Ustrój państwowy.
Zasady naczelne ustroju RP
Ustrój państwowy.
Zasady naczelne ustroju RP
mgr Piotr Kapusta
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Pojęcie ustroju państwowego
Ustrój- struktura instytucji powiązanych ze sobą
organizacyjnie i funkcjonalnie
Ustrój państwowy- całokształt organizacji
państwa i metod działania władzy
państwowej; dzieli się on na:
- ustrój polityczny;
- ustrój społeczno-gospodarczy.
Ustrój- struktura instytucji powiązanych ze sobą
organizacyjnie i funkcjonalnie
Ustrój państwowy- całokształt organizacji
państwa i metod działania władzy
państwowej; dzieli się on na:
- ustrój polityczny;
- ustrój społeczno-gospodarczy.
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Ustrój polityczny (1)
Ustrój polityczny- prawnoinstytucjonalny wyraz
struktury i funkcjonowania władzy publicznej.
W jego skład wchodzą normy konstytucyjne
stanowiące o granicach, celach czy metodach
tej władzy
Ustrój polityczny- prawnoinstytucjonalny wyraz
struktury i funkcjonowania władzy publicznej.
W jego skład wchodzą normy konstytucyjne
stanowiące o granicach, celach czy metodach
tej władzy
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Ustrój polityczny (2)
Elementy istotne dla analizy ustroju
politycznego:
- status jednostki w państwie,
- określenie suwerena,
- organizacyjna struktura władzy publicznej,
- zasady funkcjonowania władzy publicznej,
- relacje między organami władzy publicznej.
Elementy istotne dla analizy ustroju
politycznego:
- status jednostki w państwie,
- określenie suwerena,
- organizacyjna struktura władzy publicznej,
- zasady funkcjonowania władzy publicznej,
- relacje między organami władzy publicznej.
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Ustrój społeczno-gospodarczy (1)
Stanowią go materialne warunki życia
społecznego, struktura własnościowa oraz
funkcjonowanie gospodarki i finansów
publicznych.
Stanowią go materialne warunki życia
społecznego, struktura własnościowa oraz
funkcjonowanie gospodarki i finansów
publicznych.
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Ustrój społeczno-gospodarczy (2)
Elementy istotne dla analizy ustroju społeczno-gospodarczego:
- zakres ingerencji państwa w procesy gospodarcze,
- zakres wolności działania podmiotów gospodarczych w ramach
obowiązującego prawa,
- regulacja własności i prawna ochrona własności prywatnej,
- regulacja finansów publicznych,
- system oświatowy,
- system zabezpieczenia społecznego,
- ochrona środowiska naturalnego,
- regulacja własności i korzystania z zasobów naturalnych,
- rola państwa w kształtowaniu warunków sprzyjających
rozwojowi kulturalnemu i naukowemu
Elementy istotne dla analizy ustroju społeczno-gospodarczego:
- zakres ingerencji państwa w procesy gospodarcze,
- zakres wolności działania podmiotów gospodarczych w ramach
obowiązującego prawa,
- regulacja własności i prawna ochrona własności prywatnej,
- regulacja finansów publicznych,
- system oświatowy,
- system zabezpieczenia społecznego,
- ochrona środowiska naturalnego,
- regulacja własności i korzystania z zasobów naturalnych,
- rola państwa w kształtowaniu warunków sprzyjających
rozwojowi kulturalnemu i naukowemu
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Forma państwa (1)
Konstytucyjnie określony sposób organizacji
życia politycznego i społecznego
Konstytucyjnie określony sposób organizacji
życia politycznego i społecznego
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Forma państwa (2)
kryterium liczebności podmiotu władzy
państwo
monokratyczne
państwo
oligarchiczne
państwo
demokratyczne
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
państwo
monokratyczne
państwo
oligarchiczne
państwo
demokratyczne
Forma państwa (3)
kryterium sposobu powołania na urząd najwyższego reprezentanta
państwa w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych
monarchia
republika
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
monarchia
republika
Forma państwa (4)
kryterium struktury terytorialnej państwa
państwo unitarne
państwo federalne
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
państwo unitarne
państwo federalne
Forma państwa (5)
klasyfikacja o charakterze kompleksowym
(czynniki: społeczne, polityczne, gospodarcze o różnym
charakterze i relacje między nimi)
dyktatura
państwo
autorytarne
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
klasyfikacja o charakterze kompleksowym
(czynniki: społeczne, polityczne, gospodarcze o różnym
charakterze i relacje między nimi)
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
państwo
totalitarne
państwo
demokratyczne
Zasady ustroju
- naczelne, najważniejsze rozstrzygnięcia
charakteryzujące ustrój państwowy
- z reguły utożsamiane z zasadą konstytucyjną
- niejednolicie pojmowane w doktrynie prawa
konstytucyjnego
- naczelne, najważniejsze rozstrzygnięcia
charakteryzujące ustrój państwowy
- z reguły utożsamiane z zasadą konstytucyjną
- niejednolicie pojmowane w doktrynie prawa
konstytucyjnego
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Zasady konstytucyjne
- zasada demokratycznego państwa prawnego
- zwierzchnictwo Narodu
- gwarancje praw i wolności jednostki
- podział władz
- istnienie samorządu terytorialnego
- uznanie społecznej gospodarki rynkowej opartej
na wolności działalności gospodarczej i własności
prywatnej za podstawę ustroju gospodarczego
- zasada demokratycznego państwa prawnego
- zwierzchnictwo Narodu
- gwarancje praw i wolności jednostki
- podział władz
- istnienie samorządu terytorialnego
- uznanie społecznej gospodarki rynkowej opartej
na wolności działalności gospodarczej i własności
prywatnej za podstawę ustroju gospodarczego
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Zasada demokratycznego państwa
prawnego (1)
Klauzula demokratycznego państwa prawnego stanowi zbiorcze wyrażenie szeregu
reguł i zasad, które wprawdzie nie zostały expressis verbis ujęte w pisanym tekście
Konstytucji, ale w sposób immanentny wynikają z aksjologii oraz z istoty
demokratycznego państwa prawnego. Owe reguły i zasady miały najróżniejszy
charakter, odnosząc się zarówno do prawa materialnego (za konieczny element
demokratycznego państwa prawnego uznano istnienie niektórych praw jednostki,
jak prawo do życia, prawo do prywatności, prawo do sądu), jak i tzw. zasad
prawidłowej legislacji (np. zakaz stanowienia prawa z mocą wsteczną, nakaz
zachowania odpowiedniej vacatio legis, nakaz poszanowania praw słusznie
nabytych), a ogólną podstawą było uznanie, że demokratyczne państwo prawne
wymaga poszanowania zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego
przez nie prawa. To ostatnie wymaganie nawiązujące do konstrukcji prawa
administracyjnego (gł. niem. koncepcji Vertrauensschutz) powiązane z zasadą
proporcjonalności (zakazem nadmiernej ingerencji) stworzyło ogólne podstawy dla
wyznaczenia kształtu i konsekwencji demokratycznego państwa prawnego.
Por.: wyrok TK z 3.6.1998 r., sygn. K 34/97 (OTK ZU, Nr 4, poz. 49)
wyrok TK z 16.6.1999 r., sygn. P 4/98 (OTK ZU, Nr 5, poz. 98)
Klauzula demokratycznego państwa prawnego stanowi zbiorcze wyrażenie szeregu
reguł i zasad, które wprawdzie nie zostały expressis verbis ujęte w pisanym tekście
Konstytucji, ale w sposób immanentny wynikają z aksjologii oraz z istoty
demokratycznego państwa prawnego. Owe reguły i zasady miały najróżniejszy
charakter, odnosząc się zarówno do prawa materialnego (za konieczny element
demokratycznego państwa prawnego uznano istnienie niektórych praw jednostki,
jak prawo do życia, prawo do prywatności, prawo do sądu), jak i tzw. zasad
prawidłowej legislacji (np. zakaz stanowienia prawa z mocą wsteczną, nakaz
zachowania odpowiedniej vacatio legis, nakaz poszanowania praw słusznie
nabytych), a ogólną podstawą było uznanie, że demokratyczne państwo prawne
wymaga poszanowania zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego
przez nie prawa. To ostatnie wymaganie nawiązujące do konstrukcji prawa
administracyjnego (gł. niem. koncepcji Vertrauensschutz) powiązane z zasadą
proporcjonalności (zakazem nadmiernej ingerencji) stworzyło ogólne podstawy dla
wyznaczenia kształtu i konsekwencji demokratycznego państwa prawnego.
