1

Układ nerwowy

– poziom rozszerzony

KLUCZ ODPOWIEDZI

Zadanie 1. (2 pkt)

Źródło: CKE 2007 (PR), zad. 5.

Zadanie 2. (1 pkt)

Źródło: CKE 2008 (PR), zad. 16.

Egzamin maturalny z biologii

3

Poziom rozszerzony

Zadanie 4. (1 pkt)

Na schematach przedstawiono dwa sposoby (I, II) powstawania bliźniąt u człowieka.

Wpisz w wyznaczone miejsce pod każdym schematem po jednym oznaczeniu literowym

poprawnego dokończenia zdania, wybierając je z niżej podanych (A, B lub C).
Są to

A. prawie identyczne bliźnięta tej samej płci.

B. prawie identyczne bliźnięta różnej płci.

C. nie zawsze podobne do siebie i często różnopłciowe bliźnięta.

Zadanie 5. (2 pkt)

Sprawny system komunikacji między komórkami organizmów wielokomórkowych może być

osiągnięty poprzez sygnalizację chemiczną i elektryczną. W organizmie człowieka sygnały

chemiczne wykorzystywane są w pracy układu hormonalnego, wydzielającego do krwi

substancje przekaźnikowe – hormony. Natomiast zmiany potencjału elektrycznego komórek

leżą u podstaw pracy układu nerwowego. Tu do przekazywania sygnałów elektrycznych służą

wyspecjalizowane komórki – neurony. Komunikacja przy pomocy neuronów jest szybka,

ale pobudzenie komórek ma nietrwały charakter. W przypadku układu hormonalnego wpływ

na docelowe komórki jest znacznie dłuższy, chociaż prędkość przekazu jest niewielka.(...)

Na podstawie informacji zawartych w powyższym tekście skonstruuj i wypełnij tabelę

porównującą funkcjonowanie układów: nerwowego i hormonalnego. Uwzględnij w niej

takie cechy jak: rodzaj przekazywanych sygnałów, ich drogę przemieszczania się

po organizmie oraz szybkość, z jaką są one przekazywane.

układ

cecha

Układ nerwowy

Układ hormonalny

Rodzaj sygnałów

sygnały / impulsy

elektryczne

sygnały chemiczne / hormony

Droga przemieszczania się

sygnałów

za pomocą

neuronów

za pomocą krwi

Szybkość przekazywania sygnałów

szybko

prędkość niewielka / wolno

Nr zadania

1.

2.

3.

4.

5.

Maks.

liczba

pkt 1 1 1 1 2

Wypełnia

egzaminator! Uzyskana liczba pkt

plemnik
oocyt

plemnik
oocyt

plemnik
oocyt

A C

Egzamin maturalny z biologii

Poziom rozszerzony

7

Zadanie 14. (1 pkt)

Poniżej opisano fragment cyklu rozwojowego przywry motylicy wątrobowej.
Urzęsiona larwa (miracidium) wnika aktywnie do ciała ślimaka błotniarki moczarowej, gdzie

przekształca się w workowatą sporocystę. Wewnątrz każdej sporocysty rozwijają się liczne,

również workowate larwy – redie, a wewnątrz każdej redii rozwijają się liczne ruchliwe larwy

– cerkarie. W każdym ślimaku z jednego miracidium może powstać kilkaset cerkarii. Cerkarie

opuszczają ciało ślimaka i przekształcają się w otoczone osłonką, przymocowane do roślin

nadwodnych stadia inwazyjne – metacerkarie, które razem z roślinami mogą zostać zjedzone

przez bydło.
Wyjaśnij znaczenie, jakie ma dla tego pasożyta zwielokrotnienie liczby larw w trakcie

cyklu rozwojowego.

Pasożyty o złożonych cyklach rozwojowych mają niewielkie szanse zamknięcia

każdego cyklu, a zwielokrotnienie liczby larw zwiększa te szanse.

Zadanie 15. (1 pkt)

W tabeli podano proporcje długości jelita w stosunku do długości ciała u różnych zwierząt.

Sformułuj wniosek o zależności między długością jelita w stosunku do długości ciała

zwierzęcia, a rodzajem pobieranego przez to zwierzę pokarmu.

Najkrótsze jelito w stosunku do długości ciała mają zwierzęta pobierające

pokarm łatwy do trawienia (pokarm pochodzenia zwierzęcego), natomiast

najdłuższe mają zwierzęta pobierające pokarm trudny do trawienia (pokarm

pochodzenia roślinnego).

Zadanie 16. (1 pkt)

Jednostką strukturalną i funkcjonalną układu nerwowego wszystkich zwierząt jest neuron.

