PALEONTOLOGIA
MIKRO
Spis treści:
� OTWORNICE Foraminiferida ......................................................................................- 2 -
� PROMIENICE Radiolaria............................................................................................- 7 -
� BRUZDNICE Dinoflagellata ........................................................................................- 9 -
� MAA
ŻORACZKI Ostracoda.......................................................................................- 11 -
� KOKKOLITY Coccolithophorales ...............................................................................- 13 -
� AKRITARCHY Acritarcha .........................................................................................- 13 -
� CHITINOZOA ..........................................................................................................- 14 -
� SKOLEKODONTY Scolecodonta ...............................................................................- 15 -
� STRZYKWY Holothuroidea .......................................................................................- 15 -
� KONODONTY Conodontophorida..............................................................................- 16 -
OTWORNICE Foraminiferida (  rec.)
Systematyka:
> Eucaryota (posiadające jądro komórkowe)
> Protista (jednokomórkowe)
> Sarcodina (mające wypustki cytoplazmatyczne)
> Rhizopoda (korzenionóżki)
> Foraminiferida
Najliczniejszą grupą mikroskamieniałości są otwornice, zaliczane do pierwotniaków
(Protozoa). Otwornicę są to organizmy jednokomórkowe (protoplazma i jądro), o szkielecie
wewnętrznym, w znacznej większości morskie, bentoniczne i planktoniczne. Żyją w symbiozie
z małymi glonami. Skorupka może być jednokomorowa lub złożona z wielu komór. Rozmiary
otwornic wahają się w granicach od 0,2 do 1 mm, maksymalnie do kilku centymetrów. Przykładami
tzw.  dużych otwornic są rodzaje: Nummulites, Fuzulina, Alveolina. Niektóre z tych otwornic
odgrywają ważną rolę skałotwórczą. Znane są muły globigerynowe czy wapienie fuzulinowe (C-P),
numulitowe (Trz), alweolinowe i miliolinowe. Otwornice są dobrymi wskaz
nikami
biostratygraficznymi.
Budowa otwornicy
Ciało stanowi protoplazma, która jest zróżnicowana na warstwę zewnętrzną,
jasną  ektoplazmę i wewnętrzną o ciemnym zabarwieniu  endoplazmę. Ektoplazma może być
skoncentrowana wokół ujścia lub też otaczać całą skorupkę tworząc cienką warstwę. Ektoplazma
wytwarza cienkie wypustki zwane pseudopodiami  nibynóżkami i wraz z nimi bierze udział
w budowie skorupki. Endoplazma natomiast ogranicza się zawsze do już zbudowanych komór,
- 2 -
zawiera ciałka pegmatytowe, wakuole pokarmowe i jedno lub więcej jąder, które biorą udział
w procesie rozmnażania.
Pseudopodia (inaczej reticulopodia) są to cienkie protoplazmatyczne wypustki, często rozwidlone
lub połączone ze sobą. Najważniejsze funkcje pseudopodiów dotyczą pobierania pokarmu, trawienia
i wydalania, tworzenia ochronnych cyst podczas powstawania nowych komór, budowania skorupki
oraz poruszania się po dnie zbiornika lub też czasowego lub stałego przytwierdzania się do podłoża.
Budowa nowej komory  W pewnych okresach życia otwornicy, pseudopodia biorą udział
w budowie ochronnej  cysty . Pomiędzy  osłoną a ostatnią komorą gromadzi się protoplazma.
Pseudopodia cofają się do położenia przyszłej ściany komory. Powstaje cienka błonka
pseudochitynowa, na której odkładany jest materiał zlepieńcowaty bądz
rozpoczyna się proces
kalcyfikacji. Proces ten trwa aż do ostatecznego ukształtowania się nowej komory (5-12 godzin).
(Fig 2).
Rozmnażanie  W procesie rozmnażania
występuje zwykle regularna przemiana
pokoleń płciowych i bezpłciowych (dymorfizm
pokoleń). Osobniki powstałe w fazie
bezpłciowej mają większe prolokulusy
(komora embrionalna) i nazywane są dlatego
megalosferycznymi lub makrosferycznymi, w
przeciwieństwie do osobników
mikrosferycznych powstających w fazie
płciowej. U dorosłych osobników skorupki
makrosferyczne są mniejsze od
mikrosferycznych.
Odżywianie  Otwornice odżywiają się
mniejszymi od siebie organizmami a więc
okrzemkami, algami, wymoczkami, małymi
skorupiakami. Pokarm pobierany jest przez
- 3 -
pseudopodia, wciągany w obręb endoplazmy i trawiony wewnętrznie.