Por.: wyrok TK z 3.6.1998 r., sygn. K 34/97 (OTK ZU, Nr 4, poz. 49)
wyrok TK z 16.6.1999 r., sygn. P 4/98 (OTK ZU, Nr 5, poz. 98)
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Zasada demokratycznego państwa
prawnego (2)
W razie zakwestionowania zgodności aktu normatywnego ze standardami
demokratycznego państwa prawnego, skonkretyzowanymi i rozwiniętymi
w odrębnych postanowieniach ustawy zasadniczej, podstawę kontroli
konstytucyjności powinny stanowić przede wszystkim szczegółowe
postanowienia konstytucyjne. W takich sytuacjach nie ma natomiast
potrzeby powoływania jako podstawy kontroli- zasady demokratycznego
państwa prawnego, wyrażonej w art. 2 Konstytucji. Zasada ta pełni
wówczas przede wszystkim funkcje wskazówki dla interpretacji
wymienionych szczegółowych przepisów ustawy zasadniczej.
Por.: wyrok TK z 9.6.1998 r., sygn. K 28/97 (OTK ZU 1998, Nr 4, poz. 50)
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
W razie zakwestionowania zgodności aktu normatywnego ze standardami
demokratycznego państwa prawnego, skonkretyzowanymi i rozwiniętymi
w odrębnych postanowieniach ustawy zasadniczej, podstawę kontroli
konstytucyjności powinny stanowić przede wszystkim szczegółowe
postanowienia konstytucyjne. W takich sytuacjach nie ma natomiast
potrzeby powoływania jako podstawy kontroli- zasady demokratycznego
państwa prawnego, wyrażonej w art. 2 Konstytucji. Zasada ta pełni
wówczas przede wszystkim funkcje wskazówki dla interpretacji
wymienionych szczegółowych przepisów ustawy zasadniczej.
Por.: wyrok TK z 9.6.1998 r., sygn. K 28/97 (OTK ZU 1998, Nr 4, poz. 50)
Zasada demokratycznego państwa
prawnego (3)
Art. 2 Konstytucji nie może (…) znajdować zastosowania tam,
gdzie sama Konstytucja dokonuje precyzyjnie i wyczerpująco
określenia zakresu i treści określonego prawa (…). Norma
zawarta w art. 2 Konstytucji nie jest bowiem nadrzędną normą
konstytucyjną w stosunku do innych postanowień samej
Konstytucji.
Por.: wyrok TK z 10.11.1998 r., sygn. K 39/97 (OTK ZU 1988, Nr 6, poz. 99)
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Art. 2 Konstytucji nie może (…) znajdować zastosowania tam,
gdzie sama Konstytucja dokonuje precyzyjnie i wyczerpująco
określenia zakresu i treści określonego prawa (…). Norma
zawarta w art. 2 Konstytucji nie jest bowiem nadrzędną normą
konstytucyjną w stosunku do innych postanowień samej
Konstytucji.
Por.: wyrok TK z 10.11.1998 r., sygn. K 39/97 (OTK ZU 1988, Nr 6, poz. 99)
Zasada demokratycznego państwa
prawnego (4)
Z treści art. 2 w orzecznictwie konstytucyjnym i w nauce wyprowadza się
daleko idące konsekwencje, zarówno gdy chodzi o same wymagania co do
techniki legislacyjnej (zasada przyzwoitej legislacji, określoności
przepisów), jak i co do bezpieczeństwa prawnego (zasada ochrony zaufania
do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasada ochrony praw
nabytych). Trybunał podkreślił, że teoretycznie wyróżnione i nazwane
zasady na tle konkretnych stanów faktycznych splatają się ze sobą;
niejasność przepisu w praktyce zwykle oznacza niepewność sytuacji
prawnej adresata normy prawnej i pozostawienie jej ukształtowania
organom stosującym prawo, z kolei zróżnicowanie indywidualnych
rozstrzygnięć pociąga za sobą postrzeganie prawa jako niesprawiedliwego i
utratę zaufania obywateli do państwa.
Por.: wyrok TK z 20.11.2002 r., sygn. K 41/02
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Z treści art. 2 w orzecznictwie konstytucyjnym i w nauce wyprowadza się
daleko idące konsekwencje, zarówno gdy chodzi o same wymagania co do
techniki legislacyjnej (zasada przyzwoitej legislacji, określoności
przepisów), jak i co do bezpieczeństwa prawnego (zasada ochrony zaufania
do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasada ochrony praw
nabytych). Trybunał podkreślił, że teoretycznie wyróżnione i nazwane
zasady na tle konkretnych stanów faktycznych splatają się ze sobą;
niejasność przepisu w praktyce zwykle oznacza niepewność sytuacji
prawnej adresata normy prawnej i pozostawienie jej ukształtowania
organom stosującym prawo, z kolei zróżnicowanie indywidualnych
rozstrzygnięć pociąga za sobą postrzeganie prawa jako niesprawiedliwego i
utratę zaufania obywateli do państwa.
Por.: wyrok TK z 20.11.2002 r., sygn. K 41/02
Zasada demokratycznego państwa
prawnego (5)
Art. 2 Konstytucji został oceniony przez TK jako mający
zasadnicze znaczenie dla sytuacji prawnej obywateli i
organów władzy państwowej i uznany za fundament
konstytucyjnego porządku państwa prawnego.
Por.: wyrok TK z 21.3.2001 r., sygn. K 24/01
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Art. 2 Konstytucji został oceniony przez TK jako mający
zasadnicze znaczenie dla sytuacji prawnej obywateli i
organów władzy państwowej i uznany za fundament
konstytucyjnego porządku państwa prawnego.
Por.: wyrok TK z 21.3.2001 r., sygn. K 24/01
Zasada demokratycznego państwa
prawnego (6)
„Pierwszy zarzut Prezydenta RP stawiany regulacji art. 322 prawa przemysłowego dotyczy
jej niezgodności z art. 2 Konstytucji RP. Sprzeczność ta wynika zdaniem wnioskodawcy z
naruszenia zasady określoności normy prawnej, zasady zaufania obywatela do państwa i
tworzonego przez nie prawa, które nie zawierałoby norm radykalnie i niespodziewanie
zmieniających stan prawny oraz zasady ochrony praw nabytych.
Artykuł 2 Konstytucji RP z 1997 r. stanowi, że „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym
państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”. Przepis
ten ma zasadnicze znaczenie dla sytuacji prawnej obywateli i organów władzy
państwowej i uznać go trzeba za fundament konstytucyjnoprawnego porządku Państwa
Polskiego. Zasada demokratycznego państwa prawa była przedmiotem wielokrotnego
zainteresowania Trybunału Konstytucyjnego, który w szeregu orzeczeń zdefiniował jej
treść i zakres oraz wynikające z niej zasady szczegółowe, do których między innymi
należą: zasada zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, zawierająca w
sobie tak zwaną zasadę przyzwoitej legislacji i zasada ochrony praw nabytych. Każdej z
tych zasad Trybunał Konstytucyjny - doceniając wagę problemu - poświęcił wiele uwagi
w swym orzecznictwie”.
Por.: wyrok TK z 21.3.2001 r., sygn. K 24/00 (
LexPolonica nr 351636)
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
„Pierwszy zarzut Prezydenta RP stawiany regulacji art. 322 prawa przemysłowego dotyczy
jej niezgodności z art. 2 Konstytucji RP. Sprzeczność ta wynika zdaniem wnioskodawcy z
naruszenia zasady określoności normy prawnej, zasady zaufania obywatela do państwa i
tworzonego przez nie prawa, które nie zawierałoby norm radykalnie i niespodziewanie
zmieniających stan prawny oraz zasady ochrony praw nabytych.
