożadnegoterytorium(13,14.33;14,3-4;18,7),przyznajesięjednaklewitomprawoosiedleniasięwpewnych

miastachorazużywaniaokolicznychpastwisk(por.Lb35,1-8).Rozdziałten,jedenznajmłodszychJoz,jestutopijnąsystematyzacjąpewnegostanurzeczy,którymożepochodzićzepokiSalomona,
kiedytowszystkiewspomnianetumiastabyłyrzeczywiściewewładaniuIzraela.Niniejszalistamożeodzwierciedlaćpodziałirozmieszczenielewitów,jakieistniałypozbudowaniuświątyniw
Jerozolimie;zawieraonatakżenazwysześciumiastucieczki,którejednakodpowiadająjakiemuśinnemuzamysłowi(por.przyp.dorozdz.20).

MiastaKehatytów

9

OdstąpiliimwięczpokoleniapotomkówJudyipotomków

Symeonanastępującemiastaimienniewyszczególnione.

21,9imienniewyszczególnione.Tłumaczenieniepewne.

10

PotomkomAaronazroduKehatytów,potomkówLewiego,

ponieważnanichpadłpierwszylos,

11

dali:Kiriat-Arba,główne

miastoAnakitów,czyliHebronnagórzeJudy,zpastwiskamidokoła
niego.

12

Polajednaktegomiastaijegowioskidanonawłasność

Kalebowi,synowiJefunnego.

13

PotomkomkapłanaAaronadano

miastoucieczkidlazabójców:Hebronwrazzjegopastwiskami,Libnę
wrazzjejpastwiskami,

14

Jattirzjegopastwiskami,Esztemoazjego

pastwiskami,

15

Cholonzjegopastwiskami,Debirzjegopastwiskami,

16

Aszanzjegopastwiskami,Juttazjegopastwiskami,Bet-Szemeszz

jegopastwiskami:dziewięćmiastodtychdwupokoleń.

21,16Aszan.Zarkpsamigrec.(por.1Krn6,44).Teksthebr.:„Ajin”(„źródło”).
21,16.Bet-Szemesz.MiastotoznajdowałosięnagranicyzziemiamiFilistynów,wdolinieSorek,wpółnocno-wschodniejczęściSzefeli.UtożsamiasięjezTeller-Rumeila.Prace

wykopaliskowe,któreprowadzonowtymrejonie,potwierdziłynieprzerwanezasiedlenieBet-Szemeszodokresuśredniegobrązudookresurzymskiego.Najważniejsząrolęwbiblijnejnarracjiodegrało
Bet-Szemeszw1Sm6,9-15,wopowieściopojmaniuArkiPrzymierzaprzezFilistynów.PrzedzniszczeniemBet-SzemeszwXIw.przedChr.,wokresiezjednoczonejmonarchii,pełniłoonorolę
izraelskiejplacówkiadministracyjnej(miastoniezostałoufortyfikowaneprzezRoboama,byćmożeniebyłozamieszkaneprzezpewnączęśćIXw.przedChr.).Odnalezienietamegipskichskarabeuszów
zokresupanowaniafaraonówAmenhotepaIIIiRamzesaIIorazugaryckichtabliczekpotwierdzakontaktyhandlowetegostrategiczniepołożonegomiasta.

17

OdpokoleniaBeniaminaGibeonzjegopastwiskami,Gebaz

jegopastwiskami,

18

Anatotzjegopastwiskami,Almonzjego

pastwiskami:czterymiasta.

21,18.Anatot.PołożonewmiejscudzisiejszegoRasel-Karruba,wodległościok.5kmnapółnocnywschódodJerozolimy,Anatotbyłomiastemlewitów,znajdującymsięnaziemiach

pokoleniaBeniamina.DoAnatotwygnanyzostałAbiatarijegoród(1Krl2,26),miejscetobyłorównieżmiastemrodzinnymprorokaJeremiasza(Jr1,1).Wyrywkowepracearcheologicznepotwierdziły
zasiedlenietegomiejsca,począwszyodokresużelazaIdookresubizantyńskiego.

19

WszystkichmiastdlakapłanówpochodzącychodAarona:

trzynaściewrazzichpastwiskami.

MiastapozostałychrodówKehatytów

20

RodompotomkówKehata,lewitom,czylipozostałym

potomkomKehata,przyznanolosemmiastazpokoleniaEfraima.

21

Danoimmiastoucieczkidlazabójców:Sychemzjegopastwiskami

nagórzeEfraimaorazGezerzjegopastwiskami,

21,21.Sychem.Zob.komentarzdoRdz12,6,Joz24,1iSdz9,1.
21,21.Gezer.Gezer,strzegącestrategicznejdrogiwiodącejzwybrzeżadoJerozolimy,utożsamiasięzTellDżezer,położonym8kmnadpołudniowywschódodRamleh.Najwcześniejsze

śladyzasiedleniapochodzązeschyłkowegookresuchalkolitu(3400-3300przedChr.),przezdługiczasGezerniebyłojednakzamieszkane(od2400do2000przedChr.).WokresiebrązuGezerzostało
odbudowaneipo1800przedChr.stałosięjednązgłównychtwierdzIzraela.„Wyżyna”zostałazbudowanawjakiśczaspo1650przedChr.Składałasięonazdziesięciuustawionychpionowo,nalinii
północ-polu-dnie,kamienilubmonolitów.ZniszczenietejwarstwyzasiedleniamożemiećzwiązekzkampaniąwojennąTotmesaIII(ok.1482przedChr.).Innymważnymokresemwżyciumiastabył
okresAmarna,wktórymGezerpełniłorolęjednegozgłównychośrodkówegipskiejkontroliwKanaanie.FilistynisprawowalinadnimwładzęwokresieżelazaI(wXIIiXIw.przedChr.).Pierwsze
śladyobecnościtamIzraelitówdatująsięzokresupanowaniaSalomona(1Krl9,15-17).WwynikupracarcheologicznychnatrafiononatypowedlaokresuSalomonamurykazamatoweoraz
wielokomorowykompleksbrammiejskich,podobnydozachowanegowMegiddoiChasor.

22

Kibsaimzjegopastwiskami,Bet-Choronzjegopastwiskami:

czterymiasta.

23

ZpokoleniaDana–Eltekezjegopastwiskami,

Gibbetonzjegopastwiskami,

24

Ajjalonzjegopastwiskami,Gat-

Rimmonzjegopastwiskami:czterymiasta.

21,24.Gat-Rimmon.Miastotoutożsamiasięzdwomaznajdującymisięwpobliżumiejscami:TellAbuZeituniTellDżerisza.Obydwaznajdująsięwodległościkilkukilometrówod

wybrzeżaMorzaŚródziemnego,wpobliżuTelAwiwuirzekiJarkon.Obydwielokalizacjemogąbyćpoprawne,ponieważwielokrotnieporzucanojednomiejsceinapewienczasmiastoprzenoszonow
inne,zachowująctęsamąnazwę.Gat-RimmonmożebyćGatwspominanymnaliściemiastkananejskichfaraonaTotmesaIIIpodnazwąknt.ByćmożepojawiasięrównieżnatabliczkachzAmarnyjako
Giti-rimuni.

25

ZpołowypokoleniaManassesa:Tanakzjegopastwiskami,

Jibleamzjegopastwiskami:dwamiasta.

21,25Jibleam.Nazasadziedomysłu(por.17,11).Wtekściehebr.powtórzone:,;Gat-Rimmon”.

26

Wszystkichmiastdziesięćzichpastwiskamidlarodów

pozostałychpotomkówKehata.

MiastaGerszonitów

27

PotomkomGerszonaiichrodom,lewitom,danoodpołowy

pokoleniaManassesamiastoucieczkidlazabójców:Golanw
BaszaniezjegopastwiskamiiAsztarotzjegopastwiskami:dwa
miasta.

