Założenia behawioryzmu (1)
Behawioryzm (angielskie behaviour - zachowanie
Terapia behawioralna
się), kierunek w psychologii XX wieku, popularny
Zachowanie człowieka jest zespołem reakcji
szczególnie w USA. Polega na:
ruchowych i zmian fizjologicznych będących
odrzuceniu pojęcia świadomości
odpowiedzią organizmu na określone bodz
ce
odrzuceniu introspekcji jako metody subiektywnej
nie tylko w przypadku prostych odruchów, ale
Artur Kołakowski, Agnieszka Pisula,
badaniu wyłącznie bodz
ców bądz
ich układów
również dla bardziej złożonych problemów
Monika Szaniawska
(sytuacji) i reakcji fizjologicznych im
(rozwiązywanie zadań intelektualnych, konflikty
odpowiadających, czyli na analizie obiektywnego
motywacyjne, myślenie itp.)
Szkoła Psychoterapii
zachowania się człowieka lub zwierzęcia.
Centrum CBT w Warszawie
Głównymi przedstawicielami
Założenia behawioryzmu (2) Założenia behawioryzmu (3) behawioryzmu byli:
J.B. Watson (prekursor) który 1913 przedstawił własną
Zmiany zachowania się człowieka stanowią
koncepcję psychologii, odrzucającą analizowanie
wynik uczenia się nowych reakcji (nie mają
Zadaniem psychologii ma więc być badanie
świadomości i introspekcję, jako metodę subiektywną i
znaczenia instynkty ani cechy wrodzone, dlatego
związków między bodz
cami i reakcjami (formuła
nienaukową, natomiast przyjmującą, że każde
behawioryzm nazywano teorią uczenia się).
S-R, czyli stimulus-reaction) oraz wywieranie zachowanie się człowieka jest wyłącznie wynikiem
wpływu na zachowanie się ludzi. Założenia kierunku zaczęły z czasem spotykać reakcji na bodziec.
się z krytyką także jego zwolenników, co B.F. Skinner, który zradykalizował założenia teorii
Behawioryzm zakładał, że zachowanie się,
behawioryzmu, ale zajął się głównie dziedzinami
doprowadziło do powstania odłamów
rozwój i osobowość człowieka są efektem
praktycznymi psychologii, zwłaszcza nauczaniem
behawioryzmu, zwanych ogólnie
zewnętrznych bodz
ców działających na
programowanym i terapią behawioralną (behawioryzm
neobehawioryzmem.
jednostkę.
radykalny i operacjonistyczny),
C.L. Hull (neobehawioryzm).
Terapia behawioralna
(modyfikacja zachowań)
Celem terapii behawioralnej jest modyfikowanie obecnie
Neobehawioryzm, odmiana behawioryzmu. Nie
występujących objawów. Skupia ona swoje
Jej celem jest modyfikacja lub zmiana określonych
ogranicza się do opisu związków zachodzących
zainteresowanie na manifestowanych przez klienta
zachowań, a nie rozwiązywanie ukrytych konfliktów lub
między bodz
cami i reakcjami, ale próbuje je
zachowaniach, które opisuje jako zbiór obserwowanych
reorganizacja osobowości. Ponieważ większość
wyjaśniać przyjmując istnienie także czynników
reakcji. Metody stosowane w terapii behawioralnej są
zachowań nieprzystosowawczych jest wyuczona można
działających między bodz
cami i reakcją.
oparte na różnych technikach uczenia. Chociaż terapia
się ich oduczyć lub w inny sposób je zmienić dzięki
behawioralna zaadaptowała różne wyjaśnienia przyczyn
zastosowaniu procedur opartych na uczeniu.
zaburzeń, to ich znajomość nie jest konieczna do
rozpoczęcia i przeprowadzenia skutecznej terapii.
Meyer i Chesser 1970
1
Główne cele terapii behawioralnej
Cechy terapii behawioralnej Podsumowanie Plusy i minusy behawioryzmu
Koncentracja się na określonym problemie Rozwijanie zachowań deficytowych Zalety Wady
Szybko kształtuje Może nie prowadzić do
Planowanie specyficznych strategii leczenia Eliminowanie lub redukowanie zachowań
zachowanie internalizacji zachowania
dopasowanych do problemu pacjenta niepożądanych
Względnie krótki czas terapii Generalizowanie i utrzymywanie efektów terapii
Uczy adaptacji do Uczący przystosowuje się
Systematyczna ocena wyników leczenia
środowiska do słabego środowiska
Stosowanie strategii mających na celu
zwiększenie wiary pacjenta we własne Zachowanie można Mierzone zachowanie
mierzyć może nie odzwierciedlać
możliwości  praca na poprzeczce
prawdziwych zmian
Prawo do efektywnej terapii Prawo do efektywnej terapii Prawo do efektywnej terapii
behawioralnej (1) behawioralnej (2) behawioralnej (3)
opieki, której nadrzędnym celem jest dobro osobiste
ABA na podstawie większości głosów swoich
Nadrzędnym celem terapii behawioralnej jest pomaganie
członków deklaruje, że klient, który poddaje się
Association for Behavior Analysis (ABA) wydało
ludziom w nabywaniu umiejętności funkcjonalnych, które
terapii metodą behawioralną, ma prawo do:
rozporządzenie dotyczące praw klienta w
rozwiną ich niezależność. Zarówno natychmiastowe, jak
procesie terapii metodą behawioralną. Jest to
i przyszłe dobro jednostki jest brane pod uwagę poprzez
zbiór podstawowych zasad, których celem jest
środowiska terapeutycznego Środowisko aktywny udział klienta lub osoby upoważnionej w
uchronienie klienta przed krzywdzącymi
podejmowaniu decyzji związanych z terapią. W
fizyczne i społeczne, które jest bezpieczne,
praktykami, będącymi wynikiem niewiedzy lub sytuacjach, w których wycofanie lub wprowadzenie
humanitarne i odpowiada potrzebom jednostki,
terapii pociąga za sobą potencjalne ryzyko Komitety
niewłaściwego zastosowania technik modyfikacji
jest konieczną podstawą efektywnej terapii.
Ekspertów i Komitety Praw Człowieka odgrywają
zachowań.
szczególną rolę w ochronie dóbr klienta.
Prawo do efektywnej terapii Prawo do efektywnej terapii Prawo do efektywnej terapii
behawioralnej (4) behawioralnej (5) behawioralnej (6)
terapii prowadzonej przez kompetentnych
programów, które uczą umiejętności diagnozy behawioralnej i ciągłej oceny
specjalistów analizy behawioralnej
funkcjonalnych efektów procesu terapeutycznego
Terapia powinna być prowadzana przez przedstawicieli
Rozwój w zakresie funkcjonowania społecznego Przed rozpoczęciem terapii jednostka ma prawo
analizy behawioralnej stosowanej, którzy w równym
wymaga nabycia zachowań adaptacyjnych, do pełnej oceny diagnostycznej. Jej celem jest
stopniu opanowali praktyczne stosowanie technik
które umożliwiają klientowi zdobycie zidentyfikowanie czynników, które leżą u
behawioralnych, jak i podstawy teoretyczne analizy
behawioralnej stosowanej (prawa teorii uczenia się, niezależności. Do osiągnięcia niezależności podstaw deficytów umiejętności lub zaburzeń
metody zbierania danych i metodologię badań, etykę,
konieczne jest również wyeliminowanie zachowania. Zbieranie danych podczas trwania
etc.). W przypadku, kiedy zaistniały problemy dotyczące
zachowań niepożądanych. procesu terapeutycznego umożliwia wgląd w
zasadności wprowadzenia określonych technik, spór
proces terapeutyczny i ocenę jego efektywności.
powinien być rozstrzygnięty przez przedstawiciela
analizy behawioralnej stosowanej, który posiada tytuł
naukowy doktora lub wyższy.
2
Prawo do efektywnej terapii
Połączenie technik
behawioralnej (7) behawioralnych i poznawczych :
Według Arnolda Lazarusa zaburzenie psychiczne
najbardziej skutecznych metod
TECHNIKI BEHAWIORALNE
występują u pacjenta na 7 różnych poziomach i dobór Kierowany dialog
Planowanie aktywności
terapeutycznych
Klaryfikacja
terapii powinien być dostosowany do każdego z tych
Ocena przyjemności i radzenia sobie z..
Skalowanie
Każdy ma prawo do efektywnych i naukowo poziomów: Trening umiejętności społecznych
Dekatastrofizacja
Trening asertywności
1. B - behavior - zachowanie
uzasadnionych metod terapii. Przedstawiciele Badanie wyobrażonych konsekwencji zachowania, sytuacji
Biblioterapia
Poszukiwanie  dowodów słuszności tezy pacjenta
2. A - affect - emocje
Stopniowanie zadań
analizy behawioralnej stosowanej są
Reatrybucja
Odgrywanie ról
3. S - sensation - doznania zmysłowe, cielesne
Poszukiwanie alternatywnych rozwiązań
zobligowani do używania tylko tych procedur,
Techniki relaksacyjne
Przeformułowanie negatywów (spojrzenie z innej perspektywy)
4. I - imagery - wyobrażenia
Praca domowa
których skuteczność została udowodniona.
Użycie przesady lub paradoksu
5. C - cognition - procesy poznawcze
Blokowanie myśli, rozpraszanie, debata, praca domowa
6. I - interpersonal relations - relacje interpersonalne
TECHNIKI POZNAWCZE
Association for Behavior Analysis (ABA), 1988
7. D - drugs - leki
NASILENIE OBJAWÓW DEPRESJI
Trochę historii Przypadek Małego Hansa
Mały Hans, właśc. Herbert Graf (1903-1973), zwyczajowo przyjęte
 Jeśli twoje dziecko zaczyna krzyczeć i uciekać na widok
określenie jednego z pacjentów, którego terapia została opisana
żaby, to postaraj się owążabę złapać. Następnie połóż
przez Freuda
Behawioryzm
ją tak daleko od swojego dziecka. Najpierw poproś go,
"Mały Hans" urodził się w 1903. Jego rodzice byli bardzo
aby na nią spojrzało. Jeśli będzie już to w stanie zrobić
zainteresowani nową metodą terapeutyczną. Ojciec chłopca Max
poproś go, aby podeszło trochę bliżej. Następnie poproś
Graf bywał na środowych dyskusjach dotyczących teorii
Wstęp historyczny
go znów na nią popatrzyło, tak długo, aż przestanie się psychoanalizy w domu Freuda; matka była kobietą nowoczesną i
oczytaną, a także pacjentką Freuda.
jej bać. Następnie spraw by dziecko dotknęło żaby, gdy
Niespodziewanie w wieku 5 lat pojawił się u Herberta lęk przed
trzymasz ją w swojej ręce. W końcu doprowadz
do tego,
końmi. Fobia ta miała swój początek w czasie spaceru, gdy Hans
że dziecko delikatnie wez
mie żabę w swoje ręce i
zobaczył przewracającego się konia. Psychoanalityczną terapię
zacznie się nią bawić jak motylem& 
prowadził ojciec Hansa w oparciu o wskazówki udzielone przez
John Locke 1693 Freuda.
Na podstawie analizy "Małego Hansa" Freud wysnuł bardzo dużo
wniosków na temat seksualności dziecięcej i etapów rozwoju
seksualnego dziecka.
Przypadek małego Hansa (1909)  Przypadek małego Hansa (1909)  Przypadek małego Hansa (1909) 
interpretacja psychoanalityczna i behawioralna przypadku fobii u interpretacja psychoanalityczna i behawioralna przypadku fobii u interpretacja psychoanalityczna i behawioralna przypadku fobii u
pięcioletniego chłopca (1) pięcioletniego chłopca (2) pięcioletniego chłopca (3)
Hans mając trzy lata wykazuje żywe zainteresowanie
Ojciec chłopca wiązał nadmierne rozbudzenie płciowe
Wydarzenia rzeczywiste:
swoim penisem, który nazywał  siusiakiem . Matka
dziecka zbyt czułemu zachowaniu matki wobec
Hans usłyszał jak ojciec jednej z koleżanek opowiadał straszyła go   jak będziesz tak robił, to pójdziemy do
chłopca. Zapisał, że Hans obawia się iż koń ugryzie go
doktora i on obetnie Ci siusiaka . Wg Freuda była to
o białym koniu, który gryzie ludzi i przestrzegałby nie
wyraz
na groz
ba kastracyjna, będąca początkiem na ulicy i że może to mieć związek z lękiem jaki
wkładać mu rąk do pyska.
kompleksu kastracyjnego Hansa.
wywołał u dziecka widok narządów płciowych u konia.
Podczas spaceru z matką chłopiec zobaczył upadek
Kiedy Hans miał trzy i pół roku urodziła się mu
Hans lękał się wychodzić na ulicę, a wieczorem był w
konia ciągnącego ciężki powóz. siostrzyczka, która stała się obiektem specyficznych
depresyjnym nastroju. Miał koszmary senne i matka
zainteresowań chłopca   Jej siusiak jest bardzo mały,
często brała go do swojego łóżka. Spacerując po ulicy
ale będzie większy jak ona urośnie?
Hans był przerażony, że chciał wracać natychmiast do
Zdaniem Freuda chłopiec nie mógł się pogodzić z tym,
co zobaczył  z brakiem członka u siostrzyczki. Było to domu, do mamy. Lęk przed ugryzieniem przez konia
równoznaczne z konfrontacją z własnym lękiem
przekształcił się w lęk, że koń wejdzie do jego pokoju.
kastracyjnym.
3
INTERWENCJE POZNAWCZE I BEHAWIORALNE
Przypadek małego Hansa (1909)  Przypadek małego Hansa (1909)
interpretacja psychoanalityczna i behawioralna przypadku fobii u  interpretacja psychoanalityczna i behawioralna przypadku fobii
A Mały Hans?
pięcioletniego chłopca (4) u pięcioletniego chłopca Wolpe i Rachman (1960)
W wieku 33 lat w 1936 roku emigruje do Stanów
Nigdzie nie ma dowodów, że Hans pragnął kochać się ze swoją
Zdaniem Freuda główną przyczyną
matką. Zjednoczonych, gdzie przez wiele lat reżyseruje i
fobii chłopca stanowił kompleks
Hans nigdy nie wyrażał strachu przed ojcem lub nienawiści do produkuje przedstawienia operowe w New Yorks
Edypa. Chłopiec czuł silny afekt do
niego. Metropolitan Opera (1936-1960). Następnie Graf wraca
matki, większy niż mógł znieść, będąc
Hans niezmiennie zaprzeczał, że istnieje związek pomiędzy koniem, do Europy i pracuje w London s Royal Opera House oraz
a jego ojcem.
w fallicznym stadium rozwoju.
w Covent Garden, (1958-1959). Ostatnie lata swojego
Fobie mogą pojawiać się u dzieci przez prosty sposób
Chłopiec bardzo kochał swojego ojca, życia spędza pracując na scenach operowych
warunkowania i nie ma potrzeby wiązać ich z teorią konfliktów.
Szwajcarii.
ale traktował go jako rywala. Kiedy był
Nie ma dowodów, na to, że fobia ustąpiła w rezultacie rozwiązania
z matką na wakacjach mógł do woli
przez Hansa jego edypalnych konfliktów.
spać w jej łóżku. Zwiększyło to
Wolpei Rachmanuznają powyższą fobię jako warunkową reakcję
lękową  informacja o niebezpiecznym białym koniu.
przywiązanie do matki i niechęć do
Fobia była konsekwencją strachu jakiego Hans doświadczył widząc
ojca. Według Freuda Hans był
upadającego konia.
rzeczywiście małym Edypem, który
chciał usunąć ojca z drogi.
Warunkowanie klasyczne Warunkowanie klasyczne Warunkowanie klasyczne
Iwan Piotrowicz Pawłow pojawia się wtedy gdy
1849-1936
poprzednio neutralny bodziec jest w stanie wywołać wiążemy ze sobą dwa lub
reakcję dzięki skojarzeniu go z bodz
cem automatycznie więcej bodz
ców
Otrzymał Nagrodę Nobla wywołującym taką samą lub podobną reakcję.
w dziedzinie medycyny
Pracując nad procesami
trawiennymi określił
procedurę badania
zachowania oraz
sformułował zasadę
Mama chyba wzięła otwieracz do konserw
uczenia.
Zbieżność w czasie (contiguity)
Bodz
ce
obrazy, dz
więki, zapachy itd. bodz
ce zmysłowe
Jedzenie (Bodziec bezwarunkowy)
odbierane ze środowiska
Ślinienie (Reakcja bezwarunkowa)
Reakcje
Nie występuje uczenie, ponieważ ślinienie jest
Zachowania, które wynikają z powiązania ich z
automatyczną, odruchową reakcją na pokarm.
bodz
cami
Nie wiem jak tobie, ale mi na dz
więk
tego dzwonka chce się rzygać
4
4 etapy warunkowania Warunkowanie klasyczne
Jeżeli po wielu próbach dzwonek dzwoni tuż przed podaniem Psy Pawłowa
1. Przed warunkowaniem 2. Przed warunkowaniem
sproszkowanego jedzenia, to sam dz
więk dzwonka, bez
Ślinienie się jest reakcją bezwarunkową
występującego po nim jedzenia może doprowadzić do ślinienia. W
Mięso jest bezwarunkowym bodz
cem
takim wypadku miało miejsce warunkowanie, ponieważ po samym
odpowiedz

dzwonku następuje ślinienie się psa
odpowiedz

Jedzenie ślinienie się kamerton brak ślinienia się Laborant jest neutralnym bodz
cem
bodziec reakcja bodziec brak reakcji
Kiedy laborant zostanie skojarzony z mięsem stanie się
bezwarunkowy bezwarunkowa obojętny warunkowej
Dzwonek (Bodziec warunkowy)
bodz
cem warunkowym.
4. Po warunkowaniu
Ślinienie (Reakcja warunkowa) 3. Podczas warunkowania
Kiedy warunkowy bodziec zostanie powiązany z
bezwarunkowym bodz
cem otrzymujemy reakcje
warunkową
odpowiedz
odpowiedz