Artykuł 2 Konstytucji RP z 1997 r. stanowi, że „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym
państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”. Przepis
ten ma zasadnicze znaczenie dla sytuacji prawnej obywateli i organów władzy
państwowej i uznać go trzeba za fundament konstytucyjnoprawnego porządku Państwa
Polskiego. Zasada demokratycznego państwa prawa była przedmiotem wielokrotnego
zainteresowania Trybunału Konstytucyjnego, który w szeregu orzeczeń zdefiniował jej
treść i zakres oraz wynikające z niej zasady szczegółowe, do których między innymi
należą: zasada zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, zawierająca w
sobie tak zwaną zasadę przyzwoitej legislacji i zasada ochrony praw nabytych. Każdej z
tych zasad Trybunał Konstytucyjny - doceniając wagę problemu - poświęcił wiele uwagi
w swym orzecznictwie”.
Por.: wyrok TK z 21.3.2001 r., sygn. K 24/00 (
LexPolonica nr 351636)
Zasada demokratycznego państwa
prawnego (7)
„Chodzi tu bowiem o gwarancje bezpieczeństwa prawnego jednostki oraz jej zaufanie do
państwa i prawa. Każdy podatnik - bez względu na uzyskiwane dochody - ma prawo
wiedzieć, odpowiednio wcześniej, jak ukształtowany zostanie jego obowiązek
podatkowy na następny rok. Prawo to nabiera szczególnego znaczenia, gdy efektem
zmiany obowiązku podatkowego ma być uszczuplenie dochodów podatnika”.
„Zasada ochrony zaufania do państwa i prawa określana jest w orzecznictwie Trybunału
także jako zasada lojalności państwa wobec adresata norm prawnych. Wyraża się ona w
stanowieniu i stosowaniu prawa w taki sposób, by nie stawało się ono swoistą pułapką
dla obywatela, który powinien móc układać swoje sprawy w zaufaniu, że nie naraża się
na prawne skutki niedające się przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i że jego
działania są zgodne z obowiązującym prawem oraz także w przyszłości będą uznawane
przez porządek prawny. Przyjmowane przez ustawodawcę nowe unormowania nie
mogą zaskakiwać ich adresatów, którzy powinni mieć czas na dostosowanie się do
zmienionych regulacji i spokojne podjęcie decyzji co do dalszego postępowania (por.
wyrok z 25 listopada 1997 r. K. 26/97 OTK ZU 1997/5-6 poz. 64)”.
Por.: wyrok TK z 15.02.2005 r., sygn. K 48/04 (
LexPolonica nr 373960)
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
„Chodzi tu bowiem o gwarancje bezpieczeństwa prawnego jednostki oraz jej zaufanie do
państwa i prawa. Każdy podatnik - bez względu na uzyskiwane dochody - ma prawo
wiedzieć, odpowiednio wcześniej, jak ukształtowany zostanie jego obowiązek
podatkowy na następny rok. Prawo to nabiera szczególnego znaczenia, gdy efektem
zmiany obowiązku podatkowego ma być uszczuplenie dochodów podatnika”.
„Zasada ochrony zaufania do państwa i prawa określana jest w orzecznictwie Trybunału
także jako zasada lojalności państwa wobec adresata norm prawnych. Wyraża się ona w
stanowieniu i stosowaniu prawa w taki sposób, by nie stawało się ono swoistą pułapką
dla obywatela, który powinien móc układać swoje sprawy w zaufaniu, że nie naraża się
na prawne skutki niedające się przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i że jego
działania są zgodne z obowiązującym prawem oraz także w przyszłości będą uznawane
przez porządek prawny. Przyjmowane przez ustawodawcę nowe unormowania nie
mogą zaskakiwać ich adresatów, którzy powinni mieć czas na dostosowanie się do
zmienionych regulacji i spokojne podjęcie decyzji co do dalszego postępowania (por.
wyrok z 25 listopada 1997 r. K. 26/97 OTK ZU 1997/5-6 poz. 64)”.
Por.: wyrok TK z 15.02.2005 r., sygn. K 48/04 (
LexPolonica nr 373960)
Zasada demokratycznego państwa
prawnego (8)
„Zaskarżona ustawa nie pozostaje, zdaniem Trybunału, w zgodzie z zasadą państwa prawa, również
dlatego, że poprzez regulację w niej przyjętą ustawodawca ingeruje w istniejące stosunki umowne,
wiążące właścicieli nieruchomości (Skarb Państwa i gminy) z użytkownikami wieczystymi. To
umowa, zawarta między stronami, określa okres użytkowania wieczystego, wysokość opłat,
obowiązki użytkownika, itd. Trybunał miał już okazję wyrazić pogląd, iż tylko wyjątkowo istotne
względy mogą zadecydować o dopuszczalności ingerencji ustawodawcy w stosunki prawne
ukształtowane przez strony. W analizowanym przypadku, w ocenie Trybunału, nadzwyczajne
okoliczności usprawiedliwiające wkroczenie ustawodawcy nie wystąpiły”.
„Podsumowując uwagi dotyczące zaskoczenia wśród uczestników obrotu (właścicieli i użytkowników
wieczystych nieruchomości), a także nieuzasadnionej ingerencji ustawodawcy w istniejące stosunki
umowne, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zaskarżona ustawa jest przykładem aktu
normatywnego podważającego zasadę bezpieczeństwa prawnego, która - zwłaszcza z perspektywy
podmiotów prawa - stanowi istotny element państwa prawnego (por. B. Banaszak, op.cit, str. 174).
Przewidywalność rozwiązań legislacyjnych, poszanowanie przez ustawodawcę istniejących,
zwłaszcza umownych, stosunków prawnych, ich stabilność, to podstawowe cechy bezpieczeństwa
prawnego. Dokonywanie w procesie stanowienia prawa gwałtownych zwrotów, przekreślających
wcześniejszy kierunek zmian legislacyjnych i nieusprawiedliwionych żadnymi okolicznościami
obiektywnymi, musi się spotkać z oceną krytyczną, dokonaną na płaszczyźnie art. 2 Konstytucji”.
Por. wyrok TK z 12.4.2000 r., sygn. K 8/98 (
LexPolonica nr 346199
)
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
„Zaskarżona ustawa nie pozostaje, zdaniem Trybunału, w zgodzie z zasadą państwa prawa, również
dlatego, że poprzez regulację w niej przyjętą ustawodawca ingeruje w istniejące stosunki umowne,
wiążące właścicieli nieruchomości (Skarb Państwa i gminy) z użytkownikami wieczystymi. To
umowa, zawarta między stronami, określa okres użytkowania wieczystego, wysokość opłat,
obowiązki użytkownika, itd. Trybunał miał już okazję wyrazić pogląd, iż tylko wyjątkowo istotne
względy mogą zadecydować o dopuszczalności ingerencji ustawodawcy w stosunki prawne
ukształtowane przez strony. W analizowanym przypadku, w ocenie Trybunału, nadzwyczajne
okoliczności usprawiedliwiające wkroczenie ustawodawcy nie wystąpiły”.
„Podsumowując uwagi dotyczące zaskoczenia wśród uczestników obrotu (właścicieli i użytkowników
wieczystych nieruchomości), a także nieuzasadnionej ingerencji ustawodawcy w istniejące stosunki
umowne, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zaskarżona ustawa jest przykładem aktu
normatywnego podważającego zasadę bezpieczeństwa prawnego, która - zwłaszcza z perspektywy
podmiotów prawa - stanowi istotny element państwa prawnego (por. B. Banaszak, op.cit, str. 174).
Przewidywalność rozwiązań legislacyjnych, poszanowanie przez ustawodawcę istniejących,
zwłaszcza umownych, stosunków prawnych, ich stabilność, to podstawowe cechy bezpieczeństwa
prawnego. Dokonywanie w procesie stanowienia prawa gwałtownych zwrotów, przekreślających
wcześniejszy kierunek zmian legislacyjnych i nieusprawiedliwionych żadnymi okolicznościami
obiektywnymi, musi się spotkać z oceną krytyczną, dokonaną na płaszczyźnie art. 2 Konstytucji”.