Szkielet
Materiał, z którego zbudowane są
skorupki otwornic początkowo jest
jednolity, dopiero póz
niej ulega
zróżnicowaniu. Skorupka najpierw
zbudowana jest z pseudochityny,
póz
niej przechodzi w glutynową,
a dopiero ostatnie stadia mają komory
zbudowane z węglanu wapnia (kalcyt).
Wyróżnia się sześć skorupek:
- pseudochitynowe (organiczne)
- aglutynowane (zlepieńcowate)
- wapienne
- porowate
- wapienne porcelanowe
- mieszane
Kształt i układ komór
Wyróżnia się skorupki
jednokomorowe i wielokomorowe.
Skorupki jednokomorowe są kształtu
sferycznego, owalnego, wrzecionowatego, rurkowatego, drzewkowatego, promienistego,
zygzakowatego, w postaci rurki prostej lub rozwidlonej, lub też zwiniętej spiralnie, w jednej lub
w kilku płaszczyznach.
U otwornic wielokomorowych obserwuje się wielokształtność skorupek, mogą one być
sferyczne, dyskowate, wrzecionowate, wydłużone. Często pierwsza komora embrionalna zwana
prolokulusem lub komorą  O , odbiega kształtem i wielkością od pozostałych.
Układy komór:
ujście
- jednokomorowe np. Lagena;
- seryjne:
komora
- jednoseryjne (proste i zakrzywione o luz
nych
lub seryjnie przylegających komorach)
np. Nodosaria;
- dwu i trójseryjne oraz modyfikacje w obrębie
tych układów np. Textularia (2), Bulimina (3);
- spiralne:
- planispiralne (o symetrii dwubocznej)
szew
np. Nonion;
- trochospiralne (ślimakowato zwinięte
- 4 -
pozbawione płaszczyzny symetrii)
np. Ammonia;
- miliolidowe (zmieniają się ujścia  na przemian
góra i dół) np. Pyrgo;
- rozwijające się (w początkowym stadium
skomplikowane, potem się upraszczają)
np. Ammobaculites;
Komory narastają: w dwuseryjnych co 180�,
trójseryjnych co 120� a w miliolidowych co 144�.
Typy ujścia:
- szczelinowate;
- wielokrotne;
- z wargą;
- na szyjce;
- z zębem;
Systematyka
Rząd Foraminiferida dzielimy na pięć podrzędów:
- Allogromiina (  rec.): skorupka pektynowa (organiczna); niewielkie znaczenie geologiczne
- Textulariina (Ł - rec.): skorupka wydłużona , dwuseryjna, swobodnie leżąca na dnie lub
przyrastająca, kulista, rurkowata w różny sposób skręcona. Ścianka
prosta z wewnętrzną wyściółką pektynową i zewnętrzną warstwą
aglutynowaną. Ujście koliste, proste, terminalne, często nie występuje.
- Fusulinina (Ł - T): duże, perforowane mikrogranularne skorupki kształtu dyskoidalnego do
wrzecionowatego, zbudowane z planispiralnie ułożonych komór. Ściany
skorupek tych otwornic cechuje budowa dwuwarstwowa z porami
ściennymi (fuzulinidowy typ wyjściowy). Skorupki zazwyczaj mają
kształt nieregularnego wrzeciona. Obok nich występują także formy
kuliste, soczewkowate i subcylindryczne. Skorupki są z reguły
planispiralne i konwolutne; znaczenie dla D3 i P
- Miliolina (C  rec.): skorupka skręcona planispiralnie lub nieregularnie, wapienna,
skrytokrystaliczna ( porcelanowa ). Ujście terminalne, proste, z małym
zębem lub siatkowate.
- Rotaliina (P  rec.): skorupka nie przytwierdzona, rzadziej przyczepiona, podzielona na komory,
z reguły trochospiralna. Ścianka (wapienna) zbudowana z
koncentrycznych warstw (lamin).
Ekologia
Otwornice mogą żyć w wodach o temperaturze od 1 do 50oC. W ciepłych i płytkich wodach
dzisiejszych mórz żyją w dużych ilościach otwornice wapienne oraz duże wapienne otwornice,
charakterystyczne dla strefy subtropikalnej i tropikalnej. Otwornice planktoniczne są bardzo
wrażliwe na gwałtowne zmiany temperatury. Giną w strefie zetknięcia się prądów zimnych
- 5 -
z ciepłymi. Otwornice występują najliczniej w wodach płytkich, w strefie szelfu kontynentalnego,
w wodach dobrze naświetlonych, obfitych w substancje odżywcze.
