1
Historia Polityczna Polski cz. 1 (INP)
WIELKA HISTORIA POLSKI
TOM 9
POLSKA W CZASACH NIEPODLEGA
OŚCI I DRUGIEJ WOJNY SWIATOWEJ
(1918 - 1945)
I.BUDOWANIE PODSTAW NIEPODLEGA
EGO PAOSTWA POLSKIEGO
(1918 - 1926)
FORMOWANIE CENTRALNEGO OŚRODKA WA
ADZY
Str.9-17.
Pod koniec I wojny światowej dominowały różnego rodzaju komisje,komitety i zarządy o
lokalnym charakterze.Najwcześniej powastała RADA REGENCYJNA,utworzona 12.IX.1917r.jako
władza zwierzchnia dla Królestwa Polskiego.7.X.1918 opublikowano manifest do narodu
polskiego,w którym regenci przekreślali swe dotychczasowe stanowisko
aktywistyczne.Akceptowali 14 punktów Wilsona,a za swoje podstawowe cele uznawali:
-- odbudowę paostwa obejmującego wszystkie ziemie polskie,
--utworzenie rządu opartego na szerokiej koalicji stonnictw politycznych
--oraz szybkie zwołanie sejmu na podstawie demokratycznej ordynacji wyborczej.
Kolejnym aktem (12.X.)Rada przejęła władzę zwierzchnią nad Polnische Wermacht.
Rada powołała 23.X.endecki gabinet Józefa Świeżyoskiego,reprezentujący ugrupowania
skupione w Międzypartyjnym Kole Politycznym.
3.XI.rząd ogłosił odezwę do spłeczeostwa ,w której informował,że "podjął inicjatywę
natychmiastowego utworzenia Rządu Narodowego.Rząd ten miał objąd władzę niepodzielną do
czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego.Zakooczyło się to udzieleniem Józefowi Świeżyoskiemu
dymisji,do kooca okupacji administracją w Królestwie kierował tzw.rząd urzędniczy Władysława
Wróblewskiego.
Już 19.X.powstała pod przewodnictwem księdza Józefa Londzina Rada Narodowa Księstwa
Cieszyoskiego.
28.X.1918 powołano do życia Polską Komisję Likwidacyjną (PKL),jako najwyższej władzy
dla całego zaboru austriackiego.W skład tymczasowego prezydium PKL weszli:Wincenty
Witos,Ignacy Daszyoski,Tadeusz Tertil.31.X.PKL przejęła pełnię władzy w Krakowie.w
następnych dniach panowanie austiackie zakooczyło się w całej Małopolsce
Zachodniej.4.XI.Komisja ukonstytuowała się w pełnym składzie.Weszli do niej
ludowcy,socjaliści,konserwatyści,demokraci bezprzymiotnikowi,narodowi demokraci oraz
ks.Józef Londzin.Została ona podzielona na departamenty odpowiadające ministerstwom.Jej
wpływy sięgały do linii Sanu,gdyż na wsch.dominowała ludnośd ukraioska.Z tego względu w
Przemyślu utworzono mającą godzid sprzeczne dążenia Komisję Rządzącą.
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
2
Ośrodkiem formowania władzy polskiej stał się także Lwów.25.XI.1918 utworzono
Tymczasowy Komitet Rządzący,podzielony na 12 referatów odpowiadających
ministestwom.Główną rolę odgrywali m.in.Ernest Adam,Edward Dubanowicz,Artur Hausner i
Władysław Stesłowicz.
W obliczu klęski NIemiec ujawnił się w Poznaniu (9.XI.1918.) Centralny Komitet
Obywatelski.Kilka dni pózniej (14.XI) powstał Komisariat Naczelnej Rady Ludowej
(NRL),złożony z Wojciecha Korfantego,ks.St.Adamskiego i Adama Poszwioskiego.
Z inicjatywy Komisariatu powołano Naczelną Rade Ludową z Bolesławem Krysiewiczem na
czele.Politycy wielkopolscy za swą reprezentację na zew.uznawali Komitet Narodowy Polski
(KNP) w Paryżu,przy którym delegatem został Władysław Grabski.
NRL opowiadała się za pokojowym przejęciem władzy z rąk
niemieckich.27.XII.1918r.wybuchło w Wielkopolsce powstanie,a NRL przejęła władzę na
wyzwolonych terenach i sprawowała ją do kooca VIII.1919r.
Dążenia do utworzenia ośrodka władzy pojawiały się także poza granicami ziem
polskich.Najistotniejszym wydarzeniem tego rodzaju było powstanie (15.VIII.1917) w
Lozannie.Do jego głównych działaczy należeli:Roman Dmowski,Erazm Piltz,Maurycy Zamoyski i
Ignacy Paderewski.
Własne ośrodki usiłowały budowad także niektóre odłamy ruchu robotniczego.Efektem
tych poczynao były Rady Delegatów Robotniczych (RDR).
Na początku XI.1918 odbyło się w Warszawie zebranie działaczy socjalistycznych,ludowych i
i grup inteligencji,na ktorym podjęto decyzję o utworzeniu centralnego ośrodka władzy .Na jego
siedzibę wytypowano Lublin.W rzeczywistości ośrodek lubelski był zbyt słaby ,aby
wyegzekwowad swe zapowiedzi,podobnie jak i Rada Regencyjna nie miała wystarczających
sił,aby usunąd konkurenta. W rezultacie rząd istniał,ale jego wpływy nie wykraczały zbyt daleko
poza granice administracyjne Lublina.
Stan taki trwał do powrotu J.Piłsudskiego,który opuścił więzienie magdeburskie i
10.XI.przybył do Warszawy.Już następnego dnia Rada Regencyjna ofiarowała mu naczelne
dowództwo wojsk polskich i 14.XI.rozwiązała się.
14.XI.rozpoczęły się narady polityków ze wszystkich zaborów,mające na celu utworzenie
rządu ogólnopolskiego.18.XI.utworzono taki rząd,na jego czele stanął Jędzrzej
Moraczewski.Wrogie stanowisko wobec gabinetu Moraczewskiego potęgowały jego
nieprzemyślane decyzje,np.mające podkreślid republikaoski charakter paostwa usunięcie korony
z głowy orła w godle paostwa.16.I.1919r.podał się do dymisji. Sprawy wew.powierzono
St.Wojciechowskiemu.Ministerstwo Skarbu objął Józef Englich.
KSZTAA
TOWANIE GRANIC II RZECZYPOSPOLITYEJ
Str.17-38.
Bezpośrednią przyczyną walk na terenie Wielkopolski stał się przyjazd Ignacego
Paderewskeigo (26.XII.1918).Wywołało to kontrakcję licznej społeczności nimieckiej,co w
rezultacie doprowadziło do wybuchu w mieście stard zbrojnych,które następnie objęły teren
całej Wielkopolski.Dzięki interwencji wielkich mocarstw powstanie wielkopolskie zakooczyło się
sukcesem.Do satbilizacji było jednak daleko.
Konferencja pokojowa w Paryżu rozpoczęła się 18.I.1919r.Interesy Polski reprezentowali
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
3
R.Dmowski i I.Paderewski.29.I.1919r.
delegacja polska przedstawiła Radzie Najwyższej,w której zasiadali:USA,W.B.,Francja,Włochy
i Japonia swoje postulaty.W celu ich rozpatrzenia powołano specjalną komisję.
Komisja Cambona rozpatrzyła te postulaty i 12.III.1919r.podjęła decyzję redukującą
częściowo polskie żądania.Zdecydowała się przekazad Polsce Górny Śląsk,Wielkopolskę i
Pomorze Gdaoskie,zdecydowano również,że Gdaosk zostanie tzw.Wolnym Miastem,pod
zwierzchnictwem mającej powstad Ligi Narodów.
28.VI.1919r.podpisywano traktat wersalski ,przyznawano w nim Polsce już odzyskaną
Wielkopolskę i Pomorze Gdaoskie bez Gdaoska.Traktat podpisali Dmowski i Paderewski.Polsce
narzucono dodatkowo "mały traktat wersalski",zwany również traktatem mniejszościowym.Na
jego mocy rząd polski został zobligowany do :
--zapewnienia, pod kontrolą międzynarodową,pełnego równouprawnienia wszystkich
obywateli bez względu na wyznanie i narodowośd ,
--zagwarantowania mniejszościom prawa do swobodnego używania rodzimego języka,
--zakładania i prowadzenia szkół oraz instytucji kulturalnych.
Dodatkowymi przepisami określano uprawnienia ludności żydowskiej,m.in.zobowiązanie
władz polskich do uwzględnienia świętowania przez nią soboty.
Po wejściu z życie traktatu wersalskiego (10.I.1920) Polska objęła w posiadanie Pomorze.
Przy podziale terytoriów plebiscytowych (27.VIII.1920) Polsce przypadło jedynie 5 wsi na
Powiślu i 3 na Mazurach. W granicach paostwa polskiego znalazło się także koryto Wisły.
Napięcie w stosunkach polsko-niemieckich,narastające na Śląsku do kooca
1918r.doprowadziło do wybuchu pierwszego powstania śląskiego (od 17 do 24 VIII.
1919).Przyczyniło się to do wycofania ze Śląska wojsk niemieckich.W II 1920r.podjął także
działalnośd polski Komisariat Plebiscytowy z siedzibą w Bytomiu,kierowany przez
W.Korfantego.Wzrost napięcia doprowadził do wybuchu drugiego powstania śląskiego (od 19
do 25 VIII. 1920).Zostało ono militarnie przegrane, ale zakooczyło sie sukcesem politycznym,
gdyż Komisja Międzyaliancka zlikwidowała policję niemiecką, a zamiast niej uwtorzyła Policję
Plebiscytową (Apo).
Od 2/3 V do 5 VII 1920 nastąpił kolejny zryw powstaoczy,na jego czele stanął W.Korfanty.
20.X.1921r.decyzją przedstawicieli mocarstw zasiadających w tzw.Radzie Ambasadorów
dokonano ostatecznie podziału Śląska.Polsce przyznano teren wyjątkowo wartościowy pod
względem ekonomicznym,gdyż znajdowała się na nim większośd górnośląskich kopalo węgla
kamiennego,cynku i ołowiu,stalowni i wielkich pieców.Centralne uroczystości przyłączenia
uzyskanych terenów odbyły się 16.VII 1922r.w Katowicach.
Kwestie związane z podziałem terytorium plebiscytowego regulowała obszerna polsko-
niemiecka konwencja,podpisana 15.V.1922r.w Genewie,zwana konwencją górnośląską.
Zupełnie inaczej wyglądała sprawa granicy wschodniej.1.XI.1918r.po przejęciu władzy przez
PKL w Krakowie i Małopolsce Zachodniej,Ukraiocy opanowali prawie całą Galicję.Dopiero od
wiosny 1919r.dzięki zaangażowaniu na froncie ukraioskim tzw.Armii Hallera.Formalne
zawieszenie broni zostało zawarte 1.IX.1919r. 21.XI.1919r.Rada Najwyższa postanowiła
przekazad Polsce sprawowanie władzy zwierzchniej w Galicji Wschodniej,ale tylko na 25 lat i pod
kontrolą Ligi Narodów.Dopiero w III.1923r.Galicja Wschodnia została uznana na arenie
międzynarodowej za integralną częśd paostwa polskiego.
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
4
14.II.1919r.pod Berezą Kartuską na Polesiu zaczęła się nie wypowiedziana wojna polsko-
radziecka.W ciągu 1919r.większe sukcesy militarne odnosili Polacy,zajmując Piosk (7.III.),Wilno
(19.IV.) i Miosk (8.VIII).Ofensywa wojsk polskich została powstrzymana jesienią tegoż roku.W VII
1920r.lord George N.Curzon,msz.W.B.uznał Bug za linię określającą ówczesny zasięg polskich
wpływów narodowościowych.
Na przełomie 1919 i 1920r.Moskwa wystąpiła z licznymi notami,w których proponowała
nawiązanie rokowao pokojowych.27.III.1920r.Polska wyraziła zgodę na rozpoczęcie
rokowao.Równolegle z nie przynoszącą rezultatów wymianą not Polska rozpoczęła pertraktacje
z przedstawicielami rządu Ukraioskiej Republiki Ludowej.Ich efektem było podpisanie dwóch
konwencji - politycznej 21.IV. i wojskowej 24.IV.Na mocy porozumienia Ukraiocy godzili się na
pozostawienie w granicach Polski Galicji Wsch. i Wołynia.
Zgodnie z przyjętymi ustaleniami 25.IV.ruszyła polska ofensywa wspierana przez dywizje
ukraioskie.Po dwóch tygodniach oddziały polskie dotarły do Kijowa.
1.VII.utworzono Radę Obrony Paostwa (ROP),kierowaną przez
J.Piłsudskiego.24.VII.powołano Rząd Obrony Narodowej,na czele stanął Wincenty Witos,a
wicepremierem został Ignacy Daszyoski.Piłsudski ogłosił w imieniu ROP odezwę wzywającą
wszystkich mężczyzn zdolnych do noszenia broni,aby wstępowali w szeregi wojska.
W początkach VIII atakujące od północy wojska bolszewickie przekroczyły Bug.Do akcji
włączyły się 5.Armia gen.Wł.Sikorskiego.
Bolszewicy ponieśli klęskę pod ciosami polskich dywizji manewrowych ,które
16.VIII.uderzyły znad Wieprza na flankę i tyły wojsk rosyjskich.
Bezpośrednie rokowania zostały podjęte w połowie VIII 1920r.w Miosku.Zakooczenie
wojny nastąpiło 18.III.1921r.w momencie podpisania traktatu w Rydze.Pokój ryski ustalał
między Polską a Rosją Radziecką granicę biegnącą od Dzwiny na północy,przez Białoruś,bagna
Polesia ,do Zbrucza i Dniestru.Obie strony zobowiązywały się do nieingerowania w swoje sprawy
wew. i niepopierania działalności przeciwko nim wymierzonej.
W wyniku wojny nie powstało niepodległe paostwo ukraioskie .Polska musiała uznad
istnienie podporządkowanych Moskwie republik - białoruskiej i ukraioskiej.
23.I.1919r.Czesi rozpoczęli działania wojenne.Pod naciskiem wielkich mocarstw
wstrzymano walki i zawarto rozejm 3.II.1919r.
Bardziej skomplikowany był problem litewski.W IV.1919r.oddziały armii polskiej zjęły
Wileoszczyznę.Zajętej w ten sposób Wileoszczyzny nie można było wcielid bezpośrednio do
paostwa polskiego,toteż na opanowanych terenach utworzono 12.X. nowe paostwo - Litwę
Środkową.
Za oficjalną datę zakooczenia walki o granice uważa się 15.III.1923r.,tego dnia bowiem
Konferencja Ambasadorów uznała wschodnią granicę Polski,obejmującą także Wileoszczyznę i
Galicję Wschodnią.
TERYTORIUM,GRANICE I SPOA
ECZEOSTWO
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
5
Str.38-51
Terytorium Polski wynosiło 389,7 tys km.kw.Najdłuższa była granica z Niemcami
(1912km),którzy nie chcieli jej zaakceptowad,co było wyrazem organizowania co jakiś czas akcji
rozpalania ognisk wzdłuż granicy.Te pokazy "płonącej granicy"zakooczyły się w latach 30.Drugą
co do długości (1412km)była granica z ZSRR.Następna to granica z Czechosłowacją (984km),z
Litwą (507km),z Rumunią (349km) oraz z A
otwą (109km),granica morska wynosiła 70,a łącznie z
linią Półwyspu Helskiego 140km.
Terytorium paostwa,zorganizowanego w momencie odzyskania niepodległości podzielono
w latach 1919-1922 na 16 województw,składających się z powiatów.Odzieloną jednostką była
Warszawa.
Według niezbyt dokładnych danych spisowych z 1921r.Polska miała 27,2mln
mieszkaoców,w 1931r.zarejestrowano 32,1mln mieszkaoców,a tuż przed wybuchem wojny
ponad 35mln.
Jedną z pierwszych decyzji władz polskich było wprowadzenie 7.II.1919r.,dekretem
Naczelnika Paostwa,powszechnego obowiązku szkolnego w zakresie szkoły powszechnej dla
dzieci w wieku od 7do14 roku życia.
Na początku dwudziestolecia,poza istniejącymi uczelniami - Uniwersytetem
Jagielooskim,Uniwersytetem Jana Kazimierza we Lwowie i Politechniką Lwowską uruchomiono
15.XI.1915r.Uniwesytet Warszawski i Politechnikę Warszawską.Ważnym wydarzeniem było
rozpoczęcie w Krakowie działalności przez Akademię Górniczą(20.X.1919).
Polska była krajem rolniczym,a więc dominowała w niej ludnośd wiejska.Podstawą
utrzymania dla większości mieszkaoców stanowiło rolnictwo.
Społeczeostwo dzieliło się na grupy i warstwy.Najliczniejszą grupę tworzyli chłopi,następnie
robotnicy zatrudnieni w zakładach przemysłowych,rzemieślniczych,usługowych oraz w
majątkach ziemskich i większych gospodarstwach
rolnych,inteligencja,drobnomieszczaostwo,burżuazja oraz wielcy właściciele ziemscy.
MOZAIKA NARODOWA I RELIGIJNA
Str.51-70
Polska odrodziła się jako paostwo wielonarodowe.Znaczną częśd jego obywateli stanowili
Ukraiocy,Żydzi,Białorusini,Niemcy i przedstawiciele innych narodowości.
Rozwój wydarzeo historycznych spowodował,że Polska stała się największym w Europie i
drugim na świecie,po USA,skupiskiem ludności żydowskiej.Obok Włoch,Hiszpanii,Austrii i
Litwy,należała do najbardziej katolickich krajów europejskich.
Wyjątkową pozycję Kościoła rzymskokatolickiego podkreślała konstytucja
marcowa,przyznająca mu "naczelne stanowisko wsród równouprawnionych wyznao".To
sformułowanie precyzował konkordat,zawarty 10.II.1925r.między paostwem polskim a Stolicą
Apostolską.Tekst układu został ratyfikowany przez sejm i 3.VIII.1925r.wszedł w życie.Zapewniał
on Kościołowi:
-- pełną swobodę działania w zakresie pracy duszpasterskiej i dysponowania posiadanym
majątkiem,
--możnośd swobodnego komunikowania się ze Stolicą Apostolską,
--opiekę i pomoc paostwa w wykonywaniu niektórych decyzji kościelnych,
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
6
--nadzór nad nauczaniem religii rzymskokatolickiej i moralnością prowadzonych te zajęcia
nauczycieli oraz
-- dotacje paostwowe z racji sekularyzowania przez rządy zaborcze części majątku
kościelnego,
--Konkordat dawał także władzom paostwowym możliwośd zastosowania prawa weta przy
obsadzaniu stanowisk kościelnych.
Podstawową jednostką organizacyjną była parafia.
Ostatnie lata II Rzeczypospolitej upłyneły pod znakiem rywalizacji duchowieostwa i
wzajemnych oskarżeo o działalnośd germanizacyjną lub polonizacyjną.
GA
ÓWNE NURTY POLITYCZNE
Str.70-86
Do czasu odzyskania niepodległości partie polityczne miały charakter dzielnicowy.
Najwcześniej procesy zjednoczeniowe ujawniły się na prawicy.Do kooca I wojny św.ruch
narodowy reprezentowany był przez Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe (SDN) w Galicji i
Królestwie Polskim oraz Towarzystwo Narodowo-Demokratyczne w zaborze pruskim.Podlegały
one istniejącej od 1893r.zakonspirowanej Lidze Narodowej.W czasie wyborów do Sejmu
Ustawodawczego z inicjatywy przedstawicieli narodowej demokracji powstał też wspólny
Narodowy Komitet Wyborczy Stronnictw Demokratycznych,działający przede wszystkim na
terenie Królestwa Polskiego.Zaraz po ukonstytuoawaniu się sejmu (II.1919) utworzono Związek
Sejmowy Ludowo-Narodowy (ZSLN) jako zaczątek ugrupowania skupiającego działaczy o
przekonaniach narodowych.Po odejściu z ZSLN grupy Edwarda Dubanowicza,która utworzyła
Klub Narodowego Zjednoczenia Ludowego,oraz chadecji z Wojciechem Korfantym na
czele,powstał ostatecznie 27.X.1919r. Związek Ludowo-Narodowy (ZLN),będący właściwie
kontynuacją Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego.Przywódcą i głównym ideologiem
Związku pozostawał Roman Dmowski.Program ustalony w czasie II zjazdu ZLN (X.1919) był w
zasadzie kontynuacją założeo SDN.Podkreślano w nim:
--obowiązek solidarności narodowej,
--nadrzędnośd prywatnego prawa własności,
--szczególne znaczenie dla narodu polskiego religii rzymskokatolickiej ,
--opowiadano się za ustrojem republikaoskim i demokratycznym prawem wyborczym,przy
równoczesnym wprowadzeniu ograniczeo dla mniejszości narodowych.