Por. wyrok TK z 12.4.2000 r., sygn. K 8/98 (
LexPolonica nr 346199
)
Zasada demokratycznego państwa
prawnego (9)
„Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie przypominał już znaczenie zasady zaufania do państwa i do
stanowionego przez nie prawa. Zgodnie z ustalonym orzecznictwem zasada ta opiera się na
pewności prawa, a więc takim zespole cech przysługujących prawu, które zapewniają
jednostce bezpieczeństwo prawne; umożliwiają jej decydowanie o swoim postępowaniu w
oparciu o pełną znajomość przesłanek działania organów państwowych oraz konsekwencji
prawnych, jakie jej działania mogą pociągnąć za sobą. Jednostka winna mieć możliwość
określenia zarówno konsekwencji poszczególnych zachowań i zdarzeń na gruncie
obowiązującego w danym momencie systemu jak też oczekiwać, że prawodawca nie zmieni
ich w sposób arbitralny. Bezpieczeństwo prawne jednostki związane z pewnością prawa
umożliwia więc przewidywalność działań organów państwa, a także prognozowanie działań
własnych (por. m.in. wyrok TK z dnia 14 czerwca 2000 r. P. 3/2000 OTK ZU 2000/5 poz. 138).
Badając zgodność aktów normatywnych z wymienioną zasadą „należy ustalić, na ile
oczekiwanie jednostki, że nie narazi się ona na prawne skutki, których nie mogła przewidzieć
w momencie podejmowania decyzji i działań, są usprawiedliwione. Jednostka musi zawsze
liczyć się z tym, że zmiana warunków społecznych lub gospodarczych może wymagać nie tylko
zmiany obowiązującego prawa, ale również niezwłocznego wprowadzenia w życie nowych
regulacji prawnych” (tak: wyrok z dnia 7 lutego 2001 r. K. 27/2000 OTK ZU 2001/2 poz. 29)”.
Por.: wyrok TK z 18.12.2008 r., sygn. K 19/07 (LexPolonica nr 1975965)
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
„Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie przypominał już znaczenie zasady zaufania do państwa i do
stanowionego przez nie prawa. Zgodnie z ustalonym orzecznictwem zasada ta opiera się na
pewności prawa, a więc takim zespole cech przysługujących prawu, które zapewniają
jednostce bezpieczeństwo prawne; umożliwiają jej decydowanie o swoim postępowaniu w
oparciu o pełną znajomość przesłanek działania organów państwowych oraz konsekwencji
prawnych, jakie jej działania mogą pociągnąć za sobą. Jednostka winna mieć możliwość
określenia zarówno konsekwencji poszczególnych zachowań i zdarzeń na gruncie
obowiązującego w danym momencie systemu jak też oczekiwać, że prawodawca nie zmieni
ich w sposób arbitralny. Bezpieczeństwo prawne jednostki związane z pewnością prawa
umożliwia więc przewidywalność działań organów państwa, a także prognozowanie działań
własnych (por. m.in. wyrok TK z dnia 14 czerwca 2000 r. P. 3/2000 OTK ZU 2000/5 poz. 138).
Badając zgodność aktów normatywnych z wymienioną zasadą „należy ustalić, na ile
oczekiwanie jednostki, że nie narazi się ona na prawne skutki, których nie mogła przewidzieć
w momencie podejmowania decyzji i działań, są usprawiedliwione. Jednostka musi zawsze
liczyć się z tym, że zmiana warunków społecznych lub gospodarczych może wymagać nie tylko
zmiany obowiązującego prawa, ale również niezwłocznego wprowadzenia w życie nowych
regulacji prawnych” (tak: wyrok z dnia 7 lutego 2001 r. K. 27/2000 OTK ZU 2001/2 poz. 29)”.
Por.: wyrok TK z 18.12.2008 r., sygn. K 19/07 (LexPolonica nr 1975965)
Zasada demokratycznego państwa
prawnego (10)
„(…) intertemporalna regulacja zabezpieczająca „interes w toku” służy respektowaniu
zasady zaufania do państwa i stanowionego przezeń prawa, dekodowanej z
przepisu art. 2 Konstytucji. Realizacja tej zasady, znajdującej oparcie konstytucyjne
może też - w sytuacji będącej przedmiotem oceny Trybunału - prowadzić do
adekwatnego zawężenia zastosowania zasady natychmiastowego skutkowania
zmian w prawie procesowym. Ta bowiem generalnie uzasadniona reguła
procesowa nie może - jako zasada „ustawowa” uzyskać priorytetu w zakresie, w
którym koliduje ona z oddziaływaniem ochrony „interesów w toku” jako elementu
konstytucyjnej zasady zaufania do państwa i stanowionego przezeń prawa (por.
orzeczenie TK z 24 maja 1994 r. K. 1/94 OTK 1994/I poz. 10; wyrok z 13 marca 2000
r. K. 1/99 OTK ZU 2000/2 poz. 59)”.
Por.: wyrok TK z 28.1.2003 r., sygn. SK 37/01 (LexPolonica nr 360583)
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
„(…) intertemporalna regulacja zabezpieczająca „interes w toku” służy respektowaniu
zasady zaufania do państwa i stanowionego przezeń prawa, dekodowanej z
przepisu art. 2 Konstytucji. Realizacja tej zasady, znajdującej oparcie konstytucyjne
może też - w sytuacji będącej przedmiotem oceny Trybunału - prowadzić do
adekwatnego zawężenia zastosowania zasady natychmiastowego skutkowania
zmian w prawie procesowym. Ta bowiem generalnie uzasadniona reguła
procesowa nie może - jako zasada „ustawowa” uzyskać priorytetu w zakresie, w
którym koliduje ona z oddziaływaniem ochrony „interesów w toku” jako elementu
konstytucyjnej zasady zaufania do państwa i stanowionego przezeń prawa (por.
orzeczenie TK z 24 maja 1994 r. K. 1/94 OTK 1994/I poz. 10; wyrok z 13 marca 2000
r. K. 1/99 OTK ZU 2000/2 poz. 59)”.
Por.: wyrok TK z 28.1.2003 r., sygn. SK 37/01 (LexPolonica nr 360583)
Zasada demokratycznego państwa
prawnego (11)
„(…)
Trybunał Konstytucyjny nie jest uprawniony do sprawowania kontroli nad aktami
stosowania prawa, lecz przeprowadzając kontrolę konstytucyjności zaskarżonych
przepisów przyjmuje takie znaczenie zaskarżonych przepisów, jakie zostało im
nadane w praktyce orzeczniczej. W świetle zasady zaufania obywateli do państwa i
stanowionego przez nie prawa adresaci norm prawnych mają bowiem prawo
zakładać, że treść obowiązującego prawa jest dokładnie taka, jak to zostało
ustalone przez sądy, zwłaszcza gdy ustalenie to zostało dokonane przez Sąd
Najwyższy (por. wyroki TK: z dnia 13 kwietnia 1999 r. K. 36/98 OTK ZU 1999/3 poz.
40; z dnia 9 października 2001 r. SK 8/2000 OTK ZU 2001/7 poz. 211 oraz z dnia 6
marca 2007 r. SK 54/2006 OTK ZU 2007/3A poz. 23). Innymi słowy, ochronie
konstytucyjnej podlegać musi nie tylko zaufanie obywateli do litery prawa, ale
także do uzasadnionego sposobu jego interpretacji, przyjmowanego podczas
stosowania prawa przez organy państwa (por. wyroki TK: z dnia 27 listopada 1997 r.
U. 11/97 OTK ZU 1997/5-6 poz. 67; z dnia 9 października 2001 r. SK 8/2000 OTK ZU
2001/7 poz. 211 oraz z dnia 6 marca 2007 r. SK 54/2006 OTK ZU 2007/3A poz. 23)”.
Por.: wyrok TK z 3.6.2008 r., sygn. K 42/07 (LexPolonica nr 1908531)
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
„(…)
Trybunał Konstytucyjny nie jest uprawniony do sprawowania kontroli nad aktami
stosowania prawa, lecz przeprowadzając kontrolę konstytucyjności zaskarżonych
przepisów przyjmuje takie znaczenie zaskarżonych przepisów, jakie zostało im
nadane w praktyce orzeczniczej. W świetle zasady zaufania obywateli do państwa i
stanowionego przez nie prawa adresaci norm prawnych mają bowiem prawo
zakładać, że treść obowiązującego prawa jest dokładnie taka, jak to zostało
ustalone przez sądy, zwłaszcza gdy ustalenie to zostało dokonane przez Sąd
Najwyższy (por. wyroki TK: z dnia 13 kwietnia 1999 r. K. 36/98 OTK ZU 1999/3 poz.