ślinienie się ślinienie się
Jedzenie kamerton
reakcja bodziec reakcja
kamerton
bezwarunkowa warunkowy warunkowa
Warunkowanie klasyczne awersyjne Warunkowanie klasyczne
W podobny sposób można wywołać reakcję cofania na
Pawłow zajmował się także warunkowaniem
poprzednio neutralne bodz
ce.
awersyjnym. Traktował łapę psa wstrząsem
Siła wzmocnienia
elektrycznym, stosując przy tym różne bodz
ce
Moc wzmocnienia potrzebna po to, aby nasilić
Prąd (Bodziec bezwarunkowy)
dz
więkowe i wzrokowe. Pies był w uprzęży, z
zachowanie
Cofanie łapy (Reakcja bezwarunkowa)
której nie mógł się uwolnić, dlatego uniknięcie
Nasycenie - pojawia się w sytuacji kiedy wzmocnienie
bolesnych wstrząsów było niemożliwe. Pies nie jest stosowane zbyt często i traci swoją moc
Dzwonek (Bodziec warunkowy)
miał wpływu na odruch warunkowy. Reagował
Cofanie łapy (Reakcja warunkowa)
cofnięciem łapy, a także strachem. Bodz
cami
Pomijanie
warunkowymi mogą stać się bodz
ce fizyczne,
Zanik reakcji w odpowiedzi na brak wzmocnienia.
jak również akustyczne i optyczne.
Ćwiczenie Przykłady klasycznego warunkowania
Jeżeli przed wystąpieniem bodz
ca Dzielimy się na 3 osobowe grupy Wchodząc do baru lub pijąc kawę sięgasz po
bezwarunkowego nie będzie się pojawiać papierosa
Proszę podać po 3 przykłady warunkowania
bodziec warunkowy, reakcja warunkowa będzie
klasycznego Zapach ulubionej potrawy
stopniowo zanikać. Zjawisko to nazwano
Piosenka jaką zawsze słuchałeś ze starą
wygaszaniem odruchu warunkowego
sympatią
5
Warunkowanie klasyczne Warunkowanie klasyczne Generalizacja
Fobia przed pszczołami Bodziec podobny do bodz
ca warunkowego
wywołuje reakcje warunkową.
Powiązałam smak białego sera (bodziec Pszczoła (bodziec warunkowy) kojarzy się z
warunkowy) jakim mnie karmiono podczas ciąży, żądłem (bodziec bezwarunkowy), co
z wymiotami (bodziec bezwarunkowy) jakich doprowadza że niektóre osoby przeraz
liwie boją
wtedy uporczywie doświadczałam i pojawiła się się (reakcja warunkowa) tych owadów
u mnie niechęć do białego sera (reakcja
warunkowa).
Dyskryminacja
W początkowej nauce reagowania na bodziec
Pawłow ustalił, że reakcja warunkowa pojawiająca się na
Odmienna reakcja w odpowiedzi na podobne,
warunkowy, pojawia się wiele bodz
ców
poprzednio neutralny bodziec zostanie skojarzona z podobnymi
ale nie jednakowe bodz
ce. bodz
cami w procesie nazywanym generalizacją.
podobnych do właściwego, które także wywołują
reakcję warunkową. Zjawisko to nosi nazwę
Jeżeli wielokrotne próby wskazują, że jedynie po pewnych bodz
cach
generalizacji. Organizm musi nauczyć się występuje bodziec bezwarunkowy, to zwierzę uczy się rozpoznawać
różnicę pomiędzy bodz
cami. Wówczas mamy do czynienia z
rozróżniać, czyli różnicować bodz
ce istotne i
różnicowaniem i pojawianiem się coraz większej specyficzności
reakcji.
nieistotne oraz hamować swoją reakcję na
wszystkie inne bodz
ce nie związane z
Z drugiej strony wielokrotna prezentacja bodz
ca neutralnego bez
bezwarunkowym zdarzeniem bodz
cowym. Im
bodz
ca bezwarunkowego prowadzi do osłabienia lub zaniku reakcji
warunkowej. Mamy tutaj do czynienia z wygaszaniem.
łatwiejszy do odróżnienia sygnał, tym szybciej
zostanie zidentyfikowany
Zimbardo 1994
Nerwica eksperymentalna u psów, czyli
Nerwica eksperymentalna u psów, czyli
niemożność odróżnienia elipsy od koła. niemożność odróżnienia elipsy od koła.
Po trzech tygodniach pracy nad tym różnicowaniem nie tylko
poziom różnicowania przestał się poprawiać, ale stał się
znacznie gorszy i różnicowanie to ostatecznie zupełnie zanikło.
Dotychczas spokojny pies zaczął piszczeć w swoim kojcu,
ciągle się kręcił, odrywał zębami aparat służący do
Przykłady?
mechanicznej stymulacji skóry oraz przegryzał tunele łączące
pomieszczenie dla zwierząt z obserwatorem. Takie zachowanie
nie pojawiało się nigdy wcześniej. Kiedy zabierano go do
pomieszczenia eksperymentalnego to gwałtownie szczekał, co
również nie było zgodne z jego dotychczasowym zachowaniem.
Krótko mówiąc pies prezentował wszystkie symptomy warunków
ostrej nerwicy.
Pawłow 1927
6
Przykład 3
Przykład 1 Przykład 2
Dziecko zostało zaatakowane przez psa. Jedną z wczesnych metod behawioralnych
Jego lęk może rozszerzyć się na wszystkie była procedura leczenia moczenia nocnego
Leczenie uzależnienia od alkoholu przez
psy w procesie generalizacji. Jedna z (Mowrer, Mowrer 1928).
aplikacje wstrząsu po wypiciu alkoholu  np.
czasem i dzięki zaangażowaniu dorosłych
Urządzenie obejmowało układ elektryczny Esperal.
zaczyna rozróżniać psy i boi się tylko tych
wmontowany w łóżko dziecka. Moczenie
dużych (różnicowanie). Jeśli rodzice kupią
pościeli zamykało układ włączało dzwonek i
mu psa i ma z nim pozytywne doświadczenia,
budziło dziecko. Bodz
ce z pęcherza były
to z czasem przestaje bać się psów
stopniowo kojarzone z reakcją budzenia się.
(wygaszanie).
Behavior Therapy Warunkowanie drugiego rzędu Chodz
kiciusiu chodz
&
UCS Jeżeli przed bodz
cem warunkowym podany
Terapia
(drug)
zostanie inny, początkowo nieznany bodziec,
awersyjna w
UCR
zwierzę po pewnym czasie zacznie traktować
leczeniu
(nausea)
Nakładanie pokarmu do miski  kot przychodzi
ten bodziec jako warunkowy. Na przykład,
uzależnienia
Pawłow przez 10 sekund pokazywał psu czarny
od alkoholu
CS UCS
(alcohol) (drug) kwadrat, następnie pies słyszał dzwonek, czyli
bodziec warunkowy wywołujący ślinienie. Po
Szeleszczenie torebką  kot przychodzi
UCR
kilku takich sesjach czarny kwadrat wystarczył
(nausea)
do wywołania u psa ślinienia. Proces ten został
CS
(alcohol) nazwany warunkowaniem drugiego rzędu
CR
Chodz
kiciusiu chodz
 kot przychodzi
(nausea)
Zastosowanie warunkowania
John Watson (1878-1958)
John B. Watson (1878-1958) klasycznego
Czy ludzkie zachowanie
nie jest jedynie zbiorem
Twórca behawioryzmu  Psychology as the
uwarunkowanych reakcji?
Behaviorist Views It (1913)
Pracował pod wpływem Pawłowa, Thorndika
Podkreślał znaczenie metod obiektywnych
Obserwował zwierzęta
Koncentrował się na obserwowalnych, jawnych
John Watson
zachowaniach
7
Warunkowa reakcja emocjonalna,
Zastosowanie warunkowania
czyli Watson i Rayner badają jedenastomiesięcznego Alberta
 Dajcie mi tuzin zdrowych
klasycznego
(1920)
niemowląt i pełną swobodę w
Uderzenie młotkiem w podwieszony metalowy
ich wychowywaniu, a
pręt wywołuje u dziecka zaskoczenie i strach.
gwarantuje wam, że zrobię z
Jeśli uderzy się w metalowy pręt tuż za głową Przypadek Małego Alberta
każdego z nich według
Alberta, dokładnie wtedy, kiedy zaczyna on
sięgać w kierunku szczura, to zaczyna on bać
przypadkowego losowania
BB (UCS) BR (UCR)
się zwierzęcia, chociaż wcześniej nie ujawniał
dowolnego specjalistę jakiego
Głośny dz
więk Lęk
on takich reakcji.
zechcecie  lekarza, prawnika,
Po wielokrotności takiej ekspozycji dziecko
BW (CS) RW (CR)
artystę...
zaczynało płakać, gdy prezentowało mu się
Biały szczur Lęk
szczura bez dz
więków.
Watson 1924
Chłopiec rozwinął warunkową reakcję
emocjonalną.
Zachowane zdjęcia Johna Watsona i Rosali Rayner Wywołanie i leczenie nerwicy
rozpoczynający warunkowanie małego Alberta (1920).
eksperymentalnej  Jules Masserman (1944)
 Gdyby dwadzieścia lat temu zanim zmieniły się Masserman uczuł koty reakcji pokarmowej na dz
więk
hipotezy psychoanalityczne freudyści mieli
dzwonka  ilekroć kot usłyszał dzwonek podnosił
analizować strach Alberta przed futrem ze skóry foki,
pokrywę pojemnika i znajdował jedzenie.
to najprawdopodobniej nagabywaliby go dopóty,
W pewnym momencie kontakt z pokrywką powodował
dopóki nie opowiedziałby im szczegółowo swojego
szok elektryczny.
snu, którego analiza wykazałaby, że w wieku trzech
lat próbował się bawić włosami łonowymi swojej
Po kilku takich próbach kot niezmiennie reagował
matki, za co został ostro skarcony. Gdyby analityk
lękiem, kiedy przebywał w klatce eksperymentalnej 
wystarczająco przygotował pacjenta do
nerwica eksperymentalna.
zaakceptowania takiego snu jako wyjaśnienia jego
Terapia behawioralna Massermana  w środku klatki
tendencji unikania oraz posiadał autorytet i siłę
umieścił on ruchomąściankę, a następnie przesuwał ją
oddziaływania, by przekonać go do tego, to Albert
mógłby być całkowicie pewny, że sen ujawnił tak by zmusić kota do podejścia do pojemnika z
prawdziwe czynniki, które wywołały strach
pożywieniem.
Watson i Rayner 1920
Gdy nos kota zbliżył się do pokarmu kot zaczynał jeść.
Edward Thorndike (1874-1949) Edward Thorndike (1874-1949)
B. F. Skinner (1904-1990)
Prawo efektu:
brał pod uwagę że środowiskowe konsekwencje
Zachowanie, które w danej
Skinner oparł się na teorii Thorndike a
wpływają na poprzedzające je reakcje
sytuacji wywołuje odczucie
zadowolenia (satisfaction),
podkreślał rolę satysfakcji w wyuczeniu reakcji
Prawo efektu:
zostaje skojarzone z tą sytuacją i
 Nagradzane zachowanie
S-R jeśli w przyszłości sytuacja ta się
będzie się powtarzało
powtórzy, to wzrasta
częściej
brał pod uwagę intencje, zamiary i cele danego prawdopodobieństwo, iż
powtórzone zostanie także to
organizmu
zachowanie. Jeżeli natomiast w
danej sytuacji zachowanie wywoła
Na zachowanie ma wpływ
uczucie dyskomfortu (discomfort),
środowisko zewnętrzne,
to spada prawdopodobieństwo
natomiast nie mają wpływu
powtórzenia się tego zachowania Kot w  skrzynce
wewnętrzne myśli i uczucia
w podobnych warunkach w problemowej
jednostki
E. L. Thorndike B. F. Skinner
przyszłości.
8
Różnice pomiędzy warunkowaniem
B.F. Skinner (1904-1990)
Różnice pomiędzy warunkowaniem klasycznym klasycznym a warunkowaniem
a warunkowaniem instrumentalnym instrumentalnym
Warunkowanie Warunkowanie
Poprzez warunkowanie klasyczne jednostki uczą
klasyczne instrumentalne
się przewidywać pojawienie się ważnych
Różnicowanie pomiędzy różnymi teoriami
wydarzeń w środowisku np. pojawienie się
Popęd Bodziec Reakcja Rezultat
Zachowanie nie jest Zachowanie jest celowe
pokarmu, i przygotowywać się na nie. Natomiast
Teoria warunkowania instrumentalnego
celowe
Zachowanie poprzedza
poprzez warunkowanie instrumentalne jednostki
Zmodyfikował  Prawo efektu Thorndika:
Zachowanie następuje po bodz
ce (konsekwencje)
uczą się, które z ich zachowań przynoszą
 W zależności od rodzaju wzmocnienia, określone bodz
cu
Następstwa zachowania
korzystne, a które niekorzystne zmiany w
zmiany w częstotliwości zachowania mogą się ujawnić.
Bodziec neutralny zostaje wpływają na przyszłe
środowisku. Uczą się więc, które reakcje warto
Eksperymenty z różnymi rozkładami wzmocnień (na skojarzony z bodz
cem zachowania jednostki
powtarzać, a których unikać
podstawie reakcji szczurów i gołębi) bezwarunkowym
Ostaszewski 2001
Wprowadził eksperymentalną analizę zachowania
Warunkowanie sprawcze
Warunkowanie sprawcze (instrumentalne) Warunkowanie instrumentalne
Zachowanie które się Kluczową jednostką strukturalną w ujęciu
Skinner (1938)
wzmocni ma tendencje
behawioralnym, a ujęciu Skinnera w
do powtarzania się
szczególności jest reakcja. Reakcją może być
zarówno prosty odruch (reakcja na głośny
 & reakcje na bodz
ce zachodzą częściej, jeśli
dz
więk), jak i złożone elementy zachowania
Zachowanie ma związek prowadzą do uzyskania nagrody lub
z jego przyczynami uniknięcia przykrych następstw&  (rozwiązywanie problemu, agresja).
Ważne dla definicji reakcji jest to, że stanowi
 & określone zachowanie występuje rzadziej,
ona zewnętrzne, obserwowalne zachowanie,
jeśli przestaje być nagradzane lub prowadzi
które można powiązać z reakcją w środowisku.
do przykrych następstw&
Procesy uczenia się obejmują w istocie
kojarzenie lub powiązanie reakcji ze
zdarzeniami w środowisku.
Warunkowanie instrumentalne Warunkowanie instrumentalne Warunkowanie instrumentalne (1)
Czynnik wzmacniający (reinforcer)  zdarzenie
Operant  reakcja emitowana przez sam W pewnym sensie warunkowanie
(bodziec), który następuje po reakcji i zwiększa
organizm, nie powiązana z żadnymi bodz
cami. instrumentalne jest wyrafinowanym określeniem
prawdopodobieństwo jej pojawienia się.
Skinner uważał, że bodz
ce w środowisku nie kształtowania zachowań. Złożone zachowania
Bodz
ce, które początkowo nie funkcjonowały jako
skłaniają organizmu do działania. są bowiem kształtowane jako proces
czynniki wzmacniające mogą się nimi stać dzięki
Przyczyną inicjującą samo zachowanie jest sam stopniowych przybliżeń. Oznacza to, że złożone
skojarzeniu ich z innymi bodz
cami wzmacniającymi
organizm.  W biologicznej naturze organizmów zachowania są kształtowane przez wzmacnianie
Niektóre bodz
ce  takie jak na przykład pieniądze  stają
leży emitowanie zachowań sprawczych. fragmentów zachowania przypominających jego
się zgeneralizowanymi czynnikami wzmacniającymi.
formę ostateczną.
Trudno jest precyzyjnie określić bodziec wzmacniający 
często trzeba go określać metodą prób i błędów. Ważna
jest uważna obserwacja.
9
Podstawowy paradygmat warunkowania sprawczego B.F.Skinnera:
Warunkowanie instrumentalne (2) Warunkowanie instrumentalne (3)
Chociaż w warunkowaniu instrumentalnym przede
Chociaż w warunkowaniu instrumentalnym SD : O SR
wszystkim podstawową rolę odgrywają pozytywne
przede wszystkim podstawową rolę odgrywają
czynniki wzmacniające (pieniądze, pokarm, seks,
Bodziec dyskryminacyjny (SD) - bodziec sygnalizujący, że po wykonaniu reakcji sprawczej
pozytywne czynniki wzmacniające (pieniądze,
pochwała), to duże znaczenie mają czynniki mogą nastąpić konsekwencje wzmacniające.
pokarm, seks, pochwała), to duże znaczenie
Reakcja sprawcza (O) - zachowanie dowolnie wytwarzane (emitowane) przez
wzmacniające związane z ucieczką lub uniknięciem
organizm, wywołujące pewne skutki w otoczeniu.
mają czynniki wzmacniające związane z
awersyjnych bodz
ców. W takich przypadkach reakcje są
ucieczką lub uniknięciem awersyjnych bodz
ców. wzmacniane przez uniknięcie lub usunięcie Bodziec wzmacniający (SR) - każde zdarzenie bodz
cowe, które następuje po reakcji i
zwiększa prawdopodobieństwo ponownego jej wystąpienia.
nieprzyjemnego bodz
ca.
W takich przypadkach reakcje są wzmacniane Bodziec określa się jako wzmacniający dopiero wtedy, gdy
okaże się, że wpływa on na częstość reagowania.
przez uniknięcie lub usunięcie nieprzyjemnego
Zachowanie jest kontrolowane przez obecność bodz
ców dyskryminacyjnych
Pozytywne wzmacnianie > negatywne wzmacnianie
bodz
ca. i przez następujące po nim konsekwencje wzmacniające.
Jacek Kozłowski, 1999
Pudełko Skinnera - Komora
Doświadczenia Skinnera
sprawcza Skinner Box - Komora sprawcza
Ulubione obiekty szczury i gołębie
Ulubiony Operant Pudełko Skinnera
Procedura Kształtowanie
wzmocnienie pozytywne (nagroda) zwiększenie częstotliwości
zachowania
Kształtowanie
wzmocnienie negatywne (usunięcie bodz
ca awersyjnego)
Prowadzenie obecnego
zwiększenie częstotliwości zachowania
zachowania w kierunku
wygaszenie (brak nagrody) zmniejszenie zachowania
zachowania pożądanego metodą kara (bodziec awersyjny/zabranie nagrody) zmniejszenie
zachowania
stopniowych przybliżeń
Uwaga językowa  jak  czytać
Wzmacnianie terminologię behawioralną
Wzmocnienie pozytywne:
Wzmacnianie występuje wtedy, kiedy
Pozytywne
prawdopodobieństwo wystąpienia danego
O SR+
zachowania zwiększa się na skutek
Oznacza, że dodajemy
zaprezentowania po nim danego bodz
ca
Wzmocnienie
coś, np. nagrodę
(bodz
ca wzmacniającego)
Po zachowaniu dodanie bodz
ca
następuje
sprawczym wzmacniającego.
Wzmacnianie działa na zachowanie w sposób
Oznacza, że bodziec
automatyczny, czyli osoba nie musi sobie
zwiększa częstość
zdawać sprawy, że jej zachowanie jest Negatywne
zachowania (reakcji) Efekt: Prawdopodobieństwo pojawiania się
zachowania w przyszłości zwiększa się.
wzmacniane.
Oznacza, że zabieramy
coś, np. karę, szok
elektryczny
10
Wzmocnienia Wzmocnienie negatywne
Wzmocnienie negatywne:
to taki efekt danej reakcji (zachowania)
Wzmocnienia  każde zdarzenie
organizmu, który poprzez zniesienie sytuacji,
zwiększające częstotliwość
zdarzenia poprzedzającego
O SR- która jest awersyjna (nieprzyjemna) powoduje
częstsze niż dotychczas występowanie danej
wycofanie
Negatywne wzmocnienie reakcji (zachowania) w danej sytuacji.
Po zachowaniu
następuje bodz
ca
Pozytywne wzmocnienie
sprawczym
Zabiera (-) bodziec
karzącego Wystąpienie sytuacji awersyjnej może być
Wprowadza (+) bodziec
(np. szok elektryczny)
(np. jedzenie) związane z wcześniejszym wystąpieniem
Efekt: Prawdopodobieństwo pojawiania się zachowania
innego czynnika regulującego zachowanie
w przyszłości zwiększa się.
jakim jest kara, ale nie musi.
Wzmocnienia zawsze wzmacniają zachowanie!
Wzmocnienie negatywne Wzmocnienie negatywne Wzmocnienie negatywne
Wadą stosowania wzmocnień negatywnych jest
jest związane z dwoma podstawowymi Przykład 1: Jasio nie odrobił zadania w szkole
to, że początkowo wymagają one wręcz
reakcjami  ucieczką (escape) oraz unikaniem (zachowanie), nauczyciel jest na niego zły
pogorszenia sytuacji danej osoby (mówimy o
(avoidance) (kara/sytuacja awersyjna). Jasio następnym
konieczności wystąpienia bodz
ca
razem przygotowuje referat (zachowanie),
Ucieczka powoduje zakończenie działania
niepożądanego).
nauczyciel nie jest już zły na Jasia
negatywnego bodz
ca
(wzmocnienie negatywne).
Unikanie powoduje zaangażowanie się w
Przykład 2: Pada deszcz (sytuacja
czynność, która skutkuje nie pojawieniem się
awersyjna), wyciągam parasol (zachowanie),
bodz
ca niepożądanego w ogóle.
deszcz już na mnie nie pada (wzmocnienie
negatywne).
Wzmocnienia pozytywne Rodzaje nagród Nagrody wg Josepha Wolpe (2)
kategoria typ forma użycia
Nagrody pierwszego rzędu Nagrody drugiego rzędu
pierwszego biologiczna (naturalna) cukierek, lody, paczka chipsów, Pieniądze
rzędu
ulubiona muzyka Przywileje
jedzenie, picie, doznania
zmysłowe Przyjemności
Dające satysfakcje od Powiązane z pierwotnie
Pozytywne kontakty społeczne
narodzin wzmacniającymi
drugiego 1. Społeczne: Uśmiech, pochwała słowna,
Pochwały
rzędu
wyznaczenie do sprawowania
bodz
cami, są wyuczone wyraz twarzy
nie są wyuczone
Przyjemność seksualna
ważnej funkcji
słowa
np. Pochwały, premia w Pozytywne, ciepłe uczucia
Np. otrzymywanie
przywileje
Uśmiech
pracy
pokarmu, seks
Skinienie głową
2. Czynności spacer, zabawa po skończonej
Chwila uwagi
nauce
Przyjemne aktywności
Zaspokojenie ciekawości
3. ogólne: wymiana punktów na konkretne Ciepło czyjegoś dotyku
nagrody Błękit nieba
punkty, żetony,
Wzmocnienia zawsze wzmacniają zachowanie!
pieniądze
11
Wzmocnienia Rozkład wzmocnień Rozkład wzmocnień
Stały  za każdym razem jak pojawi się
Ciągłe wzmocnienia stosuje się przy uczeniu
Natychmiastowe wzmocnienie
zachowanie
nowych zachowań, a wzmacnianie zmienne
Lub
wzmocnienie zachowanie
(interwałowe) przy utrzymywaniu zachowań
natychmiast po zachowania
istniejących.
Zmienny  nie za każdym razem kiedy pojawia się
(nikotyna)
zachowanie (uczenie jest powolniejsze, za to bardziej odporne
Wzmocnienie odroczone na wygaszanie)
Wzmocnienie pojawia się w
dłuższym odstępie czasowym
po zachowaniu (miesięczne wynagrodzenie)
Wzmocnienia zawsze wzmacniają zachowanie!
Rozkłady wzmocnień Rozkład wzmocnień Rozkłady wzmocnień
Stałe proporcje Zmienne proporcje
1. rozkład ciągły - polega na wzmacnianiu każdej poprawnie
odpowiedzi
czas
wykonanej reakcji. Innymi słowy za każde poprawnie wykonane
Krótkie przerwy
Nie ma przerw
w reagowaniu
ćwiczenie pies dostaje nagrodę.
w reagowaniu
stałe przedziały stałe proporcje
po każdym
po każdym
stałe
2. rozkład o stałych odstępach czasowych - wzmacniana jest
wzmocnieniu
czasowe wzmocnieniu
reakcja wykonana tylko po upływie stałego czasu od
poprzedniego wzmocnienia; (zawsze po 4 minucie)
Czas
Czas
3. rozkład o zmiennych odstępach czasowych - wzmacnianie
Stałe odstępy Zmienne odstępy
pojawia się w różnych odstępach od poprzedniego
zmienne zmienne
czasowe czasowe
wzmocnienia;
przedziały proporcje
zmienne Długie przerwy Reagowanie
4. rozkład o stałych proporcjach - wzmocnienie pojawia się po
czasowe
w reagowaniu przebiega w
stałej liczbie reakcji; (po każdej 4 reakcji)
po każdym bardzo stałym
wzmocnieniu tempie
5. rozkład o zmiennych proporcjach - wzmocnienie pojawia się
po pewnej liczbie reakcji, lecz liczba ta jest zmienna.
Czas Czas
Uwaga językowa  jak  czytać
Rozkłady wzmocnień
terminologię behawioralną
Stałe proporcje Zmienne proporcje
zapłata za
określoną pracę,
gry hazardowe Pozytywna
zbytnie
rozcieńczanie
może prowadzić
Przykłady? do wygaszania
Oznacza, że dodajemy
Kara
coś, np. karę fizyczną
Czas
Czas
Stałe odstępy Zmienne odstępy
czasowe czasowe Oznacza, że bodziec
zmniejsza częstość
Zryw przed Zajęty telefon Negatywne
zachowania (reakcji)
wypłatą, oceną
Pochwały
Oznacza, że zabieramy
coś, np. przywilej,
Czas Czas
uwagę
12
Warunkowanie instrumentalne
Kara pozytywna: Kara negatywna:
Kara
każda konsekwencja zachowania, która
zmniejsza prawdopodobieństwo pojawienia
O SR- O SR+
się tego zachowania w podobnych warunkach
w przyszłości
wycofanie
Po zachowaniu dodanie bodz
ca Po zachowaniu
następuje następuje bodz
ca
sprawczym karzącego. sprawczym
Zachowanie zmniejsza swoje nasilenie pod
wzmacniającego.
wpływem kary
Efekt: Prawdopodobieństwo pojawiania się Efekt: Prawdopodobieństwo pojawiania się zachowania
zachowania w przyszłości zmniejsza się. w przyszłości zmniejsza się.
Brak konsekwencji  nasilenie
Kara zachowań niepożądanych Kara
B. F. Skinner był przeciwnikiem używania kary
Zachowanie niepożądane
Jest przeciwieństwem
jako środka kontrolującego zachowanie
wzmocnienia
Brak konsekwencji
Zmniejsza nasilenie
Konsekwencja
zachowania przez 1. Nie działa tak silnie jak nagroda
zastosowanie
2. Powoduje czasowe ograniczenie
nieprzyjemnego bodz
ca
niepożądanego zachowania
Trudności związane z karaniem
" Zachowanie nie zostaje zapomniane  jest poddane supresji
(może się pojawić ponownie w innej sytuacji)
" Kara nie prowadzi do pojawienia się pożądanego zachowania (nie
mówi co należy zrobić)
Kara Kara Trudności związane z karą
3. Niepożądane efekty uboczne: 4. Kara nie niesie tak dużej ilości informacji co Ludzie często stosują kary niewłaściwie, albo
a) Zahamowanie całej gamy pozostałych zachowań zachowanie. Nagroda wskazuje jednostce jak pod wpływem silnych emocji, kiedy to nie są w
powiązanych z ukaranym (J. A. Martin 1977)
ma się zachowywać. Kara może informować, stanie kontrolować swojego zachowania
b) Uwarunkowanie lęku i niepokoju czego nie robić, jednak dalej nie wskazuje
Trudno ukarać natychmiast
c) Wzburzenie agresji wywołanej bólem (Ulrich, Azrin preferowanego zachowania.
Może być wzmacniane przez uwagę krającego
1962)
Modeluje
Może obniżać samoocenę osoby karanej
13
Zamiast karania Zasada Premacka (1965)
1. Nagradzanie dzieci za pożądane zachowania zamiast
karanie w sytuacji złego zachowania (Masden et al,
Zasadę Premacka często stosują rodzice i
1970)
Czynność bardziej preferowana może
nauczyciele, żeby nakłonić dzieci do
a) Ignorowanie zachowania niepożądanego (nie wzmacnianie go)
zajmowania się czynnościami o niskim
posłużyć do wzmocnienia czynności
b) Wygaszanie  zaprzestanie wzmacniania
prawdopodobieństwie
2. Przypominanie: natychmiastowe, krótkie, kategoryczne mniej preferowanej
polecenia.
3. Time-Out, procedura odesłania
4. Wprowadzenie wzmocnienia negatywnego (mandat)
Warunkowanie instrumentalne`
Wygaszanie:
Wygaszenie/ Pomijanie
jeśli po wystąpieniu zachowania nie pojawiają
Podsumujmy
się konsekwencje, które wystąpiłyby w
O SR+
wypadku powstrzymywania się od wykonania
tej reakcji, i gdy obserwujemy spadek
Po zachowaniu dotychczasowe
nie następuje
częstości wykonywania zachowania
sprawczym wzmocnienie
będącego elementem tej zależności.
W wygaszaniu żadne wystąpienie danej
Efekt: Prawdopodobieństwo pojawiania się
zachowania w przyszłości zmniejsza się.
reakcji nie jest wzmacniane.
Efektem wzmacniania (pozytywnego lub negatywnego)
KONSEKWENCJE ZACHOWAC
: Warunkowanie instrumentalne
jest zawsze zwiększenie prawdopodobieństwa
pojawiania się zachowania w przyszłości.
Modelowanie za pomocą kolejnych przybliżeń
Efektem karania (pozytywnego lub negatywnego) jest
" Możemy sklasyfikować pięć głównych rodzajów
(successive approximations)
zawsze zmniejszenie prawdopodobieństwa
konsekwencji zachowań, w których bodz
ce są
Proces wzmacniania kolejnych zachowań zbliżonych
pojawiania się zachowania w przyszłości.
natychmiast dodane, wycofane lub nie pojawiają się
do pożądanego
wcale po zachowaniu. Efektem wygaszania jest zawsze zmniejszenie
Rozpoczyna się od wzmocnienia zachowania w
prawdopodobieństwa pojawiania się zachowania w
pewien sposób podobnego do oczekiwanego, i
przyszłości. Wygaszanie polega na wycofaniu wszelkich
dodanie wycofanie
utrzymywanie wzmocnień do momentu kiedy
bodz
ca bodz
ca
konsekwencji wzmacniających (wzmocnień pozytywnych
zachowanie pojawia się często.
pozytywny bodziec
lub negatywnych), które dotychczas następowały po
Wzmocnienie Kara
wzmacniający
Przykład: Uczenie psa patrzenia na mnie, poprzez
pozytywne negatywna
zachowaniu.
(SR+)
dawanie mu małego smakołyka za każdym razem jak
Wygaszanie
bodziec karzący / Powyższe prawidłowości funkcjonują wszędzie tam,
na mnie zerknie.
negatywny Kara Wzmocnienie
gdzie występuje zachowanie.
bodziec
pozytywna negatywne
wzmacniający (SR-)
14
1. Jeśli, przykładowo, chciałabym nauczyć kurczaka
4. Obecnie możemy podnieść wymagania,
"tańca", pierwszym etapem szkolenia będzie obserwacja
ustanowić nowy cel i spośród wszystkich
Warunkowanie instrumentalne
jego typowych zachowań i ruchów, czemu towarzyszyło
ruchów kurczaka w lewo zacząć wybierać
będzie wzmacnianie zawsze, kiedy ptaszek wykona ruch
wyłącznie te, które wynoszą 180 i więcej stopni.
Modelowanie za pomocą kolejnych przybliżeń
w lewo.
(successive approximations) 5. Po ukształtowaniu z powodzeniem procedury
2. W ten sposób w krótkim czasie osiągnięty zostanie
pierwszy cel - kurczak będzie coraz częściej skręcał w obejmującej kilkanaście pełnych obrotów
lewo (przy czym, jako że jest istota zmienną, czasami
przypadających na każde wzmocnienie, mogę
częściej, a czasami rzadziej).
uznać, że udało mi się wytrenować tańczącego
3. Kolejnym krokiem będzie selektywne wzmacnianie
kurczaka.
wyłącznie zdecydowanych ruchów w lewo, powiedzmy o
Karen Pryor  Najpierw wytresuj kurczaka
90 stopni. Po wywołaniu odpowiednio częstych ruchów w
lewo, przy naturalnej skłonności do zmienności u
kurczaka, możemy jednak nadal się spodziewać, że nie
wszystkie jego skręty będą wynosiły 90 stopni, mogą się
też zdarzać obroty o 180 stopni.
Dollard i Miller podkreślają rolę
Clark L. Hull (1884-1952) Dollard & Miller naśladowania
Zachowanie jest pochodną wpływu środowiska i Proces naśladowania opiera się na pozytywnym
 żeby się nauczyć zachowania jednostka musi
wzmocnieniu zachowania typu dopasowanie.
własnych potrzeb organizmu
chcieć czegoś (popęd  np. głód)
Bodziec + Reakcja = Nawyk
zauważyć to (mieć wskazówkę  whiskas)
Chłopiec wybiegający na powitanie ojca i dostający cukierka.
Zachowanie naśladowane przez młodszą siostrę.
zrobić coś (zareagować np.  nacisnąć guzik)
Wzmocnienie powoduje powrót organizmu do Za co od pani można dostać piątkę&
coś otrzymać (nagrodę  otrzymać jedzenie)
Za co Tomek dostał uwagę w dzienniczku&
zachwianej homeostazy, a reakcja która to umożliwia
Różnicowanie: Dlaczego klasa mnie nie słucha&
zostaje wzmocniona, gdyż redukuje awersyjne odczucie
Dziecko nie będzie wynosić swoich brudnych rzeczy do kosza
towarzyszące popędom pierwotne popędy (biologiczne np.: głód)
dopóki moje skarpetki leżą pod łóżkiem.
wtórne popędu (wyuczone np.: pieniądze)
Nawyki kształtują się w zależności od konsekwencji
Proszę wymyślić własne przykłady procesu
odpowiedzi (kara/nadroda)
naśladowania.
Dollard i Miller Modelowanie - pułapki Modelowanie - konsekwencje
Dollard i Miller uważają, że w toku rozwoju dzieci muszą
1. Do klasy wchodzi nauczycielka w kozakach i  Piotruś znów dzisiaj nie siedział w ławce i nie
nauczyć się społecznie akceptowalnych sposobów
mówi:  Kto nie zmienił butów ma wyjść z sali chciał pracować w zeszycie ćwiczeń. Proszę
redukowania popędów. Szczególnie ważne sytuacje
jakoś rozwiązać tę sytuację, ponieważ reszta
uczenia dotyczą jedzenia, treningu czystości, zachowań
2. Nauczyciel spóz
niający się na lekcję karze
seksualnych i zachowań agresywnych*.
klasy przestaje się mnie słuchać.
ucznia, którego spotkał na korytarzu
3. Rodzic mówi do dziecka:  Jak wujek zadzwoni
W toku rozwoju ten sam bodziec może zacząć
MODELOWANIE POPRZEZ OBSERWACJ