Wyróżniamy bentos waginy  ruchomy i sesylny  osiadły. Otwornice bentoniczne żyją tam,
gdzie panują sprzyjające warunki do tworzenia wapiennego szkieletu, a więc do głębokości 4500m,
najliczniejsze są w interwale 100-250m. Dla wód płytkich charakterystyczni są przedstawiciele
rodziny Miliolidae, a także rodzaje Nonion, Textularia, Cibicides. Otwornice planktoniczne występują
najliczniej w wodach płytkich to jest w strefie litoralnej, sublitoralnej
i najpłytszej, nerytycznej na głębokościach 25-50m.
Rozpuszczalność CaCO3 jest mniejsza w wodach ciepłych niż zimnych.
Powoduje to silniejsze wytrącanie się węglanu wapnia w niskich
szerokościach geograficznych, a tym samym sprzyja wytwarzaniu dużych
i grubych skorupek, których masowe nagromadzenia prowadzą do
powstawania wapieni, np. fuzulinowych czy numulitowych. Rozpuszczalność
CaCO3 w wodzie morskiej wzrasta wraz z głębokością, najbardziej odporne
na rozpuszczanie otwornice występują na głębokości 4500-5000m. Poziom
ten, na którym dopływ materiału węglanowego jest równy jego
rozpuszczalności nosi nazwę CCD (carbonate compensation
depth = głębokość wyrównawcza węglanów). Poziom CCD zależy również od
temperatury i nasycenia CO2.
Odczytywanie paleotemperatur na podstawie skorupek otwornic
18
Stosunek izotopów O/16O w wodzie morskiej zwiększa się wraz z temperaturą wody: lżejsze
16
cząsteczki wody (zawierające O) wyparowują szybciej. Otwornice wapienne wbudowują
w skorupki izotopy w takim stosunku, jaki jest w wodzie.
BENTONICZNE OTWORNICE PLANKTONICZNE
- 6 -
PROMIENICE Radiolaria (  rec.)
Systematyka:
> Eucaryota (posiadające jądro komórkowe)
> Protista (jednokomórkowe)
> Sarcodina (mające wypustki cytoplazmatyczne)
> Actinopoda (promienionóżki)
> Radiolaria
Promienice są to morskie pierwotniaki zaliczane do promienionóżek (Actinopoda). Występują
bardzo licznie zarówno w planktonie dzisiejszych mórz (ma wszystkich głębokościach) jak i w stanie
kopalnym.
Budowa
Promienice są to organizmy jednokomórkowe, pelagiczne (organizmy żyjące w części
wodnej), których rozmiary wahają się w granicach od 0,1 do 0,5mm. Żyją w stanie izolowanym,
czasem tworzą kolonie. Radiolarie zaopatrzone są w pseudopodia protoplazmatyczne, proste,
cienkie, siateczkowate często połączone ze sobą. Niektóre formy mają
tzw. aksopodia, tj. bardziej usztywnione pseudopodia, rozciągające się
bardzo daleko (które się świecą, gdy syntetyczne glony w nich zawarte
wyłapują pokarm, a energię przekazują radiolarii ze świata
zewnętrznego). Protoplazma promienic zróżnicowana jest na dwie
warstwy: ektoplazmę ekstrakapsularną i endoplazmę interakapsularną.
Ektoplazma zawiera wakuole (struktury komórkowe) trawienne, resztki
niestrawionego pokarmu i symbiotyczne zooksantelle. Ektoplazma
ektrakapsularna pełni głównie funkcje ruchowe, odżywcze oraz
przyjmuje bodz
ce zewnętrzne. Natomiast endoplazma intrakapsularna
związana jest z procesami gromadzenia pokarmu i rozmnażania. Bardzo
ważną cechą odróżniającą promienice od innych pierwotniaków jest obecność kapsułki centralnej.
Oddziela ona endoplazmę intrakapsularną od części zewnętrznej ekstrakapsularnej. Kapsułkę
centralną otacza błonka o naturze proteinowej (proteiny  białka).
Szkielet
Wyróżniamy dwa typy szkieletu:
- zbudowany z krzemionki w postaci opalu
- heterogeniczny powstający przy udziale obcych elementów
(pancerzyki itp.)