Neurony tworzą morfologicznie wyodrębnione szlaki, wzdłuż których odbywa się

przekazywanie informacji w układzie nerwowym. Nośnikami informacji są impulsy

elektryczne i neuroprzekaźniki (neurotransmitery).
Wyjaśnij rolę, jaką w realizacji funkcji neuronów odgrywają neuroprzekaźniki

(neurotransmitery).

Neuroprzekaźniki przekazują informacje z jednego neuronu na następny poprzez

synapsy chemiczne.

Nr

zadania

10.

11.

12.

13.

14. 15. 16.

Maks.

liczba

pkt 2 1 1 1 1 1 1

Wypełnia

egzaminator! Uzyskana liczba pkt

Zwierzęta Proporcje

Kuna 4:1
Pies 5:1
Szczur 9:1
Człowiek 10:1
Renifer 20:1
Owca 28:1

Egzamin maturalny z biologii

Poziom rozszerzony

8

Zadanie 17. (2 pkt)

Wyróżnia się dwa rodzaje odporności: wrodzoną (nieswoistą) i nabytą (swoistą).
a) Podaj, w którym z tych rodzajów odporności następuje wytworzenie w organizmie

pamięci o patogenie.

.........................................................

b) Wśród podanych niżej sposobów obrony organizmu przed patogenami (A-D)

zaznacz ten, który jest odpowiedzią swoistą.
A. Wytwarzanie interferonu przez komórki zaatakowane przez wirusy.

B. Fagocytowanie patogenów przez granulocyty obojętnochłonne i kwasochłonne.

C. Wytwarzanie przeciwciał przez limfocyty B, które zetknęły się z patogenami.

D. Obecność w płynach ciała np. łzach, mleku, ślinie lizozymu uszkadzającego bakterie.

Zadanie 18. (2 pkt)

Wśród zaburzeń w funkcjonowaniu układu odpornościowego można wyróżnić trzy grupy:
I. niewydolność układu odpornościowego (niedobory immunologiczne),

II. niewłaściwie skierowana reakcja (autoimmunoagresja),

III. nadmierna aktywność układu odpornościowego (nadwrażliwość).
Podaj, do których z wymienionych grup zaburzeń (I-III) należą:

a) alergie ........... ,
b) AIDS ............. .

Zadanie 19. (2 pkt)

Działanie hormonów tarczycy (tyroksyny i trójjodotyroniny) polega na pobudzaniu

aktywności metabolicznej tkanek ustroju, co wyraża się zwiększonym zużyciem tlenu,

glukozy i tłuszczów na poziomie komórkowym. Pobudzają one również wchłanianie

węglowodanów oraz regulują metabolizm cholesterolu. Pobudzają też kurczliwość włókien

mięśniowych.

Do lekarza zgłosiła się bardzo szczupła kobieta skarżąca się na utrzymującą się od dłuższego

czasu podwyższoną temperaturę ciała, nerwowość, drżenie rąk, kołatanie serca.

Podczas badania stwierdzono tętno ponad 100 uderzeń/min., podwyższone ciśnienie tętnicze,

obniżony poziom cholesterolu we krwi, niskie stężenie TSH (tyreotropiny) oraz wysoki

poziom hormonów tarczycy.
a) Podaj, czy opisane objawy wskazują na niedoczynność tarczycy czy na nadczynność

tarczycy.

..............................................................

b) Wyjaśnij, dlaczego, w opisanym przypadku, we krwi występuje niskie stężenie

tyreotropiny.

.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................

2

Zadanie 3. (2 pkt)

Źródło: CKE 2008 (PR), zad. 19.

Zadanie 4. (3 pkt)

Źródło: CKE 2009 (PR), zad. 22.

Egzamin maturalny z biologii

Poziom rozszerzony

8

Zadanie 17. (2 pkt)

Wyróżnia się dwa rodzaje odporności: wrodzoną (nieswoistą) i nabytą (swoistą).
a) Podaj, w którym z tych rodzajów odporności następuje wytworzenie w organizmie

pamięci o patogenie.

Nabyta (swoista)

b) Wśród podanych niżej sposobów obrony organizmu przed patogenami (A-D)

zaznacz ten, który jest odpowiedzią swoistą.
A. Wytwarzanie interferonu przez komórki zaatakowane przez wirusy.