40; z dnia 9 października 2001 r. SK 8/2000 OTK ZU 2001/7 poz. 211 oraz z dnia 6
marca 2007 r. SK 54/2006 OTK ZU 2007/3A poz. 23). Innymi słowy, ochronie
konstytucyjnej podlegać musi nie tylko zaufanie obywateli do litery prawa, ale
także do uzasadnionego sposobu jego interpretacji, przyjmowanego podczas
stosowania prawa przez organy państwa (por. wyroki TK: z dnia 27 listopada 1997 r.
U. 11/97 OTK ZU 1997/5-6 poz. 67; z dnia 9 października 2001 r. SK 8/2000 OTK ZU
2001/7 poz. 211 oraz z dnia 6 marca 2007 r. SK 54/2006 OTK ZU 2007/3A poz. 23)”.
Por.: wyrok TK z 3.6.2008 r., sygn. K 42/07 (LexPolonica nr 1908531)
Zasada demokratycznego państwa
prawnego (12)
„(…) zasada ochrony praw nabytych jest normą prawną formułującą powinności
organów publicznej:
-
nakaz każdorazowego rozważenia, czy stosując prawo albo podejmując inne
działania, organy te nie odbierają albo nie ograniczają prawa nabytego w sposób
arbitralny,
-
Zakaz arbitralnego odbierania albo ograniczania praw nabytych,
-
Nakaz ochrony praw nabytych w możliwie najwyższym stopniu, w zakresie w jakim
ochrona ta nie jest niezgodna z innymi regułami i zasadami konstytucyjnymi.
Zasada ochrony praw nabytych chroni również w określonych przypadkach
ekspektatywy praw (oczekiwania prawne). (…) Jednakże w odniesieniu jedynie do
ekspektatyw maksymalnie ukształtowanych i to w niektórych tylko sytuacjach”.
cyt. za: Jackowski M., Zasada ochrony praw nabytych w polskim prawie konstytucyjnym”, [w:] Przegląd
Sejmowy 1(84)/2008, s. 27.
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
„(…) zasada ochrony praw nabytych jest normą prawną formułującą powinności
organów publicznej:
-
nakaz każdorazowego rozważenia, czy stosując prawo albo podejmując inne
działania, organy te nie odbierają albo nie ograniczają prawa nabytego w sposób
arbitralny,
-
Zakaz arbitralnego odbierania albo ograniczania praw nabytych,
-
Nakaz ochrony praw nabytych w możliwie najwyższym stopniu, w zakresie w jakim
ochrona ta nie jest niezgodna z innymi regułami i zasadami konstytucyjnymi.
Zasada ochrony praw nabytych chroni również w określonych przypadkach
ekspektatywy praw (oczekiwania prawne). (…) Jednakże w odniesieniu jedynie do
ekspektatyw maksymalnie ukształtowanych i to w niektórych tylko sytuacjach”.
cyt. za: Jackowski M., Zasada ochrony praw nabytych w polskim prawie konstytucyjnym”, [w:] Przegląd
Sejmowy 1(84)/2008, s. 27.
Zasada demokratycznego państwa
prawnego (13)
“Mimo wszelkich trudności, jakie tutaj powstają [Trybunał Konstytucyjny]
stanął na stanowisku objęcia ochroną ekspektatyw maksymalnie
ukształtowanych, tj. takich, które spełniają wszystkie zasadniczo przesłanki
ustawowe nabycia praw pod rządami danej ustawy, bez względu na
stosunek do nich późniejszej ustawy” (wyrok z 22 czerwca 1999 r., K. 5/99,
OTK ZU Nr 5/1999, s. 536; zob. też wyrok z 23 listopada 1998 r., SK 7/98,
OTK ZU Nr 7/1998, s. 628; wyrok z 28 kwietnia 1999 r., K. 3/99, OTK ZU Nr
5/1999, s. 366)”.
Por. wyrok TK z 24.10.200 r., sygn. SK 7/00
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
“Mimo wszelkich trudności, jakie tutaj powstają [Trybunał Konstytucyjny]
stanął na stanowisku objęcia ochroną ekspektatyw maksymalnie
ukształtowanych, tj. takich, które spełniają wszystkie zasadniczo przesłanki
ustawowe nabycia praw pod rządami danej ustawy, bez względu na
stosunek do nich późniejszej ustawy” (wyrok z 22 czerwca 1999 r., K. 5/99,
OTK ZU Nr 5/1999, s. 536; zob. też wyrok z 23 listopada 1998 r., SK 7/98,
OTK ZU Nr 7/1998, s. 628; wyrok z 28 kwietnia 1999 r., K. 3/99, OTK ZU Nr
5/1999, s. 366)”.
Por. wyrok TK z 24.10.200 r., sygn. SK 7/00
Zasada demokratycznego państwa
prawnego (14)
TK w swoim orzecznictwie odróżnia retroaktywność właściwą od retroakcji pozornej
(retrospektywności).
Retrospektywność dotyczy stosunków zaistniałych wcześniej i nadal trwających (wyroki
z 31.1.1996 r., K 9/95; z 31.3.1998 r., sygn. K 24/97; z 20.1.2009 r., P 40.07).
Wówczas nowe prawo stosuje się bezpośrednio do trwających stosunków
prawnych. (…) O tym, że przepisy maja charakter retrospektywny, a ni
retroaktywny, możemy mówić wówczas, gdy nowe przepisy stosuje się do sytuacji
prawnych zastanych w chwili wejścia w życie nowelizacji i nie wywołują one
skutków dla stosunków i sytuacji prawnych, w zakresie, w jakim istniały one przed
ich wejściem w życie (wyroki z 10.7.2008 r., K 33/06; 18.10.2006 r., P 27/05;
20.1.2009 r., P 40/07).
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
TK w swoim orzecznictwie odróżnia retroaktywność właściwą od retroakcji pozornej
(retrospektywności).
Retrospektywność dotyczy stosunków zaistniałych wcześniej i nadal trwających (wyroki
z 31.1.1996 r., K 9/95; z 31.3.1998 r., sygn. K 24/97; z 20.1.2009 r., P 40.07).
Wówczas nowe prawo stosuje się bezpośrednio do trwających stosunków
prawnych. (…) O tym, że przepisy maja charakter retrospektywny, a ni
retroaktywny, możemy mówić wówczas, gdy nowe przepisy stosuje się do sytuacji
prawnych zastanych w chwili wejścia w życie nowelizacji i nie wywołują one
skutków dla stosunków i sytuacji prawnych, w zakresie, w jakim istniały one przed
ich wejściem w życie (wyroki z 10.7.2008 r., K 33/06; 18.10.2006 r., P 27/05;
20.1.2009 r., P 40/07).
Zasada demokratycznego państwa
prawnego (15)
Regulacja intertemporalna (retrospektywność), polegająca na nakazie
zastosowania nowego prawa do stosunków prawnych (stosunków
procesowych), które wprawdzie zostały nawiązane pod rządami dawnych
przepisów, ale wówczas nie zostały jeszcze zrealizowane wszystkie istotne
elementy tych stosunków, nie jest objęta wynikającym z art. 2 Konstytucji
zakazem wstecznego działania prawa (por. wyrok TK z 31.3.1988 r., K
24/97). Przyjęcie innego stanowisk oznaczałoby nadmierne ograniczenie
swobody władzy ustawodawczej w kształtowaniu i zmianach treści prawa
oraz dostosowywaniu go do zmian społecznych (wyrok z 4.4.2006 r., K
11/04). Bezpośrednie działanie nowego prawa, chociaż wygodne da
ustawodawcy z punktu widzenia porządku prawnego, w praktyce niesie
liczne zagrożenia w postaci naruszenia zasady zaufania obywatela czy też
podmiotów gospodarczych do państwa, zasady ochrony praw nabytych czy
też nieretroakcji prawa, które to zasady wynikają z art. 2 Konstytucji
(wyrok z 10.12.2007 r., P 43/07).