- 7 -
Systematyka
Promienice dzielą się na dwa nadrzędy Polycystina i Phaeodaria. Nadrząd Polycystina
obejmuje dwa rzędy:
- Spumellaria (  rec.)
Obejmuje formy o symetrii
promienistej. Szkielet (krzemionkowy) jest
najczęściej kulisty, elipsoidalny,
dyskoidalny, niekiedy złożony z kilku
osłonek zwanych sferami połączonych
radialnymi słupkami, igłami lub beleczkami.
Posiadają wypustki cytoplazmatyczne:
aksopodia (długie) i filopodia (krótkie).
Kolejne sfery mogą być także nałożone na
siebie bezpośrednio bez dodatkowych
struktur łączących. Najbardziej zewnętrzna
sfera nosi nazwę kortykalnej, wszystkie
wewnętrzne sfery określa się jako modularne. filoplazma
- Nassellaria (T  rec.)
Obejmuje formy o przestrzennej symetrii
osiowej, zbudowane z kilku segmentów.
Pierwszy, najmniejszy umieszczony na biegunie
apikalnym zwany jest cefalis, zakończony igłą
apikalną, drugi większy zwany thorax jest
kształtu trapezoidalnego, trzeci segment to
abdomen. Po nim następują w zmiennej ilości
segmenty postabdominalne.
Najprostszym typem morfologicznym
szkieletu dla rzędu Spumellaria jest forma
kulista, reprezentowana przez rodzaj
Cenosphaera. Natomiast jako morfologiczną
formę wyjściową wszystkich przedstawicieli
rzędu Nassellaria przyjmuje się igłę
tetraksoniczną, w której jeden z czterech promieni, tzw. igła apikalna jest skierowana ku górze
a trzy pozostałe skośnie ku dołowi.
Promienice są to organizmy morskie, pelagiczne, zamieszkujące morza i oceany wszystkich
stref klimatycznych. Tworzą one odmiany fenotypowe, tzn. takie które odzwierciedlają wpływ
środowiska na budowę szkieletu, zasiedlają wszystkie warstwy wody na powierzchni aż do dużych
głębokości (5000m). Znane jest bierne, pionowe przemieszczanie się
radiolarii w ciągu doby: w dzień, od powierzchni morza wgłąb na
200-3500m, w nocy następuje powrót w kierunku powierzchni. Cykl
pionowej migracji ma ścisły związek z zooksantellami (jednokomórkowe,
fotosyntetyzujące glony np. bruzdnice endosymbiotyczne), które żyją
w symbiozie z promienicami. Proces asymilacji jak i przemiana materii
u zooksantelli są związane ze światłem dziennym. Liczne wakuole
z kwasem węglowym znajdujące się w protoplazmie ekstrakapsularnej
- 8 -
radiolarii, są pochłaniane w ciągu dnia przez zooksantelle. Promienice stają się wtedy cięższe
i opadają na dno. Podczas nocy proces asymilacji zostaje zahamowany.
Swobodnemu unoszeniu się radiolarii w wodzie sprzyja budowa ich szkieletu, ozdobionego
kolcami lub naroślami zwiększającymi powierzchnię, a także obecność siateczkowatych
pseudopodiów i silny rozwój warstwy żelatynowej wypełniającej wakuole oraz obecność kropelek
oliwy w endoplazmie.
Odżywianie - Pożywienie radiolarii stanowią inne drobne organizmy:
wiciowce, okrzemki i orzęski.
Rozmnażanie - Radiolarie rozmnażają się drogą bezpłciową przez podział
oraz drogą płciową za pomocą wiciowatych spor.
Znaczenie radiolarii - Radiolarie mają znaczenie skałotwórcze, wchodzą
w skład tzw. radiolarytów. Ponadto znane są jako dodatkowe elementy
występujące w kredzie piszącej, w wapieniach, marglach globigerynowych,
iłach, skałach krzemionkowych, czertach i rogowcach. Mają duże znaczenie
stratygraficzne szczególnie dla środowisk bezwapiennych (pewne grupy
wykorzystywane są do rozdzielania warstw w górach Świętokrzyskich). Inny przykładem skały
zbudowanej z krzemionki jest spongiolit (igły gąbek spojone SiO2).
BRUZDNICE Dinoflagellata (T  rec.)
Systematyka:
> Eucaryota (posiadające jądro komórkowe)
> Protista (jednokomórkowe)
> Dinoflagellata
Budowa
Bruzdnice są to organizmy jednokomórkowe (glony), planktoniczne, morskie i słodkowodne,
posiadające dwie wici (organella ruchu). Duża część organizmów należących do klasy Dinoflagellata
to endosymbionty (organizmy, których środowiskiem życia są inne) np. koralowców, małż i meduz.