Na prawicy byli także usytuowani konserwatyści,reprezentujący przede wszystkim interesy
sfer ziemiaoskich i -częściowo - przemysłowych.W Małopolsce Zachodniej najpoważniejszą
organizacją było Stronnictwo Prawicy Narodowej,które przejściowo (1918-1920) występowało
także jako Stronnictwo Budowy Zjednoczonej Polski i Stronnictwo Pracy
Konstytucyjnej.Przejawiały się w nim dążenia do nawiązania bliższych kontaktów z obozem
belwederskim ,a zwłaszcza z Józefem Piłsudskim.Zjednoczenia Narodowe,Narodowo-
Chrześcijaoskie Stronnictwo Ludowe,Stronnictwo Chrześcijaosko-Rolnicze,Chrześcijaosko-
Narodowe Stronnictwo Rolnicze połączyły się w 1925r. w Stronnictwo Chrześcijaosko-
Narodowe.Do wybitnych działaczy konserwatywnych należeli m.in.:Edward
Dubanowicz,Stanisław Strooski,Jan Stecki,Janusz Radziwiłł,Zdzisław Tarnowski.Z
konserwatystami powiązane były mniej liczne grupy monarchistyczne,m.in.:Stronnictwo
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
7
Zachowawcze,Organizacja Monarchistyczna,Zjednoczenie Monarchistów Polskich i
Monarchistyczna Organizacja Włościaoska (od V.1927r. Monarchistyczna Organizacja
Wszechstanowa).
Tendencje zjednoczeniowe pojawiły się na forum parlamentu,gdzie w 2.połowie
1919r.posłowie do tego czasu związani z ZLN,utworzyli Narodowo-Chrześcijaoski Klub
Robotniczy.
Polskie Sronnictwo Chrześcijaoskiej Demokracji (PSChD) powstało w początkach
niepodległości w wyniku połączenia grup chrześcijaosko-społecznych,działającego w Małopolsce
Chrześcijaosko-Narodowego Stronnictwa Robotniczego (ChNSR) i istniejącego w byłym
Królestwie Stronnictwa Chrześcijaosko-Demokratycznego na zjez
dzie w Krakowie (od 7 do 8
XI.1919).W czasie zjazdu w Warszawie (od 24 do 25 V.1920) do PSChD przyłączyło się
wielkopolskie Chrześcijaosko-Narodowe Stronnictwo Pracy.W początkach 1923r. proces
zjednoczeniowy został zamknięty wraz z przystąpieniem Chrześcijaoskiego Zjednoczenia
Ludowego,działającego od 1920r. na terenie Górnego Śląska,i tak PSChD stało się partią
ogólnopolską.
Za swą podstawę ideową Chrześcijaoska Demokracja przyjmowała:
--zasady chrześcijaoskie,przeciwstawiając je socjalizmowi i komunizmowi,
--uznawano nadrzędnośd wartości narodowych,ale bez akceptowania skrajnych form
nacjonalizmu,
--postulowano ścisły związek Kościoła z paostwem,oparty na zawartym konkordacie,
--za podstawę działalności przyjęto zasady katolicyzmu społecznego,
--rozwiązanie problemów społecznych dostrzegano w tzw.uwłaszczeniu robotników,dzięki
któremu mogliby oni partycypowad w zyskach osiąganych przez przedsiębiorstwa.
Chadecja najczęściej podejmowała współpracę ze ZLN - m.in.w 1922r. stała się istotnym
elementem utworzonego wówczas Chrześcijaoskiego Związku Jedności Narodowej.Dzięki temu
porozumieniu doszło następnie do rozszerzenia o PSL"Piast".
Wśród partii centrowych znajdowała się Narodowa Partia Robotnicza (NPR).Powstała ona
w V.1920r. z połączenia istniejącego w Królestwie Narodowego Związku Robotniczego z częścią
Narodowego Stronnictwa Robotników.Zgodnie z założeniami ideowymi,przyjętymi w 1921r.,za
najistotniejsze uznawano:
--podziały narodowe,potem klasowe i warstwowe,
--za nadrzędne uważano interesy ogólnonarodowe,ale akceptowano również koniecznośd
walki robotników o należne im miejsce w społeczeostwie,
--występowała przeciwko komunizmowi,socjalizmowi i rodzącemu się faszyzmowi,
--niedoskonałości systemu kapitalistycznego zamierzano zlikwidowad przez rozwój
spółdzielczości,instytucji samorządowych i stowarzyszeo społecznych,rozbudowę
oświaty,likwidację porozumieo monopolistycznych oraz stopniowe uspołecznienie większych
zakładów przemysłowych,
--postulowane zmiany chciano wprowadzid na drodze reform,dlatego domagano się
demokratycznego prawa wyborczego,jak i silnej władzy wykonawczej,
--opowaidano się za przestrzeganiem zagwarantowanych konstytucją praw mniejszości
narodowych do swobodnego rozwoju narodowego i kulturalnego,z wyjątkiem Żydów.
Bardzo zróżnicowany był ruch ludowy,reprezentowany przede wszystkim przez centrowe
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
8
Polskie Stronnictwo Ludowe"Piast" (PSL "Piast") i lewicowe Polskie Stronnictwo
Ludowe"Wyzwolenie" (PSL "Wyzwolenie").Obok nich działały mniejsze ugrupowania:Polskie
Stronnictwo Ludowe Lewica (PSL Lewica),Chłopskie Stronnictwo Radykalne (ChSR) oraz
powstały w 1924r. Związek Chłopski.Partie ruchu ludowego charakteryzowały się wyjątkowo
małą stabilnością.Najwięcej uwagi zwracały na kwestie bezpośrednio związane z wsią,a przede
wszystkim prowadziły walkę o dokonanie przeobrażeo agrarnych ,rozwój
spółdzielczości,samorządu i podniesienie poziomu oświaty.
PSL"Piast" powiększał zasięg wpływów terytorialnych dzięki przejęciu części dorobku
organizacyjnego Zjednoczenia Ludowego (X.1918),Polskiego Zjednoczenia Ludowego (VII.1919)
i PSL"Wyzwolenia" (I.1920) z terenu byłego Królestwa oraz lokalnych grup z innych części
kraju,m.in.Wielkopolski (Zjednoczenie Włościan,1920) i Pomorza (1920).W latach następnych
proces ten uległ zahamowaniu.Jeszcze latem 1923r."Piast"przeżył dwa rozłamy.W ich wyniku
wyodrębniło się Polskie Stronnictwo Ludowe "Jednośd Ludowa" (V.1923) i Polski Związek
Ludowców (VIII.1923).
PSL"Piast" współtworzyło Polską Komisję Likwidacyjną,a przewodnictwo jej prezydium
objął Wincenty Witos.Nie popierało ono tzw.rządów ludowych,weszło do centrowego rządu
Leopolda Skulskiego i było jednym z filarów Rządu Obrony Narodowej w 1920r.
Najpoważniejszym konkurentem "Piasta" było Polskie Stronnictwo Ludowe
"Wyzwolenie".Powstało ono w 1915r. w Warszawie w wyniku połączenia kilku drobnych
ugrupowao chłopskich,a nazwę przyjęło w XI.1918r.Wsród jego członków znajdowali się
zwolennicy Piłsudskiego.Samo stronnictwo było jednym z najistotniejszych elementów
tzw.obozu belwederskiego.
KPRP należała do współzałożycieli (III.1919r.) Międzynarodówki Komunistycznej
(Kominternu).Ich zasadniczym celem było:
-- dążenie do wywołania rewolucji oraz
--zbudowania Polskiej Republiki Rad.
Wstępem do tego miało byd tworzenie Rad Delegatów Robotniczych (RDR).Z tego powodu
rzucano hasła bojkotu wyborów do Sejmu Ustawodawczego,tworzenie armii i budowy organów
administracji paostwowej.W 1920r.zaczątkiem rządu komunistycznego miał się stad kierowany
przez Juliana Marchlewskiego Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski,utworzony w
Moskwie,a zainstalowany w Białymstoku w VII.1920r.Jednak próba ta zakooczyła się fiaskiem.
Ze względu na negowanie paostwowości polskiej i praw w paostwie polskim
obowiązujących KPRP od I.1919r. została zmuszona do działania nielegalnego.Jej przywódcy
przebywali poza granicami Polski,najczęściej w ZSRR,Niemczech lub Wolnym Mieście
Gdaosku.Do grupy przywódczej KPRP/KPP należeli m.in.Adolf Warszawski-Warski,Maria
Koszutska-Kostrzewa czy Julian Leszczyoski-Leoski.
Komuniści np.w 1922r.,w związku ze zbliżającymi się wyborami parlamentarnymi,powołali
do życia Związek Proletariatu Miast i Wsi (ZPMW).Większe sukcesy osiągnięto przez
opanowanie Niezależnej Partii Chłopskiej (NPCh),powstałej w 1924r.,rozwiązanej w
1927r.Podobmnie potoczyły się losy Białoruskiej Włościaosko-Robotniczej
"Hromady",utworzonej z inspiracji KPZB w VI.1925r.i rozwiązanej w 1927r.Trochę dłużej
działało powiązane z KPZB Ukraioskie Chłopsko-Robotnicze Socjalistyczne Zjednoczenie "Sel-
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
9
Rob" (1926-1932),również rozwiązanie przez władze.
Poza wspomnianą KPZU duże znaczenie miały struktury nacjonalistycznej Ukraioskiej
Organizacji Wojskowej (UWO),utworzonej w 1920r.Działalnością UWO,specjalizującej się w
akcjach dywersyjnych i terrorystycznych ,kierował płk Jewhen Konowalec.W 2.połowie lat 20
wyłoniła się z UWO,głosząca hasła rewolucji narodowej i utworzenia niepodległego
zjednoczonego paostwa ukraioskiego,Organizacja Ukraioskich Nacjonalistów (OUN).
Wśród legalnie działających organizacji znacznymi wpływami cieszyły się partie o
charakterze niepodległościowo-narodowym:Ukraioska Ludowa Partia Pracy i utworzona w
1924r. Ukraioska Partia Pracy Narodowej,które połączyły się 11.VII.1925r.,by utworzyd
Ukraioskie Zjednoczenie Narodowo- Demokratyczne (UNDO).Głównym celem UNDO była:
--walka o zjednoczenie całego narodu ukraioskiego,
--i utworzenie niepodległego paostwa.
Do grupy kierowniczej UNDO należeli m.in.Kost' Lewicki,Włodzimierz Celewicz.
Mniejszą rolę odgrywały inne nurty polityczne,np.Ukraioska Partia Radykalna,Ukraioska
Partia Socjaldemokratyczna.Powstałe w 1924r. Ukraioskie Zjednoczenie Socjalistyczne Związek
Włościaoski ("Sel-Sojuz").
Znacznie słabiej rozwinięte było życie polityczne mniejszości białoruskiej.Białoruskie
Zjednoczenie Chrześcijaosko-Demokratyczne,kierowane przez ks.Adama Stankiewicza.Jego
zasadniczym celem było:
--zjednoczenie na drodze pokojowej wszystkich ziem białoruskich w obrębie niepodległego
paostwa.
Posłowie socjalistyczni powołali też do życia 24.VI.1925r. najsilniejszą partię - Białoruską
Włościaosko-Robotniczą Hromadę.Opowiadała się za:
--zjednoczeniem wszstkich ziem białoruskich,
--sojuszem robotniczo-chłopskim,
--przeprowadzeniem radykalnej reformy rolnej,z pominięciem osadników z Polski centralnej,
--ustawodawstwem socjalnym dal robotników,
--rozwojem spółdzielczości ,
--bezpłatnym szkolnictwem w języku białoruskim.
Znacznie mniejsze znaczenie miał powstały w 1925r. z inicjatywy socjalistów Białoruski
Związek Włościaoski.
Wśród ludności niemieckiej powołano w 1921r. Związek Niemczyzny dla Ochrony Praw
Mniejszości w Polsce (Deutschtumsbund),który dążył do objęcia wpływami wszystkich
Niemców na terenie paostwa polskiego,poza Górnym Śląskiem.W okresie póz
niejszym powstał
Niemiecki Związek Ludowy (Deutscher Volksbund),został rozwiązany w 1923r.Jego funkcje
przejęło Niemieckie Zjednoczenie w Sejmie i Senacie (Deutsche Vereinigung) oraz Niemieckie
Stowarzyszenie Ludowe w Polsce (Deutsche Volksverband).
Na prawicy stronnictw żydowskich usytuowany był ortodoksyjny Związek Izraela (Agudas
Isroel),używający także nazwy Pokój Wiernym Izraelitom.Powstał w 1916r.Wychodzili z
założenia,że Żydzi w ciągu wielowiekowej diaspory zachowali tożsamośd dzięki kultywowaniu
swej religii.Z tego względu domagało się podporządkowania całokształtu życia publicznego i
politycznego zasadom religijnym.Podkreślali koniecznośd zachowania poprawnych stosunków z
aktualnymi władzami polskimi.
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
10
Największą popularnością wśród Żydów cieszył się ruch syjonistyczny,dążący do uznania
Żydów w Polsce za mniejszośd narodową i zbudowania paostwa żydowskiego w Palestynie.Jego
trzon stanowiła Organizacja Syjonistyczna,podzielona pod względem terytorialnym i
ideologicznym,co przejawiało się w wykształceniu frakcji:Et Libnoth (Czas Budowad) i Al
Hamiszmar (Na Straży) i syjonistów-rewizjonistów.Ta ostatnia grupa stała się zaczątkiem
odrębnej partii - Nowej Organizacji Syjonistycznej.
Poza Organizacją Syjonistczną w skład obozu wchodziła Organizacja Syjonistów Ortodoksów
"Mizrachi"(Centru Duchowe),usiłująca tworzyd pomost między ortodoksami a syjonistami,a
także Syjonistyczna Partia Pracy Hitachdut i Niezależna Żydowska Socjalistyczna Partia
Robotnicza "Robotnicy Syjonu"(Poalej Syjon Prawica),próbujące łączyd w swych programach
postulaty syjonistyczne z socjalistycznymi.Żydowska Partia Ludowa,która podkreślała wartości
narodowe o odrzucała postulat budowy paostwa żydowskiego.Do grona przywódców należeli
m.in.:Dawid Nomberg.
Na lewicy stronnictw żydowskich znajdował się Powszechny Żydowski Związek Robotniczy
"Bund".Partia ta dążyła do zapewnienia Żydom pełnego równouprawnienia w Polsce,z
uwzględnieniem ich specyfiki.Działacze to m.in.:Wiktor Alter,Henryk Erlich.
Radykalniejszy charakter miała Żydowska Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza
"Robotnicy Syjonu"(Poalej Syjon Lewica),niejednokrotnie podejmująca współpracę z KPRP.Do
jej przywódców należeli m.in.:Natan Buchsbaum.
Tracił na znaczeniu nurt asymilatorski,którego reprezentacją był Związek Polaków
Wyznania Mojżeszowego Wszystkich Ziem Polskich.Poo koniec lat 20 podobne tendencje
reprezentował Związek y
ydów Uczestników Walk o Nipodległośd Polski.
PODSTAWY USTROJOWE II RZECZYPOSPOLITEJ
Str.86-100
Przed wybuchem I wojny św.i w pierwszej fazie jej trwania powszechnie przypuszczano,że
paostwo polskie zostanie odbudowane jako monarchia,gdyż w ówczesnej Europie wszystkie
liczące się potęgi,z wyjątkiem Francji,były monarchiami.Przed 1914r. taka forma rządów istniała
tylko w trzech paostwach - Francji,Szwajcarii i,od 1912r. Portugalii.
Gdy kooczyła się I wojna św.największe monarchie europejskie (Rosja,Niemcy,Austro-
Węgry) rozpadły się,a na ich gruzach powstały paostwa o ustroju republikaoskim.Utworzony
7.XI.1918r. gabinet Ignacego Daszyoskiego przyjął nazwę Tymczasowego Rządu Ludowego
Republiki Polskiej.
Odradzające się paostwo wymagało jednoznacznych rozwiązao prawnych.Zanlazły one
wyraz w opublikowanym 22.XI.1918r. dekrecie o organizacji najwyższej władzy reprezentacyjnej
Republiki Polskiej,prekonstytucji Polski odrodzonej.Zgodnie z jego brzmieniem głową paostwa
stawał się do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego,Józej Piłsudski, jako Tymczasowy
Naczelnik Paostwa,który miał wyłaczne prawo powoływania rządu przed ni odpowiedzialnego i
mianowania,na wniosek premiera,najwyższych urzędników w paostwie.Zatwierdzał także
dekrety opracowywane przez rząd.
Powszechna była także akceptacja zwołania Sejmu Ustawodawczego.PKL domagała sie by
został zwołany w ciągu 10 tygodni,na podstawie demokratycznej ordynacji wyborczej;rząd
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
11
I.Daszyoskiego zapowiadał,że powsatnie on jeszcze w tym roku (1918) i precyzował,że zostanie
wybrany na podstawie pięcioprzymiotnikowego
prawa:powszechnego,równego,tajnego,bezpośredniego i proporcjonalnego.Piłsudski polecił
J.Moraczewskiemu by opracował w ciągu 10 dni ordynację wyborczą.
28.XI.1918r. ukazały się dwa dekrety.Pierwszy z nich precyzował zasady ordynacji
wyborczej,a drugi wyznaczał datę wyborów na 26.I.1919r. W ordynacji zapowiadano,że prawo
wyborcze,czynne i bierne,będzie pryzsługiwało każdemu bez różnicy płci,narodowości czy
wyznania,obywatelowi paostwa polskiego,który ukooczył 21 rok życia.Jedynym wyjątkiem mieli
byd żołnierze służby czynnej (pochodzący z poboru).Praw wyborczych nie posiadały także
osoby,które utraciły je na mocy prawomocnych wyroków sądowych,jak również osoby
niewłasnowolne.Ordynacja przewidywła możliwośd tworzenia bloków i związków wyborczych.
26.I.1919r. wybory odbyły się jedynie na terenie Królestwa Polskiego,z wyjątkiem okręgów
pn.-wsch.oraz w zach.części Galicji.Na tych terenach wybrano 291 posłów.Generalnie wybory
zakooczyły się klęską aktywistów (zwolenników współdziałania podczas okupacji z paostwami
centralnymi) oraz ugupowao konserwatywnych.W Królestwie Polskim największy sukces
osiągnęła narodowa demokracja.Endecja w Wielkopolsce zgromadziła prawie 98% głosów i
zdobyła wszystkie mandaty.Znaczne poparcie uzyskały ugrupowania ludowe - w Królestwie za
PSL"Wyzwolenie"opowiedziało się ponad 20% wyborców,a w Galicji PSL"Piast" i PSL Lewica
zgromadziły ponad 50% głosów.Natomiast socjaliści w Królestwie uzyskali zaledwie 9%
głosów.W chwili,gdy sejm się zbierał,zasiadało w nim 340 posłów,a pod koniec kadencji 432.
Posłowie wybrani do sejmu podzielili się na 10 klubów.Na prawicy dominował klub
Związku Ludowo-Narodowego.Uplasowany był także 17-osobowy Klub Pracy Konstytucyjnej.
W centrum znajdowały się:królewiacki klub Polskiego Zjednoczenia Ludowego.
Na lewicy największe znaczenie miały kluby ludowe - PSL"Wyzwolenie" i PSL Lewica oraz
Związek Parlamentarny Polskich Socjalistów.
W początkach 1920r. w sejmie było już 15 klubów,a dwa lata póz
niej 19.Jedynie dwa -
konserwatywny i socjalistyczny prztrwały całą kadencję bez rozłamu.
Sejm Ustawodawczy zebrał się na pierwsze posiedzenie 10.II.1919r. Otworzył go Józef
Piłsudski.Wybory właściwego marszałka wygrał Wojciech Trąmpczyoski,członek Naczelnej Rady
Ludowej.
Najważniejszym zadaniem Sejmu Ustawodawczego było uchwalenie konstytucji.Wymagało
to jednak dłuższych prac.Rozwiązanie tymczasowe spełniała przyjęta 20.II.1919r. uchwała sejmu
"O powierzeniu J.Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Paostwa,zwana
popularnie Małą Konstytucją.
Władzą suwerenną i ustawodawczą był sejm.Przyjęte uchwały ogłaszał,z kontrasygnatą
premiera i odpowiedniego ministra,marszałek sejmu,przejmując w ten sposób uprawnienia
należące zazwyczaj do głowy paostwa.Naczelnik Paostwa miał:
--reprezentowad paostwo za zew.,
--byd najwyższym wykonawcą uchwał sejmowych w sprawach cywilnych i wojskowych.
Do jego uprawnieo należało:
--powoływanie rządu,ale miał to czynid "w porozumieniu z sejmem",
--Naczelnik był odpowiedzialny przed sejmem,
--każdy akt paostwowy Naczelnika wymagał dla swej ważności podpisu właściwego ministra.
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
12
Mała Konstytucja była rozwiązaniem tymczasowym.Dla przygotowania projektu ustawy
zasadniczej powołano dwie komisje.Jedną z nich zwaną popularnie Ankietą (Ankietą
Konstytucyjną),powołał w początkach 1919r. rząd Ignacego Paderewskiego.14.II.1919r.,na
drugim posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego,powołano sejmową Komisję Konstytucyjną.
Projekt zredagowany przez Komisję Konstytucyjną został przedstawiony sejmowi
8.VII.1920r.Debatę wznowiono we wrześniu.
Drugie czytanie projektu zakooczyło się sukcesem prawicy.Batalia nie byla jednak
zakooczona.Na tym tle doszło do zawarcia 16.III. kuluarowego kompromisu.Skreślono
m.in.punkt,zgodnie z którym prezydent musiał byd Polakiem i katolikiem,wyznanie
rzymskokatolickie zajmuje naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznao.Przy tej
okazji określono także artykuł o szkole wyznaniowej.Senat wprowadzono na próbę na okres
jednej kadencji,a sejm II kadencji miał rozstrzygnąd własnymi głosami,bez udzialu senatu,o
dalszym istnieniu izby wyższej.