21,27Asztarot.Zaprzekłademsyr.(por.1Krn6,56).Teksthebr.:beesterah.

28

OdpokoleniaIssacharaKiszjonzjegopastwiskami,Dobratz

jegopastwiskami,

29

Jarmutzjegopastwiskami,En-Gannimzjego

pastwiskami,czterymiasta.

30

OdpokoleniaAsera–Miszeal,Abdon,

31

Chelkatzjegopastwiskami,Rechobzjegopastwiskami:cztery

miasta.

32

OdpokoleniaNeftalegomiastoucieczkidlazabójców:

KedeszwGalileizjegopastwiskami,Chammot-Dorzjego
pastwiskami,Rakkatzjegopastwiskami:trzymiasta.

33

Wszystkich

miastGerszonitówwedługichrodów:trzynaściemiastzich
pastwiskami.

MiastaMerarytów

34

RodompotomkówMerariego,reszcielewitów,przyznanood

pokoleniaZabulona:Jokneamzjegopastwiskami,Kartazjego
pastwiskami,

35

Rimmonzjegopastwiskami,Nahalalzjego

pastwiskami:czterymiasta;

21,35Rimmon.Nazasadziedomysłuza19,13i1Krn6,26.Teksthebr.:„Dimnah”.

36

zaJordanemodpokoleniaRubena–miastoucieczkidla

zabójców,BesernapustyniJahsazjegopastwiskami,

37

Kedemotz

jegopastwiskami,Mefaatzjegopastwiskami:czterymiasta.

21,37W.36-37,pominiętewtekściemasoreckim,znajdująsięwwieluinnychrkpsachhebr.Obapodajesiętupoprawionezagrec.i1Krn6,62-63.JedynaróżnicamiędzyBTaBJznajduje

sięww.36,gdzietam:„Beser...zjegopastwiskami,Jahaszjegopastwiskami”.

38

OdpokoleniaGadamiastoucieczkiRamotwGileadzieszjego

pastwiskami,Machanaimzjegopastwiskami,

21,38.RamotwGileadzie.PierwotnieprzydzielonepokoleniuGada,RamotwGileadziepełniłorównieżrolęmiastaucieczki(Pwt4,43);znajdujesięteżnaliściemiastlewitówpodanejw

KsiędzeJozuego.Jegodokładnepołożenieniejestznane,bowiemtekstnieokreślategowyraźnie.Opisowibiblijnemuodpowiadakilkawzgórz(tell)ciągnącychsięwzdłużgranicyzSyrią.Najbardziej
prawdopodobnąlokalizacjąwydajesięTellRamit,oddalonyo5kmnapołudnieodRamata,przydzisiejszejgranicySyriizJordanią,gdzienatrafiononaliczneśladypochodzącezokresużelaza.

39

Cheszbonzjegopastwiskami,Jazerzjegopastwiskami:cztery

miasta.

21,39czterymiasta.Zaprzekłademsyr.iWulgatą.Teksthebr.:„wszystkiemiasta,cztery”.

40

WszystkichmiastprzyznanychlosempotomkomMerariego

wedługichrodów,pozostałychzrodówlewickich:dwanaściemiast.

21,3-40.Rozmieszczeniemiastnaposzczególnychterytoriach.PrawazLb35,1-5wskazującedochodyzmiastipastwisk,któremiałybyćprzeznaczonenautrzymanielewitów,zostały

tutajzastosowanewpraktycezapomocąmetodyrzucanialosów-sposobuustalaniawoliBożej.Jednakżerozkładmiastniejestrównywewszystkichpokoleniach,niejestteżopartynaliczbieich
członków.Byćmożepodanyrozdziałłączyłsięraczejzwielkościąposzczególnychrodówlewitów.

21,3-40.Miastalewitów.Chociażniektóremiastalewitówsądobrzeznanejakoośrodkikultu(Hebron,Sychem),innezaś(np.Anatot)sązwiązanezpóźniejszymigrupamilewitów

(potomkówAbiatara),wieleznajdujesięnagranicylubwobszarachprzygranicznych,możnajewięcokreślaćmianem„kolonii”lubwysuniętychplacówek.Miastawymienionewwersetach11-15
ciągnąsięwzdłużgranicyzFilistynami;wwersetach28-35pojawiająsięmiastależącewzdłużpółnocnejgranicyIzraelailiniiwybrzeża,któreznajdowałysiępodkontroląpotężnychkananejskich
państw-miast,takichjakMegiddo.Wersety36-39opisująobszarciągnącysięnawschódodJordanu,którypookresiepanowaniaSalomonawyrwałsięspodkontroliIzraela.Wśródmiastpojawiających
sięnatejliście,októrychwcześniejniewspomnianoiktórychpołożenieudałosięustalić,są:Jattir(ChirbetAttir,oddalony21KrnnapołudniowyzachódodHebronu);Esztemoa(Es-Semu,leżące13
kmnapołudniowyzachódodHebronu),wktórympodczaspracwykopaliskowychnatrafiononaśladypochodzącezokresużelaza;Aszan(ChirbetAsan,oddalonyo1,6kmnapółnocnyzachódod
Beer-Szeby;niezaśAinz1Krn6,59);Jutta(Jatta,8kmnapołudniowyzachódodHebronu);Geba(Dżeba,9,5kmnapółnocnywschódodJerozolimy);Almon(ChirbetAlmit,oddalonyo1,6kmna
północnywschódodAnatot);Elteke(Tellel-Melat,położonenapółnocnyzachódodGezer)pojawiasięwrocznikachSennacherybaz701przedChr.;Ajjalon(Jalo,19,5kmnapółnocnyzachódod
Jerozolimy);Abdon(byćmożeChirbetAbda,6,5kmnawschódodAkzib);Kedesz(ChirbetKedisz,9,5kmnapółnocodChasor,gdziewyraźniejszesąwarstwyzasiedleniazwczesnegookresubrązu,
niżwystępującesporadyczniewarstwyzokresżelaza);Dimna(byćmożeRummana,oddalone9,5kmnapółnocnywschódodNazaretu).

41

CałkowitaliczbamiastlewickichpośróddziedzictwaIzraelitów

wynosiłaczterdzieściosiemzichpastwiskami.

42

Każdeztychmiast

obejmowałosamomiastoijegopastwiskadokoła.Tosamoodnosisię
dowszystkichwymienionychmiast.

WypełnienieobietnicBożych

43

TakPandałIzraelitomcałykraj,którypoprzysiągłdaćich

przodkom.Objęligooniwposiadanieiwnimzamieszkali.

44

Pan

użyczyłimpokojudokoła,całkiemtak,jakpoprzysiągłichprzodkom,
ażadenzichwrogówniemógłsięwobecnichostać.Wszystkichich
wrogówwydałPanimwręce.

45

Zewszystkichdobrychobietnic,

którePanuczyniłdomowiIzraela,żadnaniezawiodła,leczkażdasię
spełniła.

21,43-45.TypowezwrotypojawiającesięwrelacjachopodbojachnaBliskimWschodzie.Stwierdzeniapodsumowujące,którepodkreślająpełnyzasięgpodbojuicałkowiteopanowanie

danegoobszaru,wynikającezplanubogówiwybranegoprzeznichwładcy,pojawiająsięczęstowkrólewskichannałachBliskiegoWschodu.Naprzykład,kronikiasyryjskiegokrólaSennacheryba
zawierająceopisjegotrzeciejkampanii(obejmującejoblężenieJerozolimyw701przedChr.)wymieniająjedynielistęzdobytychmiast(podobnalistapojawiasięrównieżnasteliMerenptaha,Kamieniu
Moabitówiwieluinnychstarożytnychinskrypcjach)plusstwierdzeniepodkreślającewielkośćdokonańtegowładcy.PodobniestelafaraonaTotmesaIII(stelazArmant,z1468przedChr.),zawiera
podsumowanie„dziełmężnychizwycięstw,któretendobrybógdokonywałprzykażdejnadarzającejsięokazji”.Stwierdzeniatakiebyłypowszechniestosowanymśrodkiemliterackim,typowymdla
rocznikówkrólewskichopowiadającychopodbojachwładcówBliskiegoWschodu.(Natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdoJoz10,40).

