Wypowiedzenia:



współrzędnie złożone:

 łączne
 rozłączne
 przeciwstawne
 wynikowe
 włączne



dwukrotnie złożone z podrzędnym:

 podmiotowym
 orzecznikowym
 przydawkowym
 dopełnieniowym
 okolicznikowym:

 czasu
 miejsca
 sposobu
 stopnia lub miary
 celu
 przyczyny
 przyzwolenia
 warunku
 skutku
 przeciwieństwa.

1. Krzyś biegł co tchu w piersiach na przystanek, żeby nie spóźnić się na zajęcia.
2. Dopóki piłka w grze, dopóty wszystko może się wydarzyć.
3. Marysia słuchała muzyki i śpiewała przy tym bardzo głośno.
4. Co Staś spodziewa się wygranej w lotto, nie trafia w żadną liczbę.
5. Sąsiadka z czwartego piętra naprzemiennie śpiewała lub recytowała wiersze.
6. Grześ jest bardzo zdenerwowany, ponieważ za trzy tygodnie zdaje ważny egzamin.
7. Edek chciał kupić Zosi pierścionek, ale nie było go stać.
8. Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga!
9. Marek uśmiechał się błogo, więc pewnie jego wczorajsza randka z Zuzią była udana.
10. Jeśli wszyscy będą pilnie się uczyć, z pewnością zdadzą egzamin.
11. Plan spalił na panewce, czyli nie powiódł się.
12. Zdaje się, że ciśnienie jest dzisiaj dość niskie.
13. Studenci nie zamierzali przestawać się uczyć, choć było już bardzo późno.
14. Analizowanie zdań jest dla studentów polonistyki jak trening, którego sportowiec nie może opuścić.
15. Zenon doskonale pamiętał, co powiedziała mu wczoraj zauroczona nim sąsiadka.
16. Jaś wyglądał tak, jakby przez całą noc pilnie się uczył.
17. Wyniki egzaminu będą takie, na jakie zapracują sobie studenci.
18. Im człowiek więcej się uczy, tym bardziej uświadamia sobie swoje braki w wiedzy.
19. Przed tygodniem burze były tak silne, że połamały wiele gałęzi.

1. Zenon zrobił to, co od dawna planował.
2. Irenka i Zenon zaręczyli się, co nieszczególnie mnie zdziwiło.

3. Zenon poszedł tam, gdzie umówił się z Irenką.
4. Zenon przyszedł do kawiarni, gdzie serwują świetną szarlotkę.

5. Irenka ma siostrę, która nałogowo ogląda seriale.
6. Irenka odwiedziła swoją jedyną siostrę, którą bardzo kocha.

7. Irenka poznała Zenona dawno, kiedy telewizory były tylko czarno-białe.
8. Irenka upiekła ciasto, kiedy tylko Zenon ją o to poprosił.

1. Zasnął na chwilę, aby obudzić się z krzykiem.
2. Przejechał kilkaset kilometrów, aby usłyszeć: nie mamy dla pana pracy.

1. Wróciwszy do domu, ambitny student natychmiast zaczął się uczyć.
2. Nie mogąc oderwać się od nauki, student nie poszedł spać.

Wskaźniki zespolenia:



spójnik



zaimek względny/pytajny



wskaźnik wymawianiowy (intonacja, pauza, przycisk).

Forma zespolenia:



spójnikowa



bezspójnikowa



względna



pytajnozależna.

Ćwiczenie

1. Myślę, więc jestem.
2. Zastanawia mnie, któremu z filozofów należy przypisać powyższe zdanie.
3. Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje.
4. Ktoś powiedział, że bez pracy nie ma kołaczy.
5. Praca uszlachetnia, lenistwo uszczęśliwia.
6. Co się odwlecze, to nie uciecze.
7. Nie wiem, co było pierwsze: jajko czy kura.
8. Trzeba zrobić wszystko, aby nauka nie poszła w las.

Przykład
Uznano, że chłopiec, który przed dwoma tygodniami uratował staruszkę z płonącego wieżowca,
powinien być stawiany za wzór wszędzie tam, gdzie ludzie, bojąc się o własne życie, unikają
odpowiedzialności za drugiego człowieka i chowają głowę w piasek.

1. Gdzie student nie spojrzy, tam napotyka wzmianki o tym, że wkrótce rozpocznie się czas,

w którym przestają być ważne rozrywki, którym, będąc normalnym młodym człowiekiem,
poświęcał się z dużym zaangażowaniem przez ostatnie miesiące.

2. Kiedy na dworze robi się wiosennie, ci studenci, którzy zazwyczaj spędzają wszystkie wolne

chwile w wydziałowej czytelni lub biegają od biblioteki do biblioteki, by znaleźć pilnie im
potrzebny podręcznik, zaczynają odczuwać lekkie zmęczenie i marzą o tym, żeby choć na kilka
dni wyjechać nad morze, gdzie o tej porze roku zaczyna roić się od turystów.

3. Nie mieści się w głowie, żeby zawodnik, który trenował tak ciężko, jak intensywnie przygotowują

się studenci do egzaminu z fleksji i składni, nie zajął na mistrzostwach wysokiego miejsca i nie
zdobył medalu, który jest wszak dowodem na to, że sportowiec jest w świetnej formie lub po
prostu jest w czepku urodzony, czyli ma szczęście.

4. Przyszedłszy na uczelnię, roztargniona studentka spostrzegła, że zapomniała zabrać z domu zeszyt,

w którym – gdy tylko znajdzie wolną chwilę – rozwiązuje zadania z gramatyki, aby zdać
wyśmienicie styczniowy egzamin i wyjechać na ferie w Tatry, gdzie można podziwiać tylu górali,
ile dusza zapragnie.