17.III.,Sejm Ustawodawczy przyjął tekst konstytucji przez aklamację.Poprzedziły to
deklaracje przedstawicieli trzech stronnictw - PPS,NPR i PSL"Wyzwolenie".
Konstytucja polska została uchwalona stosunkowo póz
no .W większości krajów powstałych
po I wojnie św.ustawy zasadnicze powstały już w 1919r. (Republika Weimarska,Finlandia) lub w
1920r. (Czechosłowacja,Austria,kraje bałtyckie).W krajach baltyckich przyjęto jako zasadę
istnienie parlamentów jednoizbowych,wybieranych na 3 lata.W Czechosłowacji,Austrii i
Niemczech,podobnie jak we Francji,parlamenty były dwuizbowe.Kadencja izb była taka
sama.Tylko w Chechosłowacji wprowadzono zróżnicowanie (6 i 8 lat).Tam jak i na Litwie i A
otwie
prezydenta wybierał parlament.Jego kadencja wynosila 7 lat.Jedynie Estonia nie miała urzędu
prezydenta,a jego funkcje sprawował każdorazowy premier.
Konstytucja marcowa składała się z 126 artykułów,podzielonych na 7
rozdziałów:I.Rzeczpospolita (art.1-2),II.Wladza Ustawodawcza (3-38),III.Władza Wykonawcza
(39-73),IV.Sadownictwo (74-86),V.Powszechne obowiazki i prawa obywateli (87-
124),VI.Postanowienia ogolne,dotyczace procedury zmiany ustawy zasadniczej
(125),VII.Postanowienia przejsciowe (126).
W ustawie zasadniczej przyjęto:
-- monteskiuszkowski podział władz na ustwodawczą (parlament),wykonawczą (prezydent i
rząd),oraz sądowniczą (niezawisłe sądy),
--Cechą charakterystyczną konstytucji marcowej było przyznanie władzy ustawodawczej
zdecydowanej przewagi nad wykonawczą,
--Zgodnie z ustawą jedynie sejm mógł decydowad o najistotniejszych dla paostwa kwestiach,
--Tylko w drodze ustawy sejmowej ,"wyrażonej w sposób regulaminowy",ustalono coroczny
budżet,liczebnośd wojska i pobór rekruta,zaciągano pożyczki paostwowe i obciążano majątek
paostwa,regulowano kwestie dotyczące systemu monetarnego,
--Jedynie sejm mógł udzielid rządowi absolutorium,
--Do jego uprawnieo należało zgłaszanie wotum nieufności w stosunku do poszczególnych
ministrów i całego rządu,
--Izba poselska,podobnie jak rząd,miała prawo inicjatywy ustawodawczej.
Sejm,skladający się z 444 posłów,był wybierany na 5-letnią kadencję w głosowaniu
pięcioprzymiotnikowym,
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
13
--Na czas sprawowania mandatu posłowie byli urlopowani z wykonywanej dotychczas
pracy.Przepis ten nie dotyczył ministrów oraz pracowników naukowych wyższych uczelni,
--Posłom w czasie zasiadania w parlamencie nie wolno było obejmowad płatnych posad
paostwowych,czerpao korzyści ze sprawowanej funkcji,przyjmowad odznaczeo (z wyjątkiem
wojskowych) ani pełnid funkcji redaktora odpowiedzialnego,czyli osoby ponoszącej
odpowiedzialnośd karną za przestępstwo popełnione drukiem przez organ prasowy,
--Posłowie traktowani byli jako przestawiciele całego społeczeostwa,
--Swobodę działania zapewnial im immunitet obejmujący zarówno poczynania na forum
parlamentu,jak i poza nim,
--W przypadku popełnienia przestępstwa kryminalnego poseł mógł byd pociągnięty do
odpowiedzialności tylko za zgodą sejmu,
--Zwoływanie,otwieranie,odraczanie (do 30 dni) i zamykanie sesji należało do uprawnieo
prezydenta,
--Marszałek przewodniczył Zgromadzeniu Narodowemu oraz zastępował głowę paostwa w
przypadku opróżnienia urzędu prezydenta.
Uprawnienia senatu (111 osób):
--pochodził on z wyborów pięcioprzymiotnikowych,przy podniesionym cenzusie wieku (30 i
40 lat).
--nie posiadał inicjatywy ustawodawczej ani prawa zgłaszania wotum nieufności,
Do jego kompetencji należało przede wszystkim:
--analozowanie projektów ustaw uchwalonych przez sejm,
--senatorowie na równi z posłami korzystali z immunitetu parlamentarnego i obowiązywały
ich identyczne jak posłów ogranicznenia.
Uprawnienia głowy paostwa wybieranej na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe,
sprowadzały się do kwestii etykietalno-reprezentacyjnych.Do kompetencji prezydenta należało:
--zwoływanie,otwieranie,odraczanie i zamykanie sesji sejmowych,
--zgodnie z konstytucją mógł on nawt rozwiązad parlament przed upływem kadencji,ale
musiał w tym celu uzyskad poparcie 3/5 senatu.
--prezydent w porozumieniu z sejmem powolywał premiera i,na jego wniosek pozostałych
ministrów,
--nie był też odpowiedzialny za swe czynności urzędowe,ale każdy akt wydawany przez niego
musiał posiadad podpis odpowiedniego ministra,
--za zdradę paostwa,złamanie konstytucji i przestępstwa pospolite można było go pociągnąd
do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu,a pstawienie go w stan oskarżenia możliwe było
po uchwale sejmu podjętej większością 3/5 głosów.
--rząd w całości,a także poszczególni ministrowie,na mocy uchwały sejmu podejmowanej
większością 3/5 głosów,ponosili odpowiedzialnośd polityczną przed sejmem i konstytucyjną
przed Trybunałem Stanu.
Konstytucja nakładała na obywateli pewne obowiązki.Do najważniejszych należały:
--wiernośd wobec paostwa i,dla mężczyzn,odbycie służby wojskowej,
--ustawa gwarantowała obywatelom wolnośd osobistą,mysli i przekonao,nietykalnośd
mieszkania,tajemnicę korespondecji,wolnośd prasy i sumienia,nauki i nauczania,
--paostwo zostało zobowiązane do roztaczania opieki nad pracą oraz zagwarantowania
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
14
ubezpieczeo społecznych na wypadek braku pracy,choroby itp.
--własnośd została uznana za podstawę istnienia paostwa,
--przewidywano pełną rekompensatę,możliwośd przymusowego wykupu zimei na cele
reformy rolnej.
Ustawa zasadnicza mogła ulegad zmianom w 3 przypadkach:
1.w każdym momencie za zgodą 2/3 deputowanych do obu izb,
2.w następnym sejmie,bez udziału senatu,większością 3/5 głosów w sprawie dalszego
istnienia izby wyższej,
3.co 25 lat na podstawie Zgromadzenia Narodowego podjętej większością głosów.
Konstytucja zaczęła obowiązywad 1.VI.1921r.Jednak częśd jej postanowieo wprowadzono
w życie pod koniec 1922r.Ustrój przewidziany w ustawie zasadniczej zaczął w pełni
funkcjonowad 14.XII.1922r. w dniu złożenia przez J.Piłsudskiego jako Naczelnika Paostwa władzy
na ręce Gabriela Narutowicza.
Sejm Ustawodawczy na mocy swej uchwały istniał jeszcze prawie 2 lata.Najwcześniej,w
XI.1920r. wystąpili z rządu narodowi demokraci,a miesiąc póz
niej socjaliści,następnie w II.1921r.
PSL"Wyzwolenie".Rząd wówczas przybrał charakter centrowy,a latem 1921r. wraz z ustąpieniem
ministrów reprezentujących chadecję i Narodowe Zjendoczenie Ludowe,stracił poparcie
większości sejmu.
Wincenty Witos utrzymała się przy sterze władzy do połowy IX.1921r.Po jego ustąpieniu na
czele pozaparlamentarnego gabinetu stanął Antoni Ponikowski.Jego upadek został
spowodowany postawą Pisłsudskiego,który w VI.1922r. w związku z zawarciem niemiecko-
radzieckiego układu w Rapallo zarzucił rządowi nieudolnośd.Wywołało to
najdłuższe,dwumiesięczne w dziejach II Rzeczypospolitej przesilenie gabinetowe.Apogeum
konfliktu przypadło na 25.VII,kiedy w sejmie z inicjatywy endecji,zgłoszono wniosek o udzielenie
Naczelnikowi Paostwa wotum nieufności.W rezultacie wniosek nie uzyskał większości.Nowy rząd
z Julianem Nowakiem na czele został powołany przez J.Piłsudskiego.
SEJM I KADENCJI I WYBORY PREZYDENCKIE
Str.100-111
Najważniejszą ustawą uchwaloną przez Sejm Ustawodawczy w okresie 28.VII.1922r. była
ordynacja wyborcza.Zmianie uległ cenzus wieku przy prawie biernym,podniesiono go do 25
lat.Prawo wyborcze do izby wyższej uzyskały osoby,które ukooczyły 30 (czynne) i 40 (bierne),a
dodatkowo zostało ono obwarowane obowiązkiem rocznego zamieszkania na terenie okręgu
wyborczego.
Najistotniejsza zmiana polegała na wprowadzeniu list paostwowych.Zgodnie z
postanowieniami ordynacji wyborczej w okręgach wybierano 372 posłów oraz 93
senatorów.Pozostałe mandaty rozdzielono na zasadzie proporcjonalnej między listy
paostwowe.Listy te zgłaszane były na ręce Generalnego Komisarza Wyborczego nie póz
niej niż
40 dni przed wyborami.Zgłoszenie takie musiało byd poparte podpisami 5 posłów lub senatorów
z ustępującego sejmu lub senatu albo minimum 1000 wyborców z dwóch okręgów
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
15
wyborczych.Listy otrzymywały numery zgodnie z kolejnością złożenia.Listy okręgowe
otrzymywały ten sam numer.
Wybory do parlamentu I kadencji wyznaczono na 5.XI. (sejm) i 12.XI. (senat) 1922r. Miały
one objąd po raz pierwszy terytorium całego kraju.
Ostatecznie zgłoszono 18 list paostwowych oraz 164 dalsze,nie przyłączone do
paostwowych.97 list zgłoszonych w okęgach unieważniono.ZLN,PSChD i Narodowo-
Chrześcijaoskie Stronnictwo Ludowe utworzyły wspólny blok wyborczy - Chrześcijaoski Związek
Jedności Narodowej (ChZJN),często używający uproszczonej nazwy Chrześcijaoska Jednośd
Narodowa (ChJN).Ochrzczono go nazwą "Chjena".Lista ta otrzymała nr.8.
Centrum było reprezentowane przez 7 list.Najważniejsze z nich wystawiły PSL "Piast" i
NPR.W centrum znalazła się także lista bloku Unii Narodowo-Paostwowej.Narodowe
Zjednoczenie Ludowe połączyło się z Polskim Stronnictwem Katolicko-Ludowym i wystawiło listę
Polskiego Centrum.
Lewica reprezentowała 5 list.Największe szanse miały dwie listy:PPS oraz PSL "Wyzwolenie
i Lewica Ludowa",powstałe z połączenia PSL "Wyzwolenie" i secesjonistów z PSL Lewica.
W Sejmie Ustawodawczym został utworzony Blok Mniejszości Narodowych (BMN),który
objął Żydów,Niemców,Białorusinów oraz Ukraioców z Wołynia i Lubelszczyzny.
Wybory zakooczyły się zwycięstwem prawicy.Lista ChZJN zdobyła 163 mandaty.
Jeśli chodzi o lewicę,to lista PSL "Wyzwolenie",PSL Lewica,Chłopskie Stronnictwo
Radykalne,PPS i komuniści zdobyli 98 mandatów.
Partie centrowe:PSL"Piast" otrzymało 70 mandatów i NPR 18.W sumie mniejszości
dysponowały 89 mandatami.
Wybory do senatu odbyły się tydzieo poz
niej.ChZJN zdobył 43% mandatów,mniejszości
narodowe 24% mandatów.
Wybory marszałków sejmu i senatu odbyły się 28.XI.1922r. Marszałkiem sejmu został
Maciej Rataj,marszałkiem senatu Wojciech Trąmpczyoski.
W wyborach prezydenckich wysunięto 5 kandydatur:Maurycego Zamoyskiego,Stanisława
Wojciechowskiego,Gabriela Narutowicza,Ignacego Daszyoskiego i Jana Niecisława Baudouina
de Courtenay.
Prezydentem został Gabriel Narutowicz.Pierwszy prezydent Rzeczypospolitej pochodził ze
Żmudzi,gdzie ur.się w 1865r.Większośd świadomego życia spędził na emigracji,przede wszystkim
w Szwajcarii,będąc profesorem politechniki w Zurychu.W latach I wojny św.był założycielem o
prezesem Polskiego Komitetu Samopomocy oraz członkiem utworzonego z inicjatywy Henryka
Sienkiewicza Komitetu Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce (tzw.Komitet z Vevey).W 1920r.
powrócił do kraju i piastował m.in.tekę ministra robót publicznych w gabinecie Władysława
Grabskiego.W rządzie obrony narodowej W.Witosa kierował przez kilka miesięcy resortem
polityki zagranicznej.Ministrem spraw zagranicznych był w 1922r.
14.XII.1922r. odbyła się w Belwederze uroczystośd przekazania władzy G.Narutowiczowi
przez Naczelnika Paostwa.W tym też dniu przepisy konstytucji marcowe weszły w życie.
Jedynym aktem zrealizowanym przez głowę paostwa było zastosowanie prawa łaski wobec
osoby skazanej na śmierd .Nastąpiło to 16.XII. W tym samym dniu 3 strzały oddane w gmachu
Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych zakooczyły ziemską drogę pierwszego prezydenta
Rzeczypospolitej.Władzę,zgodnie z konstytucją,przejął Maciej Rataj.Powołał on rząd "silnej
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
16
ręki" z Władysławem Sikorskim na czele (16.XII.1922r.).Jedynym z pierwszych pociągnięd
nowego premiera było wprowadzenie stanu wyjątkowego w Warszawie,mające na celu
opanowanie sytuacji.
20.XII. odbyły się ponowne wybory prezydenckie.Zgłoszono 2 kandydatury:Kazimierza
Morawskiego i Stanisława Wojciechowskiego.Już w pierwszej turze S.Wojciechowski otrzymał
wymaganą bezwzględną większośd głosów.
Ubocznym elementem tego procesu stała tzw.sprawa Eligiusza Niewiadomskiego,zabójcy
G.Narutowicza.Niewiadomski był malarzem,ilustratorem,autorem prac z zakresu hisorii
sztuki.Został skazany na śmierd,a prezydent nie znalazł podstaw do ułaskawienia.Zabójca został
rozstrzelany 31.I.1923r. na stokach Cytadeli Warszawskiej.
Nowo powstały gabinet Władysława Sikorskiego nie miał zbyt długiego żywota.Pozycję
rządu umacniało,dzięki zabiegom ministra skarbu Wladysława Grabskiego,przejściowe
zahamowanie inflacji.Na arenie międzynarodowej największym sukcesem było uznanie
15.III.1923r. przez Radę Ambasadorów,następczynię Rady Najwyższej,granicy paostwa polskiego
na wschodzie,wraz ze znajdującymi się w jej obrębie Galicją Wschodnią i Wileoszczyzną.
Po uspokojeniu nastrojów powrócono do rozmów między prawicą a PSL"Piast".Częśd
rozmów toczyła się m.in.w majątku senatora Ludwika Hammerlinga w Lanckoronie,stąd też
osiągnięte porozumienie nazywano paktem lanckorooskim,chod ostatecznie sfinalizowano je w
Warszawie.Z chwilą jego zawarcia (17.V.1923r.) losy gabinetu Sikorskiego były przesądzone i
wraz z całym gabinetem podał się do dymisji.Prezydent Stanisław Wojciechowski przyjął ją,a
28.V.1923r. powstał rząd Wincentego Witosa.
Wtedy J.Piłsudski postanowił się wycofad z czynnego życia politycznego i zrezygnował ze
wszystkich piastowanych funkcji paostwowych.Powodem była niechęd do endecji.
PROBLEMY GOSPODARCZE I REFORMY WA
ADYSA
AWA GRABSKIEGO
Str.111-128
W początkach niepodległości na ziemiach polskich używano przynajmniej 4 walut.Obok
ruskich rubli były to niemieckie marki,austriackie korony,a także i marki polskie.Ponadto na
Wileoszczyz
nie posługiwano się niemieckimi ostrublami,a na ziemiach pozostających w obrębie
wpływów Ukraioskiej Republiki Ludowej grzywnami i karbowaocami.11.III.1919r. wydano zakaz
przywozu walut z zagranicy i przyspieszenie wymiany kursujących banknotów na markę
polską,wypuszczoną przez Polską Krajową Kasę Pożyczkową,pełniącą funkcję centralnego
banku emisyjnego.15.I.1920r., przede wszystkim na skutek braku banknotów na
wypłaty,zaprowadzono na tym terenie dwuwalutowośd i marka polska stała się także
pełnoprawnym środkiem płatniczym.24.III.1920r. przeprowadzono obowiązkową wymianę
korony na markę polską.Zakooczenie ujednolicenia stosunków walutowych nastąpiło jesienią
1923r.,wraz z wymianą marek niemieckich na polskie na Górnym Śląsku.
Dla kierowania całością zagadnieo związanych z kolejnictwem utworzono w 1919r.
przedsiębiorstwo Polskie Koleje Paostwowe.
Dla funkcjonowania paostwa bardzo istotna była skarbowośd.W 1920r. udało się
wprowadzid jednolity podatek dochodowy i majątkowy.
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
17
W latach powojennych następował systematyczny spadek dochodów i podatków
bezpośrednich.
W ciągu 1923r. m.in.na skutek problemów politycznych,inflacja zaczęła się nasilad.Polska
weszła w fazę hiperinflacji,zwanej także inflacją galopującą.W wielu rejonach kraju zaczęła
zamierad wymiana towarowo-pieniężna,natomiast pojawiła się naturalna - towar za towar.
Piętrzącym się trudnościom ekonomicznym towarzyszyły narastające symptomy
niezadowolenia społecznego.6.XI.1923r. walki krakowskie i towarzyszące im podobne
wydarzenia w innych miastach polskich spowodowały upadek rządu,chod formalnym tego
powodem stał się kolejny rozłam w klubie parlamentarnym PSL "Piast" w związku z wniesionym
do sejmu projektem ustawy o reformie rolnej
Najważniejszym zadaniem paostwa jest doprowadzenie do stabilizacji gospodarczo-
walutowej.Zadania tego podjął się Władysław Grabski,który 19.XII.1923r. stanął na czele rządu
pozaparlamentarnego.Poza funkcją premiera objął także Minsterstwo Skarbu.
Przygotowania do przeprowadzenia reformy rozpoczęły się już wiosną 1923r., kiedy sejm
uchwalił ustawę (14.V.) o paostwowym podatku przemysłowym w wysokości 2% obrotów
przedsiębiorstwa,do czego doliczono dalsze 0,5% dodatku na potrzeby władz
komunalnych.Jednym z najważniejszych aktów prawnych w drodze do stabilizacji było
uchwalenie w VIII.1923r. ustawy o podatku majątkowym.Była to jednorazowa danina w
globalnej wysokości 1 miliarda franków w złocie,płacona w 6 ratach w latach 1924-1926.Daniną
tą zostali obciążeni właściciele majątków,których wartośd przekraczała 10 tys.franków w
złocie,płatnikami nie byli drobni robotnicy,właścieciele mniejszych przedsiębiorstw
rzemieślniczych i kupieckich.Tuż przed upadkiem gabinetu Witosa sejm zdoałał jeszcze uchwalid
na wniosek rządu ustawę o waloryzacji podatków (30.XI.1923r.),które zostały oparte na o stały
miernik - złoty frank w przypadku przesiębiorstw lub rynkową cenę zboża w przypadku podatku
gruntowego.Dodatkowym elementem mającym ratowad sytuację było powołanie Urzędu
Nadzwyczajnego Komisarza Oszczędnościowego,który zajmował się wyłącznie wyszukiwaniem
możliwości oszczędności budżetowych.
Grabski w swym expose podkreślał przede wszystkim koniecznośd zwiększenia dochodów
budżetu,którego podstawą miały stad się głównie podatki.Zapowiedział także rozpisanie
pożyczki wewnętrznej oraz prowadzenie polityki oszczędnościowej,ale bez naruszania"wyższych
interesów obronności kraju" i utrzymania niezbędnego poziomu administracji i oświaty.
Grabski zażądał specjalnych pełonomicnictw,które przez 1 rok pozwalałyby na rozwiązanie
powstających kwestii w drodze dekretów prezydenckich.Sejm uchwalił 11.I.1924r. ustawę o
pełonomocnictwach.Czas jej obowiązywania skrócił do 6 miesięcy (do 30.VI.1924).Na mocy
tych pełonomocnictw prezydent otrzymał prawo do dekretowania w następujących kwestiach:
1.podnoszenia podatków bezpośrednich,
2.przyspieszenia płatności podatku od kapitałów i rent,
3.wprowadzenia zmian ceł stosownie do koniunktury,
4.wprowadzania oszczędności w budżecie,
5.przekazywania niektórych zadao paostwa samorządom po zabezpieczeniu odpowiednich
środków finansowych,
6.zaciągania pożyczek zagranicznych,
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
18
7.zatwierdzania zmian w statutach kredytu długoterminowego i przedsiębiorstw
paostwowych celem wprowadzenia oszczędności ,
8.wprowadzania nowej waluty,
9.likwidacji Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej oraz utworzenia nowej instytucji emisyjnej.