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Regulacja intertemporalna (retrospektywność), polegająca na nakazie
zastosowania nowego prawa do stosunków prawnych (stosunków
procesowych), które wprawdzie zostały nawiązane pod rządami dawnych
przepisów, ale wówczas nie zostały jeszcze zrealizowane wszystkie istotne
elementy tych stosunków, nie jest objęta wynikającym z art. 2 Konstytucji
zakazem wstecznego działania prawa (por. wyrok TK z 31.3.1988 r., K
24/97). Przyjęcie innego stanowisk oznaczałoby nadmierne ograniczenie
swobody władzy ustawodawczej w kształtowaniu i zmianach treści prawa
oraz dostosowywaniu go do zmian społecznych (wyrok z 4.4.2006 r., K
11/04). Bezpośrednie działanie nowego prawa, chociaż wygodne da
ustawodawcy z punktu widzenia porządku prawnego, w praktyce niesie
liczne zagrożenia w postaci naruszenia zasady zaufania obywatela czy też
podmiotów gospodarczych do państwa, zasady ochrony praw nabytych czy
też nieretroakcji prawa, które to zasady wynikają z art. 2 Konstytucji
(wyrok z 10.12.2007 r., P 43/07).
Zasada demokratycznego państwa
prawnego (16)
Ustawowa regulacja winna czynić zadość dyrektywie
dostatecznej określoności i stabilności unormowań
prawnych, która stanowi pochodną zasady
demokratycznego państwa prawa wyrażonej w art. 2
Konstytucji (wyrok z 18.2.2004 r., P 21/02).
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Ustawowa regulacja winna czynić zadość dyrektywie
dostatecznej określoności i stabilności unormowań
prawnych, która stanowi pochodną zasady
demokratycznego państwa prawa wyrażonej w art. 2
Konstytucji (wyrok z 18.2.2004 r., P 21/02).
Zasada demokratycznego państwa
prawnego (17)
Wymóg określoności regulacji prawnej znajduje swą
konstytucyjną podstawę w zasadzie demokratycznego
państwa prawnego. Odnosi się on do wszelkich regulacji
(pośrednio czy bezpośrednio) kształtujących pozycję
prawna obywatela. Zasada określoności prawa jest bowiem
jedną z dyrektyw prawidłowej legislacji. Stanowi ona także
element zasady ochrony zaufania obywatela do państwa i
tworzonego przez nie prawa, wynikający z art. 2
Konstytucji.
Por. wyroki z 15.9.1999 r., K 11/99; z 11.1.2000 r., K 7/99; z 30.10.2001 r., K
33/00; 22.5.2002 r., K 6/02; 20.11.2002 r., K 41/02
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Wymóg określoności regulacji prawnej znajduje swą
konstytucyjną podstawę w zasadzie demokratycznego
państwa prawnego. Odnosi się on do wszelkich regulacji
(pośrednio czy bezpośrednio) kształtujących pozycję
prawna obywatela. Zasada określoności prawa jest bowiem
jedną z dyrektyw prawidłowej legislacji. Stanowi ona także
element zasady ochrony zaufania obywatela do państwa i
tworzonego przez nie prawa, wynikający z art. 2
Konstytucji.
Por. wyroki z 15.9.1999 r., K 11/99; z 11.1.2000 r., K 7/99; z 30.10.2001 r., K
33/00; 22.5.2002 r., K 6/02; 20.11.2002 r., K 41/02
Zasada demokratycznego państwa
prawnego (18)
Vacatio legis jest okresem między ogłoszeniem aktu
normatywnego a jego wejściem w życie. Wymóg ustanowienia
odpowiedniej vacatio legis oraz należytego formułowania
przepisów przejściowych wynika z ogólnej zasady ochrony
zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie
prawa oraz zasady przyzwoitej legislacji (wyrok TK z
12.6.2002r., P 13/01).
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Vacatio legis jest okresem między ogłoszeniem aktu
normatywnego a jego wejściem w życie. Wymóg ustanowienia
odpowiedniej vacatio legis oraz należytego formułowania
przepisów przejściowych wynika z ogólnej zasady ochrony
zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie
prawa oraz zasady przyzwoitej legislacji (wyrok TK z
12.6.2002r., P 13/01).
Zasada demokratycznego państwa
prawnego (19)
Nakaz stosowania odpowiedniej vacatio legis jest samodzielną
konstytucyjną zasadą prawa. Jest ona elementem
demokratycznego państwa prawnego. Ma ona oparcie także
na zasadzie zaufania obywatela do państwa i stanowionego
przez nie prawa. Stosowanie tej zasady ma służyć budowaniu
tego zaufania (wyrok z 9.4.2002 r., K 21/01). Zarazem zasada
odpowiedniej vacatio legis jest jedną z dyrektyw prawidłowej
legislacji, której stosowanie jest obowiązkiem prawodawcy
(wyroki z 15.2.2005 r., K 48/04; z 28.10.2009 r., K 32/08).
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Nakaz stosowania odpowiedniej vacatio legis jest samodzielną
konstytucyjną zasadą prawa. Jest ona elementem
demokratycznego państwa prawnego. Ma ona oparcie także
na zasadzie zaufania obywatela do państwa i stanowionego
przez nie prawa. Stosowanie tej zasady ma służyć budowaniu
tego zaufania (wyrok z 9.4.2002 r., K 21/01). Zarazem zasada
odpowiedniej vacatio legis jest jedną z dyrektyw prawidłowej
legislacji, której stosowanie jest obowiązkiem prawodawcy
(wyroki z 15.2.2005 r., K 48/04; z 28.10.2009 r., K 32/08).
Zasada demokratycznego państwa
prawnego (20)
„Odpowiedniość” vacatio legis rozpatrywać należy w
związku z możliwością pokierowania przez adresatów
norm prawnych- po ogłoszeniu nowych przepisów-
swoimi sprawami w sposób uwzględniający treść
nowej regulacji. Wymóg zachowania vacatio legis
należy bowiem odnosić nie tylko do ochrony adresata
normy prawnej przed pogorszeniem jego sytuacji,
lecz także do możliwości zapoznania się z nowym
prawem i możliwości adaptacyjnych. (wyrok z
20.1.2010 r., Kp 6/09)
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
„Odpowiedniość” vacatio legis rozpatrywać należy w
związku z możliwością pokierowania przez adresatów
norm prawnych- po ogłoszeniu nowych przepisów-
swoimi sprawami w sposób uwzględniający treść
nowej regulacji. Wymóg zachowania vacatio legis
należy bowiem odnosić nie tylko do ochrony adresata
normy prawnej przed pogorszeniem jego sytuacji,
lecz także do możliwości zapoznania się z nowym
prawem i możliwości adaptacyjnych. (wyrok z
20.1.2010 r., Kp 6/09)
Zasada zwierzchnictwa Narodu (1)
Trybunał Konstytucyjny w pełni podziela pogląd, że
Konstytucja posługuje się pojęciem Narodu w sensie
politycznym, a nie etnicznym i w rozumieniu norm
konstytucyjnych, u podstaw których legło sformułowanie
preambuły do Konstytucji stwierdzające „my, Naród polski -
wszyscy obywatele Rzeczypospolitej”, pojęcie Naród określa
wspólnotę, którą tworzą obywatele Rzeczypospolitej.
Art. 4 Konstytucji formułuje zasadę zwierzchnictwa Narodu,
której treścią jest uznanie woli Narodu jako jedynego źródła
władzy i sposobu legitymizowania sprawowania władzy.
Oznacza ona, że źródłem władzy w Rzeczypospolitej Polskiej
nie może być jednostka, grupa społeczna ani organizacja.
(wyrok z 31.5.2004 r., K 15/04, LexPolonica nr 368621)
Trybunał Konstytucyjny w pełni podziela pogląd, że
Konstytucja posługuje się pojęciem Narodu w sensie
politycznym, a nie etnicznym i w rozumieniu norm
konstytucyjnych, u podstaw których legło sformułowanie
preambuły do Konstytucji stwierdzające „my, Naród polski -
wszyscy obywatele Rzeczypospolitej”, pojęcie Naród określa
wspólnotę, którą tworzą obywatele Rzeczypospolitej.
Art. 4 Konstytucji formułuje zasadę zwierzchnictwa Narodu,
której treścią jest uznanie woli Narodu jako jedynego źródła
władzy i sposobu legitymizowania sprawowania władzy.
Oznacza ona, że źródłem władzy w Rzeczypospolitej Polskiej
nie może być jednostka, grupa społeczna ani organizacja.