to powiedz, że mnie nie ma
wywoływać zarówno reakcję dążenia, jak i reakcję
unikania.
1. Zainteresowanie seksualne  strach przed tym
2. Chęć powiedzenia szefowi, że& - strach przed
konsekwencjami
15
4 warunki efektywnego
Ćwiczenie modelowania Rodzaje modeli
Wypiszmy wspólnie na tablicy kilka przykładów Uwaga  obserwator musi zainteresować się Żywe - osoba w obecności obserwatora
niepożądanego modelowania. ważnymi cechami modela.
Symboliczne - Obraz realnej osoby (telewizja,
Retencja  obserwator odkodowuje werbalny i film) lub bohatera (Superman, Harry Potter, etc)
wizualne znaczenie modela (Bobo doll experiments)
Wykonanie reakcji (motorycznej)  obserwator Słowne - pisemne instrukcje i opisy w jaki
musi mieć możliwość wykonania identycznego sposób reagować.
zachowania jak model
Motywacja  obserwator musi chcieć powtórzyć
obserwowane zachowanie.
Model terapii społeczno  poznawczej
Kto i kiedy będzie dobrym modelem? Pożądane cech modela Rosenthal, Bandura 1978
1. Kompetencja 1. Cechy dobrych modeli to adekwatność i
wiarygodność.
2. Prestiż i siła
3. Proponuje zachowania odpowiednie dla wieku
Modele, którzy przyciągają uwagą, budzą
4. Prezentuje zachowania ważne dla obserwatora
zaufanie, są realistycznymi postaciami, z
5. Obserwator może identyfikować się z modelem
którymi obserwator może się porównać oraz
których standardy uważa za racjonalne, dobrze
służą uzyskiwanie efektów terapeutycznych
poprzez modelowanie.
Model terapii społeczno  poznawczej Model terapii społeczno  poznawczej Model terapii społeczno  poznawczej
Rosenthal, Bandura 1978 Rosenthal, Bandura 1978 Rosenthal, Bandura 1978
d) Kiedy klient nauczy się pożądanego zachowania,
2. Terapeutyczne efekty modelowania
1. Reguły wprowadzania i
zapewnij mu możliwość jego doskonalenia, którym
utrzymywania pożądanych zmian będzie kierował sam.
Kształtowanie nowych umiejętności  dzięki
e) Testuj nowe umiejętności klienta w takich warunkach
a) Uporządkuj zadania, których klient ma się
naturalnych, które z dużym prawdopodobieństwem obserwacji modeli oraz kierowanemu
nauczyć w sekwencję kolejnych kroków.
wywołają pożądane efekty.
uczestniczeniu klient nabiera nowych wzorców
b) Wyjaśnij i zademonstruj ogólne zasady.
f) Testuj te umiejętności w coraz to trudniejszych
zachowania oraz radzenia sobie.
Sprawdz
czy klient je zrozumiał. Daj
sytuacjach, aż klient osiągnie satysfakcjonujący
Zmiana zahamowań w wyrażaniu siebie  W
możliwość zadania dodatkowych pytań,
poziom kompetencji i poczucia własnej skuteczności.
wyniku modelowania może nastąpić osłabienie lub
uzyskania wyjaśnień.
g) Zapewnij możliwość konsultacji z terapeutą w okresie
wzmocnienie siły reakcji
samodzielnego doskonalenia nabytych
c) Zapewnij możliwość sterowanych ćwiczeń z
umiejętności.
Negatywne konsekwencje dla modela = osłabienie
informacją zwrotną, dotyczącą sukcesów i
błędów.
Pozytywne konsekwencje dla modela = nasilenie
16
Albert Bandura (1973) Agresja jako rezultat
Model terapii społeczno  poznawczej
Babo doll experiment
Rosenthal, Bandura 1978 uczenia się (1)
Bandura zakłada, że jeśli po jakimś zachowaniu następuje nagroda
2. Terapeutyczne efekty modelowania  cd.
szansa na pojawienie się takiego zachowania w przyszłości rośnie
(warunkowanie sprawcze).
Stymulowanie istniejących wzorców zachowania  dzięki
Jeśli więc zachowanie agresywne wiąże się z uzyskaniem jakiejś
modelowaniu mogą częściej pojawić się zachowania, nagrody, będzie się ono utrwalać i narastać u danej jednostki.
które znajdowały się w repertuarze jednostki i nie były Nagrodą może być zarówno sytuacja zewnętrzna (pieniądze,
zwycięstwo, uwaga ważnych życiowo osób), jak i wewnętrzna
skojarzone z lękiem. W tym eksperymencie dzieci oglądały kasetę
video z agresywnym atakiem na lalkę Babo (wzrost samooceny, poczucie kontroli nad biegiem wydarzeń).
Ukształtowanie bardziej realistycznych standardów 
Potem dzieci były zaprowadzone do
Co więcej ludzie uczą się zachowań agresywnych nie tylko w
Obserwowanie modeli nagradzających się za różne pomieszczenia z atrakcyjnymi zabawkami,
oparciu o własne doświadczenia, ale także obserwując zachowania
ale nie mogły się nimi bawić.
poziomy wykonania może wpłynąć na standardy
innych oraz skutki do jakich one prowadzą, co nosi nazwę
Sfrustrowane dzieci były prowadzone do
obserwatora, na przykład sztywne standardy stawiane modelowania.
pomieszczenia z lalką Babo
sobie mogą stać się dzięki modelowaniu bardziej 88% dzieci imitowało agresywne zachowanie.
8 miesięcy póz
niej 40% tych dzieci
plastyczne.
powtórzyło obserwowana reakcje.
Agresja jako rezultat Agresja jako rezultat
uczenia się (2) uczenia się (3)
Powyższa teoria docenia rolę uczenia się zachowań Podatność na uczenie się zachowań agresywnych
agresywnych w przypadku obserwowania zachowań zależy przede wszystkim od obserwowanych
innych osób (rodziców, nauczycieli, kolegów szkolnych, konsekwencji zachowań.
bohaterów telewizyjnych). To  uczenie się przez
Warto jednak przypomnieć, że u człowieka poza
naśladowanie może mieć kilka następstw.
kontrolą na poziomie behawioralnym (oczekiwanie
Po pierwsze obserwując innych człowiek może wyuczyć nagrody albo kary) istnieje kontrola zachowań na
się nowych, nieznanych mu dotąd wzorców poziomie poznawczym  może to oznaczać, że
agresywnego zachowania. Po drugie obserwowanie jednorazowe doświadczenie kary lub nagrody będzie
skutków cudzej agresji (np. poniesienie konsekwencji niedostateczne do zmiany własnych przekonań
przez inną osobę lub ich brak) może nasilić lub osłabić (schematów poznawczych) na temat związku
zachowania agresywne, których obserwator już się pomiędzy własnymi zachowaniami, a ich
wyuczył. konsekwencjami.
Krytyka behawioryzmu Krytyka behawioryzmu
Terapia behawioralna
Motywacja zewnętrzna zmniejsza wewnętrzną
Behawioryzm nie wyjaśnia procesów złożonego
motywacje jednostki
uczenia się jak np. uczenia się mowy
w leczeniu dzieci
Przeprowadzono badania w których studenci wykonywali
interesujące dla nich zadanie np. puzzle. Grupa
eksperymentalna po zakończeniu otrzymywała nagród, a grupa
Noam Chomsky krytykował behawioryzm, że opisuje
kontrolna nie
jedynie bodz
ce i reakcje na podstawie
Po początkowym okresie, wprowadzono zmianę, okres bez
obserwowanych reakcji. Wiele reakcji w trakcie nauki
wzmocnień dając uczestnikom możliwość wyboru kontynuacji
nie jest do zaobserwowania.
dotychczasowego zadania lub zmiany aktywności
Uczestnicy z grupy eksperymentalnej spędzali mniej czasu na
poprzedniej interesującej aktywności, niż ci z grupy kontrolnej
Jest to przykład, że nagroda zmniejsza wewnętrzną motywację
jednostki
17
Terapia behawioralna
Główne cele terapii behawioralnej Główne etapy terapii behawioralnej:
Analiza poziomu funkcjonowania
Rozwijanie zachowań deficytowych