Celem skutecznego i terminowego ściągania podatków rząd wydał rozporządzenie
(16.II.1924),na którego mocy,w wypadku niezapłacenia w terminie podatków przemysłowego i
dochodowego,za każdy dzieo zwłoki urzędy skarbowe doliczały 0,5% sumy dłużnej.W ramach
tych reform zniesiono m.in.:
--dopłaty do kolei,
--przeprowadzono waloryzację taryf przewozowych,
--podniesiono ceny biletów dla pasażerów,
--zasoby finansowe poszczególnych ministerstw ustalano na każdy miesiąc oddzielnie,a nad
tym,by wydatki ich nie przekraczały,czuwał komisarz oszczędnościowy Stanisław
Moskalewski,zw."Moskalinim".
Już w I.1924r. nastąpiła stabilizacja marki.1.I.1924r. wstrzymano druk banknotów na
pokrywanie niedoborów budżetowych.
19.I.1924r. ustalono statut Banku Polskiego.Przyjął on postad spółki akcyjnej,niezależnej
od rządu i otrzymał 20 lat wyłączne prawo emisji banknotów.Podstawową jednostką stał się
złoty polski.
26.I.1924r. rozpoczęto sprzedaż miliona stuzłotowych akcji Banku Polskiego.
1.VII.1924r. marka polska została ostatecznie wycofana z obiegu,a jedynym środkiem
płatniczym stał się złoty.31.V.1925r. zawieszono wymianę bankową marek na złotówki.
Sukces gabinetu Grabskiego był wyraz
ny.Dlatego parlament uchwalił w VI.1924r. kolejne
pełnomocnictwa.W tych tzw.drugich pełnomocnictwach zezwolono premierowi na:
--dokonywanie dalszych oszczędności w gospodarce paostwowej i samorządowej,
--zwiększanie podatków,
--wprowadzenie opłat od świadectw szkolnych,
--utworzenie monopolu solnego,
--wzmożenie obrotu pieniężnego,
--ograniczenie liczby świąt.
Rok 1924,jako pierwszy w dziejach odrodzonego paostwa,zamknięto nadwyżką dochodów
nad wydatkami i rezerwą w wysokości 59,4 mln zł.
Ta względnie pomyślna sytuacja utrzymała się jeszcze w I.1925r.,który zamknięto
nadwyżką dochodów w wysokości ok.12 mln zł.Począwszy od następnego miesiąca
odnotowywano już deficyty,które nie tylko pochłonęły zgromadzone oszczędności,ale stały się
trwałym elementem budżetu.Do kooca VI.1925r. niedobory wynosiły już ok.55 mln zł.
Czynnikiem,który wyjątkowo niekorzystnie odbił się na całości gospodarki polskiej,był
wybuch polsko-niemieckiej wojny celnej.
Zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego i konwencji polsko-gdaoskiej Polska
miała prawo do uruchomienia w Wolnym Mieście własnego urzędu pocztowego i posiadania
skrzynek pocztowych.Zostały one rzeczywiście rozwieszone 5.I.1925r. i zaraz tej samej nocy
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
19
zamalowane barwami byłego cesarstwa niemieckiego,co wywołało zdecydowaną reakcję ze
strony Polski.Sprawa powędrowała do Ligi Narodów,która w V.1925r. potwierdziła prawa Polski.
Incydent ten oznaczał jednak,że stosunki polsko-niemieckie wchodzą w nową fazę.
15.VI.1925r. Niemcy wstrzymały przyjmowanie pochodzącego z Górnego Śląska polskiego
węgla.Oznaczało to początek wojny celnej,która miała zdezorganizowad rynek polski i umożliwid
pokojową rewizję granic.
Rząd polski nie zamierzał jednak kapitulowad i odpowiedział zakazem wwozu niektórych
towarów niemieckich.Niemcy zareagowały podobnie.
Wojna celna rozpoczęta w 1925r. trwała do roku 1930,a jej ostateczne zakooczenie
nastąpiło dopiero po podpisaniu paktu o nieagresji w 1934r.
Od początku VII.1925r. zaznaczył się spadek wartości złotówki
Pragnąc ratowad sytuację,W.Grabski zaproponował:
-- dalsze oszczędności,
--zdynamizowanie eksportu,
--ograniczenie importu,zwłaszcza towarów luksusowych,
--zasadnicze ograniczenie konsumpcji przy równoczesnym utrzymaniu w niezmienionej
postaci,a nawet zwiększeniu zasiłków dla bezrobotnych.
Ta ostatnia zapowiedz
zmierzała do uzyskania poparcia ugrupowao robotniczych,przede
wszystkim PPS.Ostateczny cios gabinetowi zadał Bank Polski,który 11.XI.1925r. zrezygnował z
interwencji giełdowych.W tej sytuacji W.Grabski podał się do dymisji,która została przyjęta.Po
upadku jego gabinetu nastąpiła poprawa w bilansie handlu zagranicznego,a w początkach
1926r. zaczęła wzrastad produkcja,czemu towarzyszył spadek bezrobocia.
SPORY O REFORM
ROLN

Str.128-135
Polska była krajem rolniczym.Tuż po odzyskaniu niepodległości,dla większości ludności
mieszkającej na wsi jedynym z
ródłem utrzymania była praca w rolnictwie.Taka sytuacja
powodowała,że jednym z naważniejszych zagadnieo stała się sprawa rozsądnego ukształtowania
struktury gospodarstw rolnych,do tej pory dwubiegunowej.
Sprawa reformy rolnej stała się na terenach wiejskich podstawowym hasłem wyborczym.
Sejm Ustawodawczy 10.VII.1919r. podjął decyzję w tej sprawie.Uchwała ta
przewidywała,że do podziału zostaną przeznaczone w pierwszej kolejności:
--ziemia paostwowa,
--majoraty (majątki nadawane za zasługi urzędnikom carskim),
--była własnośd dynastii panujących,
--zasoby Rosyjskiego Banku Włościaoskiego i pruskiej Komisji Kolonizacyjnej,
--majątki kościelne po porozumieniu ze Staolicą Apostolską,
--oraz nadwyżki ziemi prywatnej przekraczające,w zależności od położenia,60 lub 180 ha,a
na Kresach Wschodnich i Zachodnich 400 ha.
--pierszeostwo w korzystaniu z nadziałów mieli mied robotnicy rolni,chłopi małorolni i byli
żołnierze.
--przewidywano tworzenie dużych,samowystarczalnych gospodarstw i upaostwowienia
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
20
lasów,
--a właścicielom gwarantowano odszkodowania.
Właściwa ustawa została uchwalona 15.VII.1920r. Powtarzano w niej postanowienia
uchwały z jedną różnicą -
-- właściciele mieli otrzymywad odszkodowania tylko w wysokości 50% przeciętnej wartości
przejętych majątków,czyli realnie,po potrąceniach,nawet 30% ceny szacunkowej.
--pierszeostwo w otrzymywaniu ziemi bedą mieli żołnierze,a następnie robotnicy rolni i
chłopi małorolni.
--nabywcom gwarantowano otrzymanie kredytu w wysokości 75% wartości kupowanej
ziemi,
--z mocy prawa z dobrodziejstw reformy rolnej nie mogli korzystad dezerterzy,uchylający się
od służby wojskowej oraz ci,którzy samowolnie zajmowali ziemię w latach 1918-1919.
17.III.1921r. została uchwalona ustawa konstytucyjna,która uznawała wszelką własnośd za
jedną z podstaw ustroju społecznego i porządku prawnego,a wywłaszczenie dopuszczała tylko za
pełnym odszkodowaniem.Sejm Ustawodawczy zakooczył działalnośd,a w nowo wybranym
parlamencie ugrupwania,by objąd władzę,musiały uzyskad poparcie PSL "Piast".Porozumienie
zostało zawarte 17.III.1923r. i przeszło do historii jako pakt lanckorooski. Zgodnie z zawartym
kompromisem:
-- przyjmowano jako zasadę parcelację dobrowolną w wymiarze 200 tys.ha ziemi rocznie.
--w pierwszej kolejności miała ulec podziałowi ziemia paostwowa i należąca do instytucji
publicznych,a następnie nadwyżki z majątków prywatnych,
--maksimum posiadania ustalono na 180 ha w Polsce centralnej,400 ha na Kresach
Wschodnich i Zachodnich praz 1 tys.ha w przypadku tzw.majątków uprzemysłowionych,
--cena wykupu majątków przeznaczonych do parcelacji miała byd oparta na rzeczywistej ich
watości,tj.na cenie rynkowej,
--pierszeostwo w nabywaniu ziemi bedą mieli chłopi bezrolni i małorolni.
Efektem tego porozumienia była secesja 14 posłów z Janem Dąbskim na czele,którzy
utworzyli własny klub PSL"Jednośd Ludowa".Gdy 12.XII.1923r. wniesiono do sejmu projekt
ustawy o realizacji reformy rolnej,w klubie PSL"Piast" nastąpił kolejny rozłam.Tym rzem
wystąpiło 13 posłów,którzy pod przewodnictwem Jana Bryla utworzyli po pewnym czasie klub
Polskiego Związku Ludowego.Tym samym gabinet Witosa podał się do dymisji.
Następcą Witosa był Władysław Grabski. Były prowadzone prace nad projektem ustawy o
przeobrażeniach agrarnych.Został on wneisiony do sejmu w VI.1925r. Projekt wszedł w życie
28.XII.1925r. W ustawie:
--powtórzono postanowienia o maksimum posiadania,obniżono je w stosunku do pierwotnej
koncepcji do 300 ha na kresach,
--wprowadzono kategorię tzw.majątków uprzemysłowionych,z których miano przejmowad
nadwyżki ponad 700 ha.
--przyjmowano jako zasadę parcelację dobrowolną w wymiarze 200 tys.ha rocznie,a
wywłaszczenia zamierzano przeprowadzid dopiero w razie niezrealizowania tego zamierzenia,
--cena ziemi została utrzymana na poziomie wolnorynkowym,ale nabywcy mogli starad się o
kredyt,
--pierszeostwo przy parcelacji zastrzegano dla robotników rolnych i chłopów bezrolnych.
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
21
Ustawa ta obowiązywała do kooca II Rzeczypospolitej.
Celem przeobrażeo agrarnych na Kresach Wschodnich i Zachodnich było ponadto
wzmocnienie polskiego stanu posiadania.
20.VII.1920r. Sejm Ustawodawczy podjął uchwałę anulujące wszelkie zmiany w stanie
własności mienia paostwa niemieckiego,które nastąpiły po 11.XI.1918r.
Struktura agrarna Polski ulegała zmianom bardzo powoli.Zmniejszyła się powierzchnia
dużych majątków,ale i tak w 1938r. należało do nich prawie 25% ziemi uprawnej.Brak
widocznych postępów w rozwiązywaniu sprawy reformy rolnej był jednym podstawowych
czynników słabości ekonomicznej całego paostwa.
GA
ÓWNE PROBLEMY POLITYKI ZAGRANICZNEJ W LATACH 1918-1926
Str.135-138
Korzystnie kształtowały się stosunki polsko-francuskie.Doprowadziło to do stosunkowo
szybkiego zawarcia układu wojskowego oraz porozumnieo politycznych i handlowych między
oboma krajami.Układ sojuszniczy,normujący zasady współpracy na wypadek konfliktu
zbrojnego,został zawarty 19.II.1921r. W dołączonej do niego konwencji wojskowej oba paostwa
gwarantowały sobie udzielenie pomocy przede wszystkim w wypadku agresji niemieckiej.W
ewentualnym konflikcie z Rosją Francja miała zapewnid Polsce głównie bezpieczeostwo od
strony niemieckiej,a dopiero w następnej kolejności udzielid bezpośredniej pomocy.Układ
wszedł w życie rok póz
niej.
Efektem poczucia zagrożenia ze strony wschodniego sąsiada był zawarty 3.III.1921r. sojusz
z Rumunią.Przewidywał on udzielenie sobie przez oba paostwa pomocy zbrojnej w wypadku nie
sprowokowanej agresji ze strony radzieckiej.
Znacznie mniej efektów przynosiły starania zmierzające do bliższego porozumienia z
Czechosłowacją.Z tych też powodów wynegocjowany w 1922r. układ gwarantujący m.in.obu
paostwom ich aktualny stan posiadania,nie wszedł w życie.
Nie przyniosły także rezultatów wysiłki zapobieżenia bliższym kontaktom między naszymi
najgroz
niejszymi sąsiadami.16.IV.1922r. zawarto porozumienie w Rapollo.Niemcy i Rosja
nawiązały stosunki dyplomatyczne,zrzekały się wzajemnych pretensji finansowych i przyznawały
sobie klauzulę najwyższego uprzywilejowania w stosunkach handlowych.Ustalenia z Rapollo
zostały następnie potwierdzone i rozszerzone układem berlioskim z IV.1926r.
16.X.1925r. zawarto porozumienia lokarneoskie przez Francję,Belgię,Wielką Brytanię i
Włochy.Najważniejsze z nich,pakt reoski podkreślało nienaruszalnośd istniejącej granicy Niemiec
z Francją i Belgią oraz strefy zdemilitaryzowanej nad Renem.W wypadku złamania porozumienia
przez którąś ze stron sygnatariusze paktu zobowiązani zostali do udzielenia ofierze agresji
natychmiastowej zbrojnej pomocy,nawet bez oczekiwania stosownej decyzji Ligi Narodów.Tego
samego dnia Francja podpisała z Polską i Czechosłowacją traktaty gwarancyjne,przewidujące
wzajemną pomoc w przypadku aktu niemieckiego,ale jej udzielenie uzależnione było do
stanowiska Rady Ligi Narodów.
Przy zawieraniu układów lokarneoskich paostwa zachodnie zobowiązały się również do
poparcia starao Niemiec o przyjęcie do Ligi Narodów i zapewnienie im stałego miejsca w
Radzie.Ten punkt porozumienia został zrealizowany we IX.1926r. W tym czasie Polsce przyznano
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
22
tzw.miejsce półstałe na 3 lata z prawem reelekcji.Dzięki temu zabiegowi przedstawiciel
Rzeczypospolitej zasiadał w Radzie do 1938r.
II.POLSKA POD RZ
DAMI JÓZEFA PIA
SUDSKIEGO
(1926 - 1935)
ZAMACH MAJOWY
Str.139-149
Narastające trudności ekonomiczne,towarzyszący im wzrost napięd społecznych i brak
stabilizacji politycznej powodowały,że częśd społeczeostwa zaczęła wiązad nadzieje na zadanicze
zmiany z ewentualnym zamachem stanu.
Sytuację uznano za tak poważną,że sejm postanowił powoład specjalną komisję do
zbadania działałności tajnych organizacji.W składzie tego ciała znalez
li się m.in.Stanisław
Kozicki,przywódca tajnej Ligi Narodowej, i Adam Pragier,twórca zakonspirowanej organizacji
"Młot",powołanej wewnątrz klubu parlamentarnego PPS.
Było wśród nich np.Pogotowie Patriotów Polskich (PPP),utworzone jesienią 1922r. Na
jego czele stał Jan Pękosławski.Pionem wojskowym kierował Witold Gorczyoski.Zebrania
konspiratorów odbywały się w podziemiach kościoła oo.Kapucynów.Podstawowym
obowiązkiem członków była inwigilacja przywódców "grup wywrotowych",do których zaliczano
przede wszytkim działaczy komunistycznych i żydowskich.W nocy z 11 na 12 I.1924r.
przywódców PPP aresztowano.
Zbliżony charakter miała Straż Narodowa,utworzona pod koniec 1923r. i kierowana przez
Czesława Mączyoskiego.Straż miała przeciwstawiad się anarchizacji życia publicznego.Inne
organizacje,które wykryto to:Zwązek Rycerzy Prawa czy Rycerzy Orła Białego.
Organizacje konspiracyjne powstawały także w wojsku.Najbardziej znana z nich
występowała pod nazwą "Honor i Ojczyzna".Jej twórcą był gen.Władysław Sikorski,a miała ona
dbad o morale armii i skupid najbardziej ideowych oficerów.
30.V.1923r. Piłsudski,na znak protestu przeciwko utworzeniu gabinetu Chjeno-Piasta,
zgłosił swoją dymisję ze stanowiska Szefa Sztabu Generalnego,a 2.VII. zrezygnował z
przewodniczenia Ścisłej Radzie Wojennej.Osiadł wówczas w podwarszawskim Sulejówku i od
tego czasu był osobą prywatną.
Szczególne znaczenie miała sprawa organizacji najwyższych władz wojskowych.Została ona
uregulowana dekretem Naczelnika Paostwa z 7.I.1921r., zapewniającym Pisłudskiemu pełną
kontrolę nad polityką militarną paostwa i armią.Przepisy te musiały ulec zmianie po wejściu w
życie konstytucji.Piłsudski dążył jednak do utrzymania zadad dekretu i od tego uzależnił powrót
do wojska.
Sytuacja zaogniła się po upadku gabinetu W.Grabskiego.W sejmie brak było większości
mogącej sformowad rząd.W takiej sytuacji 14.XI.1925r. Piłsudski złożył wizytę prezydentowi i
przedstawił mu bezprecedensowe pisemne ostrzeżenie.Podkreślał w nim,że dotychczasowa
polityka wobec armii doprowadziła do silnego "rozdrażnienia w wojsku".
Uzupełnieniem tego wystąpienia stała się zorganizowana w Sulejówku 15.XI.1925r.
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
23
manifestacja z udziałem kilkuset oficerów służby czynnej.
Nowy gabinet utworzono dośd szybko.20.XI.1925r. na jego czele stanął Aleksander
Skrzyoski.W skład rządu weszły,poza PPS "Wyzwolenie",ZLN,PSChD,PSL "Piast",NPR i
PPS.27.XI.1925r. obsadzono Ministerstwo Spraw Wojskowych.Ministrem został gen.Lucjan
Żeligowski.Ministerstwo Skarbu otrzymał Jerzy Zdziechowski z ZLN,a PPS powierzono
Ministerstwa Robót Publicznych oraz Pracy i Opieki Społecznej.
Premier zapowidział walkę z marnotrawstwem,dążenie do żrównoważenia bilansu
handlowego oraz łagodzenie konfiktów społecznych.Kwestie ekonomiczne spowodowały
wycofanie przedstawiecieli z gabinetu 20.IV.1926r. Dalsze rządy A.Skrzyoskiego,bez większości
w sejmie nie były możliwe i 5.V.1926r. premier zgłosił dymisję,która została przyjęta.
Utwprzenie nowej koalicji napotkało poważne przeszkody.ZLN,PSChD,PSL "Piast" i NPR
wysunęły kandydaturę W.Witosa,co wywołało opór prezydenta i protesty PPS,PSL
"Wyzwolenie",a także nowo powstałych Stronnictwa Chłopskiego i Partii Pracy.Mimo ostrzeżeo
Witos podjął się misji utworzenia gabinetu,na co lewica sejmowa zareagowała ostrzeżeniem i
Witos zrezygnował.Próba stworzenia gabinetu przez Zygmunta Marka (PPS) zakooczyła się
niepowodzeniem.Koncepcja powołania rządu pozaparlamentarnego z W.Grabskim na czele
wywołała sprzeciwy lewicy i prawicy.
Nic więc dziwnego,że utworzenie 10.V.1926r. rządu Witosa spotkało się ze sprzeciwem
lewicy sejmowej.
Dzieo po powstaniu gabinetu Witosa stolica stała się miejscem licznych manifestacji
zwolenników Piłsudskiego.
W nocy z 11 na 12 V.1926r. doszło w Sulejówku do niewyjaśnionego incydentu -
ostrzelania willi marszałka przez nieznanych sprawców.Tak rozpoczął się,według wersji
zamachowców,przewrót majowy.Oddziały Piłsudskiego opanowały Pragę i zatrzymały się na linii
Wisły.W godzinach popołudniowych doszło na moście Poniatowskiego do dramatycznego
spotkania Piłsudskiego z prezydentem Stanisławem Wojciechowskim. Prezydent stanął
zdecydowanie w obronie konstytucji i legalnie utworzonego rządu.Wydał także odezwę do
wojska nakazującą zbuntowanym natychmiastowe podporządkowanie się legalnym władzom,a
w komunikacie rządu przeznaczonym dla zagranicy jednoznacznie określono wystąpienie jako
bunt przeciwko prawowitej władzy.
Juz pierwszego dnia walk wojska Piłsudskiego opanowały most Kierbedzia i przeszły do
prawobrzeżnej Warszawy.Nazajutrz zajęły większośd ważnych strategicznie punktów
miasta,m.in.centralę telefoniczną,siedzibę Sztabu Generalnego i lotnisko.
14.V.1926r. rząd musiał opuścid dotychczasową siedzibę w Belwederze i wraz z
prezydentem wycofał się do Wilanowa.Druga strona również nie pozostawała bezczynna -
m.in.w nocy z 13 na 14 V.1926r. miejscowa organizacja Związku Strzeleckiego zaatakowała i
rozbiła w Puławach posterunek policji oraz aresztowała starostę.