Bruzdnice endosymbiotyczne pozbawione są płytek
celulozowych i wici. Takie bruzdnice zwane są
zooksantellami. Podstawową formę bruzdnic stanowi
komórka otoczona miękką pellikulą, która czasami
pokryta jest szkieletem, tzw. teką. Teka u większości
form jest organiczna, zbudowana z substancji
celulozowej, która w stanie kopalnym ulega znacznym
zmianom. Znane są także bruzdnice o tekach
wapiennych i krzemionkowych. Teka podzielona jest
szwami na pola, zwane płytkami, jest to tzw.
- 9 -
tabulacja. Podzielenie szwami (na pola) cysty określa się jako paratabulacja. Bruzda równikowa
dzieli tekę na dwie części: epitekę i hypotekę. Na epitece wyróżnia się płytki apikalne oraz
preekwatorialne, na hypotece  płytki postekwatorialne oraz anatapikalną. Bruzda równikowa
również podzielona jest przez szwy na płytki. Obecność bruzdy podłużnej umożliwia wyróżnienie
strony brzusznej i grzbietowej.
Ekologia
Wśród bruzdnic obserwuje się
pionowe migracje dobowe,
które czasami sięgają do
200m wgłąb zbiornika.
Najliczniej występują na
głębokości 20-100m. Od
czasu do czasu przechodzą
eksplozje populacyjną, które
są przyczyną czerwonych
przypływów (zakwitów).
Podczas nich bruzdnice
produkują toksyny, będące
przyczyną masowego
wymierania ryb.
Rozmnażanie  Występują pokolenia ruchliwe (płciowe) i otorbione
(bezpłciowe). W stanie kopalnym zachowują się jedynie cysty.
U dzisiejszych bruzdnic cysty występują tylko u nielicznych form jako
zimowe stadia przetrwalnikowe. Ściana tych cyst, zwana fragmą, zawiera
celulozę (błonnik) i jest bardzo odporna chemicznie. Składa się ona z dwóch
warstw: zewnętrznej (peryfragma) i wewnętrznej (endofragma).
Powierzchnia cyst może być gładka lub ornamentowana.
W którymś momencie pojawia się osobnik, u którego budowana jest
cysta (koniec lata), opada na dno, pod koniec
zimy cysta jest porzucana a następnie tworzą się
osobniki z cystami (mejoza i mitoza). Osobnik
wydostaje się z cysty poprzez otwór, utworzony
przez odpadnięcie elementu tej cysty.
(Rys. obok)
- 10 -
MAA
ŻORACZKI Ostracoda (  rec.)
Systematyka:
> Arthopoda (stawonogi)
> Crustacea (skorupiaki)
> Ostracoda
Małżoraczki są to drobne organizmy zaliczane do skorupiaków (Crustacea) w obrębie
stawonogów (Arthopoda). Wymiary małżoraczków są w granicach 0,15mm  5mm, maksymalnie do
3cm.
Budowa
Ciało małżoraczka wraz z odnóżkami chronione jest przez dwuskorupowy pancerz,
wydzielany przez fałd kutykularny wyrastający z części głowowej. Segmentacja ciała jest słabo
zaznaczona, zatem głowa i korpus są słabo odgraniczone. W części głowowej widoczne jest oko
oraz cztery pary odnóży: czułki, żuwaczki
i szczęki. Małżoraczki mają wykształcony układ
pokarmowy, nerwowy, wydalniczy, rozrodczy
i zredukowany układ krwionośny. Oddychają
całą powierzchnią ciała. U niektórych
małżoraczków występuje wyraz
ny dymorfizm
płciowy, który wyraża się zróżnicowaniem
kształtu i rozmiarów pancerza, a niekiedy
także występowaniem komór lęgowych
w skorupkach samic. Osobniki takie zwane są
beyrichimorfami. Osobniki męskie lub
młodociane u dymorficznych małżoraczków
nazywane są tektomorfami.
Rozwój i rozmnażanie
Małżoraczki przechodzą rozwój złożony z kilku stadiów larwalnych. Z jaj składanych na
zewnątrz organizmu rozwija się larwa nauplius potem następują kolejne stadia rozwojowe, aż do
postaci dorosłego osobnika. Dorosłe małżoraczki rosną skokowo, po zrzuceniu pancerza, czyli
linieniu. Nowy pancerz dostosowuje się wielkością do powiększonego ciała.
