Językowy obraz świata

1

Językowy obraz świata

Językowy obraz świata (JOS) - pojęcie językowego obrazu świata ma wieloletnią historię i złożony rodowód.

Początki tezy o językowym obrazie świata sięgają czasów Marcina Lutra.

• Problem ten teoretycznie i filozoficznie na gruncie nauki niemieckiej sformułował w XVIII i XIX wieku J.G.

Hamann. Twierdził, że: "Język na poglądy – a poglądy na język wydają się mieć wpływ oraz, że każdy język

wymaga pewnego właściwego sposobu myślenia oraz realizuje określone sobie tylko charakterystyczne

upodobania."

[1]

• Z kolei J.G. Herder, który twierdził, że: "Każdy naród ma własny rezerwuar myśli, które się stały znakami, tym

rezerwuarem jest jego język: jest to rezerwuar, do którego wnosiły swój wkład stulecia- jest to skarbiec myśli

całego narodu"

[2]

.

• Jednakże podstawowe założenia i definitywny kształt tezy o JOS sformułował W. Humboldt, twierdząc że języki

są środkami do odkrywania prawd dotychczas nie poznanych czyli charakteryzują się różnorodnością samych

sposobów oglądu świata

[3]

.

• Janusz Anusiewicz twierdzi, że JOS stanowi podsumowanie i zestawienie codziennych doświadczeń i

zaakceptowanych przez wspólnotę komunikatywną norm, wartości, sposobów wartościowania oraz wyobrażeń i

zestawień wobec rzeczywistości

[4]

.

• Według Bartmińskiego "JOS jest zawartą w języku, różnie zwerbalizowaną interpretacją rzeczywistości dającą

się ująć w postaci zespołu sądów o świecie. Mogą to być sądy "utrwalone" w gramatyce, słownictwie, w

kliszowych tekstach np. przysłowiach ale także sądy "presupowane", tj. implikowane przez formy językowe

utrwalonej na poziomie społecznej wiedzy, przekonań, mitów, rytuałów."

[5]

• Renata Grzegorczykowa językowy obraz świata chce rozumieć jako: "strukturę pojęciową utrwaloną w systemie

danego języka, czyli w jego właściwościach gramatycznych i leksykalnych realizującą się w języku, za pomocą

tekstów wypowiedzi."

[6]

• Tokarski traktuje JOS "jako zbiór prawidłowości zawartych w związkach gramatycznych i strukturach leksyki,

pokazujących różne sposoby widzenia i rozumienia świata."

[7]

Według Jerzego Bartmińskiego: pojęcie językowego obrazu świata działa w dwóch wariantach, które można

sprowadzić do „podmiotowego” i „przedmiotowego” i podporządkować terminom wizja świata i obraz świata. Wizja

jako widzenie jest czyimś spojrzeniem i zawiera w sobie podmiot patrzący. Obraz jest wynikiem czyjegoś

postrzegania świata, ale całość bardziej opiera się na przedmiocie - na tym, co jest zawarte w danym języku. Można

mówić o obrazie świata np. dziecka, dorosłego, człowieka „prostego” itp.

[8]

Skomplikowane są relacje między językiem a kulturą, a szczególnie między językiem a literaturą:

• Tworzywo literatury stanowi język i jego właściwości systemowe i kontekstowe, które są wykorzystywane do

przedstawienia rzeczywistości i tworzenia świata przedstawionego.

• Osobiste doświadczenia twórcy i całej wspólnoty zostaje przechowane niejako w języku, Czyli literatura musi

znaleźć odbicie tego doświadczenia i musi także odbić ugruntowany w języku obraz świata.

• Niemożliwe jest wykreowanie rzeczywistości nie związanej z doświadczeniem. Jest to rzeczywistość przez język

zawężona, ale wynikająca z istoty języka.

• Twórcy literatury są „rzemieślnikami słowa” modyfikują i wykorzystują istniejące elementy, ale również są

twórcami nowych składników.

• Literatura nie tylko korzysta z wzorców wprowadza do kultury wzorce. Język utrwala i przechowuje

doświadczenia wypracowane przez kulturę.