najczęstsze zastosowania w leczeniu Eliminowanie / redukowanie zachowań
zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży
Wybór celów terapii
niepożądanych

Generalizowanie i utrzymywanie efektów terapii
zespół nadpobudliwość psychoruchowej (Rapport, 1987) Wybór metod
zaburzenia zachowania (Kazdin, 1987)

zaburzenia nastroju (Frame i wsp., 1982; Stark i wsp.,1987)
Rejestrowanie przebiegu
zaburzenia lękowe (King i wsp., 1988).
zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (March i wsp., 1994)

Ocena rezultatów
Stosowana analiza behawioralna Mechanizmy uczenia
Rozwój dziecka a teoria behawioralna
1. Definiowanie trudnego zachowania
Identyfikacja zachowania Dzieci stają się samodzielne dzięki wzmacnianiu
2. Identyfikacja bodz
ców związanych z tym zachowaniem
ich działań polegających na troszczeniu się o
Ustalenie podstawowego poziomu wybranego
3. Identyfikacja reakcji i jej konsekwencji (kara, nagroda siebie, na przykład w czasie ubierania się lub
zachowania
itd.)
jedzenia. Dziecko może być wzmacniane
Wybór właściwych wzmocnień i kar (jeśli to
4. Jakie popędy, potrzeby, cele motywują jednostkę do
poprzez różne systemy nagród (wrócimy do
konieczne)
tego zachowania?
tego)
Pomiar zmian wybranego zachowania
5. Zdefiniowanie zachowania alternatywnego
6. Ułożenie interwencji, zmieniających to zachowanie
Stopniowe zmniejszanie częstotliwości
Ale czy istnieją sytuacje, w których wzmacniamy
(ustalenie rozkładu wzmocnień)
wzmocnień w miarę poprawy zachowania
niekorzystne zachowania dzieci&
(Karen Pryor: Najpierw wytresuj kurczaka)
Temperament dziecka  badania Temperament dziecka  badania
Trening behawioralny ułatwiający
Thomasa i Chess (1977) Thomasa i Chess (1977) cd. radzenie sobie z trudnymi dziećmi. (1)
Badacze śledzili losy ponad 100 dzieci od Wierson i Forehand twierdzą, że
Środowisko tworzone przez rodziców, optymalne
urodzenia do okresu dojrzewania. Na podstawie nieposłuszeństwo jest zachowaniem wyuczonym
dla dzieci o jednym typie temperamentu, może
swoich obserwacji stworzyli trzy typy i wzmacnianym w interakcjach z innymi osobami
nie być optymalne dla dzieci o odmiennym typie
temperamentu dzieci: w otoczeniu .
temperamentu.
Grzeczne dzieci  chętnie bawiły się i łatwo
Zwykle rodzice nieposłusznych dzieci
przystosowywały. Niskie prawdopodobieństwo
wzmacniają pozytywnie takie trudne zachowania
póz
niejszych trudności.
obdarzając dziecko uwagą. Poza tym dziecko
Trudne dzieci,  które były nastawione negatywnie i z
otrzymuje negatywne wzmocnienie przez to, że
trudem się przystosowały. Korelacje z póz
niejszymi
rodzice ustępują dziecku, aby powstrzymać jego
trudnościami w przystosowaniu się.
protesty. Tym samym wzmacniają zachowanie,
Wolno rozgrzewające się dzieci,  które miały niską
którego starają się uniknąć. .
reaktywność i umiarkowane reakcje.
18
Trening behawioralny ułatwiający
Wybór metody pracy w zależności od
Różne przyczyny, które mogą powodować, że u
radzenie sobie z trudnymi dziećmi. (2) dziecka występują problemy wychowawcze zakwalifikowania trudnego zachowania
Objaw ADHD:
Trudne zachowanie wynikające z obecności
Nieposłuszeństwo służy dziecku do wyjścia ze
objawów 1. Spróbuj zastosować  okulary
stresującej sytuacji  rodzice ustępują i wycofują
2. Stosuj pochwały i pracę na pozytywnych motywacjach
Brak znajomości zasad
polecenie.
3. W razie potrzeby dodaj zasady i konsekwencje
Uczenie niewłaściwych społecznie zasad
Dodatkowo, jeśli rodzice zachowują się w
Niewłaściwe zachowanie
sposób niekonsekwentny i zmienny, to kształtują
Wybuchy impulsywnej agresji
silną reakcje nieposłuszeństwa u dziecka, która Agresja impulsywna
1. Zastosuj strategie radzenia sobie z wybuchem
jest odporna na wygaszanie.
Agresja zsocjalizowana
Trudne, niewłaściwe zachowanie, zachowania opozycyjno -
Zachowanie opozycyjno  buntownicze
buntownicze
(Poważne) zaburzenia zachowania
1. Zastosuj zasady i konsekwencję
2. Równoważ je odpowiednią ilością pochwał i pracy na
pozytywnej motywacji.
10 zasad kształtowania zachowań 10 zasad kształtowania zachowań 10 zasad kształtowania zachowań
(za Karen Pryor) (za Karen Pryor) (za Karen Pryor)
7. Jeśli zauważasz, że któraś z procedur nie przynosi
1. Kryteria należy podnosić stopniowo, aby dać obiektowi 5. Nie wolno dać się wyprzedzić obiektowi 
efektów, wówczas warto się zastanowić nad
szansę na wzmocnienie
program program kształtowania należy
zastosowaniem innej  jest tyle sposobów działania, ilu
2. Należy uczyć pojedynczych elementów zachowań po zaplanować całościowo, od początku do końca,
trenerów.
kolei; nie wolno jednocześnie prowadzić kształtowania by w razie, gdy obiekt uczyni nagły postęp,
8. Nie należy przerywać sesji treningowej bez wyraz
nego
według dwóch kryteriów mieć świadomość, co należy robić dalej.
powodu; jest to forma kary.
3. Podczas kształtowania, przed dodaniem lub
6. W trakcie trwania procesu nie powinno się
9. Jeżeli jakość danego zachowania prezentowanego
podniesieniem kryterium należy umieszczać aktualny
zmieniać trenerów; co prawda każdy uczeń ma przez obiekt spada, należy  wrócić do przedszkola , i
poziom reakcji w zmiennym schemacie wzmocnienia
szybko przechodząc ponownie przez cały proces,
zawsze większa liczbę trenerów, ale należy
stosować wzmocnienia, na które łatwo zasłużyć.
4. Podczas wprowadzania nowego kryterium lub aspektu
zwrócić szczególna uwagę, by poszczególne
zachowania należy na pewien czas zawiesić 10. Każdą sesję należy w miarę możliwości kończyć
zachowania były kształtowane przez te same
wysoką oceną, przy czym należy zawsze rezygnować w
poprzednie kryteria
osoby.
momencie, kiedy obiekt czyni postępy.
Główne etapy terapii behawioralnej: Wybór zachowania do pracy (1) Wybór zachowania do pracy (2)
Analiza poziomu funkcjonowania W przypadku dzieci u których obserwujemy trudne i
Dlatego zazwyczaj zaczynamy naszą pracę od
niepożądane zachowania bardzo trudno jest zaplanować
obserwowania dziecka i zrobienia sobie listy
sobie cel działania, że w krótkim czasie będzie to
zachowań, które chciałabym / chciałbym
Wybór celów terapii
najgrzeczniejsze dziecko w klasie.
modyfikować.