Szkielet
Szkielet zbudowany jest z chityny nasączonej węglanem wapnia. Skorupka składa się
z dwóch warstw: blaszki zewnętrznej i wewnętrznej. Blaszka zewnętrzna z reguły wapnieje na całej
powierzchni, natomiast wewnętrzna wapnieje tylko w części brzeżnej, w różnym stopniu u różnych
grup. W zależności od stopnia zwapnienia blaszki wewnętrznej wyróżnia się skorupki mono-
- 11 -
i bilamellarne. W przypadku skorupki
bilamellarnej powstaje tzw. duplikatura
(zwapniała), której często towarzyszy
vestibulum (przedsionek z subs.
organicznej) tj. przestrzeń między
blaszkami.
W centralnej części skorupki, po jej
wewnętrznej stronie występują ślady
przyczepu mięśni zwierających,
żuwaczkowych i czułkowych. Wzdłuż
brzegu grzbietowego skorupek występuje
zawias, który jest elementem łączącym
skorupki. Zawias złożony jest z dołków
i ząbków, lub listewek i rowków o różnym
stopniu wykształcenia.
Wyróżniamy następujące rodzaje (główne) zawiasów:
- adontowy  jednoczęściowy, podłużne zagłębienie na jednej i listewki na drugiej skorupce; (A)
- merodontowy  składa się z ząbków terminalnych, tj. położonych w skrajnych częściach zawiasu
i bruzdy środkowej na jednej i odpowiadającym im dołkom i listewce na drugiej skorupce; (B)
- amfidontowy  bardziej skomplikowany od merodontowego (różne okolice terminalne); (C)
Skorupki małżoraczków są gładkie lub ornamentowane. Ornamentacja może być wyrażona
w postaci guzków, żeberek, mniej lub bardziej regularnych zagłębień, kolców. Ponadto w skorupce
wyróżnia się kanaliki porowe, prostopadłe do powierzchni i kanaliki margielne (brzeżne), równoległe
do powierzchni skorupki.
Ekologia
Małżoraczki występują w morzach wszystkich
stref klimatycznych i na wszystkich głębokościach,
są pospolite w wodach o różnym zasoleniu. Znane
są również małżoraczki lądowe żyjące w poszyciu
lasów tropikalnych (np. Mesocypris terrestris).
Większość prowadzi bentoniczny tryb życia
(padlinożerne), ale znane są też formy nektoniczne
i planktoniczne (entomozoidy).
Małżoraczki żywią się okrzemkami
(jednokomórkowe glony), drobnymi zwierzętami
i detrytusem organicznym (martwa materia
organiczna).
- 12 -
Znaczenie stratygraficzne
Małżoraczki stanowią ważna grupę w geologii stratygraficznej, gdyż ich znaczna liczebność
w stanie kopalnym oraz względnie krótkie okresy występowania poszczególnych gatunków
pozwalają wykorzystać je jako formy przewodnie. Grupa ta jest ważna też dla interpretacji
paleośrodowiskowych. Niektóre rodzaje mają znaczenie skałotwórcze, znane są paleozoiczne
wapienie beyrichiowe i leperditiowe.
KOKKOLITY Coccolithophorales (J  rec.)
Do nanoplanktonu wapiennego zaliczane są m.in.
Coccolithophorida. Są to mikroskopijnej wielkości, w większości morskie
organizmy jednokomórkowe. Zaliczamy je do wiciowców (Flagellata).
Budowa
Ciałko tych organizmów zwane kokkosferą ma kształt kulisty,
jajowaty i opatrzone jest dwiema wiciami. Otoczone jest ono
przezroczystą błonką, pokrytą wapiennymi elementami szkieletowymi
zwanymi kokkolitami. Wewnątrz organizmu znajduje się jądro,
chromatofory i kropelki lipidów. Kokkolity mogą być ułożone luz
no lub
ściśle, tworząc pancerz mniej lub bardziej zwięzły. Po śmierci organizmu
płytki oddzielają się i opadają na dno morza. W przeszłości tworzyły się
w ten sposób pokłady kredy piszącej. Dzięki znacznemu zróżnicowaniu morfologicznemu
w przeszłości, kokolity mają duże znaczenie biostratygraficzne. Od jury po dziś dzień są ważnymi
elementami skałotwórczymi.