Joz22

OSTATNIEPOLECENIAJOZUEGO

Odesłaniepomocyzajordańskiej

1

JozuewezwałwówczasRubenitów,Gadytówipołowę

pokoleniaManassesa

22,1-34Rozdziałliterackozłożony:w.1-6sądeuteronomistyczneimająodpowiednikw1,12-18,ww.7-9dodanawzmiankaopołowiepokoleniaManassesa,którejpoczątkowowtej

opowieściniebyło,w.10-34nosząznamionaredakcjikapłańskiej.Wykorzystanotujednakjakąśstarątradycjęzmożliwymzachowanymwniejwspomnieniemopozycjiwzakresiekultumiędzy
sanktuariumwSzilo(por.w.9i12)ijegokapłanami(por.w.13n.30n)apokoleniamiTransjordanii,któreuważanozamieszkającepozaZiemiąObiecaną,gdyżtakończyłasięnaJordanie.

2

irzekłdonich:Spełniliściewszystko,cowampoleciłMojżesz,

sługaPana,isłuchaliścieteżgłosumojegozawsze,gdywam
rozkazywałem.

3

Nieopuściliściebraciwaszych,pomimodługiego

czasuwojny,ażdodniadzisiejszegoistrzegliściewiernieprzykazania
Pana,Bogawaszego.

4

ObecniePan,Bógwasz,udzieliłpokoju

braciomwaszym,jakimprzyrzekł.Wróćciewięcspokojniedo
namiotówswoich,doziemi,którąMojżesz,sługaPana,wyznaczył
wamwdziedzictwiezaJordanem.

5

Troszczciesiętylkopilnieoto,

żebyściespełnialiprzykazanieiprawo,którenakazałwamMojżesz,
sługaPana:miłowaćPana,Bogawaszego,postępowaćzawszeJego
drogami,zachowywaćJegoprzykazania,przylgnąćdoNiegoisłużyć
Mucałymwaszymsercemicałąduszą.

Jozuebłogosławiodchodzących

6

Jozuepobłogosławiłichizwolniłich,wyruszyliwięcdoswoich

namiotów.

7

MojżeszwyznaczyłjednejpołowiepokoleniaManassesa

posiadłośćwBaszanie,Jozuedałdrugiejpołowiedziałwśródich
bracinabrzeguzachodnimJordanu.GdywięcJozueodesłałichdo
ichnamiotów,pobłogosławiłich

8

irzekł:Wracaciedowaszych

namiotówzwielkimibogactwami,zmnóstwembydła,zasobniw
srebro,złoto,brąz,żelazoiodzieżwwielkiejilości;podzielciesię
więczbraćmiwaszymiłupempowaszychwrogach.

22,8.Charakterłupu.Wynikiemzakończonegopowodzeniempodbojubyłyliczneiróżnorodnełupyzabranepokonanymmiastomiludom.Podanatutajlistazdobytychłupówjestw

dużymstopniutypowadlastarożytnejgospodarkiiwyobrażeńdotyczącychwartościowychprzedmiotów.Nakazdokonaniapodziałułupówwskazywałnazjednoczeniepokoleńwewspólnymwysiłku,
przyczyniałsięteżdowspółdziałaniapokoleńIzraelawprzyszłości(zob.1Sm30,16-25).

OłtarznadbrzegiemJordanu

9

PotomkowieRubenaipotomkowieGadawróciliwrazzpołową

pokoleniaManassesaiopuściliIzraelitówwSzilo,położonymw
ziemiKanaan,abysięudaćdoziemiGilead,dokrajuswej
posiadłości,gdziesięosiedlilizgodniezrozkazemPana,danym
Mojżeszowi.

22,9.Szilo.Zob.komentarzdoJoz18,1natematrolitegomiastajakomiejscazgromadzeńiośrodkakultureligijnegoIzraelitów.

10

GdyprzybyliwokolicęnadJordanem,położonąjeszczewkraju

Kanaan,potomkowieRubena,potomkowieGadaipołowapokolenia
ManassesazbudowalitamołtarznadbrzegiemJordanu,ołtarz
wyglądającyokazale.

22,10.Gelilot[wBT:GelilotpojawiasięwyłączniewJoz18,17;przyp.tłum.].WJoz18,17zamienniestosowanesąnazwyGelilotiGilgal;możliwe,żepodobniejestiwtymprzypadku

(CodexVaticanuszastępujeGelilotnazwąGilgal).ProblememwydajesiętutajjednakzbudowanieniedozwolonegoołtarzanasamejgranicyKanaanuprzezpokolenia,któreosiedliłysięnawschódod
Jordanu.NiemalwszystkielokalizacjeGilgalwskazująnamiejscepołożonewniewielkiejodległościnapółnocnywschódodJerychanadrzekąJordan.

11

IusłyszeliIzraeliciwiadomość:OtopotomkowieRubena,

potomkowieGadaipołowapokoleniaManassesazbudowaliołtarz
naprzeciwziemiKanaanwokolicyJordanu,podrugiejstronie
[obszaru]Izraelitów.

12

UsłyszelitęwiadomośćIzraeliciicała

społecznośćIzraelitówzebrałasięwSzilo,abywyruszyćprzeciwnim
zbrojnie.

Zarzutyprzeciwpokoleniomzajordańskim

13

IzraeliciwysłalidopotomkówRubena,potomkówGadai

połowypokoleniaManassesa,doziemiGilead,Pinchasa,syna
kapłanaEleazara,

14

aznimdziesięciuksiążąt–księciaroduzkażdego

pokoleniaizraelskiego–stojącychnaczelewszystkichrodówwśród
plemionIzraela.

15

SkoroprzybylionidopotomkówRubena,

potomkówGadaipołowypokoleniaManassesawziemiGilead,tak
donichprzemówili:

16

MówidowascałaspołecznośćPana:Co

oznaczataniewiernośćpopełnionaprzezwaswobecBogaIzraela?
DlaczegowyodwracaciesiędziśodPana,budującsobieołtarz,co
jestdzisiajbuntemprzeciwNiemu?

22,16taniewierność.InicjatywaRubenaiGadazostałapotępionatuiww.19zpunktuwidzeniaprawaojedynościsanktuarium(Pwt12,5),któretoprawojestpóźniejszeodtegoepizodu.

17

CzyżniedosyćwystępkówzPeor,zktórychnieoczyściliśmy

sięjeszczedodniadzisiejszegoiprzezktórespadłataklęskana
społecznośćPana?

22,17.PrzestępstwazPeor.Aluzjanatematgrzechubałwochwalstwa,któregodopuścilisięIzraelici,oddająccześćBaalowiwPeor(zob.komentarzdoLb25,3-4.6.8).Zakładasię,że

niedozwolonyołtarz,zbudowanyprzezpokolenieRubenaiGada,możeskłonićluddobałwochwalstwaiściągnąćgniewBoży(plagęopisanąwLb25).

18

PonieważwydzisiajniechcecieiśćzaPanem,leczchcecie

buntowaćsięprzeciwkoNiemu,jutrozapłonieOngniewemprzeciw
całejspołecznościIzraela.

19

Jeśliziemiawaszegodziedzictwajest

nieczysta,przejdźciedokraju,któryjestdziedzictwemPana,gdzie
wznosisięprzybytekPana,iobierzciemieszkaniepomiędzynami.
NiebuntujciesięjednakprzeciwPanuiniebuntujciesięprzeciwko
nam,budującsobieołtarzpozaołtarzemPana,Boganaszego.