Przypominamy, że według założeń terapii behawioralnej
Następnie z tej listy wybieram jedno  takie,
Wybór metod pracujemy nad konkretnymi zachowaniami, a nie nad
samym dzieckiem. które jest według mnie  średnio trudne do

pracy .
Rejestrowanie przebiegu

Ocena rezultatów
19
Zadanie 1  opisać zachowanie Ćwiczenie Cecha a zachowanie
Spróbujmy wspólnie, na tablicy wypisać listę W pewnym uproszczeniu możemy powiedzieć,
Dziecko:
trudnych zachowań dzieci. Takich, jakie naszym że mówimy o zachowaniu, jeśli na podstawie
miłe  uśmiecha się do dorosłych, mówi  dzień dobry
zdaniem nadawały by się do terapii naszego opisu można narysować co robi
na powitanie
behawioralnej. dziecko?
lubiane  bawi się zgodnie z innymi dziećmi, dzieli się
Ważna wskazówka  opisujemy co dziecko robi,
swoimi zabawkami
a nie czego nie robi. W opisie zachowania nie
grzeczne  wykonuje polecenia dorosłych
używamy  nie
spokojne  bawi się cicho, siedząc w miejscu
Prosimy o napisanie 5 przykładów zachowań
pozytywnych i pięciu zachowań negatywnych.
Zadanie 2  rozbić zachowanie, czyli znalez
ć czynniki
Dlaczego warto mówić o
mające wpływ na częstość występowania danego
Podstawowe, uproszczone wzory kształtowania
zachowaniach a nie o cechach?
zachowania
zachowań - modyfikacja własna
Są konkretne
Zachowanie Pochwała lub
Szczegółowe
pożądane Nagroda
Zastanówmy się wspólnie dlaczego mój partner
Zrozumiałe dla każdego
(wzmacnianie)
nie wynosi śmieci (lub inna czynność, której nie
Do zaobserwowania i zmierzenia
robi, a mnie to złości)
Zachowanie Brak uwagi
Nie podlegają dowolnej interpretacji
pożądane
(wygaszanie)
Można nad nimi pracować.
Zachowanie Kara
Możemy zmieniać zachowania, a nie
pożądane
Konsekwencja
naprawiać dziecko
Podstawowe, uproszczone wzory Podstawowe, uproszczone wzory Podstawowe, uproszczone wzory
kształtowania zachowań - modyfikacja własna kształtowania zachowań - modyfikacja własna kształtowania zachowań - modyfikacja własna
Zachowanie pożądane Brak uwagi Zachowanie pożądane Kara
Zachowanie Pochwała lub
(wygaszanie) Konsekwencja
pożądane Nagroda
(wzmacnianie)
Dziecko zapisało całą Nauczyciel nie Dziecko zapisało całą Nauczyciel
notatkę w zeszycie zwrócił na to notatkę w zeszycie pokazał, że uczeń
Dziecko zapisało Nauczyciel uwagi pisze niestarannie,
całą notatkę w pochwalił, zrobił błędy
zeszycie postawił plusa
20
Podstawowe, uproszczone wzory Podstawowe, uproszczone wzory Podstawowe, uproszczone wzory
kształtowania zachowań - modyfikacja własna kształtowania zachowań - modyfikacja własna kształtowania zachowań - modyfikacja własna
Zachowanie Pochwała lub
niepożądane Nagroda
Zachowanie Pochwała lub Zachowanie Brak uwagi
(wzmacnianie)
niepożądane Nagroda niepożądane
(wygaszanie)
(wzmacnianie)
Zachowanie Brak uwagi
niepożądane
(wygaszanie)
Zachowanie Brak kary Wojtek mówi Nauczyciel Wojtek mówi Nauczyciel
niepożądane pod nosem, że przerywa lekcje i pod nosem, że zignorował
lekcja jest głupia prawi kazanie lekcja jest głupia komentarz
Zachowanie Kara,
niepożądane Konsekwencja
Podstawowe, uproszczone wzory Podstawowe, uproszczone wzory
Pomiar behawioralny
kształtowania zachowań - modyfikacja własna kształtowania zachowań - modyfikacja własna
Skinner wyróżnia trzy elementy pomiaru
behawioralnego.
Zachowanie Brak kary Zachowanie Kara, Identyfikowanie określonych zachowań  zachowań
niepożądane niepożądane Konsekwencja przedmiotowych (target behaviors) lub reakcji
przedmiotowych (target response)
Identyfikowanie określonych czynników środowiskowych,
które wywołują zachowania przedmiotowe, są dla nich
Piotrek Nauczyciel
Piotrek Nauczyciel sygnałem lub je wzmacniają.
uderzył  udaje że nie
uderzył przesadził
Identyfikowanie określonych czynników środowiskowych,
Jacka zauważa
Jacka dziecko do innej
którymi można manipulować w celu zmiany zachowania.
zachowania
ławki
Analiza ABC  wybuch złości u trzylatka w
Na tym modelu  funkcjonalnej
sklepie, mechanizm wzmacniania trudnego
Analiza trudnego zachowania
analizy zachowania - oparty jest zachowania.
Wybrane przeze mnie trudne zachowanie:
np. Program Carol Sutton.
 Scenariusz filmowy trudnego zachowania (proszę opisz jak
Antecendes  zdarzenie poprzedzające
najbardziej konkretnie i szczegółowo jego przebieg)
Behavior  trudne zachowanie
Czy są jakieś okoliczności w których to zachowanie się pojawia
Consequence  konsekwencje
(moja zachowanie, dziecko się nudzi lub zadanie jest dla niego za
trudne, zawsze te sama pora dnia itp.)?
Antecendes  zdarzenie poprzedzające
Jak długo trwa?
A B C
Behavior  trudne zachowanie Jak często się zdarza?
Dziecko podaje Dziecko rzuca By uspokoić
Co ja robię by trudne zachowanie zakończyć?
Consequence  konsekwencje
mamie lizaka, się na ziemię i dziecko
(rozmawiam z dzieckiem, przerywam wykonywaną czynność i zajmuję się
mama tupie, rozrzuca mama kupuje dzieckiem, ustępuję, wychodzę itp.)
odmawia rzeczy przy mu lizaka.
Co dzieje się po zakończeniu trudnej sytuacji?
kasie
Jak oceniam  konsekwencje tej trudnej sytuacji dla dziecka?
Jak oceniam  konsekwencje tej trudnej sytuacji dla dorosłego.
Wnioski, komentarze:
21
Analiza ABC  Nie spełnia
Analiza trudnego zachowania poleceń mamy. Główne etapy terapii behawioralnej:
Wybrane przeze mnie trudne zachowanie:
Analiza poziomu funkcjonowania
 Scenariusz filmowy trudnego zachowania (proszę opisz jak Antecendes Behavior Consequence
B
najbardziej konkretnie i szczegółowo jego przebieg)
Gdzie? W domu Syn po wejściu Mama wchodzi z krzykiem do
do domu nie pokoju, robi awanturę, gasi
Czy są jakieś okoliczności w których to zachowanie się pojawia Wybór celów terapii
W jakich Zaraz po
reaguje na telewizor. Syn krzyczy. Burza
(moja zachowanie, dziecko się nudzi lub zadanie jest dla niego za
A okolicznościach? powrocie ze
polecenia mamy w domu trwa do wieczora.

trudne, zawsze te sama pora dnia itp.)? szkoły
wydawane z
kuchni. Rzuca
Jak często? Codziennie Konsekwen Negatywne:
Jak długo trwa?
Wybór metod
tornister i worek
od cje dla poczucie
na środku
Jak często się zdarza? poniedziałku mamy bezsilności, złość
przedpokoju,
do piątku.
wyciąga chipsy Konsekwen Pozytywne: zjadł
Co ja robię by trudne zachowanie zakończyć?
i włącza sobie cje dla chipsy, z powodu
C Rejestrowanie przebiegu
(rozmawiam z dzieckiem, przerywam wykonywaną czynność i zajmuję się
telewizor. dziecka awantury nie
dzieckiem, ustępuję, wychodzę itp.) musiał siadać do

C lekcji
Co dzieje się po zakończeniu trudnej sytuacji?
Ocena rezultatów
C
Jak oceniam  konsekwencje tej trudnej sytuacji dla dziecka?
Jak oceniam  konsekwencje tej trudnej sytuacji dla dorosłego.
C
Wnioski, komentarze:
Lista trudnych zachowań do pracy, skalowanie, Lista trudnych zachowań do pracy, skalowanie,
Planowanie celu interwencji
wybór jednego trudnego zachowania do pracy wybór jednego trudnego zachowania do pracy
Zachowanie:
Nie spełnia poleceń mamy 60 % Nie spełnia poleceń mamy 60 %
Cel idealny:
Nie siada do lekcji 100 % Nie siada do lekcji 100 %
Krzyczy, że tego zadania nie będzie robił 100 % Krzyczy, że tego zadania nie będzie robił 100 %
Deficyty poznawcze, objawy
Nie sprząta w swoim pokoju 90 % Nie sprząta w swoim pokoju 90 %
Realny cel krótkoterminowy
Używa w domu brzydkich wyrazów, klnie 40 % Używa w domu brzydkich wyrazów, klnie 40 %
Planowanie celu interwencji Planowanie celu interwencji Planowanie celu interwencji
Zachowanie: Chodzi po klasie w czasie lekcji
Zachowanie: Zakłada buty 20 minut. Zachowanie: Wychodzi bez notatki z klasy.
Cel idealny:
Cel idealny: Cel idealny:
Siedzi całą lekcję w ławce
W minutę wiążę buty przed wyjściem z szatni Ma zapisaną całą notatkę w zeszycie
Deficyty poznawcze, objawy:
Deficyty poznawcze, objawy: Deficyty poznawcze, objawy:
Nadruchliwość, musi wstać i pokręcić się co 10  15
minut.
Znaczna niezgrabność ruchowa, zaburzenia motoryki Zaburzenia uwagi, dysgrafia
małej, wada wzroku
Realny cel krótkoterminowy:
Realny cel krótkoterminowy:
Realny cel krótkoterminowy:
Planuję mu (a czasami całej klasie) krótką aktywność ruchową 3  4
Przepisuje skróconą notatkę, zwracam uwagę na jego
razy w czasie lekcji, poza tym siedzi w ławce, maksymalnie po 1
Umawiam się z rodzicami na buty na rzepy pracę co 3  4 minuty.
przypomnieniu
22
Przykładowe interwencje behawioralne
Główne etapy terapii behawioralnej: Modyfikacje behawioralne w oparciu o analizę ABC
Analiza poziomu funkcjonowania Techniki specyficznie dostosowane do objawów
Antecendes Behavior Consequence
danego zaburzenia np.  okulary na ADHD

Zaskocz dziecko, czyli Działania w B mogą Konsekwencje:
ustalenie jasnego i zrozumiałego dla dziecka systemu
zachowaj się inaczej. doprowadzić zazwyczaj Odesłanie w nudne miejsce
Wybór celów terapii
jedynie do skrócenia lub Zabranie nagrody, przywileju
zasad i konsekwencji
Zmień A. zakończenia trudnego Zabranie uwagi

zachowania. Nie Konsekwencje naturalne
stosowanie wzmocnień pozytywnych: pochwał,
wpływają na częstość
Wybór metod Praca na pozytywach:
nagród, systemu żetonowego Zasady  konkretne, jasne zachowania
Dostrzeganie pozytywów
do tej sytuacji w przyszłości.
Pochwały

radzenie sobie z wybuchem dziecka (schemat
Nagrody
Skuteczne wydawanie
Systemy żetonowe
postępowania z impulsywymi zachowaniami poleceń
Rejestrowanie przebiegu
agresywnymi)

Ocena rezultatów
Same zasady i konsekwencje Mamo, nie pójdę do szkoły,
Równowaga oznacza niewielką przewagę
pracy na pozytywach (6 do 4) rodzą silny bunt jak nie kupisz mi nowego skutera
Pochwały,
pozytywne
wzmacnianie,
praca na
pozytywnej Zasady
motywacji i konsekwencje
Wybór metody pracy w zależności od
Praca na pozytywach i negatywach  Musze już wychodzić do szkoły zakwalifikowania trudnego zachowania
Dzieci, które przyjdą na czas Rozpoznaję zachowanie
Za każde spóz
nienie się do
Wzmocnienia negatywne mogą nie robić jednego
Wzmocnienia pozytywne szkoły tygodniówka maleje o jako objaw ADHD
blokują powstawanie zadania z pracy domowej.
prowadzą do powstawania trzy złote.
nowych zachowań
nowych zachowań
niepożądanych i zmniejszają
pożądanych
ilość już obecnych
Próbuję zastosować
 Okulary na ADHD
Dziecko wróciło do Pojawiło się zachowanie
Grześ zastanawia się wykonywania zadania opozycyjne ( NIE )
jak się zachować?
Najgorsze Złe
Najlepsze Dobre
Zachowania dziecka
zachowanie zachowanie Chwalę, Przypominam zasadę,
zachowanie zachowanie
stosuję wzmacnianie ewentualnie przechodzę do
pozytywne wyciągnięcia konsekwencji
23
P
o
c
h
w
a
p
ł
o
y
z
,
y
t
y
w
w
y
n
z
m
e
d
a
a
c
s
p
n
e
r
a
i
j
a
a
Z
c
n
c
a
i
e
n
n
,
p
e
a
o
z
w
y
k
t
y
e
m
w
s
n
o
e
t
n
y
j
o
w
k
a
c
i
j
i
,
y
ł
a
e
w
,
n
h
e
i
c
w
n
o
y
t
a
i
P
i
k
y
Z
o
n
z
a
n
s
c
o
s
a
a
e
d
p
k
y
a
w
m
j
n
e
z
e
n
c
w
a
n
j
c
e
w
a
r
y
i
j
t
p
c
y
z
a
o
w
p
y
t
o
m
Przykładowe interwencje behawioralne
dla zachowania Nie spełnia poleceń mamy. Główne etapy terapii behawioralnej: Główne etapy terapii behawioralnej:
Analiza poziomu funkcjonowania Analiza poziomu funkcjonowania
Antecendes Behavior Consequence

Mama czeka na syna w przedpokoju, Praca na pozytywach: Konsekwencje:
gdzie wydaje ciąg poleceń:  powieś Przykładowa pochwała: " Dziecko, które rozrzuciło
kurtkę ,  Buty do szafki ,  tornister do "  Buty w szafce, kurtka rzeczy w przedpokoju
Wybór celów terapii Wybór celów terapii
pokoju ,  idz
do łazienki umyć ręce ,  w na wieszaku  podoba sprząta pod nadzorem
kuchni czeka obiad mi się. Dbasz o mamy cały przedpokój.