AKRITARCHY Acritarcha (p - Trz)
Akritarchy należą do grupy  incertae sedis  o niepewnej
pozycji systematycznej. Występują we wszystkich typach
morskich osadów, a więc w marglach, wapieniach, piaskowcach,
fosforytach, krzemieniach i chalcedonitach. Należą do grupy
 incertae sedes (o niepewnej pozycji).
Budowa
Akritarchy są to błonki od kilku do kilkudziesięciu mikronów, bardzo zróżnicowane
morfologicznie. Zaopatrzone są w kilka lub kilkadziesiąt wyrostków prostych lub rozwidlonych na
wierzchołkach. U akritarchów występuje czasami okrągły otwór tzw. pylom, który może być
przykryty wieczkiem (operculum). Pod względem kształtu akritarchy przypominają jaja, cysty i płytki
różnych grup systematycznych. Większość wchodziła w skład planktonu morskiego. Grupa ta jako
całość odznaczała się dużą tolerancją termiczną. Mogą być cennym wskaz
nikiem, mówiącym
o przeszłości geologicznej terenu, ponieważ pod wpływem zwiększonego nacisku mas skalnych oraz
wysokiej temperatury mikroskamieliny ciemnieją.
- 13 -
CHITINOZOA (Ł - P)
Chitinozoa są to mikroorganizmy o szkielecikach kształtu
pręcikowego, buteleczkowatego, maczugowatego o rozmiarach
rzędu 50-1000�m. Formy te występują w stanie izolowanym lub też
tworzą łańcuchowe połączenia. Wywodzą się od graptolitów
(półstrunowce).
Budowa
Chitinozoa zbudowane są z pseudochityny (zmieniona
tektyna) z mieszanką białek i węglowodanów. Szkieleciki tych
organizmów wykazują symetrię osiową. Wyróżnia się biegun
oralny (dystalny), część środkową, czyli komorę i biegun
aboralny (proksymalny). Biegun oralny jest otwarty, składa się
z szyjki i wargi, niekiedy zaopatrzony jest w kołnierz. Otwór na
biegunie, tzw. apertura, często przykryta jest wieczkiem
(operculum), które kończy się wypustką, tzw. kopulą.
U niektórych grup kopula
rozwija się w oddzielny
organ, tzw. prosom, skierowany do wnętrza komory. Biegun
aboralny jest zamknięty, często zaopatrzony w kielichowatą
lub buteleczkowatą wypustkę, tzw. mukro lub perforacją.
Ścianka Chitinozoa, złożona jest z czarnej,
nieprzezroczystej ściany komory właściwej i cienkiej,
przezroczystej warstwy zwanej tagmentem. Warstwa
zewnętrzna jest ornamentowana. Ornamentacja jest
wyrażona w postaci kolców, żeber, prostych i rozwidlonych
wyrostków lub kryz. Rzez
ba ta może mieć znaczenie
funkcjonalne. Kryzy być może zwiększały stabilność unoszenia
w wodzie, a kolce ułatwiały przymocowywanie do dna lub
pływających przedmiotów. Substancja budująca ściankę
stanowi tektyna.
Ekologia
Chitinozoa żyły w środowisku o małej
zawartości tlenu, gdzie panowały warunki
sprzyjające tworzeniu się glaukonitu. Nigdy nie
występują w wapieniach koralowcowych,
natomiast liczne są w łupkach i osadach
żelazistych.
Znaczenie  Grupa ta jest bardzo przydatna do celów biostratygraficznych i korelacji w osadach
starszego paleozoiku.
- 14 -
SKOLEKODONTY Scolecodonta (  rec.)
W gardzieli dzisiejszych wieloszczetów znajdują się chitynowe aparaty żujące złożone z kilku
par poząbkowanych szczęk zwanych maksyllami, umieszczonych po stronie grzbietowej i jednej
pary mandibul po stronie brzusznej. Wymiary tych elementów są rzędu 0,1-5 mm. Poszczególne
szczęki aparatu maksillarnego połączone są ze sobą cienką błonką
kutikuli, wyściełającą przedni odcinek przewodu pokarmowego
wieloszczetów. Gdy zwierzę umiera, zazwyczaj błonka ta ulega
zniszczeniu i aparat rozpada się na poszczególne elementy. Dlatego też
w stanie kopalnym znajdowane są zazwyczaj izolowane części
aparatów zwane skolekodontami.
U form paleozoicznych, elementy szczękowe tworzyły się jako
zgrubienia kutikuli gardzieli, przyjmując postać chitynowych płytek.
Na płytkach tych pojawiały się fałdy i zgrubienia przekształcające się
w szeregi ząbków. Dalsza ewolucja szczęk polegała na przekształcaniu
ich w stożki i cęgi.
