Zajęcia 13
" Powtórzenie najważniejszych treści
wykładów:
" Analiza zachowania
" Warunkowanie klasyczne
" Warunkowanie sprawcze
" Zwiększanie częstości zachowania
" Zmniejszanie częstości zachowania
" Kontrola bodz
cowa: generalizacja i różnicowanie
" Wzmacnianie sporadyczne i rozkłady wzmacniania
" Dokonywanie wyboru: prawo dopasowania
" Impulsywnośd i dyskontowanie
" Proces dyskontowania
Analiza zachowania
" Dziedzina psychologii, w której bada się związki
między zachowaniem (zmienna zależna), a
środowiskiem (zmienna niezależna)
" Badanie zależności A-B-C
" Trzy działy AZ:
" Eksperymentalna analiza zachowania
" Stosowana analiza zachowania
" Konceptualna (teoretyczna) analiza zachowania
" Filozofia nauki w ramach AZ  radykalny
behawioryzm Skinnera
Radykalny behawioryzm
" Zainteresowanie zachowaniem pojedynczych osób, a nie grup i
ich uśrednionych wyników
" Zainteresowanie dotyczy opisu, wyjaśniania i przewidywania
zachowania  teorie pozostają na poziomie zachowania
" Jednopodmiotowe schematy eksperymentalne (np. ABAB)
" Graficzna analiza danych
" Nie psychologia S-R
" Człowiek to nie maszyna: myśli, czuje, działa, ale wszystko to są
zachowania, przejawy aktywności organizmu, dane do analiz,
a nie zmienne wyjasniające
" Wszystkie zachowania podlegają prawom; wszystkie
kontrolowane są przez środowisko (ABC)
1
Warunkowanie klasyczne
" Rola adaptacyjna: przewidywanie jednych zdarzeo na
podstawie występowanie innych zdarzeo i wcześniejsze
przygotowanie się
" Odruchy bezwarunkowe  szeroka klasa, od wydzielania śliny,
przez emocje (strach), po aktywnośd układu
immunologicznego
" Schemat:
Warunkowanie klasyczne -niezbędne
warunki
" Stycznośd w czasie (Pawłow)
" Zależnośd (kontyngencja) (Recsorla)
" Wartośd informacyjna (Kamin, Rescorla,
Wagner)
 Efekt zacieniania
 Efekt blokowania
Równanie Rescorli-Wagnera
" Vn = K ( - Vn-1)
" Zmiana siły związku jest proporcjonalna do różnicy między
maksymalną siłą związku, a siłą związku występującą w
poprzedniej próbie. Wraz ze wzrostem siły związku (V) z
próby na próbę, wartośd ( -Vn-1) będzie coraz mniejsza, a
wraz z nią zmniejszad się będzie przyrost siły związku, czyli
Vn
" Alternatywna interpretacja (Mazur, 2006): model jest
matematycznym zobrazowaniem koncepcji zaskoczenia 
uczenie zajdzie jedynie, gdy obiekt zostaje zaskoczony, tzn.
gdy to co się dzieje jest różne od tego, czego oczekiwał (bo
już znał/doświadczył)
2
WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE
(SPRAWCZE)
" Znaczenie przystosowawcze:
 uczenie się, o możliwości wywoływania zmian
w środowisku i dostosowywanie zachowania
do tych zmian, czyli efektów (konsekwencji)
" Schemat A B C
" Kształtowanie zachowania metodą
kolejnych przybliżeo
" Szczególna rola konsekwencji
Typy konsekwencji zachowania
Zwiększanie częstości zachowania
 Operacje ustanawiające
 Wzmacnianie pozytywne
 Wzmacnianie negatywne
" Ucieczka
" Unikanie
 Ewolucja definicji wzmocnienia
" Prawo efektu Thorndikea
" Definicja funkcjonalna Skinnera
" Teoria redukcji potrzeby i popędu Clarka Hulla
" Koncepcja trans-sytuacyjności Paula Meehla
" Teoria/zasady Premacka
" Teorie nierównowagi/deprywacji reakcji
3
Teoria (zasada) Premacka
" Wg Premacka zasadne jest charakteryzowanie
wzmacniania, jako zależności między dwoma
zachowaniami (reakcjami), a nie reakcją i bodz
cem