B. Fagocytowanie patogenów przez granulocyty obojętnochłonne i kwasochłonne.

C. Wytwarzanie przeciwciał przez limfocyty B, które zetknęły się z patogenami.

D. Obecność w płynach ciała np. łzach, mleku, ślinie lizozymu uszkadzającego bakterie.

Zadanie 18. (2 pkt)

Wśród zaburzeń w funkcjonowaniu układu odpornościowego można wyróżnić trzy grupy:
I. niewydolność układu odpornościowego (niedobory immunologiczne),

II. niewłaściwie skierowana reakcja (autoimmunoagresja),

III. nadmierna aktywność układu odpornościowego (nadwrażliwość).
Podaj, do których z wymienionych grup zaburzeń (I-III) należą:

a) alergie

III

,

b) AIDS

I

.

Zadanie 19. (2 pkt)

Działanie hormonów tarczycy (tyroksyny i trójjodotyroniny) polega na pobudzaniu

aktywności metabolicznej tkanek ustroju, co wyraża się zwiększonym zużyciem tlenu,

glukozy i tłuszczów na poziomie komórkowym. Pobudzają one również wchłanianie

węglowodanów oraz regulują metabolizm cholesterolu. Pobudzają też kurczliwość włókien

mięśniowych.

Do lekarza zgłosiła się bardzo szczupła kobieta skarżąca się na utrzymującą się od dłuższego

czasu podwyższoną temperaturę ciała, nerwowość, drżenie rąk, kołatanie serca.

Podczas badania stwierdzono tętno ponad 100 uderzeń/min., podwyższone ciśnienie tętnicze,

obniżony poziom cholesterolu we krwi, niskie stężenie TSH (tyreotropiny) oraz wysoki

poziom hormonów tarczycy.
a) Podaj, czy opisane objawy wskazują na niedoczynność tarczycy czy na nadczynność

tarczycy.

Nadczynność tarczycy.

b) Wyjaśnij, dlaczego, w opisanym przypadku, we krwi występuje niskie stężenie

tyreotropiny.

We krwi chorej utrzymuje się wysokie stężenie hormonów tarczycy,

co prowadzi do hamowania wydzielania TSH (przez przysadkę mózgową).

Biologia – poziom rozszerzony

Klucz punktowania odpowiedzi

24

Zadanie 22.

Tworzenie informacji

Skonstruowanie na podstawie schematu

prawidłowego opisu kolejnych następstw wpływu

danego leku na działanie synapsy.

0–3

Zdający otrzymuje po 1 punkcie za każdy z trzech, prawidłowy i podany w odpowiedniej

kolejności, opis działania leku wynikający ze schematu.

Przykład poprawnej odpowiedzi:

1. Blokada kanałów wapniowych i uniemożliwienie przedostawania się jonów wapnia

do wnętrza neuronu.

2. Hamowanie uwalniania się neuroprzekaźnika do synapsy.

3. Blokada generowania impulsu nerwowego.

Zadanie 23.

Wiadomości i rozumienie Określenie, na podstawie podanych informacji,

źródła i drogi zakażenia się bakteriami.

0–2

Zdający otrzymuje po 1 punkcie za każde dwa z czterech przyporządkowań nazw chorób

do działań człowieka, które mogą skutecznie ograniczać ich występowanie lub przenoszenie.

Poprawna odpowiedź:

A – 5, B – 4, C – 2, D – 3

Zadanie 24.

Korzystanie z informacji

Skonstruowanie schematu klasyfikacji wirusów

na podstawie informacji zawartych w tekście.

0–1

Zdający otrzymuje 1 punkt za narysowanie w całości poprawnego schematu.

Przykład poprawnej odpowiedzi:

WIRUSY

DNA( wirusy)

RNA( wirusy)

jednoniciowe (DNA)

dwuniciowe (DNA)

dwuniciowe (RNA)

jednoniciowe (RNA)

3

Zadanie 5. (2 pkt)

Źródło: CKE 2010 (PR), zad. 21.

Egzamin maturalny z biologii

Klucz punktowania odpowiedzi – poziom rozszerzony

8

Zadanie 19.

Wiadomości i rozumienie Wyjaśnienie różnicy w procesie trawienia tłuszczów

w żołądku i dwunastnicy

0−1

1 p. – za poprawne wyjaśnienie uwzględniające stopień zemulgowania tłuszczów lub zbyt

niskie pH w żołądku

Przykłady poprawnej odpowiedzi

•

W żołądku, gdzie działają te enzymy, tłuszcze są zemulgowane w bardzo małym stopniu,

co utrudnia działanie lipaz rozkładających tłuszcze.

