Zajęcia 7
" Zmniejszanie częstości zachowania
 Wygaszanie
 Koncepcja pędu zachowania
 Karanie negatywne
 Karanie pozytywne
 Karanie w ujęciu Davida Premacka
 Plusy i minusy karania
 Czynniki warunkujące skutecznośd karania
 Model najmniej awersyjnych interwencji
Hierarchia procedur karzących
" Efekt - obniżenie częstości zachowania - może
byd uzyskiwany na kilka sposobów
 Operacje znoszące (np. nasycanie)
 Wygaszanie
 Kary negatywne
" Koszt reakcji
" Time-out
 Kary pozytywne
" Hiperkorekcja
" Niechciane zachowania
" Bodz
ce awersyjne
Operacje znoszące
" Najłagodniejsza forma przeciwdziałania
zachowaniom niepożądanym
" Zmniejszają efektywnośd konsekwencji jako
wzmocnienia
 Nasycenie wzmocnieniem zmniejsza jego
efektywnośd kształtującą i podtrzymującą
zachowanie
" Zmniejszają aktualną częstośd zachowania
 Nasycenie wzmocnieniem zmniejsza częstośd
zachowao w przeszłości wytworzonych w związku
z tym wzmocnieniem
1
Wygaszanie zachowania
Eksplozja związana z
2.5
wygaszaniem
2
Spontaniczne
1.5
odnowienie reakcji
1
0.5
0
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29
Sesje/próby badawcze
Charakterystyka wygaszania
" Eksplozja związana z wygaszaniem (tempo, siła
reakcji)
" Negatywne reakcje emocjonalne (czasem
agresja)
" Agresja
" Zmniejsza częstośd zachowania, ale nie musi
wyeliminowad go całkowicie
" Spontaniczne odnowienie się reakcji
" Proces powolny i stopniowy
Co wpływa na wygaszanie?
" Stopieo trudności zachowania
 Szybsze gdy: zachowanie wymaga wysiłku, czasu, jest
skomplikowane/złożone, itp.)
" Obecnośd operacje ustanawiających (trudniej) i
znoszących (łatwiej)
" Alternatywne z
ródła wzmocnieo
" Rodzaj podtrzymującego rozkładu wzmacniania:
ciągły  szybciej)
" Wcześniejsze doświadczenia z wygaszaniem
2
Liczba/czas
Jak wygaszad skutecznie?
" Usuwad wszystkie z
ródła wzmocnieo
dla niepożądanego zachowania
" Wykazad konsekwencję  kontynuowad
pomimo frustracji, eksplozji i
spontanicznego odnawiania
" Wprowadzad wygaszanie w
warunkach, w których można
tolerowad frustrację i eksplozję
Wady wygaszania
" Nie nadaje się do zachowao wymagających
natychmiastowego wyeliminowania
" Nie nadaje się do zachowao, których eksplozja
jest nie do zaakceptowania
" Nie nadaje się do zachowao, które muszą byd
wyeliminowane całkowicie
" Nie nadaje się tam, gdzie nie można
wyeliminowad wszystkich z
ródeł wzmocnieo
 Trudno je zidentyfikowad
 Trudno je kontrolowad
 Trudno je usunąd
Przykład
skutecznego
wygaszania
3
Dlaczego czasem wygaszanie jest
nieskuteczne?
" Eksplozja związana z wygaszaniem (ang.
extinction burst)
" Efekt wzmacniania sporadycznego (ang. partial
reinforcement effect): szybsze wygaszanie po
CRF niż po wzmacnianiu sporadycznym (?)
" Duży  pęd zachowania (ang. behavioral
momentum, John Nevin, 1992)
Pęd w praktyce
" Obiekt o dużym pędzie trudno jest zatrzymad
 Wprowadzając łatwe zadania, z dużą liczba
sukcesów/wzmocnieo, można  rozpędzid zachowanie,
które pokona także większe wymagania
" Aby zmienid pęd, trzeba działad siłą zewnętrzną:
im większa masa, tym większa musi byd ta siła
 Każde zachowanie można opisad z punktu widzenia jego
 masy ; zachowania, które trudniej zmodyfikowad
(zmienid ich częstośd, np. trudniej je wygasid  wykazują
opornośd na zmiany) mają większą masę
 Masa zachowania wynika z liczby wzmocnieo, jakie
zostały dostarczone podczas tego zachowania
Pęd a CRF
" Jak wyjaśnid, że w przypadku pojedynczych
zachowao utrzymywanych CRF wygaszanie
szybsze, niż po wzmacnianiu sporadycznym?