W ostatnim dniu walk Centralny Komitet Wykonawczy PPS ogłosił w kraju strajk
powszechny będący wyrazem poparcia dla działao zamachowców.W takiej sytuacji prezydent
S.Wojciechowski postanowił zrezygnowad z urzędu.Zgodnie z konstytucją funkcje paostwa
przejął,po raz drugi,Maciej Rataj.On też doprowadził do przerwania walk i zawieszenia broni.
15.V.1926r. powołany został rząd Kazimierza Bartla.W gabinecie tym Piłsudski objął tekę
ministra spraw wojskowych i piastował ten urząd do śmierci.Sprawy zagraniczne powierzono
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
24
Augustowi Zaleskiemu,który miał nimi kierowad do roku 1932.
Aby przywrócid w pełni zasady konstytucyjne,należało przeprowadzid możliwie szybko
wybory prezydenckie.Kandydatura Piłsudskiego nasuwała się automatycznie.W przeciwieostwie
do roku 1922 nie odmówił kandydowania na fotel prezydencki.
31.V.1926r. zebrało się Zgromadzenie Narodowe.Rozstrzygnięcie nastąpiło juz w pierwszej
turze - Piłsudski otrzymał 292 głosy.Jednak elekt nie przyjął wyboru.Podziękował zao w
publicznym wystąpieniu i podkreślił,że traktuje go jako zalegalizowanie dokonanych przez niego
"prac politycznych"(zamachu).
1.VI.1926r. Zgromadzenie Narodowe zebrało się ponownie.ZLN znów wysunął osobę
Adolfa Bnioskiego,a piłsudczycy Ignacego Mościckiego. Jedynie PPS zgłosiła kandydaturę
Zygmunta Marka. Z tego też względu pierwsza tura nie przyniosła rozstrzygnięcia.Zapadło ono
w drugim głosowaniu,gdy socjaliści opowiedzieli się za Ignacym Mościckim (281głosów).
Na fotelu prezydenckim zasiadł syn powstaoca,były działacz socjalistyczny i przyjaciel
Piłsudskiego.Bardziej znany był w sferach naukowych i gospodarczych jako wybitny
uczony,profesor Politechniki Lwowskiej,od 1922r. dyrektor naczelny Paostwowej Fabryki
Związków Azotowych w Chorzowie,inicjator budowy zakładów azotowych w podtarnowskich
Mościcach oraz autor 60 prac naukowych i patentów.
Zgodnie ze zwyczajami parlamenatarnymi po wyborze prezydenta gabinet podał się do
dymisji.Była to tylko formalnośd,gdyż Bartel ponownie otrzymał misję jego formowania.Na
stanowiskach pozostali prawie wszyscy ministrowie,a nową postacią był tylko Eugeniusz
Kwiatkowski,który jako szef resortu przemysłu i handlu miał szczgólną opieką otoczyd budującą
się Gdynię.
PRZEMIANY PRAWNE I POLITYCZNE PO ZAMACHU MAJOWYM
Str.149-157
2.VIII.1926r. sejm dokonał postulowanych zmian,w związku z czym przeszły one do historii
pod nazwą noweli sierpniowej. Zgodnie z nimi prezydent otrzymał prawo:
--przedterminowego rozawiązania,na wniosek rządu,sejmu i senatu,ale tylko raz z tego
samego powodu.Do tego czasu mógł to uczynid na wniosek rządu za zgodą 3/5 senatu,
--wydawania rozporządzeo z mocą ustawy(dekretów),gdy sejm nie obradował lub na
podstawie pełnomocnictw,gdy obradował.
Jako jeden z pierwszych ukazał się dekret z 6.VIII.1926r. o organizacji sił zbrojnych,kooczący
ponad trzyletni spór miedzy Piłsudskim a jego przeciwnikami i parlamentem.Na mocy dekretu
powołano do życia Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych (GISZ), na którego czele stanął Piłsudski
i urząd ten piastował do śmierci.
--tryb zgłaszania i głosowania wniosku o wotum nieufności w stosunku do rządu lub
poszczególnych ministrów nie mógł juz byc głosowany na tym samym posiedzeniu,na którym
został zgłoszony,
--kolejna zmiana dotyczyła kwestii budżetowych.Inicjatywa w tym zakresie w dalszym ciągu
pozostała w kompetencji rządu,który przygotowywał projekt ustawy,ale obu izbom
ustawodawczym narzucono ścisłe terminy rozpatrzenia projektu.W przypadku nieuchwalenia
budżetu w terminie lub niezakooczenia prac projekt przygotowany przez rząd nabierał mocy
ustawy w postaci pierwotnej lub ze zmianami,które zdołano wprowadzid ustawowo w
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
25
terminach.
--ostatni punkt noweli dotyczył zaostrzenia sankcji karnych za czerpanie korzyści osobistych z
racji piastowania mandatu poselskiego lub senatorskiego.
Bezpośrednio po przewrocie majowym nastąpiło uniezależnienie rządów od parlamentu i
poddanie ich coraz silniejszej zależności od prezydenta.Od jesieni 1926r. pojawił się zwyczaj
przydawania poszczególnym ministrom swoistej obstawy politycznej w osobach całkowicie
oddanych Piłsudskiemu specjalistów od rozwiązywania zagadnieo fachowych,którymi najczęściej
byli oficerowie zawodowi,decydujący o najistotniejszych kwestiach,m.in.wykorzystaniu środków
finansowych i zmianach kadrowych.
Duże znaczenie miało także stosowanie tzw.precedensów,czy uzusów
konstytucyjncych.Metoda ta polegała na rygorystycznym przestrzeganiu zapisanej litery
prawa,bez wnikania w niematerialną częśd przepisów,tj.intencje ustawodawcy.Sprowadzało się
to do podejmowania działao,które nie zostały wyraz
nie zakazane.Miały one na celu ośmieszenie
parlamentu,a równocześnie wykazanie,że konstytucja marcowa jest wadliwa i wymaga
zasadniczych zmian.
Pierwszy z precedensów dotyczył odpowiedzialności politycznej rządu.Pod koniec IX.1926r.
sejm uchwalił wotum nieufności dla ministra spraw wewnętrznych Kazimierza
Młodzianowskiego oraz Antoniego Sujkowskiego, ministra wyznao religijnych i oświecenia
publicznego.Sprawujący funkcje pemiera Kazimierz Bartel, na znak solidarności z nimi,
24.IX.1926r. podał się z całym rządem do dymisji. 3 dni poz
niej prezydent mianował nowy
rząd,ponownie z Kazimierzem Bartlem na czele i w tym samym składzie łącznie z
ministrami,wobec których zgłoszono wotum nieufności.Według oficjalnej wykładni konstytucja
nie zabraniała prezydentowi powołania w skład rządu osób,które uprzednio otrzymały wotum
nieufności.
Kolejny precedens dotyczył sesji sejmowych.Zwoływano sesję,ale jej od razu nie
otwierano.Sesje nadzwyczajne zamykano po kilku dniach lub natychmiast po otwarciu
odraczano ją na 30 dni i następnie zamykano bez jednego posiedzenia.
Kadencja sejmu wybranego w 1922r. upłynęła pod znakiem precedensów.Prezydent
zarządził zwołanie konstytucyjnie przewidzianej sesji zwyczajnej na 31.X.1927r., ale następnie
odroczył ją na 30 dni,czyli do kooca ustawowek kadencji.
Metodą precedensów usiłowano zmienid i ujednolicid prawo prasowe.Wydany w XI.1926r.
dekret prezydencki.Nakładał on wysokie kary za przekroczenie prasowe,a przede wszystkim za
"rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji",mogących wzbudzid niepokoje społeczne. W
XII.1926r. sejm jednomyślnie uchylił dekret i przesłał swą uchwałę do senatu,który ją
zaakceptował.W V.1927r., po zakooczeniu obrad sejmu,prezydent wydał nowy dekret
prasowy,będący lekko zmodyfikowaną wersją poprzedniego.W czasie kilkudniowej sesji
nadzwyczajnej w VIII.1927r. sejm odrzucił i ten dekret,ale w związku z odroczeniem obrad na 30
dni nie zdążył orzesład swej uchwały do rozpatrzenia senatowi.W rezultacie dekret obowiązywał
do 1930r.,kiedy sejm uchylił go oficjalnie.
Pomysłodawcą większości tych "nowatorskich" rozwiązao był szef kancelarii
prezydenta,poz
niejszy minister sprawiedliwości,Stanisław Car (prawnik).
Zamach majowy zaaowocował także przegrupowaniami politycznymi.
2.X.1926r., gdy Piłsudski po raz pierwszy stanął na czele gabinetu,powierzył 2 ministerstwa
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
26
przedstawicielom tzw.żubrów kresowych,czyli konserwatystów wileoskich.Otrzymali oni
teki:sprawiedliwości - Aleksander Meysztowicz oraz rolnictwa i dóbr paostwowych - Karol
Niezabytowski.
25.X.1926r. Piłsudski udał się do Nieświeża,kresowej siedziby Radziwiłłów.Oficjalnym
powodem wizyty była chęd udekorowania orderem Virtuti Militari trumny Stanisława
Radziwiłła.
Po Nieświeżu PPS zadeklarowała przejśd do opozycji.
Pewne zamieszanie powstało także wśród ugrupowao centrowych.Od początku częśd
działaczy opowidała się za legalizacją przewrotu i poparciem dla Piłsudskiego oraz przeciwko
coraz wyraz
niejszemu zbliżeniu władz centrowych do obozu narodowego.15.VIII.1926r. doszło
na tym tle do rozłamu i wyodrębnienia się grupy propiłsudczykowskiej,która ukonstytuowała się
jako NPR Lewica.Czołowymi przywódcami byli:Antoni Ciszak i Ludwik Waszkiewicz.Także w
PSChD brak było jedności.Najbardziej antysanacyjne stanowisko prezentowała kierowana przez
Wojciech Korfantego chadecja śląska.
Najszybciej wyciągnęła wnioski z wydarzeo majowych prawica.Roman Dmowski przystąpił
do organizowania swych zwolenników na nowych zasadach.Po kilkumiesięcznych
przygotowaniach zaowocowało to 4.XII.1926r. utworzeniem Obozu Wielkiej Polski (OWP).W
intencjach twórcy miał on:
--przybrad charakter ponadpartyjny,
--w założeniach ideowych podkreślano związki z katolicyzmem,solidaryzm
narodowy,koniecznośd walki o silne paostwo i zwalczanie wszystkiego,co je osłabaiało.
--wprowadzono zasadę mianowania przywódców niższego szczebla przez wyższy,
--członkowie nosili mundury organizacyjne.
Na czele stał Roman Dmowski jako Wielki Oboz
ny,a obok niego do czołowych działaczy
należeli:Zygmunt Berezowski,Stanisław Haller i Jerzy Zdziechowski. Wewnątrz obozu wyróżniał
się Ruch Młodych.
W dalszym ciągu istniał ZLN.Po klęsce w wyborach parlamentarnych w 1928r. zastąpiło je
nowo powołane Stronnictwo Narodowe (SN). Miało ono przybrad charakter nowoczesnej partii
politycznej i skupid rozproszone grupy wywodzące się z ruchu narodowego.Zamiary te jednak
nie zostały zrealizowane.
Zaostrzeniu uległ stosunek do mniejszości narodowych,zwłaszcza żydowskiej.Wysuwano
także postulat zaostrzenia walki ekonomicznej i spolszczenia miast.SN opowiadało się za
konsekwentną walką z obozem sanacyjnym.
Na przełomie lat 1927/1928 rozwiązaniu uległa istniejąca od 1893r. Liga Narodowa.Na jej
miejsce utworzono hierarchicznie zbudowaną Straż Narodową.
LATA KONIUNKTURY GOSPODARCZEJ (1926-1929)
Str.157-159
Ożywienie gospodarcze bardzo korzystnie wpłynęło na położenie wszystkich grup
społecznych i różne dziedziny życia.Nadal rosła produkcja.Dla ludności miejskiej najistotniejsze
znaczenie miał spadek bezrobocia,które w 1928r. osiągnęło poziom najniższy w dwudziestoleciu
(126 tys.osób).Jedną z największych inwestycji tego okresu była budowa
nowoczesnej,produkującej nawozy sztuczne, Paostwowej Fabryki Związków Azotowych w
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
27
Mościcach pod Tarnowem.
Korzystna sytuacja zaistniała na wsi,osiągającej w tym okresie wysokie plony,na które było
wielu nabywców.Pomyślna koniunktura przyspieszyła tempo parcelacji.
Lata 1926-1929 to także okres większego napływu kapitału zagranicznego,zazwyczaj w
postaci krótkoterminowych pożyczek,głównie ze Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii oraz
Niemiec.Rósł też systematycznie udział kapitału obcego w polskich spółkach akcyjnych.Istotne
było uzyskanie w X.1927r. tzw.pożyczki stabilizacyjnej w wysokości 62 mln $ i 2 mln funtów
szterlingów.
WYBORY W 1928r. I SEJM II KADENCJI
Str.159-171
Parlament nie został rozwiązany i pozwolono mu egzystowad do kooca kadencji.
Piłsudczycy nie posiadali początkowo własnego ugrupowania politycznego,a większośd z
nich należała do partii i stronnictw lewicowych.
Od XII.1927r. zaczęły powstawad w różnych częściach kraju Komitety Współpracy z
Rządem,a 19.I.1928r. ukazała się deklaracja Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem
Marszałka Piłsudskiego (BBWR).Blok nie miał byd zwykłym sojuszem partii i stronnictw.Mógł do
niego przystąpid każdy,bez względu na przynależnośd organizacyjną,kto uznawał nadrzędnośd
interesów paostwa i koniecznośd pracy dla niego oraz akceptował działania rządu.Wśród
członków BBWR znalez
li się radykałowie i morachiści,dawni socjaliści i ludowcy obok
konserwatystów,a także przedstawiciele Zydów,Białorusinów i Ukraioców.
Deklaracja w znacznej części poświęcona była:
--krytyce konstytucji i zasad politycznych dominujących w okresie przedmajowym,
--podkreślaniu osiągnięd,zwłaszcza ekonomicznych,obozu rządzącego,
--zwracano w niej uwagę na koniecznośd wzmocnienia władzy wykonawczej oraz
ograniczenia nadmiernie rozbudowanych uprawnieo parlamentu i partii politycznych,
--miała przekonad społeczeostwo,że liczą się konkretne działania,do których się
odwoływano,
--zgodnie z generalną zasadą przeciwstawiano "pustym obietnicom" przemawiające do
wyobraz
ni "fakty i liczby" dotyczące realnych dokonao.
Wybory wyznaczono na 4 i 11 III.1928r. Były one swego rodzaju plebiscytem:za lub przeciw
Piłsudskiemu.Zgłoszono do nich aż 34 listy paostwowe,z których ostatecznie o głosy walczyło 28.
BBWR za najpoważniejszego konkurenta uważał endecję,występujacą jako Blok Katolicko-
Narodowy. PSChD,które w sojuszu z PSL "Piast" utworzyło Polski Blok Katolicki. Samodzielnie
wlaczyła o głosy NPR. PPS,PSL "Wyzolenie" i Stronnictwo Chłopskie wystawiły odrębne listy.W
wyborach pod firmą Jedności Robotniczo-Chłopskiej, wzięli udział komuniści.Ponownie
utworzono Blok Mniejszości Narodowych.Ortodoksi żydowscy na terenie byłego zaboru
rosyjskiego utworzyli Ogólnożydowski Blok Wyborczy do sejmu i Senatu.
Największy sukces odniósł BBWR,uzyskał 122 miejsca w sejmie.W wyborach
uzupełniających BBWR nie wystawił już swojej listy.
Wybory zakooczyły się także widocznym sukcesem ugrupowao lewicowych:31%
mandatów.Odnosiło się to w pierwszej kolejności do PPS.PSL "Wyzwolenie" znalazł się na 3
miejscu w sejmie.Stronnictwo Chłopskie uzyskało 25 mandatów,komuniści łącznie 2,5% głosów i
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
28
7 mandatów.
Największą klęskę poniósł ZLN,który uzyskał 38 mandatów.Ugrupowania centrowe dostały
ok.12% mandatów.
Mniejszości narodowe uzyskały łącznie 86 mandatów.Największą liczbę miejsc w sejmie
uzyskał Blok Mniejszości Narodowych, 55 mandatów
Wybory do senatu (11.III.1928) nie zmieniły obrazu wytworzonego przy wyborach
sejmowych.
13.III.1928r. Piłsudski na spotkaniu ze swymi najbliższymi współpracownikami polecił w
pierwszej kolejności doprowadzid do zmiany regulaminu obrad i wprowadzid zasadę,że porządek
dzienny ustalany jest wspólnie z rządem.Wstępem do takiej współpracy miał byd wybór
Kazimierza Bartla na marszałka sejmu.Konkurentem jego został Ignacy Daszyoski.
Uroczyste otwarcie sejmu przez Piłsudskiego miało miejsce 27.III.1928r. Odczytał on
orędzie,następnie izba przystąpiła do wyboru marszałka.Bartla poparł w zasadzie jedynie klub
BBWR i w drugiej turze głosowania wybrany został Daszyoski. Marszałkiem senatu został
profesor Julian Szymaoski.
Szybko uchwalono kredyty inwestycyjne i budżet na rok 1928/1929.Uchwalenie budżetu
zakooczyło równocześnie sesję sejmową (22.VI.1928).
27.VI.1928r. Piłsudski podał się wraz z całym gabinetem do dymisji.Na czele nowego
gabinetu stanął ponownie Bartel.
Szokiem stał się wywiad Piłsudskiego ogłoszony 1.VII.1928r. w "Głosie Prawdy".Określił w
nim konstytuantę mianem "sejmu ladacznic".Izbę wybraną w 1922r. nazwał "sejmem
korupcji".Sejmowi II kadencji zarzucił brak chęci do pracy paostwowotwórczej,a posłów uznał za
"publiczne szmaty".
17.X.1928r. doszło do rozłamu i powstania PPS dawnej Frakcji Rewolucyjnej. Z inicjatywy
PPS powstała też w parlamencie 14.XI.1928r. Komisja Porozumiewawcza Stronnictw
Lewicowych dla Obrony Republiki Demokratycznej, stawiająca za cel współdziałanie we
wszystkich kwestiach związanych z utrwaleniem i obroną ustroju republikaoskiego,demokracji i
parlamentaryzmu.
Sprawdzianem zwartości rodzącej się opozycji stała się jesienna sesja budżetowa.
Podczas tejże sesji wypłynęła,z inicjatywy Klubu Narodowego,sprawa ministra skarbu
Gabriela Czechowicza, oskarżonego o dokonanie przekroczeo budżetowych.
20.III.1929r. sejm podjął uchwałę dotyczącą postawienia G.Czechowicza przed Trybunałem
Stanu.Po zakooczeniu sesji sejmowej nastąpiła zmiana gabinetu.14.IV.1929r. na jego czele
stanął Kazimierz Świtalski. Opinia publiczna nadała gabinetowi miano "rządu pułkowników".
Rozprawa przeciwko G.Czechowiczowi przed Trybunałem Stanu trwała od 25 do 28
VI.1929r. Ostateczne rozstrzygnięcie nie zapadło.
14.IX.1929r. doszło do spotkania przedstawicieli ugrupowao lewicowych i
centrowych.Datę tę uznaje się za narodziny Centrolewu. Sejm został zwołany z miesięcznym
opóz
nieniem, 5.XII.1929r. Rozpoczęło ją zgłoszenie wotum nieufności dla rządu,który 2 dni
póżniej ustąpił.
29.XII.1929r. powstał piąty i ostatni rząd z Kazimierzem Bartlem na czele.Miał on
charakter przejściowy.Aby poprzed Bartla,uchwalono błyskawicznie budżet.Z tej racji gabinet
17.III.1930r., na znak solidarności z zaatakowanym ministrem,podał się do dymisji.29.III.1930r.
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
29
sesja została zamknięta i tego samego dnia powołano do życia nowy gabinet z Walerym
Sławkiem na czele.Zyskał on miano "drugiego rządu pułkowników". Centrolew zgłosił wniosek
o zwołanie sesji nadzwyczajnej.Została ona zwołana i bez jednego posiedzenia odroczona na 30
dni.Po tym terminie została zamknięta.
29.VI.1930r. został zwołany do Krakowa Kongres Obrony Prawa i Wolności Ludu.
Właściwe obrady odbyły się w Teatrze Starym.
W podjętych uchwałach stwierdzono,że w Polsce panuje dyktatura
Piłsudskiego.Uznawano,że bez jej obalenia nie jest możliwe opanowanie kryzysu ekonom.i
rozwiązanie problemów wew.Usunięcie rządów Piłsudskiego uznawano za niezbędny warunek
utrwalenia niepodległości i zapewnienia bezpieczeostwa granic.Zażądano ustąpienia
prezydenta.
Uchwały krakowskie nigdy nie ujrzały światła dziennego.
23.VIII.1930r. ustąpił Walery Sławek, a 2 dni poz
niej na czele nowego rządu stanął
osobiście Piłsudski. 29.VIII.1930r. prezydent,wykorzystując uprawnienia nadane mu przez
nowelę sierpniową,rozwiązał parlament i wyznaczył na 16 i 23 XI. termin wyborów do obu izb.
GOSPODARKA W LATACH WIELKIEGO KRYZYSU GOSPODARCZEGO (1929-1935)
Str.171-177
W 1928r. wystąpiły pierwsze objawy zbliżającego się kryzysu ekonomicznego.