20

Skoro

Akan,synZeracha,popełniłprzestępstwoprzeciwklątwie,czyż
gniewBożyniespadłnacałąspołeczność,chociażonbyłtylko
pojedynczymczłowiekiem?Powinienbyłtylkosamumrzećzaswój
grzech!

22,11-20.Złamanieprzymierzajakoprzyczynawybuchuwojny.Typowymelementemdokumentówtraktatowychbyłostwierdzenie,żepogwałceniejednegozjegopostanowień(łub

zerwanieprzymierza)wywoławojnę.Naprzykład,wtraktaciezawartymprzezfaraonaRamzesaIIikrólaChetytówHattusilisaIII(ok.1280przedChr.)władcywzywająbogównaświadkówirzucają
przekleństwonakażdego,ktozłamiezawartysojusz.OskarżeniawysuwanepodadresempokoleniaRubenaiGadawskazująnietylkonawięźprzymierza,wymagającąsojuszuwojskowego,lecz
również,pozakończeniupodboju,uznaniaośrodkakultuwSzilo.Takierozłożenieakcentówodzwierciedlaraczejobawyocharakterzereligijnymniżpolitycznym.Spórpomiędzypokoleniami
Izraelitówwynikałzniezrozumieniaintencji,byćmożełączyłsięteżzesprawąswobodnegoprzechodzeniaprzezJordan(zob.Sdz12,1-6).

Usprawiedliwienieszczepówzajordańskich

21

PotomkowieRubenaipotomkowieGada,ipołowapokolenia

Manassesaodpowiedzielinaczelnikomplemionizraelskich:

22

Jahwe,

Bógbogów;Jahwe,Bógbogów,wietodobrzeiIzraelpowinien
równieżwiedzieć;jeślitobyłbuntlubjeślitobyłaniewierność
względemPana,niechnasniewybawijeszczetegodnia!

22,22Bógbogów.Formułataniezakładażadnegopoliteizmu,jestliterackimarchaizmempochodzącymzRdz33,20;46,3;Lb16,22;por.takżePwt10,17;Ps50,1;Dn11,36.

23

Ijeślizbudowaliśmyołtarz,abyodwrócićsięodPanaiaby

składaćnanimofiarycałopalne,pokarmoweibiesiadne,niechsam
Pantoosądzi!

24

Czyżnieuczyniliśmytegozbojaźnioprzyszłość,

myśląc,żejutrowasisynowiemogązapytaćnaszych:Cóżmacie
wspólnegozJahwe,BogiemIzraela?

25

PanustanowiłJordangranicą

międzynamiawami,potomkamiRubenaiGada.Wyniemacie
żadnegoudziałuwPanu!Imoglibywasisynowiesprawić,żebynasi
przestalibaćsięPana.

26

Dlategopowiedzieliśmy:Zbudujemysobie

ołtarzniedocałopaleńiinnychofiar,

27

leczjakoświadectwo

pomiędzynamiiwami,imiędzypotomkamiponas,żechcemypełnić
służbęPanaprzedJegoobliczemprzeznaszecałopalenia,żertwyi
ofiarybiesiadne.Wasisynowieniebędąmoglikiedyśpowiedzieć
naszym:WyniemacieudziałuwPanu!

28

Myśleliśmyprzeto:Jeśliby

któregośdniatakmówilidonaslubdopotomkównaszych,będziemy
mogliodpowiedzieć:SpójrzcienasposóbbudowyołtarzaPańskiego,
którywznieśliprzodkowienasinienacałopalenialubżertwy,lecz
jakoświadectwomiędzynamiawami.

29

Dalekajestodnasmyśl,

abyśmysiębuntowaliprzeciwPanuiodwracalisięodpostępowania
zaPanem,budującołtarzdocałopaleń,ofiarpokarmowychi
krwawych,pozaołtarzemPana,Boganaszego,znajdującymsięprzed
Jegoprzybytkiem.

Porozumieniemiędzypokoleniami

30

GdykapłanPinchas,książętaspołecznościinaczelnicyplemion

izraelskich,którzymutowarzyszyli,usłyszelisłowawypowiedziane
przezpotomkówRubena,potomkówGadaipotomkówManassesa–
wydałysięonedobrewichoczach.

31

WtedykapłanPinchas,syn

Eleazara,rzekłdopotomkówRubena,potomkówGadaipotomków
Manassesa:Przekonaliśmysiędzisiaj,żewśródnasjestPan,
ponieważwyniepopełniliścieprzeciwPanutejniewierności,
ocaliliściewięcIzraelitówod[karzącej]rękiPana.

32

KapłanPinchas,

synEleazara,iksiążętaopuścilipotomkówRubena,potomkówGadai
wrócilizziemiGileaddoziemiKanaan,doIzraelitów,którym
zanieślitęodpowiedź.

33

SprawawydałasiędobraIzraelitom,

błogosławiliBogainiemówilinicwięcejowyruszeniuprzeciwnim
zbrojnie,abyspustoszyćkrajzamieszkałyprzezpotomkówRubenai
potomkówGada.

34

PotomkowieRubenaipotomkowieGadanazwali

ołtarzEd,bomówili:Otojestświadectwowśródnas,żePanjest
Bogiem.

22,34nazwaliołtarz„Ed”.Tzn.„Świadectwo”.Wtekściehebr.nazwaołtarzazaginęłaitenbrakrównieżwBJ.Najprawdopodobniejbrzmiałaona„Świadectwo”.Por.wyjaśnienienazwy

Gilead(Rdz31,47-48).

22,34.Nadawanienazwołtarzom.NadawanienazwymiejscomipomnikomwceluupamiętnieniaważnychwydarzeńjestwBibliizjawiskiempowszechnym.Naprzykład,poteofanii

doświadczonejprzezHagarwRdz16,7-14nazywaonapobliskąstudnięLachaj-Roj(„studniaŻyjącego,którymniewidzi”).PodobniewSdz6,24Gedeonnadajewzniesionemuprzezsiebieołtarzowi
nazwę„Panjestpokojem”.

22,9-34.Niejasnarolaołtarza(przypisywaniemupodwójnejfunkcji).ZbudowanieołtarzaprzezpokolenieGadaiRubenawywołałozaniepokojenieinnychpokoleń,któremieszkałyna

zachódodJordanu.Obawianosię,żegrupyzamieszkująceobszarTransjordaniipragnąustanowićrywalizującyośrodekkultuwstosunkudoSzilo.Wcałymsporzeniezwykłejestto,żegłównąpostacią
wydajesięraczejkapłanPinchasniżJozue,cododatkowopodkreślarytualnewątkiopowieści.JednakpokoleniazGileaduszybkoogłaszają,żeniewzniosłyołtarzawceluskładaniaofiar,leczjako
pomnikzwiązkuprzymierzazawartegozJahweipozostałymipokoleniami(zob.Joz4,19-24).Jego„okazałe”rozmiarymożnawięcwyjaśnićjakomonumentalnysymboljedności,niezaśjakoznak
rywalizacjireligijnej.WtensposóbGilgalutrzymałswojąrolęjakopunktzborny,związanyzzawarciemprzymierza(Joz9,6-15),zaśSzilopozostałogłównymośrodkiemskładaniaofiar.

Joz23

Religijno-społecznytestamentJozuego

1

Upłynąłdługiczas,odkądPanużyczyłIzraelitompokojuze

stronywszystkichichwrogówdokoła,aJozuejużbyłstaryipodeszły
wlatach.