STRZYKWY Holothuroidea (Ł - rec.)
Gromada Holothuroidea, popularnie zwane ogórkami
morskimi należy do typu Echinodermata (szkarłupnie). Strzykwy
są mułożercami. W razie zagrożenia potrafią wystrzykiwać przez
odbyt swoje wnętrzności , które potem regenerują.
Budowa
Strzykwy mają kształt wydłużony, a na powierzchni ciała wyróżnia się pięć podłużnych pasów
ambulakralnych. Otwór gębowy położony w przednim odcinku ciała otoczony jest wieńcem czułków.
W stanie kopalnym całe organizmy mają bardzo niewielkie szanse zachowania.
Szkielet
Wewnętrzny szkielet holoturii zbudowany jest z węglanu wapnia
(kalcyt) i obejmuje elementy: koronę okołoprzełykową, płytkę analną
w postaci zębów, wewnętrzny madreporyt oraz liczne skleryty
(mikroskamieniałości zbudowane z kalcytu). Skleryty usztywniają ciało
i odgrywają rolę ochronną. Stwierdzono, że w jednym osobniku może
występować kilka typów morfologicznych sklerytów, w ilości od kilku do
nawet kilkudziesięciu tysięcy egzemplarzy. Skleryty mają zróżnicowaną
postać.
Ekologia
Holoturie żyją zarówno w wodach głębokich jak i płytkich, w różnych strefach
klimatycznych od arktycznej do tropikalnej. Większość gatunków prowadzi
bentoniczny tryb życia, pełzając po dnie morskim lub zagrzebując się w nim. Szczątki
holoturii mają głównie znaczenie przy rekonstrukcji paleośrodowiska, ich obecność
w osadzie wskazuje na środowisko morskie o pełnym zasoleniu. Ze sklerytów
zbudowane są także Pedicellarie u jeżowców służące do czyszczenia  ciała . (Rys. obok)
- 15 -
KONODONTY Conodontophorida (  T)
Konodonty zbudowane są z dehlitu i frankolitu,
odmian fosforanu wapna. Rozmiary tych form wahają się
od 200�m do 3mm.
Budowa
Znaczna większość konodontów ma lamellarną
(sfaudowaną) budowę wewnętrzną. Wzrost odbywał się
przez dobudowywanie nowych warstewek w sposób
koncentryczny, wokół wgłębienia zwanego jamą bazalną.
Konodonty właściwe (Eukonodonty) są bardzo
zróżnicowane pod względem morfologicznym.
Wyróżnia się typy:
- stożkowe (prymitywne, w postaci pojedynczego zęba);
- ostrzowe (wydłużone, bocznie ścieśnione, utworzone przez rząd ząbków);
- beleczkowe (na wąskiej listewce występuje wiele ząbków różnych rozmiarów);
- platformowe (na szerokiej powierzchni występuje rząd ząbków lub guzków zwany kariną);
Elementy konodontowe wchodzą w skład aparatów
konodontowych. Niekiedy znajduje się aparaty złożone
z 14-22 par elementów.
Interpretacja  Obecnie istnieje kilka hipotez co do funkcji
konodontów. Aparat mógł służyć do: chwytania pokarmu,
filtracji lub wspierania ciała zwierzęcia konodontonośnego.
Znaczenie  Konodonty są ważnym wskaz
nikiem
stratygraficznym. Od najwyższego kambru do końca trasu są
najlepszymi skamieniałościami przewodnimi w facjach
pelagicznych. Konodonty mają również duże znaczenie
w poszukiwaniu ropy naftowej (CAI  jeżeli ciemny: brak
ropy, jeżeli jasny: możliwe występowanie).
Otolity są to wapienne (aragonitowe) konkrecje mieszczące się w narządach równoważno 
słuchowych (błędnikach skórzastych) ryb kostnoszkieletowych. W związku z występowaniem u ryb
błędnika lewego i prawego, istnieją odpowiednio otolity lewe i prawe, u większości ryb wzajemnie
do siebie symetryczne. W każdym błędniku odkładane są trzy otolity różniące się wielkością,
kształtem i noszące odrębne nazwy.
Skrypt napisał Marcin Grzelczyk (Grzelu) w oparciu o notatki/slajdy z wykładów, notatki Pauliny Szlasy oraz skrypt z Mikropaleontologii (dostępny w
bibliotece wydziałowej ale zawierający nieaktualne wiadomości).
- 16 -