porządek " Dziecko, które włączyło
" Ustawiamy rzeczy na miejscach
Przykładowa nagroda: telewizor lub komputer
w przedpokoju
" Dziecko, które bez dziś już z nich nie
" Chipsy są w szafce zamykanej na klucz Wybór metod Wybór metod
przypomnienia mamy korzysta.
" Telewizora nie można włączyć. Jest
ustawi buty, powiesi
zakodowany na pilocie, który w kuchni
kurtkę, umyje ręce
ma mama. W komputerze hasło na
i przyjdzie do kuchni, za
BIOSie
każdą z tych czynności
Rejestrowanie przebiegu Rejestrowanie przebiegu
ma dodatkowe pięć
Zasady:
minut komputera (musi
" Telewizor i komputer mogą włączyć
być zasada:  Wolno
dzieci, które zjadły obiad.
bawić się na komputerze
" Chipsy są tylko na deser  1 mała
jedną godzinę dziennie )
miseczka. Jemy je w kuchni.
Ocena rezultatów Ocena rezultatów
Skuteczne wydawanie poleceń  Wprowadzenie systemu
żetonowego na sytuację
powrotu do domu.
Przykładowe interwencje behawioralne dla
Ocena interwencji behawioralnej Przeszkadza tacie w pracy zachowania Przeszkadza tacie w pracy
Sukcesy po dwóch Trudności po dwóch
Antecendes Consequence
Antecendes Behavior Consequence
tygodniach: tygodniach:
Ojciec po pracy wprowadza Konsekwencje:
technikę  czas zabawy
1. Zabranie uwagi
Dziecko, gdy jest samo Chłopiec idzie do Ojciec: złość, frustracja, 2. Brak reakcji na przypomnienie
" Ojciec zanim usiądzie do pracy
w pokoju nudzi się, tata łazienki, gdzie mama zasady to strata 3 minut na
bezsilność, nie daje dziecku inną przyjemność,
zabawę
daje czas tylko wtedy kąpie młodszego organizuje czas
wykonanie zadania.
gdy się to wymusi; w brata, mama nie " Uczymy ojca techniki
Praca na pozytywach:
Dziecko: Uwaga przypomnienie zasady
domu brak zasad!!, reaguje, idzie do taty
" Zamek do drzwi, przypominajka
do gabinetu, po kilku
ojca = nagroda
1. Nagroda czyli za każde 30 min =
na drzwiach
minutach tata wściekły
10 minut zabawy (system
zostawia swoją pracę i
żetonowy)
Zasady:
idzie bawić się z Linijka dobrego zachowania
1. Tata pracuje, syn jest w swoim
synem.
pokoju
2. Pochwały  Bawiłeś się w swoim
Skuteczne wydawanie poleceń pokoju, potrafisz zorganizować
sobie czas.
Analiza ABC 
Przykładowe interwencje behawioralne dla
Miarka dobrego zachowania Nie chodzi do szkoły. zachowania Nie chodzi do szkoły
1. Mama dzwoni codziennie do
Praca na
szkoły po lekcjach, wiąże się z
Antecendes Behavior Consequence Konsekwencje:
pozytywach:
nagrodą i konsekwencją w 1. Prowadzenie za
Gdzie? W szkole Wychodzi z domu o Nauczyciele wzywali rodzica 2 razy
domu. rękę po wagarach
czasie, dociera do na tydzień, rodzic raz na tydzień
1. System żetonowy  do końca dnia,
W jakich Zależy od 1
szkoły, często go docierał do szkoły. Bez żadnych
okolicznościach? lekcji  omija  możliwość
widzą nauczyciele, konsekwencji.
następnego dnia
" Pracownik szkoły do
chemię, fizyka
spędza czas w
zdobycia punktu
mama
patrolowania jej w czasie
szatni, albo za
Jak często? Na 32 Konsekwen Złość, dziecko za każdą lekcję
zaprowadza do
szkołą, siedzi na lekcji.
godzinach cje dla powtarza klasę
na której się jest
schodach szkoły szkoły za rękę.
wagarował 10 nauczyciela " Zamknięcie szkoły.  kontrola
godzin. 2. 1 lekcja = utrata
wejść i wyjść
Konsekwen Wolny czas, nie musi
2. Pochwały  komputera
cje dla się uczyć, dużo uwagi
Jesteś na lekcji.
dziecka rodziców (rozmowy); Zasady: 3. 2 lekcje = utrata
1. Dziecko jest na lekcjach telewizji
Couching  osoba
4. 3 lekcje = brak
do odrabiania lekcji
wyjścia tego dnia
codzienne 2
do kolegów
Skuteczne wydawanie poleceń
godziny
24
Kolejne kroki w behawioralnym programie Kolejne kroki w behawioralnym programie Kolejne kroki w behawioralnym programie
modyfikacji zachowań dziecka (1) modyfikacji zachowań dziecka (2) modyfikacji zachowań dziecka (3)
4. Dokładne określenie wszystkich wydarzeń związanych z
1. Obiektywne zdefiniowanie jakie zachowania stanowią problem. 7. Ustalenie częstości interwencji mających prowadzić do
występowaniem właśnie tego problemowego zachowania, (kiedy,
modyfikacji trudnych zachowań.
dla dziecka
gdzie, co, jak, z kim). Określenie, co występuje przed trudnym
8. Omówienie zwykle występujących trudności.
zachowaniem i jakie są jego rzeczywiste konsekwencje dla
dla rodziców,
dziecka oraz dla jego otoczenia. Wyjaśnienie jak można im zapobiec.
dla nauczycieli
5. Ustalenie planu, w jaki sposób zachowanie zaburzające
9. Omówienie przeprowadzonych poza sesją interwencji.
przekształcić w bardziej akceptowalne. Określenie metod
Nie skupianie się na innych zachowaniach
wzmacniających i osłabiających dane zachowania.
2. Ustalenie ważności tych zachowań problemowych. problemowych.
6. Upewnienie się, że plan jest całkowicie jasny dla wszystkich
10. Wyjaśnienie prawdopodobnych przyczyn sukcesu lub
zainteresowanych, czy zostanie przez nich zaakceptowany.
porażki; próby modyfikacji.
Określenie jak ma być wykonywany w praktyce.
3. Wybór zachowania problemowego dziecka, nad którym będzie
skupiała się praca  nie koniecznie musi być to to najtrudniejsze.
Artur Kołakowski, Agnieszka Pisula Artur Kołakowski, Agnieszka Pisula
Behawioralny model leczenia moczenia nocnego 
Moczenie nocne  program behawioralnej Moczenie nocne  program behawioralnej
modyfikacja Kołakowski Pisula.
modyfikacji objawu (1) modyfikacji objawu (2)
Strategia Rodzaj oddziaływania
Moczenie nocne jest chorobą dziecka. Nie jest jego winą, nie można Psychoedukacja
go za nie karać. 1. Moczenie nocne jest chorobą dziecka. Wymaga pełnej 5. Przez godzinę przed pójściem przez dziecko spać może ono
wypić nie więcej niż pół szklanki płynów. Musi zrobić siusiu
diagnostyki pediatrycznej w celu wykluczenia chorób
Ważne jest by nie wzmacniać trudnego zachowania (nagradzanie), na Brak nagrody, co ma prowadzić do
przykład poprzez pozwolenie dziecku na spanie z rodzicami, wygaszania. zanim położy się do łóżka. Rodzice wysadzają dziecko
somatycznych. Choroby somatyczne (lub
wtedy, kiedy jego łóżko jest mokre.
(nawet przez sen) zanim sami położą się spać 2  3 godziny
neurologiczne) to najczęstsze przyczyny moczenia się
Przez godzinę przed pójściem przez dziecko spać może ono wypić Zmiana A. Niedopuszczanie do póz
niej
dziecka.
nie więcej niż pół szklanki płynów. Musi zrobić siusiu zanim powstania trudnej sytuacji.
6. Ignorujemy mokre noce. Dziecko ma zmienić pościel,
położy się do łóżka. Rodzice wysadzają dziecko (nawet przez
2. Moczenie nocne jest chorobą dziecka. Nie jest jego
przebrać się i pójść dalej spać.
sen) zanim sami położą się spać 2  3 godziny póz
niej.
winą, nie można go za nie karać
Zaznaczanie przez dziecko suchych nocy słoneczkami, zauważanie Nagroda, pochwała, dostrzeżenie 7. Chwalimy dziecko zawsze, gdy jest sucha noc. Warto by
3. Do dalszych punktów przechodzimy dopiero po pełnej
(chwalenie) suchych nocy. pozytywów, mają prowadzić do dziecko zaznaczało każdą suchą noc słoneczkiem w
wzmocnienia zachowania
diagnostyce przeprowadzonej przez pediatrę (czasami
kalendarzu.
Słoneczka można wymieniać na nagrody z listy. Nagroda drugiego rzędu, (dodatkowe też neurologa czy chirurga). Wspomagają one jedynie
8. Słoneczka wymienia się na nagrody z listy (jak w systemach
wzmacnianie).
właściwe leczenie.
żetonowych).
Ignorowanie mokrych nocy. Brak uwagi (wygaszanie)
4. Ważne jest by nie wzmacniać trudnego zachowania
9. Jeśli stosowane regularnie i codziennie przez dorosłych
Alarm wilgotnościowy, czyli moment zmoczenia się przez dziecko Warunkowanie klasyczne sprawcze 
(nagradzanie), na przykład poprzez pozwolenie punkty 1  7 nie przynoszą poprawy proszę rozważyć
uruchamia dzwonek. warunkuje się przebudzenie na
dz
więk dzwonka, to nie jest dziecku na spanie z rodzicami, wtedy, kiedy jego łóżko zastosowanie alarmu wilgotnościowego.
awersja!
jest mokre
Dziękujemy,
życzymy miłego wieczoru
do zobaczenia jutro
KONTEKST POZNAWCZY
DEPRESJI TO SMUTEK I STRATA.
Terapia behawioralna
WI
ŻE SI
Z PRZESZA
OŚCI

zaburzeń lękowych
KONTEKST POZNAWCZY L
KU
TO NIEBEZPIECZEC
STWO.
WI
ŻE SI
Z PRZYSZA
OŚCI