23,1-16Mowapożegnalna,którejnaturalnyciągdalszyznajdujesięwSdz2,6-9.Por.zniąostatniąmowęMojżesza(Pwt31)atakżepożegnanieSamuela(1Sm12),testamentDawida(1

Krl2,1-9)alboostatniesłowaMatatiasza(1Mch2,49-68).Rozdziałtenwpierwszejredakcjideuteronomistycznejmusiałbyćzakończeniemksięgiprzeddodaniemrozdz.24.

23,1.Uwagachronologiczna.Nicniewskazujenato,byznajdującysiętutajtekstbył„mowąpożegnalną”Jozuegoskierowanądoprzywódcówludu,którazostaławygłoszonazarazpo

wydarzeniachopisanychwJoz22;niewskazujeteż,żejesttozapowiedźrytuałuodnowieniaprzymierzazJoz24(wtekścieniemarównieżinformacjiocharakterzegeograficznym).Najważniejszyjest,
byćmoże,związekpomiędzykońcemokresupodboju(obiecanymprzezBoga„odpoczynkiem”)akońcemprzywództwaJozuego.

2

JozuezwołałcałegoIzraela,jegostarszych,książąt,sędziówi

zwierzchnikówiprzemówiłdonich:Jazestarzałemsięiposunąłem
sięwlatach,

23,2.Kategorieprzywódców.WWj18,21-22Mojżeszwyznaczyłgrupęurzędników,którzymielipełnićrolęsędziówludu,bypomócmuwsprawowaniuprzywództwanadIzraelitami.W

narracjachopodbojuwspominasięoróżnychprzywódcachpokoleńirodów:starszych(Joz7,6;8,33),sędziach(Joz8,33),zwierzchnikach(Joz1,10;3,2;8,33).LudziecidoradzaliJozuemuw
sprawachadministracyjnychiwojskowychorazwykonywalijegorozkazy,zapewniająciutrzymującporządekwobozie.Wymienienieichwtymtekściemarównieżznaczenieceremonialne.Winnych
fragmentachprzywódcysąprzedstawicielamiluduuczestniczącymiwważnychrytuałachlubwydarzeniachzwiązanychzprzymierzem(zob.Wj24,1;Lb11,16).Prócztegoczęstowspominasięrównież
oichroliprawnej(Pwt16,18;19,16-18;21,1-4.20).

3

awywidzieliściewszystko,coPan,Bógwasz,uczyniłna

oczachwaswszystkichtymludom,ponieważPan,Bógwasz,sam
walczyłzawas.

4

Patrzcie,podzieliłempomiędzywaslosem,jako

dziedzictwo,wedługwaszychpokoleńtenarody,którejeszczenależy
podbić,takjakte,którejazgładziłemodJordanuażdoWielkiego
Morzanazachodzie.

23,4takjakte,którejazgładziłem.Słowatesąwtekściehebr.przypadkowoprzesunięteiznajdująsiępowyrażeniu„odJordanu”.—ażdoWielkiegoMorza.Zagrec.Teksthebr.:„oraz

MorzeWielkie”.

5

Pan,Bógwasz,Onsamjerozproszyprzedwamiiwypędzije

przedwami,awyposiądziecieichziemię,jakprzyrzekłwamPan,
Bógwasz.

6

Okażciesięmężni,bystrzeciwypełniaćwszystko,co

napisanewksiędzePrawaMojżesza,nieodstępującodniegoanina
prawo,aninalewo,

7

iniełączącsięztymiludami,którepozostałyz

wami.Niebędzieciewzywaćimionichbogów,przysięgaćnanich,

służyćimluboddawaćpokłon.

8

Wypowinniścienatomiastprzylgnąć

doPana,Bogawaszego,jakczyniliścietoażdodniadzisiejszego.

9

Panwypędziłprzedwamiwielkieisilnenarodyiniktniemógłostać

sięprzedwamiażdotegodnia.

10

Jedenzwaspędziłprzedsobą

tysiąc,albowiemPan,Bógwasz,samwalczyłzawas,jakwam
obiecał.

11

Troszczciesiębardzoowaszeżycie,miłującPana,Boga

waszego.

Groźbyisankcje

12

Leczjeślisprzeniewierzyciesięipołączyciesięzresztątych

ludów,którepozostałyzwami,jeślizawieraćbędzieciemałżeństwaz
nimiiprzemieszaciesięznimi,

13

bądźciepewni,żePan,Bógwasz,

przestaniewypędzaćteludyprzedwami,astanąsięonedlawas
sieciąisidłem,biczemdlawaszychbokówicierniemdlawaszych
oczu,ażwyginiecieztejpięknejziemi,którąwamdałPan,Bógwasz.

23,13biczem.BJ:„cierniem”,zagrec.(por.Lb33,55).Teksthebr.niezrozumiały.
23,13.Metaforyucisku.KuszenieIzraelitówprzezinnekulturyiichbogówzostałoporównanedosideł,bicza,którymchłoszczesięniewolników,orazkolców,mogącychoślepić

wędrowca.Jesttoczęstopowracająceostrzeżenieprzedpopadnięciemwjakąśformęreligijnegosynkretyzmu(Wj23,33;34,12;Lb33,55;Pwt7,16).Chociażmetaforapojawiasięwlokalnych
przysłowiachmądrościowych(zob.Ps69,22;Prz29,6),tutajłączysięzezwiązkiemprzymierzaikonsekwencjaminieposłuszeństwa.

14

Jasammuszęterazpójśćdrogą,którąidąwszyscy,awy

zrozumcietocałymsercemicałądusząswoją,żezewszystkich
wspaniałychobietnic,któredałwamPan,Bógwasz,anijednanie
zawiodła:wszystkiewamsięspełniły;żadnaznichnieokazałasię
próżna.

15

Alejaksięwypełniłynawasząkorzyśćwszystkieobietnice,

uczynioneprzezPana,Bogawaszego,taksamoPanwypełni
wszystkieswegroźbyprzeciwwam,ażdozgładzeniawasz
powierzchnitejpięknejziemi,którądałwamPan,Bógwasz.

16

Jeśli

rzeczywiścieprzestąpicieprzymierze,którePan,Bógwasz,zawarłz
wami,ijeślipójdzieciesłużyćcudzymbogom,ibędziecieoddawać
impokłon,wtedygniewPanazapalisięprzeciwwamiztejpięknej
ziemi,którąwamdał,rychłoznikniecie.

Joz24

Przypomnieniepowołanianarodu

1

JozuezgromadziłwSychemwszystkiepokoleniaIzraela.

WezwałteżstarszychIzraela,jegoksiążąt,sędziówizwierzchników,
którzysięstawiliprzedBogiem.

24,1-28Wrozdzialesątrzyczęści:1.JozueprzedkładawierzezgromadzonychIzraelitówinterwencjeJahwenakorzyśćIzraela(w.2-13;por.wyznaniawiarywPwt6,21-24i26,5-9);2.

zgromadzenieopowiadasięzaJahweprzeciwkoobcymbogom(w.14-24);3.następujezawarcieprzymierzaispisaniejegoprawa(w.25-28).—RozdziałtendołączonodoJozwczasiewygnaniaalbo
ponim,odzwierciedlonatutradycjajestjednakstara.WiarawJahwe,wyznawanaprzezgrupę,którejprzewodziłJozue,zostajeprzezniegozaproponowanainnym,któreoniejwogólejeszczenie
słyszały.NiebyłyonewEgipcieaniniedoświadczyłyosobiściecudówWyjściaiobjawienianaSynaju,niesątojednakgrupykananejskie,gdyżzgrupąJozuegołączyjewspólnepochodzenie:mowatu
opokoleniachpółnocnych,któreprzeztenpaktakceptująwiaręwJahweistająsięwtensposóbczęściąluduBoga.