(wyrok z 31.5.2004 r., K 15/04, LexPolonica nr 368621)
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Zasada zwierzchnictwa Narodu (2)
Art. 4 ust. 2 konstytucji, który stanowi, że: „Naród sprawuje władzę przez swoich
przedstawicieli lub bezpośrednio”. Przepis ten wskazuje formy sprawowania władzy
przez Naród - podmiot suwerenności. Przedstawicielami Narodu są przede
wszystkim posłowie i senatorowie oraz Prezydent. W szerokim znaczeniu
przedstawicielami Narodu są również inne osoby wchodzące w skład organów
władzy publicznej, które nie pochodzą z wyborów, jeżeli organy te zostały
powołane przez konstytucję do realizacji woli Narodu, a ich działalność - poddana
w sposób mniej lub bardziej bezpośredni kontroli społeczeństwa. Również
samorząd terytorialny można uznać za jedną z form szeroko rozumianej demokracji
przedstawicielskiej, a rady gminy - za organy wyrażające wolę tej części Narodu,
która zamieszkuje obszar danej gminy. Art. 4 ust. 2 stanowi ważną wskazówkę dla
interpretacji innych przepisów konstytucyjnych. Przepis ten nie daje natomiast
podstaw do wyprowadzenia bardziej precyzyjnych wskazań co do treści regulacji
prawnych dotyczących ustroju państwa. Podstawowe rozstrzygnięcia w tym
zakresie zostały zawarte w szczegółowych przepisach konstytucyjnych. O
naruszeniu artykułu 4 ust. 2 można byłoby mówić wtedy, gdyby całokształt
obowiązujących regulacji prowadził do uniemożliwienia kontroli Narodu nad
organami władzy publicznej.
(wyrok z 26.5.1998 r., K 17/98, LexPolonica nr 348451)
Art. 4 ust. 2 konstytucji, który stanowi, że: „Naród sprawuje władzę przez swoich
przedstawicieli lub bezpośrednio”. Przepis ten wskazuje formy sprawowania władzy
przez Naród - podmiot suwerenności. Przedstawicielami Narodu są przede
wszystkim posłowie i senatorowie oraz Prezydent. W szerokim znaczeniu
przedstawicielami Narodu są również inne osoby wchodzące w skład organów
władzy publicznej, które nie pochodzą z wyborów, jeżeli organy te zostały
powołane przez konstytucję do realizacji woli Narodu, a ich działalność - poddana
w sposób mniej lub bardziej bezpośredni kontroli społeczeństwa. Również
samorząd terytorialny można uznać za jedną z form szeroko rozumianej demokracji
przedstawicielskiej, a rady gminy - za organy wyrażające wolę tej części Narodu,
która zamieszkuje obszar danej gminy. Art. 4 ust. 2 stanowi ważną wskazówkę dla
interpretacji innych przepisów konstytucyjnych. Przepis ten nie daje natomiast
podstaw do wyprowadzenia bardziej precyzyjnych wskazań co do treści regulacji
prawnych dotyczących ustroju państwa. Podstawowe rozstrzygnięcia w tym
zakresie zostały zawarte w szczegółowych przepisach konstytucyjnych. O
naruszeniu artykułu 4 ust. 2 można byłoby mówić wtedy, gdyby całokształt
obowiązujących regulacji prowadził do uniemożliwienia kontroli Narodu nad
organami władzy publicznej.
(wyrok z 26.5.1998 r., K 17/98, LexPolonica nr 348451)
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Zasada zwierzchnictwa Narodu (3)
Art. 4 Konstytucji głoszący, że „władza zwierzchnia w
Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu” (ust. 1), dopuszcza
obydwa sposoby sprawowania władzy przez Naród: przez
przedstawicieli lub bezpośrednio (ust. 2). Nie ulega jednak
wątpliwości, że sprawowanie władzy przez przedstawicieli jest na
tle obowiązującego systemu konstytucyjnego zasadą, a
bezpośrednie sprawowanie władzy przez suwerena (referendum,
inicjatywa ustawodawcza) - wyjątkiem. Dał temu wyraz także
Trybunał Konstytucyjny, określając model demokracji
przedstawicielskiej jako podstawową formę demokracji w Polsce
(por. wyrok z 27 maja 2003 r. K 11/2003 OTK ZU 2003/5A poz.
43).
(wyrok z 3.11.2006 r., K 31/06, LexPolonica nr 419553)
Art. 4 Konstytucji głoszący, że „władza zwierzchnia w
Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu” (ust. 1), dopuszcza
obydwa sposoby sprawowania władzy przez Naród: przez
przedstawicieli lub bezpośrednio (ust. 2). Nie ulega jednak
wątpliwości, że sprawowanie władzy przez przedstawicieli jest na
tle obowiązującego systemu konstytucyjnego zasadą, a
bezpośrednie sprawowanie władzy przez suwerena (referendum,
inicjatywa ustawodawcza) - wyjątkiem. Dał temu wyraz także
Trybunał Konstytucyjny, określając model demokracji
przedstawicielskiej jako podstawową formę demokracji w Polsce
(por. wyrok z 27 maja 2003 r. K 11/2003 OTK ZU 2003/5A poz.
43).
(wyrok z 3.11.2006 r., K 31/06, LexPolonica nr 419553)
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Zasada zwierzchnictwa Narodu (4)
Decyzja o wyborze trybu ustawowego lub referendalnego dotyczy
rozstrzygnięcia wyboru między realizowaniem zasady suwerenności
narodu w formie właściwej dla demokracji przedstawicielskiej lub w jednej
z form demokracji bezpośredniej. Koncepcja demokracji
przedstawicielskiej jako podstawowej formy demokracji w Polsce znalazła
swój wyraz także w konstytucyjnej koncepcji upoważnienia Prezydenta RP
do ratyfikowania umowy międzynarodowej określonej w art. 90 ust. 1
Konstytucji. Podstawową, niejako pierwotną formą wyrażenia zgody na
ratyfikację tego typu umowy międzynarodowej jest kwalifikowana
procedura ratyfikacyjna organów państwa, a mianowicie procedura
ustawodawcza.
(wyrok z 27.5.2003 r., K 11/03, LexPolonica nr 362208)
Decyzja o wyborze trybu ustawowego lub referendalnego dotyczy
rozstrzygnięcia wyboru między realizowaniem zasady suwerenności
narodu w formie właściwej dla demokracji przedstawicielskiej lub w jednej
z form demokracji bezpośredniej. Koncepcja demokracji
przedstawicielskiej jako podstawowej formy demokracji w Polsce znalazła
swój wyraz także w konstytucyjnej koncepcji upoważnienia Prezydenta RP
do ratyfikowania umowy międzynarodowej określonej w art. 90 ust. 1
Konstytucji. Podstawową, niejako pierwotną formą wyrażenia zgody na
ratyfikację tego typu umowy międzynarodowej jest kwalifikowana
procedura ratyfikacyjna organów państwa, a mianowicie procedura
ustawodawcza.
(wyrok z 27.5.2003 r., K 11/03, LexPolonica nr 362208)
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Zasada zwierzchnictwa Narodu (5)
Z istoty reprezentacji, o której stanowi art. 2 Konstytucji wynika
w państwie demokratycznym określony tryb podejmowania
aktów prawnych (ustaw i uchwał), które dochodzą do skutku
m. in. w drodze dyskusji. Stanowi to istotę systemu
przedstawicielskiego i demokratycznego tworzenia prawa .
(wyrok z 19.6.1992 r., U 6/92, LexPolonica nr 312422)
Z istoty reprezentacji, o której stanowi art. 2 Konstytucji wynika
w państwie demokratycznym określony tryb podejmowania
aktów prawnych (ustaw i uchwał), które dochodzą do skutku
m. in. w drodze dyskusji. Stanowi to istotę systemu
przedstawicielskiego i demokratycznego tworzenia prawa .