25
Czy lęk jest zawsze patologiczny?
Natura lęku Natura reakcji lękowej
Nie!!!!!!
Lek jest czasami bardzo potrzebny
" podstawowa emocja
" Podstawowa reakcja emocjonalna
Pomaga zmobilizować się w nowej sytuacji
doświadczana przez jednostkę
" Natychmiastowa reakcja alarmowa w Pozwala szybko zareagować
" zorientowana na przyszłe
odpowiedzi na zagrożenie
zdarzenia
Lęk może zwiększyć świadomość zagrożenia w
" Prowadzi do dwóch reakcji unikania
sytuacji obrony
lub ucieczki
Reakcja lękowa pozwala przetrwać jednostce i
Munch - Strach
gatunkowo, pewnie też dlatego jest tak silnie i
pierwotnie uwarunkowaną reakcją organizmu
Adaptacyjna funkcja leku Lęk jako normalna reakcja Definicje
Lęk (tzw. lęk nieuzasadniony) to przewidywanie
ewolucyjny charakter lęku Wzbudzenie  najprawdopodobniej zareagujemy
przyszłego, ale nierealnego w danym momencie
większym lękiem na bodz
ce przypominające
był ważnym elementem naturalnej selekcji i
zagrożenia. Lęk jest doświadczany przez jednostkę
przetrwania gatunku prehistoryczne zagrożenia np.: węże, obcych,
jako nieprzyjemny, często towarzyszą mu, tak jak w
przypadku strachu typowe objawy somatyczne (np.
burzę, krew
W środowisku w którym występuje wiele
napięcie mięśni)
niebezpieczeństw  lęk chronił poprzez
a nie na kwiatki, listki czy spokoje bezchmurne
Strach (tzw. lęk uzasadniony) to określenie
zagrożeniem, był systemem ostrzegawczym i
niebo
odpowiednie w sytuacji kiedy występuje realne
pobudzał do ucieczki
zagrożenie, ale też strach przed zwierzętami (bo nie
Możemy też nie zareagować lękiem na nowe
Lęk był odpowiedzią na bodz
ce niosące wiemy co one myślą)
ewolucyjnie i kulturalnie zagrożenia a więc:
potencjalne niebezpieczeństwo Fobia to stały powracający nadmierny lub nie
broń, samochody
racjonalny lęk przed określonym przedmiotem,
Unikanie, agresja, znieruchomienie
czynnością czy sytuacją
Obwodowe oznaki reakcji walki lub Odwrócona krzywa U związku pomiędzy
Reakcja lękowa ucieczki pobudzeniem a wykonaniem
Ocena poznawcza sytuacji Objawy aktywacji układu współczulnego i Najlepsze wykonanie
Rozpoznanie i zapamiętanie realnego wydzielenia noradrenaliny z kory nadnerczy
niebezpieczeństwa
Wzrost:
Wzbudzenie fizjologiczne
bicia serca
Niebezpieczny sygnał
ciśnienia krwi
Wzmożona czujność
częstotliwości oddechów
Przygotowanie organizmu do działania
poziomu glukozy
Zachowanie
Rozszerzenie z
renic
Słabe wykonanie
Słabe wykonanie
Walka/Ucieczka/zastygnięcie
Pocenie się
(Fight/Flight/Freezing)
wysokie pobudzenie
Nastroszenie włosów niskie pobudzenie umiarkowane pobudzenie
POBUDZENIE EMOCJONALNE
Hebb, D. O. (1955)
26
Kiedy lęk zaczyna być
Wrodzony lęk zaburzeniem? Warunkowanie klasyczne
Widzialny schodek 
Lek staje się reakcją
eksperyment z 1960 roku,
patologiczną, kiedy pojawia się
uczenie się zachowań poprzez skojarzenie bodz
ca
przeprowadzony przez Gibson
w sytuacji kontaktu z nie
bezwarunkowego (np. objawy wegetatywne) z
i Walk pokazały że 6 zagrażającym bodz
cem, któremu
bodz
cem obojętnym (np. obecność pewnych ludzi).
miesięczne niemowlęta nie osoba przypisuje
niebezpieczeństwo
będą przechodziły po tafli
szkła widząc schodek Lęk jest nadmierny, niewłaściwy
w przypadku stanów emocjonalnych, będących
lub uogólniony na wiele bodz
ców
9 miesięczne niemowlęta miały
przejawem zaburzenia, dochodzi najczęściej do tzw.
Reakcje na lękowe bodz
ce są
podwyższone tętno
generalizacji bodz
ca, a więc sytuacji, w której
niefunkcjonalne
Jednak kiedy widziały ręce i
analogiczna reakcja pojawia się w obecności
Stają się zaburzeniem kiedy
uśmiech matki były zachęcone
bodz
ców podobnych
odczuwany przez osobę
do przejścia przez taflę i
dyskomfort jest dla niej
 Risking the Visual Cliff
przezwyciężyć swój lęk.
cierpieniem lub znacząco
Image: O Neill, Catherine, (1987)
ogranicza jej funkcjonowanie
Washington D.C: National Geographic Society
(Talaris, 2002)
Edvard Munch - Krzyk
Podstawowe terminy terapii Podstawowe terminy terapii
Podstawowe terminy terapii
behawioralnej wg Josepha Wolpe behawioralnej wg Josepha Wolpe (2) behawioralnej wg Josepha Wolpe
Nawyk  jest to zespół reakcji konsekwentnie wywoływanych przez Generalizacja  Kiedy dana osoba wyuczyła się reagować na
konkretny bodziec  dz
więk, przedmiot, czy złożoną czynność  to
te same okoliczności. Wyróżnia się trzy rodzaje nawyków:
będzie miała ona tendencję do przejawiania podobnej reakcji na
emocjonalne, ruchowe i myślowe.
podobne bodz
ce.
Reakcje lękowe mają dużą siłę,
Reakcje współzawodniczące*  nasze reakcje często ze sobą
Dzieje się tak, ponieważ każdy akt uczenia się pociąga za sobą
współzawodniczą i jeśli w danej sytuacji jedna jest silniejsza od
skojarzenie reakcji nie tylko z jednym konkretnym zdarzeniem, ale z ponieważ w ich przypadku nie
drugiej, to ta silniejsza zdominuje słabszą.
całym szeregiem podobnych zdarzeń.
Np. z powodu kłopotów w pracy nie jesteś w stanie cieszyć się z randki
pojawiają się żadne reakcje
Siła generalizacji będzie zależeć od stopnia podobieństwa
lub też radość ze spotkania powoduje, że zapominasz o rozmowie z
pomiędzy zdarzeniem objętym generalizacją, a zdarzeniem
szefem
współzawodniczące.
oryginalnym.
*sir Charles Sherrington (1906) nazywał to obustronnym hamowaniem
Wygaszanie  proces eliminowania lub osłabiania nawyków.
Nagroda  jest jednym z ważniejszych pojęć procesu uczenia się.
Jeśli moja ulubiona kawiarnia jest stale zamknięta, to moja
To właśnie nagroda lub jej brak decyduje czy nawyk zyska czy straci
tendencja do chodzenia do niej stopniowo słabnie
na sile.
Podstawowe terminy terapii
behawioralnej wg Josepha Wolpe
Główne teorie zaburzeń lękowych Psychologiczne Modele Lęku
Nie pojawiają się żadne inne uczucia mogące rywalizować z Poznawcze
Model Neurobiologiczny
lękiem.
Konieczne jest
OUN (układ limbiczny, miejsce sinawe)
oczekiwanie
niebezpieczeństwa
Neurotransmitery (5-HT, GABA)
Uczenie się
Aby osłabić nawyk lękowy rywalizująca reakcja musi Normalna lub patologiczna odpowiedz
wynika z
pojawić się razem z nim. Oczekiwania są wyuczone
zaburzenia tego systemu
(Dziecko przytulane mniej boi się burzy niż to zostawiono samo sobie)
Ale także  by behawioralnie przestać kochać byłego
męża (zaakceptować emocjonalnie ten fakt) musisz iść
na randkę&
27
Poznawczy kontekst zniekształceń Poznawczy kontekst zniekształceń
myślenia w zaburzeniach lękowych (1). myślenia w zaburzeniach lękowych (2). Atak Paniki
1. Koncentrowanie się na lęku i niebezpieczeństwie. 6. Katastrofizacja jako indywidualny sposób przewidywania
nadchodzących zdarzeń. Nagły epizod intensywnego lęku lub dyskomfortu, który
2. Nadwrażliwość na bodz
ce lękowe.
trwa około 10 minut, a w jego trakcie pojawia się min. 4 z
7. Selektywna uwaga jako typowe zniekształcenie
3. Nadaktywność systemu ostrzegania naszego umysłu.
poznawcze. Brak możliwości spojrzenia na wydarzenia z następujących objawów
Każde najmniejsze nawet zdarzenie potrafi wywołać
innej niż lękowa perspektywy. Wybieranie tylko tych
" Poczucie obezwładniającego lęku
uczucie lęku, jako informację o zagrożeniu.
danych, które potwierdzają wcześniejsze przekonania  " Nudności lub bóle brzucha
" Chęć ucieczki
" Zawroty głowy
4. Utrata możliwości obiektywnej oceny oraz kontrolowania na przykład skupienia się jedynie na raniących,
" Kołatanie serca
" Poczucie, że otaczający świat nie jest
bolesnych dla danej osoby aspektach sytuacji. " Pocenie się
własną wolą ocenianych bodz
ców. Brak możliwości
prawdziwy
" Drżenie
realnego ocenienia stopnia zagrożenia spowodowanego 8. Brak habituacji na bodz
ce lękowe. Powtarzające się in
" Poczucie utraty kontroli, wariowania
" Brak tchu
vivo ekspozycje lękowe nie działają na zasadzie " Lęk przed śmiercią
przez dane zagrożenie.
" Poczucie, że zaraz wydarzy się coś
" Mrowienie
desensytyzacji. Być może związane jest to z unikaniem
złego
5. Generalizowanie się bodz
ców lękowych do sytuacji " dreszcze lub uderzenie gorąca
lub brakiem umiejętności osób z zaburzeniami lękowymi " Poczucie duszenia się
podobnych.
" Ból lub dyskomfort w klatce piersiowej
określeniem, które sytuacje były bezpieczne, a które nie.
Napad paniki a hyperwentylacja Napad paniki a hyperwentylacja
Atak Paniki (Wolpe) (Wolpe)
3 rodzaje napadów lęku: Hyperwentylacja
1. Nieoczekiwany  napad pojawia się nagle, bez
Techniki (np.)
uchwytnej przyczyny czy zapowiedzi
Częstoskurcz,
Palpitacje serca,
2. Sytuacyjny  są pewne sytuacje w których osoba Drżenia Hyperwentylacja w gabinecie terapeuty
Mroczki przed oczami
zawsze ma napady lęku np.: przy wjez
dzie do tunelu.
Oddychanie w plastikową torebkę
Utrata przytomności
3. Z predyspozycją w danej sytuacji - są sytuacje w
Napad paniki
których istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że osoba
będzie miała atak paniki, ale nie zawsze. Np. Czasami
zdarza się napad paniki podczas jazdy samochodem,
U pacjenta dochodzi do skojarzenia lęku i objawów hiperwentylacji
jednak nie za każdym razem.
(sprzężenie zwrotne)
Atak paniki  poznawcza
konceptualizacja Skale pomiaru nasilenia lęku
Subiektywna skala strachu
Bodziec wywołujący
 Pomyśl o największym lęku, jaki kiedykolwiek
Jak mierzyć strach?
odczuwałeś i określ go jako 100. Będzie to
Myśl automatyczna
strach o maksymalnym natężeniu. Następnie
pomyśl o tym, że jesteś całkowicie spokojny i
określ to jako zero. W każdej chwili poziom
Atak PANIKI!!!!!! Skupienie się na
bodz
cach płynących z
odczuwanego przez Ciebie lęku musi znajdować
organizmu
się gdzieś pomiędzy zerem, a 100. Gdzie
znajduje się teraz?
Katastrofizacja
Nasilanie się objawów
(catastrophic
lęku
misinterpretations)
28
Subiektywna skala strachu
Subiektywna skala strachu
Subiektywna skala strachu (2) Strach przed poniżeniem Strach przed symptomami własnego organizmu
0 Całkowity brak lęku, zupełny spokój 1. Drwiące uwagi ze strony męża  85
1. A
opotanie serca  90
2. Drwiące uwagi ze strony przyjaciół  75
2. Przeszywający ból w klatce piersiowej  80
1  10 Bardzo słaby lęk
3. Sarkazm wyrażony przez męża lub przyjaciół  70
3. Ból w lewym ramieniu i plecach  70
11  20 Słaby lęk
4. Wypowiedzi w rozmowie zignorowane przez rozmówcę
21  40 Umiarkowany lęk 4. Ból w górnej części głowy  60
 60
Zdecydowanie nieprzyjemne uczucie
5. Nieotrzymanie zaproszenia na przyjęcie od kolegi z 5. Dzwonienie w uszach  50
41  60 Silne lęk pracy  40  50
6. Drżenie rąk  40
Silne uczucie dyskomfortu
6. Wyłączenie z zajęć w grupie  25
7. Drętwienie lub ból w koniuszkach palców  25
61  80 Bardzo silny lęk
7. Nieotrzymanie zaproszenia na przyjęcie od znajomych
Lęk, który staje się nie do zniesienia 8. Brak tchu po wysiłku  20
 15
81  100 Ekstremalny lęk
Lęk na granicy paniki
Subiektywna skala strachu
10
Strach związany przed śmiercią
1. Widok zmarłej osoby w trumnie  100
2. Udział w pogrzebie  90
3. Widok konduktu żałobnego w pewnej
odległości  80
4. Przeczytanie nekrologu młodej osoby zmarłej
na atak serca  70
0
5. Przechodzenie koło cmentarza 55  65
6. Odwiedziny w szpitalu 40
Sytuacja: _________________________
Trzy złote zasady terapii
Skuteczna ekspozycja powinna być: ekspozycyjnej:
Mieć przedłużony niż krótki czas trwania. 1. Lęk jest nieprzyjemny, ale nie może zranić  z
W przypadku leczenia
Stern & Marks 1973 powodu lęku nie umrzesz, nie oszalejesz, ani nie
ekspozycyjnego konieczne
stracisz kontroli.
Mieć miejsce w realnym świecie (na sesji, w
realnym życiu) niż być ekspozycją w
jest wcześniejsze ustalenie 2. Lęk można obniżyć. Nie może on trwać w
wyobraz
ni
nieskończoność, zwłaszcza, jeśli jesteś w stanie
celu i przebiegu leczenia z
Emmelkamp & Wessels 1975
stawić czoło trudnej sytuacji.
klientem. Regularnie powtarzana i połączona z w
3. Trening czyni mistrza. Jeśli będziesz regularnie
wykonywaniem przez klienta samodzielnych
powtarzał ekspozycję zaczniesz sobie radzić w
ekspozycji jako zadań domowych.
podobnych sytuacjach.
McDonald 1978
29
I dalej:
1. Unikanie sytuacji lękowych prowadzi do coraz
większego unikania.
2. Po ekspozycji na sytuację prowokującą lęk w
końcu ustąpi, choć może to długo trwać. Może się
zdarzyć, że nawet ze dwie godziny.
3. Jeśli takie ekspozycje są wykonywane regularnie i
często, to lęk będzie się zmniejszał
proporcjonalnie do częstości i intensywności
ćwiczeń.
Wygaszanie lęku ekspozycja
80
70
60
50
40
30
20
10
0
30
Poziom lęku
Rodzaje ekspozycji Systematyczna desensytyzacja Systematyczna desensytyzacja (2)
Terapeuta tylko wtedy, Dotyczy tego, co się Polega ona na podawaniu małej dawki czegoś, co
Stopniowe Nagłe
gdy osiągnie dzieje z pacjentem. Staje wywołuje strach u pacjenta w czasie, gdy znajduje się on
desensytyzację na się on coraz mniej w stanie emocjonalnego wyciszenia.
Systematyczna Technika
W wyobraz
ni
jednym poziomie lęku wrażliwy na jakikolwiek
desensytyzacja czarnego To wyciszenie, spokój osiąga się przede wszystkim
przechodzi do bodziec, który wyzwala u
scenariusza, poprzez głębokie rozluz
nienie mięśni pacjenta, a bodziec
następnego poziomu niego strach.
technika wywołujący strach jest obecny nie w rzeczywistości, ale
najgorszego w wyobraz
ni pacjenta.
wyobrażenia
Procedura ta trwa tak długo, aż wyobrażenie czegoś, co
powoduje najsilniejszy lęk przestanie oddziaływać na
W rzeczywistości Gradacja Terapia
pacjenta
ekspozycji implozywna -
Zanurzanie
Floading
Ekspozycja wyobrażeniowa Terapia ekspozycyjna
Nicholas Malleson (1959)  opisz mi Jahn. B. Watson (1920)  wprowadzenie w
Wielki brązowy, owalny karaluch o 6
najczarniejszy scenariusz / wyobraz
sobie obecności strachu innych reakcji, które mogłyby
nogach lezie wolno po ścianie w
wszystkie konsekwencje jakie mogą cię ze strachem współzawodniczyć.
moim kierunku
spotkać
Mary Cover Jones (1924)  leczenie przy
pomocy cukierków trzyletniego Piotrusia, który
reagował silnym lękiem na królicze futro.
Wolpe (lata 60  te) Systematyczna
desensytyzacja
31
Kroki w  oduczaniu Piotra strachu
Systematyczna Ekspozycja
przed królikiem Ekspozycje rzeczywiste
Siedzenie za kierownicą w Jazda zatłoczoną Jazda tą sama Jazda na ruchliwej
Królik w klatce znajdującej się gdziekolwiek w pomieszczeniu wywołuje reakcje zaparkowanym samochodzie ulicą w słoneczny dzień ulica w nocy autostradzie w deszczową noc
strachu. Ekspozycje w rzeczywistości są bardziej
Królik w klatce znajdującej się w odległości 3 i pół metra jest tolerowany
skuteczne niż wyobrażeniowe.
Królik w klatce znajdującej się w odległości 1 metra i 20 cm jest tolerowany
Królik w klatce znajdującej się w odległości 90 cm jest tolerowany
Terapeuci behawioralni chętnie korzystają z
Królik w klatce znajdującej się blisko dziecka jest tolerowany
Królik poza klatką w pomieszczeniu jest tolerowany.
technik wychodzących poza gabinety.
Chłopiec dotyka królika, kiedy trzyma go eksperymentator.
Chłopiec dotyka królika, który swobodnie porusza się po pomieszczeniu.
Nazywamy je ekspozycjami in vivo (in vivo  największy
najmniejszy poziom lęku
Opiera się królikowi, plując na niego, rzucając w niego przedmiotami i naśladując
go.
exposure).
Królik może znajdować się na siedzeniu wysokiego krzesła.
Chłopiec kuca obok królika, nie przyjmując pozycji obronnej.
Po raz pierwszy ekspozycja in vivo została
Pomaga eksperymentatorowi zanieść królika do klatki.
Trzyma królika na kolanach. zastosowana do leczenia specyficznych fobii
Pozostaje z królikiem sam w pomieszczeniu.
przez Watsona i Marksa w 1971 roku.
Bawi się z królikiem w kojcu.
Czule pieści królika.
Pozwala królikowi skubać swoje palce.
Samotna przejażdżka Jazda zatłoczoną
Jazda na zatłoczonej
M.C. Jones 1924 pustymi ulicami ulicą w deszcz
autostradzie w dzień
w słoneczny dzień
Terapia behawioralna w codziennym
Gradacja ekspozycji na lęk przed
Nie poradzę 10
życiu.
rozmową telefoniczną
9
sobie, kolega
mnie wyśmieje Odebrać telefon od osoby, którą znam (bo wyświetla
Bywają sytuacje, w których obecność terapeuty
się znajomy ID)
nie będzie możliwa  np., gdy pacjent boi się
Ból brzucha,
trzęsą mi się Odebranie telefonu od osoby, której nie znam
samotnie wychodzić z domu, a im większa jest
ręce i
zaschło mi w odległość od domu, tym większy przejawia lęk.
Zadzwonienie do kogoś zaufanego
ustach
Typowy program leczenia takich przypadków
Zadzwonienie do babci
przewiduje stopniowe oddalanie się od
Zadzwonienie do kolegi, którego dobrze nie znam
0
pacjenta od domu, z relaksacją po każdym
etapie, umożliwiającą pokonanie lęku i dalsze
zwiększanie odległości.
Sytuacja: Konieczność zadzwonienia do kolegi
czasem potrzebny jest koterapeuta
Bardzo wiele specyficznych fobii było i jest leczonych w
pracujący z pacjentem pomiędzy sesjami Zanurzenie
sytuacjach realnych poprzez nagłą i gwałtowną ekspozycję
 zanurzanie (floading).
Wszystkie
elementy
Jesteśmy
eksperyme
Da się
gotowe do
ntu zostały wytrzymać!
wspólnej
dokładnie
pracy
omówione
32
Terapia implozywna (zanurzanie) Terapia implozywna (zanurzanie) (2)
Polega na tym, że pacjent jest wystawiany na działanie silnego lęku
We współczesnych odmianach terapii implozywnej
(niepokoju) przez dłuższy czas.
terapeuta aranżuje sytuacje, w których pacjent jest
Pierwszy współczesny opisany przypadek zastosowania terapii
narażony na dość silne sytuacje wywołujące strach.
implozywnej pochodzi z 1924 roku  dotyczy młodej dziewczyny,
która bała się jez
dzić samochodem.
Niezależnie od tego czy są one prawdziwe czy
Lekarz kazał przywiez
ć dziewczynę samochodem do swojego
wyobrażane, przedstawiane są one w sposób ciągły.
gabinetu w Nowym Jorku. Podróż trwała półtorej godziny, w jej
trakcie przejeżdżano kilka mostów i tunel, co wydatnie zwiększało u Prezentacja trwa tak długo, aż niepokój zaczyna
pacjentki nasilenie lęku.
słabnąć, co w normalnych warunkach zajmuje od 10
Rankiem, w dniu wyjazdu dziewczynę ogarnęła całkowita panika,
minut do godziny.
dostała napadu gwałtownych nudności i omdlewała. Silny lęk
towarzyszący jej przez prawie całą drogę zaczął maleć, gdy zbliżała Terapia implozywna przeprowadzana w obecności
się do gabinetu lekarza. W drodze powrotnej lęk był już znacznie
terapeuty jest bardziej skuteczna niż terapia prowadzona
słabszy i ulegał stopniowemu zanikowi w czasie kolejnych
przez samego pacjenta.
przejażdżek.
Modelowanie  Check list terapii ekspozycyjnej