24,1Por.8,30-35.Sychem,dziękiswemucentralnemupołożeniu,byłodogodnymmiejscemnazgromadzeniapokoleń(por.także1Krl12),adziękiswojejprzeszłości—idealnąramądo

zawarciategorodzajuumowyreligijnej:Abrahamwzniósłtuołtarz(Rdz12,6-7),Jakubnabyłdlasiebiepewneprawa(Rdz33,18-20)izakopałwziemiidoleprzyniesionezMezopotamii(Rdz35,2-4).

24,1.Sychem.Położonewodległości56kmnapółnocodJerozolimy,wgórachEfraima,Sychem(TellBalata)górujenadprzejściemiszlakiemhandlowymprowadzącymmiędzygórami

EbalaGarizim.Historycznedziejeowegomiejscaobejmujądwadzieściaczterywarstwyarcheologiczneodokresuchalkolitudookresuhellenistycznego.Wokresieśrodkowegobrązumiastem
zarządzaliisprawowalinadnimkontrolęHyksosi,którzywznieśliolbrzymiewałyorazświątynię.Ponowneodrodzeniesięwładzyegipskiejnatymobszarze(XVIw.przedChr.)doprowadziłodo
całkowitegozniszczeniamiasta,pochodzącegozokresuśrodkowegobrązuIII.Zostałoonojednakodbudowanewokresiepóźnegobrązu,gdyoSychemwspominasięwlistachzAmarnajakostolicy
miejscowegokrólaLabaju,któryzapewniałowiernościwobecEgiptu,leczstworzyłwłasnemałeimperiumwpółnocnymKanaanie(ok.1400przedChr.).Ponieważnieodnalezionowarstwyzniszczeń
zokresużelaza,miastomogłosiędostaćpodkontrolęIzraelabezwiększychwalk(niemaonimwzmiankinaliściepodbitychmiastKanaanuzJoz12,7-23).WybórSychemjakomiejscauroczystości
odnowieniaprzymierzamogłowynikaćzjegodawnychzwiązkówzprzodkamiIzraela(Abramzbudowałtamołtarz,Rdz12,6;Jakubnabyłziemię,Rdz33,18-20;tamzostałazgwałconaDina,Rdz34).
Możliwe,żeuroczystośćodbyłasięwmiejscukananejskiegosanktuariumlubwjegopobliżu,namiejskim„akropolu”.IzraelicimogliwtensposóbogłosićwyższośćswojegoBoganadbóstwami
Kananejczyków(natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdoSdz9,1).

24,1.Rodzajeprzywódców.Zob.komentarzdoJoz23,2.

2

Jozueprzemówiłwtedydocałegonarodu:TakmówiPan,Bóg

Izraela:PodrugiejstronieRzekimieszkaliodstarodawnychczasów
wasiprzodkowie:Terach,ojciecAbrahamaiNachora,którzysłużyli
cudzymbogom,

24,2.PogańskiekorzenieIzraela.OjczyznąprzodkówIzraelabyłaMezopotamia,ziemiaotradycjachzwiązanychzreligiąpoliteistyczną.Biblijnyfragmentwskazuje,żeAbramijego

rodzinaoddawalicześćwielubogom,wtymbóstwomopiekuńczymmiasta,atakżebogomprzodkówiposzczególnymbóstwom,chroniącymprzedchorobamilubzapewniającymurodzajność.Odeszli
odtychzwyczajówdziękiprzymierzowejobietnicyzłożonejJahwe(zob.wstawkęnatematreligiiAbrahamawkomentarzudoRdz12).Byłtoważnydowódwskazujący,żeAbramniebyłdziedzicem
długiej,nieprzerwanejtradycjistarożytnegomonoteizmu.

24,2.PodrugiejstronieRzeki.TechniczneokreślenieużywanenaoznaczenieziemrozciągającychsięnazachódodEufratu.Naprzykład,nazachódodEufratuznajdowałsięCharan,

miasto,doktóregoprzeniósłsięTerachwRdz11,31.PodobniebyłozmiastemUr,leczprowincjaUr(jaksugerująrocznikizkampaniiwojennychprowadzonychprzezkrólówmezopotamskichi
późniejszeperskiedokumentyadministracyjne;zob.Ezd7,21)obejmowałapółnocnączęśćdorzeczaEufratu,jakrównieżziemierozciągającesięnazachodzie,ażdoSyro-Palestyny.

3

leczJawziąłemojcawaszego,Abrahama,zkrajupodrugiej

stronieRzekiiprzeprowadziłemgoprzezcałąziemięKanaan,i
rozmnożyłemródjego,dającmuIzaaka.

4

IzaakowidałemJakubai

Ezawa,EzawowidałemwposiadaniegóręSeir;Jakubijegosynowie
wyruszylidoEgiptu.

5

NastępniepowołałemMojżeszaiAaronai

ukarałemEgipttymwszystkim,cosprawiłempośrodkuniego,a
wtedywaswyprowadziłem.

24,5tymwszystkim,cosprawiłem.Takteksthebr.WBJ:„cudami,którewnimsprawiłem”,zarkpsamigrec,przekłademsyr.iWulgatą.

6

JawyprowadziłemprzodkówwaszychzEgiptu;iprzybyliście

nadmorze;Egipcjanieścigaliprzodkówwaszychnarydwanachi
konnoażdoMorzaCzerwonego.

7

WołaliwtedydoPana,irozciągnął

gęstąmgłęmiędzywamiiEgipcjanami,poczymsprowadziłnanich
morze–iprzykryłoich.Widzieliściewłasnymioczami,couczyniłem
wEgipcie.Potemprzebywaliściedługiczasnapustyni.

24,5-7.MorzeCzerwone.Zob.komentarzdoWj13-14natematdodatkowychinformacji.

8

ZaprowadziłemwaspóźniejdokrajuAmorytówmieszkających

zaJordanem;walczylizwami,leczJawydałemichwwaszeręce.
Zajęliściewtedyichkraj,aJawytraciłemichprzedwami.

24,8.KrajAmorytów.Natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdoLb21,21-24.

9

RównieżpowstałBalak,synSippora,królMoabu,iwalczyłz

Izraelem.PosłałteżiwezwałBalaama,synaBeora,bywam
złorzeczył.

10

LeczJaniechciałemsłuchaćBalaama;musiałonwas

błogosławić,aJawybawiłemwaszjegorąk.

11

Przeprawiliściesię

następnieprzezJordaniprzyszliściedoJerycha.MieszkańcyJerycha
walczylizwami,arównieżAmoryci,Peryzzyci,Kananejczycy,
Chittyci,Girgaszyci,ChiwwiciiJebusyci,leczwydałemichwwasze
ręce.

24,9-11.BalaamiMoabici.Natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdoLb22-24.

12

Wysłałemprzedwamiszerszenie,którewypędziłysprzed

obliczawaszegodwóchkrólówamoryckich.Niedokonałosiętoani
waszymmieczem,aniłukiem.

24,12.Szerszenie.Dokładneznaczeniehebrajskiegosłowaprzetłumaczonegojako„szerszeń”niejestpewne.Septuaginta(najstarszygreckiprzekładStaregoTestamentu)odczytujejejako

„szerszeń”lub„osa”.Wielukomentatorówuważa,żejesttosymbolBożejinterwencji,któraotworzyładrogędopodbojuKanaanuprzezIzraelitów.Owadyczęstobyłymetaforąwojsk,np.pszczołyi
muchy(Iz7,18-19)orazszarańcza(Jl1-2).Jednakniektórzyinterpretatorzyodczytujątojakogręsłów,opartąnasłowieoznaczającymEgipt(zob.komentarzdoWj23,28),lubjakonawiązaniedo
Egiptuzapomocąsłowaoznaczającegoowada,którybyłsymbolemDolnegoEgiptu.SugerowałobytowcześniejszenajechanieKanaanuprzezEgipcjan,coprzyczyniłosiędosukcesuIzraelitów.W
innychprzekładachsłowotooddajesięjako„plagę”lub„przerażenie”.