5. Ponieważ pociąg, którym Edward, będąc dobrze zorganizowanym młodzieńcem, zamierzał

pojechać do nadmorskiej miejscowości, spóźniał się niemiłosiernie, zaczął Edek z nudów
wertować podręcznik do składni, z którym nie mógł się rozstać, odkąd zdał egzamin tak
wyśmienicie, jak właśnie marzył o tym od miesięcy.

6. Nie widząc lepszego rozwiązania, student uczył się naprzemiennie fleksji i składni oraz literatury

oświecenia, nie mógł więc relaksować się, jeżdżąc na rowerze, który dostał w prezencie za nieźle
zdaną maturę, ale obiecał sobie, że poświęci się tej formie aktywności, gdy tylko sesja dobiegnie
końca, a egzaminy będą już tylko miłym wspomnieniem.

7. Chociaż niedługo będą Walentynki, Edward nie zaprosił jeszcze żadnej dziewczyny na randkę,

gdyż całymi dniami uczy się intensywnie, albowiem wmówił sobie, że z pewnością – jeśli zda
wszystkie egzaminy na piątki – blond piękność z trzeciego roku zwróci nań uwagę i sama
zaproponuje mu pójście na kawę do cukierni, w której serwowana szarlotka jest taka, jaką
rzeczony Edward jadał, gdy był pacholęciem.

8. Spędziwszy cały dzień w czytelni, Edward był tak zmęczony, że nie zauważył, iż na przystanku,

z którego zawsze odjeżdża jego autobus, stoi urocze dziewczę i patrzy na Edka pełne podziwu,
gdyż dowiedziało się od koleżanki, że Edward ma najwyższą średnią na roku, a zatem jest wzorem
godnym naśladowania.

9. Choć niektórzy mogliby z ową tezą polemizować, każdy zdający może być pewien tego, że

wiedza, którą zdobywał wytrwale w ciągu całego semestru i którą pilnie utrwalał w czasie przerwy
semestralnej, nie pójdzie na marne, lecz pozostanie w jego pamięci tak długo, jak tego będzie on
sam chciał.

10. Dziwi mnie, że egzamin z fleksji i składni nie jest dla Państwa tym, czym być powinien, czyli tak

fascynującą przygodą, jak porywająca musiała być jedna z wypraw, którą Kolumb odbył po to, by
odwiedzić Indie i zrealizować swój ambitny plan.

11. Jeśli student mocno czegoś pragnie i koncentruje się na tym intensywnie, ma większe szanse

zrealizować swój cel niż osoba, która – chwytając wszystkie sroki za ogon tylko po to, by inni
podziwiali jej mobilność lub uznali ją za osobę wszechstronną – nie potrafi stwierdzić, co jest dla
niej na tyle ważne, żeby zechciała poświęcić się temu bez reszty.

12. Chociaż niektórzy z Państwa w to wątpią, egzamin z fleksji i składni jest tak samo ważny, jak

istotny był onegdaj egzamin z historii literatury, która powstawała wtedy, gdy tworzyli, będąc
w sile wieku i mając głowę pełną pomysłów, Kochanowski i Morsztyn.

ZADANIE EGZAMINACYJNE

Przeprowadź analizę składniową wypowiedzenia wielokrotnie złożonego:

Skrzetuski wyszedł

1

| i | udał się prosto do swojej kwatery na rynek, do domu księcia

2

|, by ostatnie do odjazdu

uczynić przygotowania

3

|, bo mimo niebezpieczeństw tej podróży

4a

|, o których mówił mu stary Zaćwilichowski

5

|,

nie bez ukontentowania o niej myślał

4b

|, marząc o tym

6

|, że niebawem piękną kniaziównę

7a

|, którą całym sercem

pokochał

8

| i | do której rwała się jego dusza

9

|, zobaczy

7b

| i | do piersi przyciśnie

10

|.

a. Oddziel od siebie (pionowymi kreskami) oraz ponumeruj (cyframi arabskimi) kolejne wypowiedzenia

składowe w wypowiedzeniu wielokrotnie złożonym.

b. Określ kolejność i stosunek, w jakich pozostają do siebie wypowiedzenia składowe.
c. Ustal formę zespolenia wypowiedzeń składowych, a także wypisz z wypowiedzenia wielokrotnie

złożonego do tabeli kolejne wskaźniki zespolenia.

d. Przedstaw strukturę wypowiedzenia wielokrotnie złożonego na wykresie piętrowym (schodkowym),

uwzględniając ilość (numeracja) oraz jakość (stosunek) wypowiedzeń składowych.

kolejność

wypowiedzeń składowych

stosunek

wypowiedzeń składowych

forma i wskaźnik zespolenia

wypowiedzeń składowych

2 : 1

współrzędne łączne

forma: spójnikowa

wskaźnik: i

3 : 2

równoważnik zdania,

podrzędny okolicznikowy celu

forma: spójnikowa

wskaźnik: by

4ab : 3

podrzędne okolicznikowe przyczyny

forma: spójnikowa

wskaźnik: bo

5 : 4ab

podrzędne przydawkowe

forma: względna

wskaźnik: których

6 : 4ab

imiesłowowy równoważnik zdania,

podrzędny okolicznikowy akcesoryjny

forma: bezspójnikowa

7ab : 6

podrzędne dopełnieniowe

forma: spójnikowa

wskaźnik: że

8 : 7ab

podrzędne przydawkowe

forma: względna

wskaźnik: którą

9 : 8

współrzędne łączne

forma: spójnikowa

wskaźnik: i

10 : 7ab

współrzędne łączne

forma: spójnikowa

wskaźnik: i

wykres piętrowy (schodkowy)

1

2

3

4a 4b

5

6

7a 7b

10

8

9