" Różne zachowania mają różne prawdopodobieostwo
wystąpienia
" Prawdopodobieostwo reakcji może byd różne w różnych
sytuacjach i kontekstach (relatywnośd wzmocnieo)
" Zachowania bardziej prawdopodobne będą wzmacniały
(nasilały) zachowania mniej prawdopodobne, o ile bez
nich nie będą możliwe
Teoria deprywacji reakcji
Zmniejszanie częstości zachowania
" Operacje znoszące (nasycanie)
" Wygaszanie (problem eksplozji)
" Karanie pozytywne (hiperkorekcja, prezentacja
bodz
ców awersyjnych)
" Karanie negatywne (koszt reakcji, time-out)
" Karanie w ujęciu Davida Premacka
" Model najmniej awersyjnych interwencji
4
Karanie w ujęciu Premacka
" Jeśli człowiek lub zwierzę wykonuje bardziej
prawdopodobne reakcje (robi to, co lubi) i w
konsekwencji musi angażowad się w mniej
prawdopodobne reakcje (robid to, na co nie
ma ochoty), to spowoduje to zmniejszenie
częstości angażowania się w ulubioną
czynnośd
Model najmniej awersyjnych interwencji
" Model najmniej restrykcyjnej terapii zakłada, że terapeuta pracujący np. z
osobami niepełnosprawnymi używa tylko tych procedur, które są konieczne
i wystarczające do wyeliminowania zachowań niepożądanych.
" Terapeuta może zastosować procedurę bardziej restrykcyjną tylko
wówczas, gdy sam udokumentował nieskuteczność procedury mniej
restrykcyjnej, lub gdy dane z literatury fachowej wykazują, że w podobnych
przypadkach procedura mniej restrykcyjna była nieskuteczna.
" Techniki eliminowania zachowań niepożądanych można uszeregować od
najmniej do najbardziej restrykcyjnych (awersyjnych), np.:
" Nasycanie
" Wygaszanie
" Time-out bez wykluczenia
" Hiperkorekcja
" Time-out z wykluczeniem
" Unieruchomienie
" Stosowanie bodz
ców awersyjnych (ale nie bodz
ce bólowe i krzyk!)
Bodz
cowa kontrola zachowania
" Bodz
ce kontrolujące: różnicujące i
wygaszeniowe
" Różnicowanie symultaniczne i sukcesywne
" A
aocuchy reakcji (homogeniczne i
heterogeniczne)
" Wzmocnienia pierwotne i wzmocnienia
wtórne
" Kontrast behawioralny (pozytywny i
negatywny)
5
Bodz
ce kontrolujące
" Bodziec, który kontroluje zachowanie, czyli tak
zwany bodziec kontrolujący (ang. controlling
stimulus, S) zmienia prawdopodobieostwo
wystąpienia reakcji instrumentalnej, co oznacza,
że częstośd występowania reakcji sprawczej w
obecności tego bodz
ca jest większa lub mniejsza
niż w przypadku braku bodz
ca kontrolującego w
środowisku.
" Wyróżnia się dwa typy bodz
ców kontrolujących:
" bodz
ce różnicujące, SD
" bodz
ce wygaszeniowe, S
Kontrast behawioralny
" Zjawisko występujące w badaniach z wykorzystaniem
wielokrotnych rozkładów wzmocnieo
" Pozytywny kontrast behawioralny polega na wzroście
częstości reakcji w niezmienionych warunkach i
spadku częstości reakcji w zmienionej części
wielokrotnego rozkładu wzmocnieo
" Negatywny kontrast behawioralny oznacza spadek
częstości reakcji w niezmienionej części i wzrost
częstości reakcji w zmienionej części wielokrotnego
rozkładu wzmocnieo
Sekwencje zachowania
" A
aocuchy homogeniczne  zachowania mają tę
samą formę, każdy bodziec dyskryminacyjny jest
warunkowym wzmocnieniem dla poprzedzającej
reakcji
" A
aocuchy heterogeniczne  kolejne zachowania
mają różną formę
" Kolejne bodz
ce różnicujące pełnią także funkcję
wzmocnieo warunkowych
" Uczenie łaocuchów zachowao przebiega
najszybciej w wersji  od kooca
6
Rozkłady wzmacniania
" Rozkłady wzmacniania to zasady