13

Dałemwamziemię,okołoktórejnietrudziliściesię,imiasta,

którychwyścieniebudowali,awnichzamieszkaliście.Winnicei
drzewaoliwne,którychniesadziliście,dająwamdziśpożywienie.

Koniecznywybórzostajedokonany

14

BójciesięwięcPanaisłużcieMuzeszczerościąiwiernością!

Usuńciebóstwa,którymsłużyliwasiprzodkowiepodrugiejstronie
RzekiiwEgipcie,asłużciePanu!

15

Gdybyjednakwamsięnie

podobałosłużyćPanu,rozstrzygnijciedziś,komusłużyćchcecie,czy
bóstwom,którymsłużyliwasiprzodkowiepodrugiejstronieRzeki,
czyteżbóstwomAmorytów,wktórychkrajuzamieszkaliście.Jasam
imójdomsłużyćchcemyPanu.

16

Naródwówczasodrzekłtymi

słowami:Dalecyjesteśmyodtego,abyśmymieliopuścićPana,a
służyćcudzymbogom.

17

CzyżtoniePan,Bógnasz,wyprowadziłnas

iprzodkównaszychzziemiegipskiej,zdomuniewoli?CzyżnieOn
przedoczymanaszymiuczyniłwielkieznakiiochraniałnasprzez
całądrogę,którąszliśmy,iwśródwszystkichludów,pomiędzy
którymiprzechodziliśmy?

18

Panponadtowypędziłprzednami

wszystkieteludywrazzAmorytami,którzymieszkaliwtymkraju.
MyrównieżchcemysłużyćPanu,boOnjestnaszymBogiem.

19

I

rzekłJozuedoludu:NiemożeciesłużyćPanu,bojestOnBogiem
świętymijestBogiemzazdrosnym,inieprzebaczywamwystępkówi
grzechów.

20

JeśliopuściciePana,abysłużyćcudzymbogom,ześlena

wasznównieszczęścia,achoćprzedtemdobrzewamczynił,wtedy
sprowadzizagładę.

21

LeczludodrzekłJozuemu:Nie!Chcemysłużyć

Panu!

22

Jozueodpowiedziałludowi:Wyjesteścieświadkamiprzeciw

samymsobie,żewybraliściePana,abyMusłużyć.Iodpowiedzieli:
Jesteśmyświadkami.

23

Terazusuńciecudzychbogówspośródwasi

zwróćciesercawaszekuPanu,BoguIzraela.

24

IodrzekłludJozuemu:

Panu,Bogunaszemu,chcemysłużyćigłosuJegochcemysłuchać.

PrzymierzewSychem

25

ZawarłwięcJozuewtymdniuprzymierzezludeminadałmu

prawoiprzepisywSychem.

26

JozuezapisałtesłowawksiędzePrawa

Bożego.Wziąłpotemwielkikamieńiustawiłgotampodterebintem,
któryjestwmiejscupoświęconymPanu.

24,26.Wielkikamieńidąb/terebint.Ustawionepionowokamienieorazświętedrzewalubgajesąelementemkananejskich(zob.ugaryckieposoAkchat)iwczesnoizraelskichmiejsc

kultowych(kamieniezob.Rdz28,18-22;Wj24,4;2Sm18,18;drzewazob.Rdz12,6;Pwt11,30;Sdz6,11;9,6;1Sm10,3).Chociażobydwaelementykultuzostałypotępionewpóźniejszejtradycji(Wj
23,24;Kpł26,1;Pwt12,2;2Krl16,4),wykorzystanieichwtymkontekściewydajesięzupełnienaturalne.Mogłyteżsłużyćjakomonumentalneprzypomnieniegłównychwydarzeń(np.dwanaście
kamieniupamiętniającychmiejsceprzekroczeniaJordanu,Joz4,2-9).CharakteryzowałyonerównieżuroczystościodnowieniaprzymierzaodbywającesięwświątyniBaalawSychem.

27

NastępnieJozuerzekłdozgromadzonegoludu:Patrzcie,ototen

kamieńbędziedlawasświadectwem,ponieważsłyszałwszystkie
słowa,którePanmówiłdonas.Będzieonświadkiemprzeciwwam,
abyściesięniewyparliwaszegoBoga.

24,27Por.stoskamienipełniącyrolęświadka(Rdz31,48.52);ołtarzbędącyświadkiem(Joz22,26n);stelę-świadka(Iz19,19-20).
24,2-27.Formatraktatu-przymierza.Uroczystośćodnowieniaprzymierzajestzgodnazformąstosowanąwstarożytnychtraktatach,któraznalazłaodzwierciedlenierównieżwKsiędze

PowtórzonegoPrawa.Natematformystarożytnychtraktatówzob.wstawkęotraktatachiprzymierzachBliskiegoWschodu,umieszczonąnapoczątkukomentarzadoKsięgiPowtórzonegoPrawa.

24,1-27.Uroczystościodnowieniaprzymierza.Wtekściebiblijnymmożnawyróżnićczterytypyceremoniiodnowieniaprzymierza.Każdaznichstanowinietylkoponowneuznaniejego

nakazów,leczrównieżinauguracjęnowejfazywhistoriiIzraelitów(zob.Wj24,1-8;2Krl23,1-3.21-22;Ne8,5-9).Podczaskażdejuroczystościodbywasięzgromadzenieludu,związanezpotężnymi
dziełamiBożymilubpublicznymodczytywaniemPrawa;ludponownieoznajmia,żebędzieposłusznyprzymierzu;składanesąteżofiarylubodbywająsięświąteczneobchody.Działaniapodjęteprzez
JozuegowSychemstanowiąostatecznezamknięcieprzeszłości(okresuWyjściaipodboju)isygnalizująprzyszłość,wktórejludIzraelaosiedlisięwZiemiObiecanej.

28

WtedyJozueodprawiłludikażdypośpieszyłdoswojej

posiadłości.

24,28-31Tewierszesąprawiedosł.powtórzonenapoczątkudrugiegowstępudoSdz2,6-10.Świadczytoojednościredakcyjnejobydwuksiąg.

TRADYCJEOGROBIEJOZUEGO,JÓZEFAI

ELEAZARA

ŚmierćJozuego

29

PotemumarłJozue,synNuna,sługaPana,mającstodziesięć

lat.

24,29sługaPana.Tensamtytuł„sługiJahwe”byłdanyMojżeszowi(Wj14,31;Joz1,1;por.Pwt34,5),późniejotrzymałgoDawid(Ps18,1;89,4.21)—toprefiguracja„SługiJahwe”zIz

42,1+.

30

PochowanogowposiadłościjegodziedzictwawTimnat-

Serach,wgórachEfraima,napółnocodgóryGaasz.

24,30WSeptdodanepotymwierszu:„Tam(wTimnat-Serach)złożyliwrazznim,wgrobie,gdziegopochowali,nożekrzemienne,którymiobrzezałIzraelitówwGilgal,gdywyprowadził

ichzEgiptu,jakPanmurozkazał;sąonetamjeszczedodniadzisiejszego”.Irzeczywiście,jeszczedziśmożnaznaleźćwieleostrego,ciętegokrzemieniazokresuprehistorycznegowokolicachwioski,
którależynamiejscudawnegoTimnat-Serach.

24,30.GóraGaasz.ChociażdokładnepołożeniegóryGaaszniejestznane,przypuszczalnieznajdowałasięonawgórzystejkrainieEfraima,napołudnieodTimnat-Serach(ChirbetTibna).

Byłabywówczasoddalonaook.32KrnnapołudniowyzachódodSychem.

31

IzraelsłużyłPanuprzezcałyczasżyciaJozuegoiprzezcały

czasżyciastarszych,którzyprzeżyliJozuego,adobrzeznali
wszystko,coPanuczyniłdlaIzraela.