29.X.1929r.,w tzw.czarny wtorek, nastąpił krach na giełdzie nowojorskiej.Gwałtownie
spadły kursy akcji i papierów wartościowych.Kryzys objął cały świat,z wyjątkiem ZSRR, i ogarnął
wszystkie dziedziny gospodarki.
Dla wsi najbardziej dotkliwy stał się systematyczny spadek cen płodów rolnych,co
oznaczało gwałtowne zmniejszenie dochodów ludności wiejskiej.
Pierwszą próbą obrony ludności wiejskiej przed skutkami kryzysu było zwiększenie
produkcji.Wzrastała także hodowla.W czasie dna kryzysu wystąpiło nawet zjawisko określane
przez ekonomistów mianem podaży głodowej,tj.sprzedawania nie tylko nadwyżek,ale i
produktów niezbędnych do utrzymania członków rodziny.
Zaczęła zamierad emigracja,stała i sezonowa.
Wydawało się,że jedynym wyjściem z opresji jest dalsze ograniczanie potrzeb.W pierwszej
kolejności zmniejszono wydatki na kulturę i naukę,następnie na papierosy i alkohol,a potem na
odzież,buty,sprzęt domowy.Znacznie ograniczono kupowanie maszyn,narzędzi,nawozów
sztucznych,węgla,nafty,soli i zapałek.
Najcharakterystyczniejszą cechą kryzysu w miastach był przede wszystkim spadek
zapotrzebowania na towary przemysłowe.
Dla społeczeostwa najbardziej widoczną i dotkliwą klęską stało się szybko wzrastające
bezrobocie,powodowane tym,że redukowanie zatrudnienia było jednym z pierwszych
pociągnięd przedsiębiorców,zamierzających zmniejszyd koszty produkcji.Redukcja zatrudnienia
powodowała obniżenie poziomu życia i możliwości dokonywania zakupów.
Inną konsekwencją kryzysu było zmniejszenie nominalnej wysokości wynagrodzenia dla
zatrudnionych.Obniżkę ułatwiał też spadek cen artykułów rolnych.
Okres kryzysu zanaczył się też przyspieszonym tempem tworzenia karteli,tj.porozumieo
producentów mających na celu wyeliminowanie walki konkurencyjnej przez ustalanie wysokości
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
30
produkcji,a nawet podział rynków zbytu i określanie minimalnych cen na wytworzone
towary.Porozumienia te umozliwiały utrzymanie cen na odpowiednim poziomie,m.in.metodą
planowego ograniczania produkcji.
Konsekwencją kryzysu było zwiększanie kapitału zagranicznego w polskich
przedsiębiorstwach.Wynikało to z faktu,że nie mogły one spłacid w terminie zaciągniętych
kredytów,a więc wierzyciele przejmowali akcje.
Wielki kryzys stanowił przełom w koncepcjach ekonom.
W 1932r. rząd podjął decyzje mające złagodzid konsekwencje kryzysu.Polegały one m.in.na
ustawowym oddłużeniu,odroczeniu spłat i obniżeniu odsetek od kredytów zaciągniętych w
bankach w okresie przedkryzysowym.Efekty tych pociągnięd nie były zbyt duże.Niewielkie efekty
przyniosła także podjęta przez paostwo akcja interwencyjnego zkupu zbóż,mająca zahamowad
spadek ich cen.Dla szerszych warstw bardziej zauważalne było zniesienie niektórych
opłat,np.rogatkowego,uiszczanego przy wwożeniu żywności do miast.Równie małe efekty
przyniosły podjęte w tym samym roku próby złagodzenia kryzysu w miastach.Przejawiały się one
m.in.w dzialaniach zmierzających do zwiększenia wywozu polskich towarów zagranicę oraz
dążeniu do ztrudnienia jak największej liczby bezrobotnych przy robotach publicznych.Jednak na
to brakowało środków.
Zmiana sytuacji nastąpiła w Polsce z powodu poprawy koniunktury w świecie.Zaznaczyła
się ona już w 1933r. i wtedy także dał się zauważyd niewielki wzrsot produkcji przemysłowej w
Polsce.Znaczniejsza poprawa nastąpiła w 1935r., kiedy na skutek swiatowego nieurodzaju poszly
w górę ceny zywności,a tym samym zaczęło się poprawiad położenie finansowe wsi.
WYBORY BRZESKIE
Str.178-188
Centrolew postanowił wystąpid jako blok wyborczy.Odłączyla się do niego
chadecja.Pozostałe stronnictwa utworzyły 9.IX.1930r. blok Związek Obrony Prawa i Wolności
Ludu Stronnictw Centrolewu. Tej samej nocy policja przystapiła do aresztowania przywódców
opozycji.
Najliczniejszą grupą wśród zatrzymanych tworzyli socjaliści,m.in.Norbert Barlicki.Drugą
grupę tworzyli posłowie partii ludowych.Z PSL "Piasst" zamknięty został W.Witos (trzykrotyny
premier),poz
niej W.Korfanty.
Z przygotowaniami wyborczymi związana była także tzw.pacyfikacja Kresów Pd.-
Wsch.,mająca powstrzymad terror ukraioskich nacjonalistów.16.IX.1930r. władze rozpoczęły
kontrakcję trwającą do kooca XI.
6.X.1930r. grupa działaczy,m.in.z Janem Ledwochem,wyłoniła nową Radę Naczelną,która
ogłosiła wystąpienie z Centrolewu.
W wyborach zgłoszono 20 list paostwowych,ale ostatecznie pozostało 14.Zakooczyły się
one sukcesem BBWR - 249 miejsc w sejmie,Centrolew - 79 mandatów,PPS - 24
mandaty,Stronnictwo Narodowe - wprowadziło do sejmu 63 posłów,Chadecja - 14
mandatów,Komuniści - 5,mniejszości narodowe - 33,Niemcy - 5,Ukraiocy - 21.
Wybory do senatu odbyły się 23.XI.1930r. BBWR zdobył 75 mandatów,Centrolew i
Stronnictwo Narodowe - 13% i 12,9% głosów,Chrześcijaoska Demokracja wprowadziła 3
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
31
senatorów,a mniejszości narodowe 7.
Piłsudski zdecydował się ustapid z szefostwa rządu i 4.XII.1930r. Walery Sławek stanął
ponownie na czele gabinetu,ale już 27.V.1931r. przekazał funkcję premiera Aleksandrowi
Prystorowi. 10.V.1933r. do 13.V.1934r. kierownictwo gabinetu objął Janusz Jędrzejewicz,a od
15.V.1934 do 28.III.1935r. Leon Kozłowski,a tuż przed śmiercią Piłsudskiego ponownie
stanowisko premiera otrzymał W.Sławek. Mininterstwo Sprawiedliwości objął Czesław
Michałowski. 2.XI.1932r. Ministerstwo Spraw Zagranicznych objął Józej Beck. 4.VIII.1931r.
Ministerstwo Wyznao Religijnych i Oświecenia Publicznego objął Janusz Jędrzejewicz.
Powszechne zainteresowanie budziła sprawa osadzonych w Brześcu posłów
opozycyjnych.Opinię publiczną zaczęły szokowad wiadomości o traktowaniu więz
niów.Sprawa ta
w sejmie,na skutek stanowiska zajętego przez większośd sanacyjną,nie mogła byd
wyjaśniona.Przed sądem w Warszawie stanęło ostatcznie 11 więz
niów,oskarżonych o
zawiązanie spisku i przygotowanie zamachu.Rozprawa trwała od 26.X.1931 do 13.I.1932r. Pięciu
oskarżonych skazano na 3 lata więzienia,trzech dalszych na 2,5 roku,następnego na 2,a
W.Witosa na 1,5 roku.Decyzja sądu nie była jednomyślna.Po kolejnych rozprawach sąd
apelacyjny zatwierdził wyroki w VII.1933r. Pięciu oskarżonych,którzy zdecydowali się odbyd
karę,zostało po roku zwolnionych na mocy amnestii.Pięciu pozostałych,m.in.W.Witos na znak
protestu udało się na emigrację.W IV.1935r. dołączył do nich skazany w odrębnym procesie
W.Korfanty.
DZIAA
ALNOŚD USTAWODAWCZA SEJMU BRZESKIEGO
Str.188-196
Nowy parlament zebrał się po raz pierwszy 9.XII.1930r. Marszałkiem został Kazimierz
Świtalski,marszałkiem senatu Władysław Raczkiewicz.
16.XII.1930r. większośd sanacyjna uchwaliła zmianę dotychczasowego regulaminu
sejmowego:
--marszałek uzyskał prawo skreślania ze stenogramu fragmentów poselskich wypowiedzi nie
związanych z reformowanym problemem,
--otrzymał on prawo odbierania głosu posłom,
--zwększono z 15 do 30 wymaganą liczbę podpisów przy zgłaszaniu
interpelacji.(10.XII.1930r. powstał Parlamentarny Klub Posłów i Senatorów Chłopskich),
--nowy sejm stracił rolę samodzielnego czynnika politycznego,
--większośd prac prawodawczych znalazła się w gestii rządu,
--inicjatywa ustawodawcza stała się domeną rządu,
--znaczna częśd ustaw charakteryzowała się tzw.luzami ustawodawczymi,zezwalającymi
gabinetowi na ingerencję w uchwalone prawa w sposób zawężający lub rozszerzający
poszczególne postanowienia,
--parlament zwoływano głównie dla uchwalenia budżetu,pełnomocnictw dla prezydenta lub
przyjmowania ustaw.
Powstało wiele ustaw,m.in.:
--prawa zmierzające od zwiększania kontroli nad życiem publicznym,
--11.III.1932r. uchwalono ustawę o zgromadzeniach i zebraniach,
--27.X.1932r. przyjęto ustawę o stowarzyszeniach.Organizacje takie mogły skupiad osoby
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
32
powyżej 18 roku zycia,nie mogły łączyd w swej działalności celów sportowych z politycznymi,
--23.III.1933r. powstała ustawa samorządowa,która podnosiła census wieku przy prawie
wyborczym do 24 (czynne) i 30 (bierne) lat i zezwalała na dzielenie ośrodków miejskich na
okręgi,
--11.III.1932r. uchwalono ustawę o ustroju szkolnym,zwana popularnie
jędrzejowiczowską.Upoważniała ona ministra do skracania czasu obowiązku szkolnego oraz
wprowadziła gradację szkół na cztero-,sześcio- i siedmioklasowe.Szkoły średnie podzielono na
czteroklasowe gimnazja,kooczone tzw.nałąmaturą,i dwuletnie licea,których ukooczenie
gwarantowało "dużą maturę".Swiatło dzienne ujrzała też ustawa o szkolnictwie prywatnym,
--15.III.1933r. sejm uchwalił ustawę o szkołach akademickich.
--18.III.1933r. wprowadzono nową zasadę przyznawania stypendiów:minister miał
zarezerwowane do wyłącznej dyspozycji 20% rozdzielanych sum,
--11.VII.1932r. ujednolicono prawo karne dokonane dekretem prezydenckim.Likwidował on
istniejące do tego czasu na terenie byłych zaborów różnice w przepisach.W kodeksie utrzymano
karę śmierci za pewne przestępstwa nie tylko kryminalne,ale i polityczne,przewidywano również
wysokie kary za przerywanie ciąży,
--VIII.1931r. powstał nowy regulamin więzienny,który zrównywał uprawnienia wiez
niów
kryminalnych i politycznych,
--IX.1931r. rząd podjął uchwałę o wprowadzeniu sądów doraz
nych,
--17.VI.1934r. ukazało się rozporządzenie o utworzeniu obozu odosobnienia w Berezie
Kartuskiej,
--28.III.1932r. podjęto ustawę ubezpieczeniową tzw.scaleniową.wydłużeniu uległ ze 140 do
156 dni czas,po którego przepracowaniu nabywało się uprawnieo do korzystania z pomocy.
KONSTYTUCJA KWIETNIOWA
Str.196-204
Ukoronowaniem przemian prawnych w 1.połowie lat 30.było uchwalenie na początku
1934r. nowej konstytucji,
22.I.1929r. sejm przystąpił do rewizji ustawy zasadniczej.BBWR zgłosił 6.II.1929r. swój
projekt zmian.Zawierał 70 poprawek zmierzających do rozszerzenia uprawnieo prezydenta
kosztem parlamentu i sądownictwa.
Stronnictwa lewicowe zgłosiły swój projekt miesiąc poz
niej.Znalazły się w
nim.m.in.zniesienie senatu,odzielenie Kościoła od paośtwa.
W I.1930r. do Komisji Konstytucyjnej wpłynął wspólny wniosek ugrupowao
centrowych.Proponowano w nim m.in.aby wyboru głowy paostwa dokonywało specjalne
zgromadzenie elektorów.
Brak postepów nad zmianą konstytucji stał się powodem przedterminowego rozwiązania
sejmu i senatu II kadencji.Po wyborach roku 1930 i ukonstytuowania się parlamentu ponownie
powołano 30-osobową Komisję Konstytucyjną.Na jej czele stanął Wacław Makowski. 8.V.1933r.
w Zgromadzeniu Narodowym Ignacy Mościcki został wybrany na nową kadencję.
Prace nad nowym tekstem konstytucji rozpoczęły się 17.III.1931r. Tempo prac uległo
przyspieszeniu pod koniec 1933r.,a w XII. tego roku Komisja Konstytucyjna zaakceptowała tezy
konstytucyjne.Podczas obrad sejmu 26.I.1934r. na wniosek Stanisława Cara przegłosowano
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
33
nagłośd obrad i konstytucja została uchwalona.
Uczyniono to jednak z pogwałceniem obowiazujących przepisów.J.Piłsudski polecił zwolnid
tempo prac w senacie,aby usunąd mankamenty projektu przegłosowanego w sejmie.
Dopiero 16.I.1935r. izba przyjęła uchwałę,po czym projekt wrócił do sejmu.głosowanie nad
nim odbyło się 23.III.,ale znów konstytucję potraktowano jak zwykłą ustawę.23.IV.1935r. pod
tekstem konstytucji złozyli podpisy prezydent i członkowie rządu,a tym samym weszła ona w
życie.
Nowa ustawa składała się z 81 art.podzielonych między 14 rozdziałów:
I.Rzeczypospolita Polska (10art.),
II.Prezydent Rzeczypospolitej (14),
III.Rząd (6),
IV.Sejm (15),
V.Senat (3),
VI.Ustawodawstwo (9),
VII.Budżet (3),
VIII.Siły zbrojne (1),
IX.Wymiar sprawiedliwości (8),
X.Administracja paostwowa (5),
XI.Kontrola Paostwa (1),
XII.Stan zagrożenia paostwa (2),
XIII.Zmiana konstytucji (1),
XIV.Przepisy koocowe (1).
W części wstępnej stwierdzono,że paostwo jest wspólnym dobrem wszytkich
obywateli.Uprawnienia jednostki,której gwarantowano swobodne warunku rozwoju bez
względu na pochodzenie,narodowośd,płed i wyznanie.Paostwo i dobro powszechne stawało się
wartością nadrzędną.
Na czele paostwa stał prezydent.Zobowiązany był:
--do baczenia na dobro paostwa,
--utrzymania jego gotowości obronnej i troszczenia się o jego pozycję międzyn.
--Swą władzę sprawował za postrenictwem podległych mu organów.
--No niego należało mianowanie premiera i członków rządu,zwoływanie i rozwiązywanie
parlamentu oraz otwieranie,odraczanie i zamykanie jego sesji.
--Był zwierzchnikiem sił zbrojnych,reprezentował paostwo na zew.
--stanowił o wojnie i pokoju,
--korzystał z tzw.prerogatyw,tj.uprawnieo osobistych.Decyzje w tych sprawach mógł
podejmowad bez konieczności uzyskania kontrasygnaty premiera i ministra.Należało do
nich:wskazywanie kandydata na urząd prezydenta,wskazywanie następcy na czas
wojny,rozwiązywanie sejmu przed upływem kadencji,
--mógł mianowad Naeczelnego Wodza lub sam pełnid tę funkcję,
--prezydent miał byd wybierany w drodze głosowania powszechnego na 7 lat,
--w przypadku trwałej niemozności sprawowania urzędu,funkcję prezydenta miał
przejmowad marszałek senatu.
Zgodnie z ustawą to rząd kierował polityką Rzyczypospolitej,a jego szef ustalał ogólne
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
34
zasady polityki paostwowej.Parlamentowi rząd mógł zgłosid wotum nieufności tylko w czasie
sesji zwyczajnej.
Sejm miał byd wybierany na pięciletnią kadencję,zachowywał funkcje kontrolne i
ustawodawcze.Do kompetencji parlamentu należało:
--uchwalanie budżetu,
--coroczne zatwierdzanie rachunków paostwowych,
--udzielanie rządowi absolutorium i nakładanie ciężarów finansowych na obywateli,
--oraz udział w sprawowaniu kontroli nad długami paostwa,
Parlament pozbawiony był prawa do samorozwiązania.Sesja zwyczajna miała trwad 4
miesiące.
Posłowie mogli korzystad z immunitetu parlamenatarnego tylko w zakresie wiążącym się z
ich uczestnictwem w pracach sejmu.
Wzmocnieniu uległa pozycja senatu.Marszałkowi powierzono przewodnictwo
Zgromadzenia Narodowego ,Zgromadzenia Elektorów i zastępstwa prezydenta.
Zmiana ustawy zasadniczej mozliwa była w każdej chwili na wniosek prezydenta i rządu.
PRZEMIANY POITYCZNE W LATACH KRYZYSU
Str.205-211
Jednym z najdonioślejszych wydarzeo 1.połowy lat 30. było zakooczenie rozbicia w ruchu
ludowym.Wstępem do połączenia konkurujących ze sobą partii było powołanie w parlamencie w
XII.1930r. wspólnego Klubu Posłów i Senatorów Chłopskich z Michałem Rogiem na
czele.15.III.1931r. odbył się w Warszawie wspólny zjazd przywódców PSL "Piast",PSL
Wyzwolenie i Stronnictwa Chłopskiego,na którym uchwalono program,statut i powołano władze
naczelne powstającego Stronnictwa Ludowego (SL).
Jednak juz rok poz
niej kilku posłów wystąpiło z klubu i utworzyło Chłopskie Stronnictwo
Rolnicze.Poważniejszy rozłam nastapił na przełomie 1934/1935. Grupa zwolenników Stanisława
Wrony reaktywowała w VI.1935r. Stronnictwo Chłopskie.
Znacznie większe trudności przeżywał obóż narodowy.2.XI.1932r. wyodrębniła się grupa
działaczy OWP z terenu wielkopolsko-pomorskiego.14.IV.1934r. podjął działalnośd Obóz
Narodowo-Radykalny (ONR),wzorujący się na rozwiązaniach faszystowskich.Okres legalnej
działalności ONR nie trwał zbyt długo.W IV.1935r. doszło w nim do podziału na ONR "ABC" z
Henrykiem Rossmanem na czele i ONR "Falanga",kierowany przez Bolesława Piaseckiego.
Trudności przeżywało także PSChD,które najwcześniej opusciło Centrolew.Wojciech
Korfanty w 1931r. stanął na czele PSChD.2.II.1934r. wyodrębniło się prosanacyjne Zjednoczenie
Chrześcijaosko-Społeczne.
Kryzys wpłynął wyraz
nie na zmiany w PPS.Zmniejszyła się zarówno jej liczebnośd jak i
zasięg terytorialny.Pod koniec 1935r. centralne władze PPS podjęły decyzje o rozwiązaniu
organizacji i powołaniu na jej miejsce Sekcji Młodych PPS.
POLITYKA ZAGRANICZNA W LATACH 1926-1935
Str.211-214
W pierwszych latach rządu obozu sanacyjnego najbardziej spektakularny charakter miało
wystąpienie Piłsudskiego na forum Ligi Narodów w 1927r.,związane ze stosunkami polsko-
litewskimi.10.XII.1927r.,na tajnym posiedzeniu Rady Ligi,Piłsudski kategorycznie zażądał od
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
35
premiera litewskiego jednoznacznego określenia,czy między oboma paostwami jest pokój,czy
wojna.Starcie zakooczyło sie przyjęciem rezolucji podkreślającej koniecznośd pokojowego
regulowania napięd w drodze dwustronnych pertraktacji.
Mniej szczęścia miała Polska,gdy próbowała przeforsowad w Lidze własne
koncepcje,np.projekt uchwały,na mocy której wszyscy członkowie Ligi wyrzekaliby się wojny
jako narzędzia polityki międzyn.Przyjęto ją,ale w formie nie odbiegającej od zapisu
statutowego,tj.dotyczącego wyrzeczenia się wojny napastniczej.Sama koncepcja stała sią
podstawą podpisanego w 1938r. paktu Brianda-Kelloga,potępiającego wojnę jako metodę
rozwiązywania konfliktów między paostwami.Polska była sygnatariuszem zarówno tego paktu
jak i jego wschodnioeuropejskiej mutacji,tj.protokołu Litwinowa (1929).
W I.1932r. parafowano,a 25.VII.1932r. podpisano w Moskwie polsko-radziecki pakt o
nieagresji,na którego mocy:
-- oba paostwa wyrzekały się na 3 lata używania siły w rozwiązywaniu kwestii spornych,
--zobowiązywały nie przystępowad do żadnych porozumieo skierowanych przeciwko drugiej
stronie,a na wypadek zaatakowania przez inne paostwo do nieudzielania pomocy agresorowi.
Swoistym uzupełnieniem paktu było podpisanie 3.VII.1933r. w Londynie przez sąsiadów
ZSRR,w tym także i Polskę,układu precyzującego pojęcie "agresora" i "agresji".