precyzujące warunki, które musi spełnid
zachowanie by pojawiło się po nim
wzmocnienie lub kara
" Jest wiele różnych typów rozkładów
wzmacniania, ale podstawowe to rozkłady
proporcjonalne i interwałowe
" Rozkłady mogą wyznaczad warunki bardzo
precyzyjnie (stałe warunki) lub
probabilistycznie (zmienne warunki)
Dokonywanie wyboru
" Herrnstein, 1961  badanie równoczesnych
rozkładów wzmacniania o zmiennych odstępach
czasowych (VI) u gołębi
" Proporcje reakcji dopasowały się do proporcji
otrzymanych wzmocnieo
" Odkryto prawo dopasowania
7
Prawo dopasowania (Herrnstein, 1961)
Ogólne prawo dopasowania
(generalised matching law, Baum 1974)
" rA/rB=b(RA/RB)S
Stosunek częstości dwóch reakcji zrównuje się ze
stosunkiem dwóch częstości otrzymywanych
wzmocnieo przy uwzględnieniu preferencji jednej z
reakcji (b) i stopnia rozróżnialności wzmocnieo (s)
" Poddopasowanie (undermatching)  s<1
" Naddopasowanie (overmatching)  s>1
" Skłonnośd (bias)  b 1
Poddopasowanie i naddopasowanie
8
Impulsywnośd i samokontrola z
behawioralnego punktu widzenia
" W ramach nauk behawioralnych samokontrola definiowana jest:
 (w przypadku NAGRÓD) - wybór nagrody większej, bardziej
odroczonej, zamiast nagrody mniejszej, lecz szybciej dostępnej
 (W przypadku KAR) - wybór kary mniejszej, szybciej
występującej, zamiast kary większej, lecz pojawiającej się
póz
niej
" Impulsywnośd to:
 (w przypadku NAGRÓD) - wybór nagrody mniejszej,
natychmiastowej, zamiast nagrody większej, ale odroczonej
 (W przypadku KAR) - wybór kary większej, odroczonej, zamiast
kary mniejszej, ale natychmiastowej
" Samokontrola to nie cecha, którą się ma lub nie (albo o różnym
natężeniu), ale zachowanie wynikające z interakcji organizmu i
środowiska (z naciskiem na środowisko)
Impulsywnośd i samokontrola
" Impulsywnośd i samokontrola jako zachowania
zależne od cech środowiska: każdy czasem wykazuje
samokontrolę, a czasem impulsywnośd
" Odwracanie się preferencji
" Wstępne zobowiązanie
" Prawo dopasowania i proces dyskontowania, jako
mechanizmy wyjaśniające zmiany preferencji i
wstępne zobowiązanie
Zmiany wartości wzmocnieo: zasada
hiperbolicznego dyskontowania jako mechanizm
impulsywności
" Czynniki wpływające na zmiany subiektywnej
wartości wzmocnieo
 Odroczenie
 Niepewnośd
 Dzielenie się społeczne
 Wysiłek
" Efekt wielkości i odwrócony efekt wielkości
" Badania nad dyskontowaniem zysków i strat
" Zastosowanie paradygmatu dyskontowania w
behawioralnych modelach uzależnieo
9
Dyskontowanie odroczonych nagród
B
V=A/(1+kD)
A
X
T2 T1
Odroczenie
Inne rodzaje dyskontowania
" Ryzyko/prawdopodobieostwo V=A/(1+h )
" Dyskontowanie związane z niepewnością
(probabilistic discounting)
" Dzielenie się z grupą
" Dyskontowanie społeczne
V=A/(1+sN)
(social discounting)
" Ponoszenie wysiłku
" Dyskontowanie związane z wysiłkiem
(effort discounting)
V=A/(1+lE)
Efekt wielkości i odwrócony efekt
wielkości
10
Wartość nagrody
Dyskontowanie a uzależnienia
Na koniec
" Psychologia behawioralna i behawioryzm nie
umarły, jak sądzą (mają nadzieję) niektórzy
" Badania trwają, teorie się rozwijają
" Dzisiejszy behawioryzm to nie behawioryzm
Watsona, a nawet coraz mniej Skinnera
" Bezsprzeczna skutecznośd praktyczna!
(szczególnie w takich obszarach, jak autyzm i
inne zaburzenia rozwoju i zachowania,
psychologia organizacji, edukacja)
11