•

Działanie lipaz rozkładających tłuszcze utrudnia zbyt niskie pH w żołądku.

b)

Tworzenie informacji

Wyjaśnienie na podstawie tekstu związku pomiędzy

niedoborem wydzielania śliny u ludzi a zapadalnością

na próchnicę zębów

0−1

1 p. – za poprawną odpowiedź uwzględniającą związek przyczynowo–skutkowy pomiędzy

niedoborem śliny a zwiększoną zapadalnością na próchnicę zębów

Przykład poprawnej odpowiedzi

•

U ludzi z niedoborem śliny zęby nie są wystarczająco chronione przez substancje

bakteriobójcze i bakteriostatyczne, które hamują rozmnażanie się bakterii.

•

U ludzi z niedoborem śliny jest mniejsza ilość substancji chroniących szkliwo, dlatego

łatwiej rozwija się u nich próchnica.

Zadanie 20.

Korzystanie z informacji

Ustalenie wśród cech podanych w tabeli zbioru

charakterystycznego dla żył i uzasadnienie wyboru

0−1

1 p. – za poprawne wskazanie zbioru cech i poprawne uzasadnienie uwzględniające dwa

parametry

Przykład poprawnej odpowiedzi

zbiór cech C. – ponieważ w żyłach krew płynie pod małym ciśnieniem i z małą prędkością.

Zadanie 21.

a)

Tworzenie informacji

Zinterpretowanie przedstawionych w tekście informacji,

dotyczących powstawania odruchu warunkowego

0−1

1 p. – za poprawne wyjaśnienie uwzględniające wielokrotne powtarzanie czynności

Przykład poprawnej odpowiedzi

Jednorazowe włączenie bodźca pierwotnie obojętnego nie doprowadzi do powstania odruchu

warunkowego, ponieważ do jego wytworzenia konieczne jest wielokrotne powtarzanie

działania bodźca.

b)

Wiadomości i rozumienie Wyjaśnienie mechanizmu powstawania klasycznego

odruchu warunkowego

0−1

Egzamin maturalny z biologii

Klucz punktowania odpowiedzi – poziom rozszerzony

9

1 p. – za poprawne wyjaśnienie uwzględniające skojarzenie bodźca obojętnego z bodźcem

bezwarunkowym i stwierdzenie, że bodziec obojętny wyzwala reakcję odruchową

lub

wyjaśnienie uwzględniające powstanie odpowiedniego połączenia nerwowego

w ośrodkowym układzie nerwowym, które wyzwala rekcję na bodziec pierwotnie

obojętny

Przykład poprawnej odpowiedzi

•

W klasycznym odruchu warunkowym bodziec pierwotnie obojętny ulega wzmocnieniu

i staje się bodźcem wyzwalającym reakcję odruchową.

•

Wytworzenie klasycznego odruchu warunkowego polega na skojarzeniu bodźca

pierwotnie obojętnego z bodźcem bezwarunkowym w wyniku wielokrotnego powtarzania

czynności.

Zadanie 22.

a)

Tworzenie informacji

Wyjaśnienie na podstawie tekstu przyczyny upośledzenia

prawidłowych funkcji komórek w organizmie człowieka,

po spożyciu muchomora sromotnikowego

0−1

1 p. − za poprawne wyjaśnienie uwzględniające blokadę przez α-amanitynę syntezy białek

lub enzymów regulujących metabolizm komórki

Przykład poprawnej odpowiedzi

α-amanityna łączy się z polimerazą RNA blokując transkrypcję genów, a tym samym

komórka nie może produkować białek (enzymów) regulujących jej metabolizm.

b)

Tworzenie informacji

Wyjaśnienie przyczyny wystąpienia, w pierwszej

kolejności, niewydolności wątroby wskutek zatrucia

α-amanityną

0−1

1 p. − za poprawne wyjaśnienie uwzględniające wątrobę jako pierwszego odbiorcę

toksyn z układu pokarmowego

Przykłady poprawnej odpowiedzi

•

Trucizna, razem z wchłoniętym pokarmem, najpierw dostaje się żyłą wrotną do wątroby

i na komórki wątroby działa największa jej ilość.

•

Wątroba jest pierwszym odbiorcą toksyn z układu pokarmowego, a wskutek blokady

syntezy białek, brak jest enzymów kontrolujących reakcje zobojętniania trucizny.

Zadanie 23.

Tworzenie informacji

Określenie na podstawie tekstu działania

przygotowującego pacjenta do przeszczepu narządu

0−1

1 p. – za poprawne wyjaśnienie określające rodzaj działania, odnoszący się do tekstu

Przykłady poprawnej odpowiedzi

•

Sprawdzenie za pomocą badań genetycznych dopasowania układu zgodności tkankowej

HLA dawcy i biorcy.

•

Podanie leków osłabiających układ odpornościowy pacjenta, np. poprzez redukcję

limfocytów.