26.I.1934r. w Berlinie podpisano dziesięcioletnią polsko-niemiecką deklarację o
niestosowaniu przemocy. Zawarcie porozumienia,m.in.definitywnie zamknęło trwającą od
1925r. wojnę celną.
Józef Beck,jako pierwszy w dziejach minister spraw zagranicznych paostwa
kapitalistycznego,złożył w ZSRR (od 19 do 15 II.1934) oficjalną wizytę,podczas której podjęto
decyzję o przedłużeniu polsko-radzieckiego paktu o nieagresji także na 10 lat.
Pod koniec 1934r.,po ustapieniu Niemiec z Ligi Narodów postanowiono zaoferowad
opróżnione miejsce Związkowi Radzieckiemu.13.IX.1934r. J.Beck ogłosił deklarację,w której
informował,że Polska nie będzie dłużej współpracowała z organizacjami międzyn. w kwestiach
związanych z realizowaniem małego traktatu wersalskiego.
III.OSTATNIE LATA II RZECZYPOSPOLITEJ
(1935 - 1939)
DEKOMPOZYCJA OBOZU SANACYJNEGO
Str.215-225
12.V.1935r. zmarł w Belwederze Józef Piłsudski. 23.IV.1937r. uchwalono ustawę o święcie
narodowym,która uznawała 11.XI. za Swięto Niepodległości.
W nocy z 12 na 13 V.1935r. dokonano rozdziału stanowisk sprawowanych przez
zmarłego.Nowym Genaralnym Inspektorem Sił Zbrojnych został gen.Edward Rydz-Śmigły,
Ministerstwo spraw Wojskowych powierzono gen.Tadeuszowi Kasprzyckiemu.
Projekt ordynacji zgłoszono w sejmie w VI., a jej tekst uchwalono 8.VII.1935r. Opierała się
ona na koncepcji,że w wyniku wyborów powinna zostad wyłoniona reprezentacja ogółu
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
36
obywateli.Odrzucono zasadę proporcjonalności.W każdym okręgu miała byd tylko 1 lista.
Sejm miał liczyd 208 posłów,a izba wyższa 96 senatorów.Cenzus wieku przy prawie
wyborczym podwyższono do 24 i 30 lat.Prawa głosu pozbawieni zostali ludzie,którzy
dorastali,kształcili się lub odbywali służę wojskową.
W sejmie wybranym we IX.1935r. znalazło się tylko 205 osób.Ordynacja nie przewidywała
instytucji zastępców.
W senacie miało zasiadad 96 osób.Wybory stawały się dwustopniowe.Njapierw odbywały
się w obwodach prawybory,podczas których wyłaniano delegatów.Ci spotykali się na
posiedzeniach kolegiów wojewódzkich,na których wybierali senatorów.
Wybory zostały wyznaczone na 8 i 15 IX.1935r.Miały one byc ponownie plebiscytem.
Do parlamentu weszło ok.130 posłów.W sejmie obniżył się udział mniejszości
narodowych,brakowało przedstawiciela Niemców,a Białorusini,Rosjanie i Czesi uzyskali po
jednym reprezentancie,Żydzi trzech,Ukraiocy uzyskali 19 miejsc.W grupie polskiej znalazło się
181 osób.
Nowo wybrane izby zebrały się 4.X.1935r. Marszałkiem sejmu został Stanisław Car,a
senatu Aleksander Prystor. Jednym z wicemarszałków został Wasyl Mudryj.Posłowie i
senatorowie skupiali się w tzw.grupach regionalnych.
Mościski zamierzał teraz rządzid samodzielnie.12.X.1935r. Walery Sławek podał się do
dymisji,która została przyjęta.Dwa tygodnie poz
niej rozwiązał BBWR.
13.X.1935r. prezydent powołał własny rząd.Na jego czele stanął Marian Zyndram-
Kościałkowski. Wicepremierem i ministrem skarbu został Eugeniusz Kwiatkowski. To
przyspieszyło proces dekompozycji,w którego trakcie coraz wyraz
niej wyodrebniała się
tzw.grupa zamkowa,supiona wokół I.Mościckiego, i grupa GISZ, popierająca E.Rydza-Śmigłego.
W takiej sytuacji utrzymanie rządu było niemozliwe.13.V.1936r. zdymisjonowano gabinet
Kościałkowskiego i powołano nowy,na którego czele stanął gen.Felicjan Sławoj Składowski.
Zespół wówczas wyłoniony przetrwał bez istotniejszych zmian do IX.1939r.,najdłużej w
dziejach II Rzeczypospolitej.
19.III.1937r.,Mościcki,powołując się na ustny testament Piłsudskiego,w którym Rydz-
Śmigły został wyznaczony na Naczelnego Wodza,uznał go za swego następcę.
POWSTANIE OBOZU ZJEDNOCZENIA NARODOWEGO I WYBORY 1938r.
Str.225-230
Rozwiązanie BBWR oznaczało,że obóz sanacyjny został pozbawiony względnie sprawnej
organizacji.Konieczne było stworzenie czegoś w zamian.
Deklarację ideową Obozu Zjednoczenia Narodowego ogłoszono 21.II.1937r. Podkreślano:
--prymat interesów paostwa nad interesami jednostki i eksponowano rolę armii i E.Rydza-
Śmigłego.
--Postulowano koniecznośd zwiekszenia obronności paostwa przed zagrożeniem zew.i
potępiano komunizm.
--Akcentowano znaczenie Kościoła katolickiego,jako instytucji cementującej naród polski.
--Mniejszościom narodowym gwarantowano mozliwośd swobodnego rozwoju,równocześnie
akceptowano ekonomiczne zwalczanie mniejszości zydowskiej,
--mocno akcentowano koniecznośd jedności społeczeostwa,a tym samym wystepowano
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
37
przeciwko partiom politycznym.
OZN był organizowanyna zasadzie hierarchiczno-wojskowej.Na jego czele stał
szef,organem wykonawczym był szef sztabu.Jako instytucję doradczą powołano Radę
Naczelną.Sama organizacja była budowana dwutorowo.Miały byd utworzone
sektory:miejski,wiejski,robotniczy i młodzieżowy.Funkcję sektora młodzieżowego pełnił Związek
Młodej Polski,powołany do życia 23.VI.1937r.
Na czele OZN stanął Adam Koc. Członkowstwo w OZN miało charakter indywidualny i
zbiorowy.Wstąpid do niego mogła każda osoba narodowści polskiej,nie należąca do żadnej innej
organizacji politycznej.
Nowa organizacja podkreślała wyjątkowe znaczenie religii katolickiej i zapowiadała
roztoczenie opieki nad Kościołem.
W X.1937r. powołano w Warszawie Klub Demokratyczny. W IV.1939r. utworzono
Stronnictwo Demokratyczne,opowiadające się za wzmocnieniem paostwa,przywróceniem
demokratycznego systemu rządzenia i demokratycznej organizacji wyborczej.
Wybory wyznaczono na 6 i 13 XI.1938r.
Wprowadzono do parlamentu prawie wyłącznie działaczy OZN i pozbyto się Walerego
Sławka.Sławek wycofał się z czynnego życia politycznego,a 2.V.1939r. popełnił samobójstwo.
Marszałkiem nowo wybranego sejmu,otwartego 28.XI.1938r. został prof.Wacław
Makowski.Wasyl Mudraj został ponownie wicemarszałkiem.
Wybory samorządowe odbywały się na podstawie demokratycznej,pięcioprzymiotnikowej
ordynacji.
Znaczny sukces odniósł OZN.Z 48 miejscowości zdobył w nich ok.30% mandatów w
radach.W stolicy OZN uzyskał 39% miejsc w radzie,PPS w koalicji z SD i związkami zawodowymi
27%,a SN 11%.
Swoistym przejawem zjednoczenia narodowego stał się utworzony w III.1939r. społeczny
komitet subskrypcyjny Pożyczki Obrony Przeciwlotniczej.
PRZEOBRAŻENIA W UGRUPOWANIACH OPOZYCYJNYCH
Str.230-238
Przemianom zachodzącym w obozie sanacyjnym towarzyszyły przeobrażenia wśród
ugupowao opozycyjnych.Na prawicy w dalszym ciągu najpoważniejszą siłę reprezentował
podzielony wew.obóz narodowy.
Główną siłą obozu narodowego było,opanowanie na początku 1935r. przez "młodych" SN.
Znajdowało się ono w opozycji do obozu sanacyjnego,chod wśród jego działaczy po 1937r.
wykształciły się 2 grupy - jedną z nich tworzyli skupieni wokół Tadeusza Bieleckiego polityczni
pragmatycy, a drugą bezkompromisowi ideowcy kierowani przez Jędrzeja Giertycha i
Kazimierza Kowalskiego. Obie frakcje głosiły:
--koniecznośd oparcia ustroju paostwa na ściśle zhierarchizowanej strukturze społeczeostwa,
--zwiększenia kontroli nad życiem gospodarczym,
--polonizacji mniejszości słowiaoskich,
--obrony integralności Rzeczypospolitej,
--walki z zagrożeniem niemieckim.
10.IX.1937r. nastąpiła fuzja PSChD i NPR,w której wyniku powstało Stronnictwo Pracy (SP).
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
38
Prezesem został W.Korfanty,a ponieważ nie mógł on faktycznie sprawowad tej funkcji,przejął ją
Karol Popiel. Na czele Rady Naczelnej stanął gen.J.Haller. SP odwoływało się:
--do podstawowych wartości chrześcijaoskich ,
--postulowało dokonanie przemian gospodarczych przy zachowaniu nienaruszalności
własności prywatnej,
--opowiadano się także za ustrojem parlamentarno-demokratycznym,
--oraz zaciśnieniem współpracy z Francją.
Na sytuację partii robotniczych rzutowała w znacznym stopniu fala strajkowa narastająca
po zakooczeniu wielkiego kryzysu.Zjawisko to apogeum osiągnęło w roku 1936,zwłaszcza w
czasie tzw.krwawej wiosny (czarnej wiosny).Na dużą skalę zaczęto stosowad nową formę
protestów - strajki okupacyjne.
W ruchu robotniczym niemalże monopolistyczną pozycję zajmowała PPS.W jej
kierownictwie nadal ścierały się koncepcje reprezentowane przez grupę lewicową oraz
umiarkowaną.Przejawem swoistego kompromisu między obydwoma grupami był nowy
program,uchwalony na XXIV Kongresie w Radomiu.Znalazły się w nim:
--m.in.postulaty uspołecznienia wielkich zakładów przemysłowych,banków i instytucji
kredytowych,
--zmonopolizowania handlu zagranicznego,
--oraz prowadzenia gospodarki planowej.
Do centralnych władz partyjnych powołano m.in.Zygmunta Żuławskiego.
Początek 1.połowy lat 30. znamionowała duża aktywnośd KPP.Z partii podkopującej przy
każdej okazji byt paostwa przekształcili się w jego obrooców,a także zwolenników zwalczanej
dotychczas demokracji burżuazyjnej.
Największe nasilenie procesów i towarzyszących im wyroków śmierci miało miejsce w
1937r.,a rok poz
niej władze Międzynarodówki uznały,że cała partia jest opanowana przez
prowokatorów i podjęły decyzję o likwidacji KPP.
POLITYKA NARODOWOŚCIOWA W LATACH 30.
Str.238-243
Początek nowemu kursowi wobec mniejszości dało utworzenie w XII.1935r. specjalnego
międzyministerialnego Komitetu do Spraw Narodowościowych.
Poszerzeniu zasięgu wpływów polskich wśród Ukraioców miała służyd zarówno akcja
polonizacyjna,jak i próby pogłębienia różnic między poszczególnymi grupami ludności
ukraioskiej.Jednym z przejawów takich działao było zainicjowanie w 1936r. ruchu "szlachty
zagrodowej",polegającej na popieraniu grup ludności kultywujących swą odrębnośd stanową od
reszty ludności chłopskiej.
Zdecydowanie wrogie stanowisko wobec Polski zajął nacjonalistyczny Front Jedności
Narodowej,który wyodrębnił się wskutek rozłamu w UNDO w 1933r.
Mniej napięte były stosunki z mniejszością baiałoruską.Był to okres,w którym
zorganizowany ruch komunistyczny przeżywał kryzys,wiążący się nie tylko z likwidacją jego
legalnych ekspozytur - "Hromady" i "Zmahania",ale przede wszystkim z narastającą falą represji
w ZSRR.Częśd byłych działaczy "Hromady" po zerwaniu z komunizmem przeszła na pozycję
faszystowskie.Z ich inicjatywy powstała Białoruska Partia Narodowo-Socjalistyczna.W latach
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
39
30.najważniejszą rolę odgrywała chadecja,która nabierała cech partii ludowej.W 1936r. przyjęła
ona nazwę Białoruskiego Zjednoczenia Ludowego (BNA).W przyjętych założeniach podkreślano
dążenie do zbudowania niepodległego,demokratycznego paostwa białoruskiego.
Na postawę ludności niemieckiej wpływały przeobrażenia polityczne zachodzące w III
Rzeszy.Od 1933r. coraz istotniejszą rolę w partiach i stonnictwach zaczęły odgrywad wpływy
hitlerowskie.W 1931r. utworzono Partię Młodoniemiecką.
W latach 30.doszło do widocznego pogorszenia położenia ludności żydowskiej.Coraz więcej
organizacji społecznych i zawodowych wprowadzało do swych statutów tzw.paragraf aryjski,
eliminujący Żydów.Z inicjatywy posłów sanacyjnych wprowadzono także ustawę ograniczającą
ubój rytualny (27.III.1936).
W dalszym ciągu poważnymi wpływami cieszyła się ortodoksyjna Agudas Isroel.
W 1931r.,po XVII Kongresie Syjonistycznym,odrębny Komitet Centralny utworzyli zyskujący
coraz więcej zwolenników rewizjoniści,którzy w 1935r. powołali do życia Nową Organizację
Syjonistyczną,opowiadającą się za budową paostwa żydowskiego w Palestynie.
Poza obozem syjonistycznym wyraz
nie wzrastał zasięg wpływów "Bundu",który w latach
30.rozwinął się w masową partię.
POLITYKA NAKR
CANIA KONIUNKTURY
Str.243-251
Po śmierci Piłsudskiego istotny wpływ na całokształ polityki paostwa wywierały 2 ośrodki
skupione wokół Rydza-Śmigłego i Mościckiego.Najwybitniejszym przedstawicielem działaczy
gospodarczych obozu prezydenckiego był Eugeniusz Kwiatkowski,który w X.1935r. objął w
rządzie funkcję wicepremiera do spraw ekonomicznych,a równocześnie kierował Ministerstwem
Skarbu.
Nowy minister położył nacisk na rozwijanie przemysłu.
W celu przyspieszenia industrializacji kraju opracowano czteroletni plan
inwestycyjne,mający objąd okres od początku VII.1936r. do kooca VI.1940r. Przewidywał on,że
znaczna częśd prac zostanie wykonana w ramach robót publicznych,zamierzano budowad przede
wszystkim infrastrukturę.Od wiosny 1937r. Kwiatkowski zaczął forsowad koncentrację prac w
tzw.trójkącie bezpieczeostwa na południu Polski.Tak narodziła się idea Centralnego Okręgu
Przemysłowego (COP).
Obszar COP obejmował części 4 województw:wsch.krakowskiego,zach.lwowskiego i
lubelskiego oraz pd.kieleckiego.Dzielił się na 3 rejony:A - surowcowy,B - aprowizacyjny,oraz C -
przetwórczy.Jego najistotniejsza częśd znajdowała się w widłach Wisły i Sanu,a centrum stanowił
Sandomierz.Cały COP obejmował ok.15% terytorium paostwa i zamieszkiwało go prawie 18%
ludności.Były to przeludnione tereny rolnicze,o słabych glebach,z dominacją gospodarstw
karłowatych i małorolnych.
COP połozony był na pograniczu tzw.Poslki A i B.Częśd A obejmował tereny zach.i
centralne.Na tym obszarze skoncentrowany był przemysł .Częśd B,obejmująca
wsch.terytoria,zdominowana była przez rolnictwo.
Z ważniejszych inwestycji należy wymienid przede wszystkim budowę Stalowej Woli.
Budowa COP była najważniejszym elementem planu czteroletniego.
Kwiatkowski w XII.1938r. zreferował w parlamencie ogólne założenia przygotowywanego
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
40
inwestycyjnego planu piętnastoletniego,obejmującego lata 1939-1954.
DYLEMATY POLITYKI ZAGRANICZNEJ W LATACH 1935-1939
Str.251-260
5.XI.1937r. układ normujący kwestie mniejszości narodowych w Warszawie i Berlinie.
Realizacji doczekał się układ francusko-radziecki,ale jego ratyfikacja II.1936r. doprowadziła
do zaostrzenia stosunków międzyn.,gdyż Niemcy wypowiedziały układy lokarneoskie i zajęły
zdemilitaryzowaną Nadrenie w III.1936r.
6.IX.1936r. podpisano w Rambouillet pod Paryżem umowy o idzieleniu Polsce pożyczki w
wysokości 2,6 mln franków na dozbrojenie armii.
17.III.1938r. Polska wystosowała Litwie ultimatum,domagając się natychmiastowego
nawiązania normalnych stosunków dyplomatycznych.Litwa przyjęła postawione warunki.
W momencie,gdy mocarstwa zdecydowały o przyłączeniu Sudetów do Niemiec,Polska
wystosowała 12-godzinne ultimatum,domagając się zwrotu Zaolzia.Zostało ono przyjęte i
2.X.1938r. oddziały polskie zaczęły zajmowad sporne terytorium.
W III.1939r. Wielka Brytania zdecydowała się na udzielenie Poslce gwarancji.Oficjalnie
ogłosił je 31.III.1939r. premier Arthur Neville Chamberlain.
28.IV.1939r. Hitler wypowiedział polsko-niemiecki pakt o nieagresji z 1934r.
W IV.1939r. Francja przyznała Polsce na dozbrojenie nową pożyczkę w wysokości 430 mln
franków.8.VIII. otrzymano od Anglii niewielką pożyczkę materialną (8 mln funtów).
Francja miała udzielid Polsce pomocy militarnej natychmiast po rozpoczęciu działao
wojennych.Wielka Brytania pod koniec V. zobowiązała się do udzielenia Polsce przede
wszystkim pomocy lotniczej.
23.VIII.1939r. podpisano niemiecko-radziecki układ o nieagresji,pakt Ribbentrop-
Mołotow.
25.VIII. podpisano polsko-brytyjski układ sojuszniczy,gdzie Wielka Brytania zobowiązała
się w nim do udzielenia Polsce na wypadek konfliktu zbrojnego z Niemcami "wszelkiej pomocy i
poparcia będących w jej mocy".
1.IX. o świcie zacumowany w porcie gdaoskim pancernik "Schleswig-Holstein" rozpoczął
ostrzeliwanie polskiej składnicy tranzytowej na Westerplatte,a na polskie miasta spadły
pierwsze bomby niemieckie.
IV.II WOJNA ŚWIATOWA
(1939 - 1945)
KAMPANIA WRZEŚNIOWA
Str.261-274
1.IX.1939r. o świcie,bez forlmalnego wypowiedzenia wojny,Niemcy zaatakowali wzdłuż
całej granicy polsko-niemieckiej.
Zacięte walki toczyły się pod Mławą.Walki o Katowice trwały od 3 do 5 IX.
2.IX. przewaga niemiecka uniemozliwiła Polakom utrzymanie dotychczasowych
pozycji.Jako pierwsza rozpoczęła odwrót ze Śląska zagrożona okrążeniem Armia
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
41
"Kraków".Wieczorem tegoż dnia w rejonie Borów Tucholskich wojska niemieckie okrążyły,a
następnie rozbiły znaczną częśd Armii "Pomorze".
Niektóre jednostki,w tym niszczyciel "Wicher" i stawiacz min "Gryf",zostało zatopione
przez lotnictwo niemieckie.Słynna stała się odyseja okrętu podwodnego "Orzeł",który wyrwał
się z internowania w Tallinie i bez map oraz uzbrojenia wydostał się z Bałtyku.
3.IX. rano została rozibta 7.Dywizja Piechoty.Walki toczone w rejonie Mławy przez Armię
"Modlin" zakooczyły się 4.IX. klęską strony polskiej.Walcząc wycofały się na wsch.oddziały Armii
"A
ódz
".6.IX. wojska niemieckie zajęły Kraków.
3.IX. Wielka Brytania i Francja wypowiedziały wojnę III Rzeszy.
Na północy 6.IX. wojska niemieckie sforsowały pod Różanem Narew,rozdzielając Armię
"Modlin" oraz SGO "Narew",a w nocy z 8 na 9 IX. przekroczyły Bug. 9.IX. XIX Korpus Pancerny
gen.Heinza Guderiana,stoczył pod Wizną całodzienny bój z oddziałem broniącym bunkrów w
bagnistej dolinie Narwi.Po tej walce niemieckie dywizje pancerne ruszyły na południe w
kierunku Brześcia na Bugiem.12 i 13 IX. XIX Korpus Pancerny rozbił główne siły SGO "Narew",a w
centrum frontu XVI Korpus Pancerny parł na Warszawę.
Wieczorem 8.IX. na Warszawę uderzyła 4.Dywizja Pancerna.Jendak niemieckie natarcie
zostało odparte.