" Zdaniem Nevina: ponieważ różnicowanie
warunków ze wzmacnianiem i z wygaszaniem
zachodzi szybciej przy CRF
 łatwiej odróżnid warunki częstego, stałego
wzmacniania i braku wzmacniania, niż
sporadycznego wzmacniania i braku wzmacniania
 problem nie jest jednoznacznie rozstrzygnięty
4
Kary negatywne
" Koszt reakcji
" Time-out
Koszt reakcji
" Jako konsekwencja niepożądanego zachowania
odbierane jest posiadane wzmocnienie
" Skutecznośd stosowana zwiększona gdy:
 Występują rezerwy posiadanych wzmocnieo
" jest z czego ujmowad przez jakiś czas
" Odebranie wszystkich wzmocnieo sprawia, że tracą wartośd
 Wzmocnienia dostarczane były przez pewien czas
(utrwalone znaczenie wzmocnienia)
 Odebranie wzmocnienia jest natychmiastową
konsekwencją niepożądanego zachowania
Time-out
" Procedura ukierunkowana na uzyskiwanie
wzmocnieo w przyszłości
" Czasowe uniemożliwienie dostępu do z
ródeł
wzmocnieo
 Time-out z wykluczeniem  czasowe
odseparowanie od środowiska dostarczającego
wzmocnieo
 Time-out bez wykluczenia  czasowe pozbawienie
możliwości uzyskiwania wzmocnieo
5
Skuteczny time-out
" Usuwanie wszystkich wzmocnieo dla
zachowania niepożądanego
" Miejsce wykluczenia musi byd pozbawione
z
ródeł wzmocnieo
" Procedura musi byd względnie krótkotrwała
(raczej nie dłużej niż 5 minut)
" Środowisko, z którego następuje wykluczenie
musi zawierad wzmocnienia
" Time-out musi byd stosowany konsekwentnie
Kary pozytywne
" Hiperkorekcja 
wielokrotne naprawienie
szkód wynikłych z
zachowania
" Angażowanie w
niechciane zachowania
(zasada Premacka)
" Prezentacja
nieprzyjemnych
(awersyjnych) bodz
ców
Hiperkorekcja
" W konsekwencji zachowania niepożądanego
konieczne jest zaangażowanie się w
energochłonną czynnośd, która więcej niż
tylko naprawia szkody wynikłe z zachowania
niepożądanego
  Graficiarz złapany  na gorącym uczynku myje
ścianę pomazaną przez siebie i wiele innych
brudnych ścian
6
Karanie poprzez koniecznośd
angażowania się w niechciane
aktywności  perspektywa Premacka
" Druga z zasad Premacka mówi, że jeśli
człowiek lub zwierzę wykonuje bardziej
prawdopodobne reakcje (robi to, co lubi) i w
konsekwencji musi angażowad się w mniej
prawdopodobne reakcje (robid to, na co nie
ma ochoty), spowoduje to zmniejszenie
częstości angażowania się w ulubioną
czynnośd
Opis badania Premacka
" Obiekt badao: cztery (4) samice szczurów rasy
Sprague-Dawley, w wieku około 120 dni na
początku badania. Szczury miały swobodny
dostęp do pokarmu i 23 godzinne warunki
deprywacji wodnej.
" Aparatura: w badaniu wykorzystano specjalnie
zmodyfikowane koło aktywności.
7
Procedura
" Badanie składało się z trzech faz. Pierwsza faza to pomiar
podstawowy preferencji picia lub biegania. Druga faza to warunki
narzuconej zależności między piciem i bieganiem (reakcja picia
zmusza zwierzę do biegania). Trzecia faza to powrót do warunków
podstawowych
" W pierwszej i trzeciej fazie szczury były zamykane w kołach
aktywności na 15-minutowe sesje badawcze. Pojnik był dostępny
przez cały czas, a naciśnięcie dz
wigni (FR 5) uruchamiało silniczek
obracający koło na 5 sekund
" W drugiej fazie wycofywano dz
wignię i bieganie uzależniano od
określonej liczby liz
nięd pojnika. Po wykonaniu zaprogramowanej
liczby liz
nięd silnik włączał się na 5 sekund i szczur zmuszony był
biegad
Wyniki
Karanie pozytywne przez
prezentację bodz
ców karzących
" Bodziec karzący definiowany jest poprzez
swoje konsekwencje dla zachowania
" Jeśli redukuje zachowanie po którym się pojawia jest
bodz
cem karzącym
" Jeśli nie redukuje (czasem nasila)  nie jest bodz
cem
karzącym
" Karanie nie jest definiowane przez fizyczną
charakterystykę bodz
ca
" Dla różnych osób różne bodz
ce mają
właściwości karzące (zasada ta dotyczy także
bodz
ców wzmacniających)
8
Przykłady pierwotnych bodz
ców karzących
W jakich sytuacjach stosowane
bywają bodz
ce karzące?