PochowaniekościJózefaikapłanaEleazara

32

AkościJózefa,któresynowieIzraelazabralizesobązEgiptu,

pochowanowSychem,naczęścipolakupionegoprzezJakubaod
synówChamora,ojcaSychema,zasumęstukesitów.Istałosięono
własnościąsynówJózefa.

24,32-33JozueiEleazarumarliwZiemiObiecanej,wprzeciwieństwiedoMojżeszaiAaronazmarłychprzedprzekroczeniemJordanu.RównieżkościJózefazostałyzwróconeziemidanej

jużpatriarchom.WtensposóbzJozkończysięPowrótzEgiptu.

24,32stałosięonowłasnością.Zaprzekładamistarożytnymi.Teksthebr.:„stałysię(kości)własnością”.
24,32.GrobyprzodkówIzraelitówwKanaanie.Najstarszedziałki,naktórychgrzebanoprzodków,byłynabywaneodrdzennychmieszkańcówKanaanu.Pierwszymmiejscem

pogrzebowymbyłajaskiniaMakpela,położonawpobliżuHebronu,którąAbrahamnabyłodEfronaChetyty.ByłotomiejscepochówkuAbrahama,Sary,Izaaka,RebekiiJakuba.Niezłożonotam
jedynieciałaRachelizpowodujejnagłejśmiercipodczasporodu,wokolicachBetlejem(Rdz35,19).Słup,któryJakubumieściłnajejgrobie,jesttypowymelementemkopcówgrzebalnych
wędrownychpasterzy,żyjącychnatymobszarze.WKsiędzeJozuegopojawiasięwzmianka,żeJózefzostałpogrzebanynapoluwpobliżuSychem,któretopoleJózefnabyłodChamoranapastwisko.
Jakoimigranciprzodkowieniemogligrzebaćswoichzmarłychwrodzinnychgrobowcach.Najpierwmusielinabyćziemięiuzyskaćtrwałeprawowłasności-wprzeciwnymraziegrobymogłybyzostać
zniszczonelubstaćsięniedostępne.PogrzebJozuegoiEleazarastanowiprzeciwieństwotejpraktyki,obajzostalibowiempochowaniwziemi,którązajęliwwynikupodboju-wziemi,którazostała
przydzielonaimiichpotomkom.

33

UmarłrównieżEleazar,synAarona,pochowanogowGibea,

[mieście]jegosyna,Pinchasa,którebyłomudanewgórachEfraima.

24,33WSeptnasamymkońcuksięgidodanojeszcze:„WtedyIzraeliciudalisiękażdydoswegodomuikażdydoswegomiasta.IzraeliciczciliAsztartę,Asztarotibogównarodów

sąsiednich.DlategoPanoddałichwmocEglona,królaMoabu,któryuciskałichprzezosiemnaścielat”.Por.Sdz3,14.

24,33.Gibea.Miejsce,wktórympogrzebanoEleazara,synaAarona,znajdowałosięnaziemiachnależącychdopokoleniaEfraima.Euzebiuszumieściłtomiejscewodległościok.8kmna

północodGofna.IstniałojednakkilkamiejsconazwieGibea,zaśwtekściejestmowajedynieo„wzgórzuPinchasa”[BT:„mieściePinchasa”]-miejscu,któregoobecnieniesposóbzlokalizować.

TableofContents

WstępdoKsięgiJozuego.7
Joz1.9
ZadanieJozuego.9
WarunkipomocyBożej10
Pomocpokoleńzajordańskich.11
Joz2.12
WywiadowcyJozuegowJerychu.12
UmowamiędzyRachabazwiadowcami14
Powrótzwiadowców..16
Joz3.17
Przygotowanie.17
Ostatniepolecenia.18
Cudowneprzejścierzeki19
Joz4.20
Dwanaściekamienipamiątkowych.20
WGILGAL.22
Jozuewyjaśniaznaczenieprzejścia.22
Joz5.24
PrzerażeniemieszkańcówPalestynyzachodniej24
ObrzezanieIzraelitówwGilgal25
ObchódPaschy.27
ZDOBYCIEJERYCHA..28
"WódzzastępówPańskich".28
Joz6.29
Okrążenieizdobyciemiastaobłożonegoklątwą.29
UratowanieRachab.32
KlątwarzuconanaJerycho.33
Joz7.34
KlęskapodAjkarązaświętokradztwo.34
PokutaJozuegoistarszych.36
Bógnakazujebadanie.37
PrzestępstwoiukamienowanieAkana.38
Joz8.40
NowyplanprzeciwAj40
ZasadzkanaAjizajęciemiasta.42

Rozmiaryklęski44
Miastoobłożoneklątwąnazawsze.45
OłtarznagórzeEbaliczytaniePrawa.46
Joz9.48
PodstępGibeonitów..48
Zawarcieprzymierzaiodkryciepodstępu.51
Gibeonicibędąsłużyćprzyświątyni52
Joz10.53
KoalicjaprzeciwGibeonowi53
ZwycięstwoJozuego.55
Zdobyciesześciumiastpołudniowych.59
ZwycięstwonapołudniuPalestyny.61
Joz11.62
Sprzymierzenikrólowieponosząklęskę.62
ZajęcieChasoruiinnychmiastgalilejskich.65
Wyjątekdlamiastnawzgórzach.66
PRZEGLĄDWALKOPALESTYNĘ.67
ZwycięstwoJozuego.67
KlęskaAnakitów..68
Joz12.69
KrólowiezwyciężeninawschódodJordanu.69
KrólowiezwyciężeninazachódodJordanu.71
Joz13.74
PODZIAŁZIEMIOBIECANEJ.74
Krajpozostałydozdobycia.74
Pokoleniazajordańskie.76
PokolenieRubena.77
PokolenieGada.78
PołowapokoleniaManassesa.79
Joz14.80
PIERWSZYPODZIAŁWGILGAL.80
Wprowadzenie.80
DziałKaleba.81
Joz15.82
PokolenieJudy.82
KalebicizajmująterytoriumHebronu.84
WykazmiejscowościpokoleniaJudy.85
Joz16.88
PokolenieEfraima.88

Joz17.90
PokolenieManassesa.90
PotomkowieJózefazajmująlasy.92
Joz18.93
DRUGIPODZIAŁWSZILO..93
Opisziemipozostałychsiedmiupokoleń.93
PokolenieBeniamina.95
MiastaBeniamina.97
Joz19.98
PokolenieSymeona.98
PokolenieZabulona.99
PokolenieIssachara.100
PokolenieAsera.101
PokolenieNeftalego.102
PokolenieDana.103
DziałJozuego.104
Joz20.105
Miastaucieczki105
Joz21.106
MIASTALEWICKIE.106
Wprowadzenie.106
MiastaKehatytów..107
MiastapozostałychrodówKehatytów..108
MiastaGerszonitów..109
MiastaMerarytów..110
WypełnienieobietnicBożych.112
Joz22.113
OSTATNIEPOLECENIAJOZUEGO..113
Odesłaniepomocyzajordańskiej113
Jozuebłogosławiodchodzących.114
OłtarznadbrzegiemJordanu.115
Zarzutyprzeciwpokoleniomzajordańskim..116
Usprawiedliwienieszczepówzajordańskich.117
Porozumieniemiędzypokoleniami118
Joz23.119
Religijno-społecznytestamentJozuego.119
Groźbyisankcje.121
Joz24.122
Przypomnieniepowołanianarodu.122

Koniecznywybórzostajedokonany.125
PrzymierzewSychem..126
TRADYCJEOGROBIEJOZUEGO,JÓZEFAIELEAZARA..127
ŚmierćJozuego.127
PochowaniekościJózefaikapłanaEleazara.128