• Język formuje kulturę w poszczególnych wspólnotach komunikacyjnych

Językowy obraz świata

2

W istotny sposób badania językoznawców nad JOS łączą i podsumowują Marian Bugajski i Anna Wojciechowska.

Uważają oni, że językowy obraz świata jest to obraz świata (lub jego część ), zespół sądów, struktura pojęciowa,

interpretacja rzeczywistości, centralne pojęcie, kategoria pojęciowa. Ogólnie jest to coś, co istnieje, funkcjonuje,

kształtuje się poza językiem i jakimś stopniu wchodzi w skład języka

[9]

.

Składniki językowego obrazu świata.

Składniki JOS obejmują różne zjawiska. Badaczka R. Grzegorczykowa zaznacza, że na wstępie trzeba odróżnić

elementy obrazu świata, które przejawiają się w pewnych własnościach gramatycznych języka od ujęcia świata w

znaczeniach i łączliwości leksemów. Badania przedstawiają wiele przykładów cech gramatycznych odbijających

warunki życia mówiących i wpływających na sposób widzenia świata przez nich własności gramatyczne, które są

odbiciem pewnego widzenia świata mają zdecydowanie charakter historyczny. Następnie istotne dla omawianego są

cechy słownictwa stanowiącego swoisty klasyfikator świata Różny układ znaczeń leksemów zależy od stopnia

uogólnienia nazywanego zjawiska, a także różnorodnego rozczłonkowania świata. Dodatkowo na językowy obraz

świata składają się właściwości słowotwórcze leksemów, które ujawniają sposób ujmowania zjawisk przez

mówiących. Kolejnym składnikiem jaki prezentuje badaczka są żywe motywacje słowotwórcze i semantyczne

współtworzące obraz świata zawarty w języku i funkcjonujący współcześnie. Równie ważnym składnikiem są

konotacje semantyczne łączone przez mówiących z zjawiskami nazywanymi. Są to cechy kojarzone przez

społeczeństwo z desygnatami nazw, utrwalone w pewnych faktach językowych (metaforach, derywatach,

frazeologizmach) lub też w przypadku konotacji indywidualnych, jedynie przejawiające się w pewnej

charakterystycznej łączliwości (np. osoby wiążące z pewnymi zjawiskami cechy negatywne nie będą używały ich

nazw w połączeniu z wykładnikami ocen pozytywnych)

[10]

.

Przypisy

[1] Anusiewicz J., Problematyka językowego obrazu świata w poglądach niektórych językoznawców i filozofów niemieckich XX wieku, [w:]

Językowy obraz świata, pod red. J. Barmińskiego, Lublin 1999, s. 263.

[2] tamże

[3] tamże, s. 264.

[4] Język a kultura, pod red. A. Dąbrowskiej i J. Anusiewicza, t. 13, s. 25.

[5] Bartmiński J., Językowe podstawy obrazu świata, Lublin 2006, s. 12.

[6] Grzegorczykowa R., Pojęcie językowego obrazu świata [w:] Językowy obraz świata, pod red. J. Bartmińskiego, Lublin 1999, s.41.

[7] Tokarski R., Słownictwo jako interpretacja świata [w:] Współczesny język polski, pod red. J. Bartmińskiego, Lublin 2001, s. 366.

[8] Bartmiński J., Punkt widzenia, perspektywa, jezykowy obraz świata [w:] Językowy obraz świata, pod red. J. Bartmińskiego, Lublin 1999, s.

103.

[9] Bugajski M., Wojciechowska A., Językowy obraz świata a literatura [w:] Język a kultura, pod red. A. Dąbrowskiej i J. Anusiewicza,

Wrocław 2000, t. 13, s. 153 - 156

[10] Grzegorczykowa R., Pojęcie językowego obrazu świata [w:] Językowy obraz świata, pod red. J. Bartmińskiego, Lublin 1999, s.43 - 45.

Źródła i autorzy artykułu

3

Źródła i autorzy artykułu

Językowy obraz świata  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=23582446  Autorzy: Pleple2000, Wiher, Wioletamachala

Licencja

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/

/

creativecommons.

org/

licenses/

by-sa/

3.

0/