Wieczorem 9.IX. uderzeniem trzech dywizji polskich w kierunku A
odzi,rozpoczęła się nad
Bzurą największa bitwa kampanii wrześniowej.Oddziały polskie natarły 14.IX. w kierunku
A
owicza i Skierniewiec.Uderzenie to zakooczyło się niepowodzeniem.16.IX. rozpoczęła się 3 faza
bitwy.
Niemcy sforsowali Karpaty i wprowadzili pomiędzy Armie "Kraków" i "Karpaty" XXII Korpus
Pancerny z 14.Armii,który 10.IX. opanował przyczółki na Sanie.Atakujące od strony Słowacji siły
niemieckie rozbiły zagradzającą im drogę odziały Armii "Karpaty" i ruszyły na Lwów,gdzie 12.IX.
rozgorzały ciężkie walki.Próba odsieczy Lwowa,zorganizowana przez gen.Kazimierza
Sosnowskiego ,mimo rozbicia z 15 na 16 IX. w rejonie Mużyłowic elitarnego zmotoryzowanego
pułku SS "Germania" zakooczyła się niepowodzeniem.
Nacierające na Polskę wojska sowieckie podzielone zostały na 2 fronty.Dowodzony przez
komandarma Michaiła Kowalowa Front Białoruski oraz Front Ukraioski,dowodzony przez
komandarma Siemiona Timoszenkę.
Starcia polsko-sowieckie trwały od początku X. Symboliczny wymiar miały jedynie walki w
Wilnie w nocy z 18 na 19 IX., a do najcięższych dzoszło na Grodzieoszczyz
nie.22.IX. odbyła się
walka pod Kodziowcami.
Tego samego dnia poddała się załoga Lwowa.Ostatecznie wojska niemieckie zaczęły się
wycofywad na zach.,a Sowietom przekazano m.in.Białystok i Przemyśl.
Od 17 do 20 IX. w rejonie Tomaszowa Lubelskiego walczyły szczątkowe Armie "Lublin" i
"Kraków",a od 21 do 26 IX. bitwę pod Tomaszowem Lubelskim tzkże zakooczono kapitulacją.
25.IX. niemieckie lotnictwo dokonało terrorystycznego bombardowania Warszawy i 28.IX.
podpiano kapitulację.Następnego dnia poddała się załoga twierdzy Modlin,a 2.X. kapitulowała
załoga Helu.
Między 2 a 5 X. ostatni bój kampanii wrześniowej stoczyła pod Kockiem SGO "Polesie".
Kampania wrześniowa miała charakter działao totalnych.
Za granicą znalez
li się nie tylko prezydent,Rada Ministrów,Naczelny Wódz,ale także prymas
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
42
kardynał August Hlond.
DZIAA
ALNOŚD WA
ADZ POLSKICH NA OBCZYy
NIE W LATACH 1939-1941
Str.274-284
4.IX. rozpoczęła się ewakuacja władz paostwowych,a 7 opuścił stolicę premier Składowski
,udając się do A
ucka.W nocy z 6 na 7 IX. marszałek Rydz-Śmigły wyjechał do swej wojennej
kwatery w Brześciu na Bugiem,gdzie znajdował się minister Beck.Większośd rządu wraz z
korpusem dyplomatycznym przebywała w Krzemieocu,a prezydent zatrzymał się w Ołyce,a od
15.IX. znajdował się pod Śniatyniem,rząd w Kosowie,a Naczelny Wódz w Kołomyi.
W ciągu nocy z 17 na 18 IX. najwyższe władze paostwowe i wojskowe przybyły do
Rumunii,gdzie zostali rozdzieleni i internowani.
30.IX. prezydentem został Władysław Raczkiewicz.Premierem został 1.X. gen.Władysław
Sikorski,który równocześnie objął resort spraw wojskowych,a także sprawiedliwości.
9.XII. prezydent powołał Radę Narodową,złożoną z 22 osób.Jej pierwsze posiedzenie
odbyło się 23.I.1940r. Przewodniczącym Rady został Ignacy Paderewski. Była ona instytucją
doradczą prezydenta i rządu.Ostanią instytucją paostwową była powołana w XII. Najwyższa Izba
Kontroli,której prezesem został Tadeusz Tomaszewski.
Od 22.XI. siedzibą rządu było Angers.
Członkowie partii politycznych na uchodz
ctwie tworzyli komitety zagraniczne.Jako pierwsi
zorganizowali się ludowcy,początkowo jako Grupa Zagraniczna,a nastepnie Komitet
Zagraniczny,któremu przedowdniczył Stanisław Mikołajczyk. W koocu 1939r. powstał Komitet
Polityczny SN,na czele z Tadeuszem Bieleckim. Na przełomie lat 1939 i 1940 powołano Komitet
Zagraniczny PPS,którego przewodniczącym został Herman Liberman.
9.IX. podpisano polsko-francuską umowę o formowaniu we Francji polskich
oddziałów,których dowódcą został 28.IX. Władysław Sikorski.
10.X.1939r. Rada Ministrów powołała komisję mającą zbierad dane i dokumenty dotyczące
przyczyn klęski wrześniowej.Jej przewodniczącym został gen.Józef Haller.
29.V.1940r. postanowiono powoład kolejną komisję mającą zbadad przebieg kampani
wrześniowej,która zaowocowała 1.IX.1940r. opracowanym przez Modelskiego
trzystustronicowym raportem.
Jednym z najważniejszych celów Sikorskiego było sformowanie silnej armii.Bez trudu
zawarto 18.XI.1939r. umowę dotyczącą organizowania polskiej Marynarki Wojennej w Wielkiej
Brytanii.Siły lądowe zaczęto formowad we Francji już we IX. 1939r. 4.I.1940r. podpisano liczne
umowy regulujące status Wojska Polskiego we Francji.Miało ono pdlegad polskim wojskowym
władzom naczelnym,natomiast taktycznie,podczas działao wojennych,wykonywad rozkazy
dowódców francuskich.Najwcześniej zorganizowano 1.Dywizję Grenadierów,a w II. zakooczono
tworzenie 2.Dywizji Strzelców Pieszych.
Wojsko Polskie rozpoczęło też działania wojenne w Norwegii.10.V. Niemcy zaatakowali
Francję.
Pod wpływem wydarzeo na froncie władze polskie opuściły Angers i udały się do Libourne
koło Bordeaux.
18.VII. prezydent odwołał Sikorskiego z funkcji premiera i powierzył ją Augustowi
Zaleskiemu. Jendak mediacja Sosnkowskiego i sugestie brytyjskie wskazywały na Sikorskiego
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
43
jako osobę dla nich najodpowiedniejszą,dlatego też pozostał nadal premierem.
5.VIII.1940r. podpisano polsko-brytyjską umowę wojskową,określającą status i zasady
kredytowania Polskich Sił Zbrojnych (PSZ),działających w Wielkiej Brytanii.
10.VII.1940r. rozpoczęła się bitwa powietrzna.
W V.1941r. polski niszczyciel "Piorun" uczestniczył w wykryciu i zatopieniu niemieckiego
pancernika "Bismarck".
11.XI.1940r. podpisano wspólną deklarację,w której Czechosłowacja i Polska wyraz
iły wolę
wejścia po ukooczeniu wojny w "ściślejszy związek polityczny i gospodarczy..."Związek miał byc
otwarty dla wszystkich krajów,które zechcą się do niego przyłączyd.31.I.1941r. powołano
Mieszany Komitet Koordynacyjny dla opracowania koncepcji. 23.I.1942r. podpisano
porozumienie wspólnej polityki zagranicznej,wojskowej,ekonomicznej i społecznej.Jednak
niechęd ZSRR do tego typu koncepcji spowodowały,że Czechosłowacja wycofała się z
planowanego związku. 3.VI.1943r. odbyło się ostatnie posiedzenie Komitetu Koordynacyjnego
przedstawicieli obu krajów.
POLITYKA OKUPANTÓW WOBEC POLSKI W LATACH 1939-1941
Str.284-300
W podpisanym z 28 na 29 IX. niemiecko-sowieckim układzie o przyjaz
ni i granicach
dokonano korekty granicy dzielącej uzgodnione 23.VIII. strefy interesów i przesunięto ją z linii
Wisły na Pisę,Narew,Bug i San.W zamian Niemcy zgodzili się w tajnym protokole na włączenie
Litwy do strefy interesów sowieckich.
8.X. przyłączono do Rzeszy województwa pomorskie,poznaoskie i śląskie oraz częśd
baiłostockiego,warszawskiego,łódzkiego,kieleckiego i krakowskiego.Zasadniczym celem
działalności władz niemieckich była germanizacja ludności.
Inną metodą mającą osłabid polskośc na terenach anektowanychbyły wysiedlenia do
Generalnego Gubernatorstwa (GG).
W początkach okupacji kilkadziesiąt tysięcy Żydów z obszarów anektowanych wysiedlono
na GG,a pozostałych zaczęto gromadzid w gettach i obozach pracy.
Siedzibą władz GG został Kraków,a generalnym gubernatorem Hans Frank. Obszar GG
podzielono na 4 dystrykty:krakowski,radomski,,lubelski i warszawski.Zasadniczą rolę w
utrzymywaniu Polsaków w posłuszeostwie spełniały niemieckie struktury policyjne.Dzieliły się
one na 2 piony:-porządkowy (Orpo) oraz bezpieczeostwa (Sipo).Odrębną strukturę stanowiły
policja i służba bezpieczeostwa.W poszczególnych dystryktach działały okręgowe urzędy
bezpieczeostwa,w których kluczową rolę spełniał wydział IV,czyli Gestapo (tajna policja
paostwowa) oraz Kripo (policja kryminalna).
W V.1940r. władze niemieckie rozpoczęły realizację tzw.akcji AB. Na podstawie
przygotowanych list rozstrzelano ok.3,5 tys.osób uznanych za przedstawicieli polskiego
"elementu przywódczego".
W 1940r. Niemcy rozpoczęli na terenach okupowanych budowę obozów
koncentracyjnych.Najgorszą sławę zyskał Oświęcim (Auschwitz).Pierwszy transport więz
niów -
Polaków z Tarnowa - przybył do niego 14.VI.1940r. W XI.1941r. założono obóz w Majdanku pod
Lublinem.W IV.1942r. postanowiono przekształcid Majdanek w obóz koncentracyjny.
W Generalnym Gubernatorstwie zlikwidowano wszystkie polskie instytucje o charakterze
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
44
naukowym,społecznym i kulturalnym.Zachowano jedynie Polski Czerwony Krzyż i Ochotniczą
Straż Pożarną.
Niemcy zlikwidowali polskie szkolnictwo wyższe i srednie.Zakazano nauczania m.in.historii i
dziejów literatury polskiej.
W GG obowiązkiem pracy objęto ludnośd polską od 18 do 60 roku życia.
Nowe banknoty,o najwyższym nominale 500zł. wprowadził utworzony w XII.1939r. Bank
Emisyjny. Od nazwiska stojącego na jego czele Feliksa Młynarskiego nazwano je
"młynarkami".W I.1940r. wprowadzono kartki na żywnośd i artykuły powszechnego użytku.
Stałym elementem niemieckiej polityki było rozbudzanie antagonizmów
narodowościowych.Najłatwiej było Niemcom pozyskad Ukraioców.Otrzymali oni odrębne
kenkarty,mogli prowadzid działalnośd kulturalną,wydawniczą i zapewniono im swobodę kultu
religijnego.Najważniejszą rolę w życiu politycznym Ukraioców spełniała działająca konspiracyjnie
Organizacja Ukraioskich Nacjonalistów (OUN).
W najgorszej sytuacji w GG znalazła się ludnośd żydowska.Początkowo nakazano
oznakowywad gwiazdą Dawida prowadzone przez nią zakłady,a od XII.1939r. obowiązek
noszenia opasek z tym znakiem dotyczył każdego Żyda powyżej 10.roku życia.Od jesieni 1939r.
tworzono w miejscowościach zamieszkanych przez Żydów Judenraty (Rady Żydowskiej). W
V.1940r. Niemcy powołali Żydowską Samopomoc Społeczną,która rozdzielała dary i zapomogi
pieniężne.
Istotnym elementem polityki niemieckiej wobec Żydów było organizowanie gett.Pierwsze
utworzono w X.1939r. w Piotrkowie Trybunalskim,a największe powstało we IX.1940r. w
Warszawie.
Sowieci,podobnie jak Niemcy,opierali swoją politykę na masowym terrorze.Dążyli nie do
fizycznego wyniszczenia ludności,ale do jej zsowietyzowania.
1.X.1939r. Biuro Polityczne KC WKP(b) zadecydowało,że odbędą się wybory do
Ukraioskiego i Białoruskiego Zgromadzenia Ludowego.
Wybory odbyły się 22.X.1939r. Rada Najwyższa ZSRR,podczas posiedzenia 1 i 2 XI.1939r.
przychyliła się do próśb o wcielenie Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi do republik
radzieckich.
Zmianie uległ cały system gospodarczy.Przeprowadzono parcelację wiekszej własności
ziemskiej.
29.XI.1939r. Rada Najwyższa ZSRR nadała obywatelstwo radzieckie wszystkim
osobom,które 1 i 2 XI. zamieszkiwały na anektowanych terenach.30.XII.1939r. ukazał się dekret
o wydawaniu im paszportów.
Równocześnie NKWD przygotowywał się do represji mających objąd wybrane środowiska i
grupy społeczne.W nocy z 9 na 10 II. przeprowadzono deportację osadników i leśników.W
kolejnej deportacji,z 12 na 13 IV.1940r. wywieziono krewnycyh osób poprzednio uwięzionych
oraz rodziny jeoców wojennych.Trzecia fala deportacji objęła uciekinierów.Ostatnia deportacja
zaczeła się w V.1941r.
Wiosną 1940r. dokonał się los oficerów polskich ujętych przez Sowietów w wyniku
kampanii wrześniowej.5.III.1940r.,w piśmie skierowanym do Stalina,A
awrientij Beria
postulował,aby więz
niów rozstrzelad.Jeszcze tego samego dnia wniosek Berii został
zatwierdzony przez Biuro Polityczne KC WKP(b).
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
45
ROZWÓJ KONSPIRACJI WOJSKOWEJ I POLITYCZNEJ NA ZIEMIACH POLSKICH W LATACH
1939-1941.
KSZTAA
TOWANIE SI
POLSKI PODZIEMNEJ
Str.300-312
Podczas pierwszych miesięcy okupacji tworzono wiele struktur konspiracyjnych
27.IX.1939r. podjął podziemną działalnośd Związek Harcerstwa Polskiego,który przyjął
kryptonim "Szare Szeregi". W Warszawie,jako samodzielna organizacja,występował Związek
Strzelecki.
Istotną rolę odgrywała również utworzona na bazie KOP organizacja o nazwie Komitet
Obywatelsko-Patriotyczny, bardziej znana jako Komenda Obrooców Polski. Warto zwrócid
uwagę na specjalizujący się w działalności wywiadowczej "Muszkieterzy",Polska
Niepodległa,Tajna Armia Polska (TAP) czy Związek Czynu Zbrojnego (ZCZ).
Najważniejsza rola przypadła w tym okresie Służbie Zwycięstwa Polski (SZP). Inicjatorem
jej utworzenia był gen.Michał Karaszewicz-Tokarzewski.
Przedwojenni działacze opozycyjnych stronnictw politycznych utworzyli przy SZP Radę
Główną Obrony Narodowej.
3.X. osobą odpowiedzialną za cywilne prace w kraju został Aleksander A
adoś,a w XII.
zastąpił go Stanisław Kot. Pracami wojskowymi w kraju miał kierowad gen.Sosnkowski, od 17.X.
członek Rady Ministrów. 8.XI. Sikorski powołał Komitet Ministrów do Spraw Kraju (od I.1940r.
Komitet dla Spraw Kraju). Jego przewodniczącym został Kazimierz Sosnkowski,którego 13.XI.
mianowano Komendantem Głownym Związku Walki Zbrojnej (ZWZ),struktury wojskowej,która
miała powstad zamiast SZP.
Przywódcą ZWZ na terenie okupacji niemieckiej stał się Stefan Rowecki. Na terenie
okupacji sowieckiej komendantem ZWZ został Michał Karaszewicz-Tokarzewski.
30.VI.1940r. Sosnkowski powołał na Komendanta Głównego ZWZ Stefana Roweckiego i
ustanowił Warszawę siedzibą Komendy Głównej ZWZ.Dotychczasowa,działająca we
Francji,Komenda Główna ZWZ została w Londynie przekształcona w VI Oddział Sztabu
Naczelnego Wodza.
Cały kraj został podzielony na okręgi,te dzieliły się na obwody,a najniższym ogniwem była
placówka obejmująca jedną lub kilka gmin.Wojskowo najniższy szczebel stanowił pluton.
ZWZ powstał jako organizacja kadrowa.
W koocu 1939r. ukazywało się ponad 30 pism konspiracyjnych.Najważniejszy wśród nich
stał się "Biuletyn Informacyjny",wydawany przez ZWZ.
Do prowadzenia działaloności przeciwko okupantowi powołano w XII.1940r. Organizację
Małego Sabotażu "Wawer",na czele z Aleksandrem Kamioskim. W IV.1940r. powołano
Związek Odwetu (ZO).
Jesienią 1940r. powstało Kierownictwo Walki Cywilnej (KWC),na którego czele stał od
IV.1941r. Stefan Korbooski. Podstawowym zadaniem KWC było kształtowanie w społeczeostwie
postaw i zachowao patriotycznych.
Głównym zadaniem ZWZ było przygotowanie powstania powszechnego na wypadek klęski
NIemiec.Pierwszą jego wersję wysłano do Londynu z datą 5.II.1941r. Zakładano,że w razie
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )
46
pokonania Niemiec przez aliantów nastapi równoczesny atak oddziałów ZWZ na obiekty
niemieckie na terenie GG.
26.II.1940r.,przy ZWZ ukształtował się Polityczny Komitet Porozumiewawczy (PKP)
W VII. do PKP przystąpiło SP.
2.XII.1940r. Sikorski mianował Delegatem Rządu dla GG Cyryla Ratajskiego.
Większe sukcesy odnotował ZWZ,powołując dla potrzeb planowanego powstania
powszechnego tzw.Administrację Zastępczą (kryptonim "Teczka"). Kiedy w koocu VII.1941r.
został w Poznaniu aresztowany Adolf Bnioski,jedynym Delegatem Rządu pozostał Ratajski.
W ten sposób ukształtowało się trójczłonowe Polskie Paostwo Podziemne,złożone z
wojska (ZWZ),zaplecza polityczno-partyjnego (PKP) i administracji cywilnej (Delegatury Rządu).
W latach 1939-1940 odtworzyły się w podziemiu wszystkie ważniejsze poartie i
stronnictwa polityczne z koocowego okresu II RP.Skrajną prawicę stanowił działający od
X.1939r. Obóz Narodowo-Radykalny ABC. Wewnątrz jego struktur istniała Organizacja Polska.
21.IV.1940r. sformowano Komitet Porozumiewawczy Organizacji Niepodległościowych.
W skład KPON,przemianowanego w koocu 1940r. na Konfederację Narodu (KN),wchodziło
ok.25 organizacji.W I.1941r. Konfederacja została podzielona na piony - polityczny i
wojskowy.Polityczny pozostał przy nazwie Konfederacja Narodu,a na jego czele stanął Bolesław
Piasecki, natomiast pionem wojskowym,zwanym Konfederacją Zbrojną,kierował mjr Jan
Włodarkiewicz. W ideologii Konfederacji Narodu pozostały akcenty totalitarne,wrogośd do
Żydów i niechęd do demokracji.
Najsilniejszym ugrupowaniem obozu narodowego w konspiracji pozostawało Stronnictwo
Narodowe używając kryptonimu "Kwadrat". Mieczysław Trajdos 13.X.1939r. zwołał do
Warszawy naradę działaczy SN.Wyłoniono na niej Zarząd Główny z M.Trajdosem jako prezesem
i Witoldem Staniszkisem jako jego zastępcą.Powołano także Komendę Główną Organizacji
Wojskowej SN,która w 1941r. przyjęła nazwę Narodowa Organizacja Wojskowa (NOW).
Niemal równocześnie z "Kwadratem" działania konspiracyjne podjęła grupa członków
SN.Na czele utworzonej przez nich Narodowo-Ludowej Organizacji Wojskowej (NLOW) stanął
Karol Stojanowski.
Na tle obozu narodowego koncepcje Stronnictwa Pracy,wystepującego pod kryptonimem
"Romb",miały charakter centroprawicowy.
Stosunkowo poz
no odtworzyło się w konspiracji Stronnictwo Ludowe (kryptonim Trójkąt".
Na czele Centralnego Kierownictwa Ruchu Ludowego (CKRL) stanął Maciej Rataj,a po jego
ponownym aresztowaniu w połowie III.1940r. Stanisław Osiecki.
Dośd skomplikowana sytuacja powstała w PPS.W połowie X. postanowiono powoład nową
organizację socjalistyczną.Przyjęto dla niej nazwę Centralne Kierownictwo Ruchu Mas
Pracujących Miast i Wsi - Wolnośd,Równośd,Niepodległośd.
Z ugupowao politycznych pozostających poza PKP warto wymienid Stronnictwo
Demokratyczne (kryptonim "Prostokąt").
Na marginesie ówczesnego podziemia pozostawały rozproszone grupy komunistyczne.Pod
koniec 1940r. powołano Komitet Centralny Rewolucyjnych Rad Robotniczo-Chłopskich.
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 ( http://akcjakp3.pl )