(wyrok z 19.6.1992 r., U 6/92, LexPolonica nr 312422)
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Zasada podziału i równowagi władz (1)
Aspekty podziału władz:
1. funkcjonalny (przedmiotowy)
2. organizacyjny (podmiotowy)
3. personalny
Aspekty podziału władz:
1. funkcjonalny (przedmiotowy)
2. organizacyjny (podmiotowy)
3. personalny
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Zasada podziału i równowagi władz (2)
Z zasady podziału władz wynika, iż władze ustawodawcza,
wykonawcza i sądownicza są rozdzielone, a nadto, iż musi
między nimi panować równowaga oraz, że muszą one
między sobą współpracować. Zasada ta nie ma znaczenia
czysto organizacyjnego. Celem zasady podziału władz
m.in. jest ochrona praw człowieka przez uniemożliwienie
nadużywania władzy przez którykolwiek ze sprawujących
ją organów.
(orzeczenie z 9.11.1993 r., K 11/93, LexPolonica nr 312447)
Z zasady podziału władz wynika, iż władze ustawodawcza,
wykonawcza i sądownicza są rozdzielone, a nadto, iż musi
między nimi panować równowaga oraz, że muszą one
między sobą współpracować. Zasada ta nie ma znaczenia
czysto organizacyjnego. Celem zasady podziału władz
m.in. jest ochrona praw człowieka przez uniemożliwienie
nadużywania władzy przez którykolwiek ze sprawujących
ją organów.
(orzeczenie z 9.11.1993 r., K 11/93, LexPolonica nr 312447)
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Zasada podziału i równowagi władz (3)
Wymóg „rozdzielenia” władz oznacza m.in., iż każdej z trzech władz powinny
przypadać kompetencje materialnie odpowiadające ich istocie, a co więcej - każda
z trzech władz powinna zachowywać pewne minimum wyłączności
kompetencyjnej stanowiącej o zachowaniu tej istoty. Tylko jednak wobec władzy
sądowniczej „rozdzielenie” oznacza zarazem „separację”, gdyż do istoty wymiaru
sprawiedliwości należy, by sprawowany on był wyłącznie przez sądy, a pozostałe
władze nie mogły ingerować w te działania czy w nich uczestniczyć. Wynika to ze
szczególnego powiązania władzy sądowniczej z ochroną praw i wolności jednostki i
znajduje potwierdzenie zarówno w szczegółowych normach Konstytucji (zwłaszcza
art. 56 ust. 1 przepisów konstytucyjnych), jak i w konwencjach międzynarodowych
(zwłaszcza art. 6 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności).
(orzeczenie z 21.11.1994 r., K 6/94, LexPolonica nr 351049)
Wymóg „rozdzielenia” władz oznacza m.in., iż każdej z trzech władz powinny
przypadać kompetencje materialnie odpowiadające ich istocie, a co więcej - każda
z trzech władz powinna zachowywać pewne minimum wyłączności
kompetencyjnej stanowiącej o zachowaniu tej istoty. Tylko jednak wobec władzy
sądowniczej „rozdzielenie” oznacza zarazem „separację”, gdyż do istoty wymiaru
sprawiedliwości należy, by sprawowany on był wyłącznie przez sądy, a pozostałe
władze nie mogły ingerować w te działania czy w nich uczestniczyć. Wynika to ze
szczególnego powiązania władzy sądowniczej z ochroną praw i wolności jednostki i
znajduje potwierdzenie zarówno w szczegółowych normach Konstytucji (zwłaszcza
art. 56 ust. 1 przepisów konstytucyjnych), jak i w konwencjach międzynarodowych
(zwłaszcza art. 6 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności).
(orzeczenie z 21.11.1994 r., K 6/94, LexPolonica nr 351049)
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Zasada podziału i równowagi władz (4)
Wymagającym rozważenia aspektem rozdziału władzy
wykonawczej od ustawodawczej jest niedopuszczalność, poza
przypadkami przewidzianymi w Konstytucji, ingerowania
jednej władzy w struktury, skład personalny i działanie drugiej.
(wyrok z 28.4.1999 r., K 3/99, LexPolonica nr 347301)
Wymagającym rozważenia aspektem rozdziału władzy
wykonawczej od ustawodawczej jest niedopuszczalność, poza
przypadkami przewidzianymi w Konstytucji, ingerowania
jednej władzy w struktury, skład personalny i działanie drugiej.
(wyrok z 28.4.1999 r., K 3/99, LexPolonica nr 347301)
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Zasada podziału i równowagi władz (5)
Artykuł 10 Konstytucji RP stanowi, że ustrój Rzeczypospolitej
oparty jest „na podziale i równowadze władzy ustawodawczej,
władzy wykonawczej i władzy sądowniczej”. Spośród tych
trzech władz, jedynie władza sądownicza powinna być
uznawana za apolityczną, bowiem zadaniem obu pozostałych
jest tworzenie oraz realizacja określonej polityki państwa.
(wyrok z 21.10.1998 r., K 24/98, LexPolonica nr 348257)
Artykuł 10 Konstytucji RP stanowi, że ustrój Rzeczypospolitej
oparty jest „na podziale i równowadze władzy ustawodawczej,
władzy wykonawczej i władzy sądowniczej”. Spośród tych
trzech władz, jedynie władza sądownicza powinna być
uznawana za apolityczną, bowiem zadaniem obu pozostałych
jest tworzenie oraz realizacja określonej polityki państwa.
(wyrok z 21.10.1998 r., K 24/98, LexPolonica nr 348257)
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Zasada podziału i równowagi władz (6)
Wyrażona przez art. 10 Konstytucji zasada podziału władzy ustawodawczej,
wykonawczej i sądowniczej dotyczy przede wszystkim zachowania
istotnych atrybutów każdej z tych władz. Takim atrybutem władzy
sądowniczej jest, w jej segmencie sądowym, kompetencja do sprawowania
wymiaru sprawiedliwości w celu realizacji przysługującego każdemu
podmiotowego prawa do sądu (art. 45 Konstytucji). Jeśli chodzi o Trybunał
Konstytucyjny - to jego rola jako części władzy sądowniczej wyraża się w
kompetencji do rozstrzygania w przedmiocie hierarchicznej zgodności
norm prawnych.
Równowaga tych trzech władz, w świetle art. 10 Konstytucji, jest zasadą
konstytucyjną.
(wyrok z 9.11.2005 r., Kp 2/05, LexPolonica nr 391194)
Wyrażona przez art. 10 Konstytucji zasada podziału władzy ustawodawczej,
wykonawczej i sądowniczej dotyczy przede wszystkim zachowania
istotnych atrybutów każdej z tych władz. Takim atrybutem władzy
sądowniczej jest, w jej segmencie sądowym, kompetencja do sprawowania
wymiaru sprawiedliwości w celu realizacji przysługującego każdemu
podmiotowego prawa do sądu (art. 45 Konstytucji). Jeśli chodzi o Trybunał
Konstytucyjny - to jego rola jako części władzy sądowniczej wyraża się w
kompetencji do rozstrzygania w przedmiocie hierarchicznej zgodności
norm prawnych.
Równowaga tych trzech władz, w świetle art. 10 Konstytucji, jest zasadą
konstytucyjną.
(wyrok z 9.11.2005 r., Kp 2/05, LexPolonica nr 391194)
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego
Opracowano na podstawie:
1. Banaszak B., Prawo konstytucyjne, Warszawa 2012
2. Deryng A., Prawo w diagramach. Prawo konstytucyjne,
Warszawa- Bielsko-Biała 2009
3. Proces prawotwórczy w świetle orzecznictwa Trybunału
Konstytucyjnego. Wypowiedzi Trybunału Konstytucyjnego
dotyczące zagadnień związanych z procesem legislacyjnym,
Warszawa 2012
4. Jackowski M., Zasada ochrony praw nabytych w polskim
prawie konstytucyjnym”, [w:] Przegląd Sejmowy 1(84)/2008
Dziękuję za uwagę!
Opracowano na podstawie:
1. Banaszak B., Prawo konstytucyjne, Warszawa 2012
2. Deryng A., Prawo w diagramach. Prawo konstytucyjne,
Warszawa- Bielsko-Biała 2009
3. Proces prawotwórczy w świetle orzecznictwa Trybunału
Konstytucyjnego. Wypowiedzi Trybunału Konstytucyjnego
dotyczące zagadnień związanych z procesem legislacyjnym,
Warszawa 2012
4. Jackowski M., Zasada ochrony praw nabytych w polskim
prawie konstytucyjnym”, [w:] Przegląd Sejmowy 1(84)/2008
Dziękuję za uwagę!
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Katedra Prawa Konstytucyjnego