" Gdy wymagane jest natychmiastowe
zatrzymanie zachowania
 Zachowania autoagresywne, agresja wobec
innych, zachowania niebezpieczne/ryzykowne
" Gdy wymagane jest całkowite wyeliminowanie
zachowania
" Gdy nie można wyeliminowad wzmocnieo
pozytywnych podtrzymujących zachowanie
niepożądane
Korzyści z procedur karzących
" Przynoszą natychmiastowe i szybkie zahamowanie
zachowania
" Często przynoszą długotrwałe, a nawet stałe skutki
" Niwelują efekty wzmacniające konsekwencje, gdy
nie ma możliwości ich usunięcia
" Czasem generują pozytywne skutki uboczne
" Generalizacja na inne zachowania niepożądane
" Generalizacja na inne sytuacje
" Generalizacja na inne osoby (przykład)
9
Wady i ograniczenia dla stosowania kar
" Karanie może wywołać silne reakcje emocjonalne
" Karana osoba może stać się agresywna. Agresja
może być reaktywna (atak na kogokolwiek lub
cokolwiek w pobliżu) lub sprawcza (atak na osobę
karzącą, aby przerwać karanie)
" Może wystąpić negatywne modelowanie. Karząc
ponosimy ryzyko, że uczymy, jak karać innych i że
należy karać innych
" Karany może próbować uciekać lub unikać karzących
sytuacji lub ludzi.
 Jest to poważny problem, ponieważ ograniczane są w ten
sposób okazje do nawiązania pozytywnych interakcji i
odbiera szansę na uzyskiwanie wzmocnień pozytywnych po
pożądanych zachowaniach
Właściwe stosowanie karania:
charakterystyka konsekwencji
" Konsekwencje karzące powinny byd możliwie
jak najsilniejsze i zastosowane od razy z
maksymalną dopuszczalną siłą
" Konsekwencje karzące muszą byd
prezentowane jak najczęściej, konsekwentnie
" Konsekwencje karzące muszą pojawiad się
natychmiast po, w trakcie, a czasem nawet
przed zachowaniem niepożądanym
" Należy unikad długotrwałego eksponowania
na konsekwencje karzące
Właściwe stosowanie karania:
charakterystyka procedur
" Zawsze musi im towarzyszyd wzmacnianie
alternatywnych zachowao pożądanych
" Nigdy nie może im towarzyszyd dostarczanie
wzmocnieo
" Należy starad się redukowad wzmocnienia
płynące z zachowania niepożądanego
" Nie należy straszyd lub grozid lecz od razu
wprowadzad daną procedurę karzącą
10
Właściwe stosowanie karania:
charakterystyka procedur
" Karanie powinno dotyczyd konkretnych,
niewielkich jednostek zachowania
" W wypadku łaocuchów reakcji karanie
wprowadzane powinno byd jak najwcześniej
" Jeśli to możliwe karaniu powinno towarzyszyd
zwerbalizowanie precyzyjnie określonych
reguł, zasad (konkretne zachowania i
konkretne konsekwencje)
" Karany musi wiedzied (łączyd) karę z
adekwatnym zachowaniem
Właściwe stosowanie karania:
charakterystyka procedur
" Karaniu nie mogą towarzyszyd emocje
 Mogą byd wzmocnieniem dla karanego
 Mogą prowadzid do błędów
" Kara powinna byd jak najsilniejsza, ale
dopasowana do rodzaju/skali zachowania
niepożądanego
" Wprowadzenie warunkowych bodz
ców
awersyjnych (np. słowa  nie ), może pozwolid
na szybkie zredukowanie, a następnie
wycofanie procedur karzących
Skuteczniejsze
kary silniejsze
11
Skuteczniejsze
kary
natychmiastowe
Skuteczniejsze kary każdorazowe
Skuteczniejsze kary wraz z
alternatywami
12
Kary skuteczniejsze, gdy motywacja
słabsza
Model najmniej awersyjnych
interwencji
" Techniki eliminowania zachowań niepożądanych
można uszeregować od najmniej do najbardziej
restrykcyjnych (awersyjnych), np.:
" Nasycanie
" Wygaszanie
" Time-out bez wykluczenia
" Hiperkorekcja
" Time-out z wykluczeniem
" Unieruchomienie
" Stosowanie bodz
ców awersyjnych (ale nie bodz
ce
bólowe i krzyk!)
Model najmniej awersyjnych
interwencji
" Model najmniej restrykcyjnej terapii zakłada, że
terapeuta pracujący np. z osobami z
niepełnosprawnością używa tylko tych procedur,
które są konieczne i wystarczające do
wyeliminowania zachowań niepożądanych
" Terapeuta może zastosować procedurę bardziej
restrykcyjną tylko wówczas, gdy:
 sam udokumentował nieskuteczność procedury mniej
restrykcyjnej, lub
 gdy dane z literatury fachowej wykazują, że w podobnych
przypadkach procedura mniej restrykcyjna była
nieskuteczna
13