Technika stosowana w przypadku, gdy pacjent nie
Psychoedukacja na temat lęku
poddaje się desensytyzacji przy pomocy technik
wyobrażeniowych. Możliwa jest do zastosowania w
Nauka skalowania lęku
przypadku np. lęku przed łatwo dostępnymi
obiektami.
Stworzenie listy sytuacji
Pacjent przygląda się nie przejawiającemu strachu
(lęku) modelowi, (którym może być terapeuta lub wywołujących lęk
inna osoba), jak stopniowo zbliża się on do
przedmiotu, który wywołuje u pacjenta lęk. Gradacja sytuacji
Następnie pacjent, przy pomocy terapeuty, stara się
stopniowo też pokonać dystans do przedmiotu Zaplanowanie ekspozycji  wybór
(zwierzęcia) wywołującego u niego lęk.
rodzaju ekspozycji
Przeprowadzenie ekspozycji
Ćwiczenie (1) Ćwiczenie (2) Ćwiczenie (3)
Stopniowanie i lista trudności. (dwie drogi
Psychoedukacja  trzy złote zasady
22 letnia kobieta przywieziona na konsultację
dochodzenia do celu)
ekspozycji.
przez rodzinę.
spacer wokół domu (mąż idzie za mną za 5 minut). Spacer
ma trwać tak długo aż lęk ustąpi. Dziennik ekspozycji z
Ustalenie celu
Powód konsultacji  nie może podjąć pracy,
pomiarem lęku.
jez
dzić samodzielnie i samemu do pracy
samotny spacer wokół domu. Spacer ma trwać tak długo
ponieważ boi się przebywać samotnie poza
autobusem w godzinach szczytu aż lęk ustąpi
domem. Jeśli jej mąż wyjeżdża w delegację
pójście do lokalnego sklepiku
jez
dzić samodzielnie i samemu do pracy
jazda autobusem  pacjentka siada z przodu autobusu, a
nocuje u starszej i niezamężnej siostry.
tramwajem w godzinach szczytu
terapeuta z tyłu autobusu
jez
dzić samodzielnie do centrum handlowego samotna jazda autobusem
(autobusem i metrem) Samotna jazda autobusem i spotkanie z terapeutą na stacji
metra.
spać samotnie w domu, kiedy mąż wyjeżdża w
Jazda z terapeutą metrem
delegację.
Samotne spanie w domu.
33
Fobia przez wymiotami w miejscu
Popracujmy nad pacjentką z lękiem społecznym
Kolejne ćwiczenie w grupach publicznym M. Reinecke
przed wystąpieniami.
Chłopiec lat 15 skierowany na terapię z powodu lęku
Lista do ekspozycji o wzrastającej trudności Ekspozycja in vivo  spotykamy się w
przed szkołą. Około roku wcześniej był mobbingowany
centrum handlowym.
Nauka technik skalowania strachu
przez innych uczniów. Sprawa została odkryta, został
przeniesiony przez rodziców na nauczanie indywidualne, 1. Wąchamy perfumy w perfumerii
Zaplanowanie ekspozycji wyobrażeniowej i
leczony około roku Zoloftem + psychoterapia (PTSD,
przeprowadzenie jej na sesji 2. Kręci się w kółko
depresja).
Powód konsultacji: Ma rozpocząć naukę w tej samej Wspólne stworzenie z pacjentką listy 3. Relaksacja
szkole  uczniów mobbingujących go skutecznie
ekspozycji in vivo, które będzie wykonywać z
usunięto. Jednak boi się wychodzić samotnie z domu,
koterapeutą.
boi się nawet w obecności innych osób przechodzić koło
budynku szkoły.
Przeprowadzamy próbę sesji in vivo  jako
Poziom bardziej poznawczy: Przepracowano, że szanse
koterapeuta
na powtórny mobbing wynoszą mniej niż 0,01 %, a w
razie czego jest procedura awaryjna.
Proszę zaplanować procedurę behawioralną.
Terapia poznawcza, a terapia behawioralna
Zastanówmy się nad następującymi
zaburzeń lękowych, czyli& bodz
ce wyzwalają lęk
sytuacjami:
muszą być dokładnie określone
Strach przed jazdą windą
Lęk przed zwróceniem towaru w sklepie Przykładowo zgłasza się pacjent z lękiem przed
jazdą windą nie zawsze metody behawioralne
Lęk przed samotnym pójściem do kina
(np. systematyczna desensytyzacja) okażą się
Lęk przed utratą przytomności w
Lęk przed zamkniętą Lęk przed tym, że jeśli winda
skuteczne.
supermarkecie. przestrzenią stanie między piętrami uduszę
Metody behawioralne nie zadziałają w
się z braku powietrza
Lęk przed jazdą windą.
przypadku, gdy lęk jest wywoływany przez
Lęk przed jedzeniem w miejscu publicznym.
błędne przekonania.
Terapia behawioralna Terapia poznawcza
Eksperyment behawioralny (EB) -
wprowadzenie
Prawdopodobieństwo zdarzenia&
Eksperyment
Eksperyment behawioralny (EB) jest jedną z
Co zrobić, gdy klient boi się jakiegoś
najbardziej skutecznych metod wprowadzania zmian w
niebezpieczeństwa, które jest możliwe, ale mało
funkcjonowaniu klienta w CBT.
behawioralny
prawdopodobne?
Wielu terapeutów (Beck, Ellis, Bennett-Levi, Padesky)
Mechanizm wyolbrzymiania
uważa go za element terapii, dzięki któremu zmiany
zainicjowane na poziomie poznawczym można zacząć
Technika oceny ryzyka
przenosić do codziennego funkcjonowania (na poziom
behawioralny  zmiana zachowania, emocji).
Zawsze istnieje prawdopodobieństwo takiego
Beck w latach 60  tych zalecał by wiedzę na temat
zdarzenia, jednak być może jest ono na tyle
schematu poznawczego formułować jedynie w postaci
małe, że nie uzasadnia rujnowania sobie życia hipotezy i testować ją właśnie w czasie EB.
dla jego uniknięcia.
34
Eksperyment Behawioralny to: EB  ważne zasady
Cel eksperymentu behawioralnego
1. starannie zaplanowane działanie, w czasie którego pacjent
1. Planowanie i prowadzenie EB jest oparte na Uzyskanie rzetelnych informacji, które
podejmuje nową aktywność oraz obserwuje jakie skutki owa
klasycznych zasadach formułowania eksperymentu
mogą pomóc w:
aktywność przynosi
badawczego, zgodnych z zasadą,   Jeśli powyższa
teoria jest prawdziwa, to w starannie zdefiniowanych
2. jest podejmowany w trakcie lub pomiędzy kolejnymi sesjami
Zebraniu danych
okolicznościach, powinno zdarzyć się to i to.
terapii poznawczej
2. W ten sposób wprowadzając jedną lub kilka Sprawdzaniu prawdziwości istniejących
3. sposób planowania EB wypływa z poznawczej konceptualizacji
zmiennych do starego sposobu funkcjonowania można
problemu pacjenta, a jego celem jest uzyskanie wiedzy
przekonań o pacjencie, świecie i innych
testować np. prawdziwość jego przekonań:
potrzebnej do:
ludziach
testowania prawdziwości przekonań (myśli automatycznych,
przekonań pośredniczących, przekonań rdzennych)  Jeśli to prawda, że myśl nie może mieć siły sprawczej, to
Sprawdzaniu nowych przekonań
nawet bardzo intensywnym myśleniem nie zamienię mojej
dotyczących siebie innych lub świata.
żony w królika .
stworzenia i / lub testowania nowych, bardziej adaptacyjnych Powstawaniu nowych bardziej
 Jeśli to prawda, że jestem tak samo wartościowy jak inni
przekonań
ludzie, to mogę zapytać sprzedawcę w sklepie o rozmiar lub przystosowawczych przekonań
przyczynienia się do stworzenia i zweryfikowania nowego
inny kolor marynarki i otrzymać odpowiedz
 .
schematu poznawczego (cognitive formulation)
EB zbliżony do czystego podejścia EB zbliżony do czystego podejścia
eksperymentalnego eksperymentalnego - przykład Model Padesky
Ważną zmienną jest angażowanie pacjentów w
MYŚLI
celowe manipulowanie swoim zachowaniem w
Jeśli pójdę sam do supermarketu i nie
środowisku (zmienną jest zmiana zachowania
zacznę głęboko oddychać, trzymać się
 Jeśli pójdę sam
wózka, iść bardo powoli i mierzyć tętna, to
klienta) do
supermarketu, nie zemdleję. Będę jednak odczuwać lęk,
Pociąga to konieczność innego zachowania niż
to zemdleję jako typowe uczucie w czasie testowania EMOCJE ZACHOWANIA
nowych zachowań
to, które pacjent zazwyczaj prezentuje w danej
sytuacji.
OBJAWY
Wyobraz
my sobie Wyobraz
my sobie Wyobraz
my sobie
to jako układ domina to jako układ domina to jako układ domina
MYŚLI MYŚLI MYŚLI
EMOCJE ZACHOWANIA EMOCJE ZACHOWANIA EMOCJE ZACHOWANIA
OBJAWY OBJAWY OBJAWY
35
Typy eksperymentów poznawczych
Eksperymenty sprawdzające hipotezy
Rodzaj EB Definicja
Nie zawsze jest możliwe zastosowanie
Testowanie hipotezy A  klient testuje prawdziwość
Poprzez manipulację jedną lub kilkoma zmiennymi testujemy
irracjonalnego przekonania (np. jeśli moje serce
klasycznego eksperymentu badawczego,
Klasyczny EB prawdziwość wcześniej założonej hipotezy.
 Jeśli pójdę sam do supermarketu, to zemdleję
zacznie szybciej buć dostanę zawału serca)
na przykład w sytuacjach, w których nie
Pacjent obserwując zachowanie innych osób w trudnej dla niego
Hipoteza A kontra hipoteza B  dodatkowo klient
mamy szansy lub możliwości Obserwacyjny EB sytuacji testuje prawdziwość swojego przekonania
 Inni mają zawsze coś interesującego do powiedzenia rozwija alternatywne, bardziej racjonalne
wprowadzenia zmiany w sposobie
EB  zbieranie danych Pacjent zbiera dane czy rzeczywiście inni ludzie funkcjonują, przekonanie, którego prawdziwość sprawdza w
tak jak on to sobie założył.
funkcjonowania klienta.
trakcie EB (Moje serce bije szybciej, bo wbiegłem po
 Jak inni oceniają to, że trzęsą mi się ręce?
schodach, reszta to tylko lęk)
Pacjent nie jest w stanie sformułować bardziej adaptacyjnej
EB   budowanie teorii hipotezy poznawczej. Dane z eksperymentu potrzebne są by
Testowanie hipotezy B  np. Planujemy serię
nowa hipoteza poznawcza mogła być stworzona.
 Co stało by się, gdybym zaczął rozmawiać z kolegą, którego się eksperymentów, w czasie której pacjent wykonuje
boję?
coraz bardziej intensywny wysiłek fizyczny
 Co stałoby się, gdybym powiedział sprzedawczyni, że nie kupię
przymierzanych spodni?
Eksperyment polegający na
Zbieranie danych od innych osób Zbieranie danych od innych osób obserwowaniu otoczenia.
EB może być zastosowany także w sytuacjach, w
Odmianą tego rodzaju EB jest, np.
których klient nie jest w stanie przeformułować swoich
Klient może zbierać informację mające mu
przekonań w trakcie sesji poznawczej (nie jest w stanie
posłużyć do testowania lub zmiany przekonań
stworzyć bardziej adaptacyjnej hipotezy poznawczej).
 Proszę spytać się jak największej liczby poprzez bezpośrednią obserwację,
W takim wypadku obserwowanie otoczenia ma na celu
znajomych czy zawsze udaje im się na 100 %
np.  Czy osoby samotnie jedzące w restauracji
zebranie danych, dzięki którym, hipotezy dotyczące
wykonać wszystkie obowiązki lub samotnie chodzące do kina są gorzej
przekonań lub zmiany przekonań, będą dopiero
formułowane, traktowane przez obsługę
 Proszę spytać, co ludzie myślą o osobach,
np.  Proszę zaobserwować, co się stanie, jeśli w pracy,
Sam wybiera się w te miejsca lub w czyimś
którym na początku publicznej wypowiedzi
w pokoju socjalnym poprosi pan kogoś o cukier lub
towarzystwie  znajomej osoby lub koterapeuty.
trzęsą się ręce.
 Proszę rozpocząć na przyjęciu rozmowę z dziesięcioma
osobami i zobaczyć, co się stanie .
Technika Wprowadzana II faza Interpretacja poznawcza
EB przypomina dwie inne techniki stosowane w terapii zmienna
behawioralnej  klasyczne ekspozycje stosowane np. w
Pozostawanie w Klasycznie nieobecna,
Metafora naukowa
zaburzeniach lękowych (ekspozycja w wyobraz
ni, Klasyczna ekspozycja Narażenie na sytuację, trudnej sytuacji tak zakłada się, że zmiany na
na sytuację lękową w której pojawia się długo aż lęk opadnie, poziomie behawioralnym
ekspozycja stopniowana, zanurzanie) oraz terapie
lęk pomimo obecności przynoszą zmiany na
Jakie elementy powinna mieć doba praca
wyzwalającego go poziomie poznawczym
ekspozycyjną stosowaną w modelu leczenia OCD
bodz
ca
naukowa np. doktorat?
(ekspozycja + powstrzymanie reakcji + obniżanie
Po wzroście napięcia
przejście do techniki
napięcia). Wstęp
OCD - terapia Wywołanie potrzeby  powstrzymania Nie jest wymagana, jednak
ekspozycyjna wykonania czynności reakcji , a następnie przez niektórych autorów
Niemniej jednak zgodnie już założeniami Becka (1979) Przedstawienie materiału teoretycznego
natrętnej stopniowe obniżanie jest zalecana.
napięcia pomimo nie
to, co jest celem dla terapeuty behawioralnego
Pytania badawcze, które wynikają z
wykonania czynności
(zmiana zachowania) jest jedynie początkiem pracy natrętnej.
dotychczasowego
w dla terapeuty poznawczego (zmiana przekonania).
Opis badania
Emocje, reakcje Jest podstawowym
EB zawiera w sobie, bowiem element, którego nie mają fizjologiczne elementem EB, ponieważ
Wyniki
Klasyczny organizmu, jego celem jest
poprzednie dwie techniki  ocenę, w jaki sposób dane
eksperyment Stworzenie sytuacji, w zachowania wprowadzenie lub
Omówienie wyników, czyli wnioski i dyskusja
behawioralny której ma pojawić się są monitorowane. utrwalenie bardziej
uzyskane w trakcie eksperymentu mogą zmodyfikować
nowe zachowanie Skupiamy się na adaptacyjnej zmiany w
sposób poznawczego funkcjonowania klienta. zmiennej, która jest funkcjonowaniu
badana w poznawczym klienta.
eksperymencie. Zazwyczaj ma miejsce na
sesji poznawczej.
36
Metafora naukowa
Metafora naukowa Metafora naukowa
Jakie elementy powinien mieć dobry
Jakie elementy powinna mieć doba praca naukowa np.
eksperyment?
doktorat?
Jakie elementy powinien mieć dobry
Pytania badawcze, które wynikają z dotychczasowego
Wstęp  odpowiada na pytanie dlaczego zajmujemy się tym
eksperyment?
właśnie tematem materiału teoretycznego  co badamy, hipotezy, których
Przedstawienie materiału teoretycznego  co, do tej pory zostało prawdziwość zamierzamy sprawdzić  wyszczególnienie
Wstęp  odpowiada na pytanie dlaczego zajmujemy
ustalone, omówienie wyników dotychczasowych doświadczeń
dysfunkcyjnych przekonań, których prawdziwość lub
się tym właśnie tematem  wytłumaczenie pacjentowi
Pytania badawcze, które wynikają z dotychczasowego matriału
przydatność należy sprawdzić
dlaczego stosujemy taką formę pracy 
teoretycznego  co badamy, hipotezy, których prawdziwość
psychoedukacja na temat EB - wyszczególnienie nowych bardziej przydatnych
zamierzamy sprawdzić
przekonań lub zachowań
Przedstawienie materiału teoretycznego  co, do tej
Opis badania  jak dokładnie będzie przebiegało badanie, co
należy zrobić pory zostało ustalone, omówienie wyników Opis badania  jak dokładnie będzie przebiegało
Wyniki  opis rezultatu naszych badań dotychczasowych doświadczeń  omówienie badanie, co należy zrobić  bardzo dokładne
Omówienie wyników, czyli wnioski i dyskusja - dotychczasowych doświadczeń pacjenta zaplanowanie EB, wraz z rozważeniem możliwych
trudności
Jedną z kilku teorii, na której opiera się EB jest
Metafora naukowa
teoria uczenia się dorosłych (Adult learning
Metafora naukowa
theory), a zwłaszcza model Lewina  Kolba
Do EB podchodzimy jak do badania naukowego W przypadku psychoterapii poznawczo 
Jakie elementy powinien mieć dobry Wstęp  psychoedukacja na temat EB behawioralnej zakłada on, że na podstawie
Przedstawienie materiału teoretycznego  omówienie
konceptualizacji problemu (Reflect), klient wraz z
eksperyment?
dotychczasowych doświadczeń pacjenta, komceptualizacja
terapeutą tworzą plan eksperymentu, który z
Wyniki  opis rezultatu naszych badań  co się przypadku
jednej strony jest dla klienta wykonywalny, a z
Pytania badawcze, które wynikają z dotychczasowego materiału
wydarzyło podczas EB
teoretycznego  przekonania, które zamierzamy zbadać
drugiej może pomóc testować deklarowane
Omówienie wyników, czyli wnioski i dyskusja 
Opis badania  dokładne zaplanowanie EB, wraz z rozważeniem
przekonania (Plan).
wyciągniecie wniosków, na ile negatywne
możliwych trudności
przewidywania sprawdziły się, porównanie sytuacji Wyniki  opis rezultatu EB W trakcie wykonywania eksperymentu
wyjściowej z obecną Omówienie wyników, czyli wnioski i dyskusja  wyciągniecie (Experience) klient ma za zadanie obserwować
wniosków, na ile negatywne przewidywania sprawdziły się,
rezultaty swojego działania (Observe), które
porównanie sytuacji wyjściowej z obecną, zebranie argumentów
do dyskusji z negatywnymi (myślami, przekonaniami) następnie razem z terapeutą omawia w trakcie
kolejnej sesji poznawczej (Reflect).
Graficzne przedstawienie modelu Lewina-
Eksperyment behawioralny w terapii poznawczej
Kleina
Doświadczenie
Przygotowanie i
Kluczowa jest tutaj analiza wyników EB, Praktyczne omówienie
przeprowadzenie eksperymentu
ponieważ może ona doprowadzić do zmiany lub
eksperymentu.
utrwalenia bardziej adaptacyjnych przekonań
Jaki eksperyment
Obserwacja
klienta. Eksperyment
Plan można w zrobić w
Co się ze mną
Rozważenie praktycznych przyszłości?
dzieje? Jakie są
Warto też zauważyć, że zgodnie z założeniami
implikacji nowego
skutki
przekonania, znalezienie
eksperymentu?
terapii poznawczo  behawioralnej  Reflect jest
sposobu wykorzystania go
w kolejnych Konceptualizacja
w praktyce sesją poznawczą i ten fragment
eksperymentach. Nadanie znaczenia temu, co się
Omówienie
modelu kołowego Lewina  Kleina może być wydarzyło:
przebiegu
" związek z wcześniejszymi Wyciągnięcie
dodatkowo zmodyfikowany poprzez rozbicie go
przekonaniami i doświadczeniami wniosków
" próba zrozumienia tego, co się
na kilka składowych elementów sesji
wydarzyło
" próba uogólnienia, znalezienia
poznawczej Poznawcza
abstrakcyjnych, ogólnych reguł
interpretacja
" znalezienie związku z poznawczą
konceptualizacją problemu
37
PLAN
Planowanie i przygotowanie
eksperymentu
Jaki eksperyment
Planowanie eksperymentu behawioralnego Przeprowadzanie eksperymentu
DOŚWIADCZENIE
można zaplanować i
Przeprowadzenie
wykonać w
eksperymentu
przyszłości?
Czy cel eksperymentu jest jasny?
Czy pacjent czuje się wystarczająco pewnie, by
Czy pacjent rozumie cel eksperymentu? rozpocząć eksperyment?
Model kołowy
Czy eksperyment jest oparty na konceptualizacji
Czy jest w stanie zaangażować się w
Czy zmiany behawiora lne
eksperymentu OBSERWACJA
(wynik eksperymentu) pacjenta i na modelu teoretycznym danego zaburzenia?
Obserwacja
behawioralnego eksperyment  wie co i dlaczego będzie robić,
i poznawcze (zmiana
eksperymentu, zbieranie
Jaki jest spodziewany rezultat eksperymentu?
przekonań) są wiążące dla (Kołakowski,
danych do analizy wie co może się dziać z jego emocjami i
innych sytuacji w życiu?
poznawczej
Bryńska;2004)
Czy została przeprowadzona analiza poznawcza sytuacji
objawami jeśli zmieni swoje zachowanie?
(Beck 1979)
Czy pacjent wie jakie mogą pojawić się
Próba nadania Czy została zastosowana strategia  żadnej przegranej ?
znaczenia EB, zachowania zabezpieczające w trakcie
Omówienie przebiegu
Czy właściwie został dobrany poziom trudności dla
poszukiwanie
eksperymentu na kolejnej
alternatywnych eksperymentu?
sesji klienta?
przekonań, ogólnych Ocena poznawczych skutków
zasad eksperymentu (np. czy hipoteza Czy rozmawialiście na temat tego co zrobić jak
Czy omówiłeś z pacjentem jego lęki, wątpliwości,
badawcza zakładająca istnienie
trudności, które mogą wystąpić?
bardziej adaptacyjnych nie wszystko pójdzie dobrze.
przekonań jest prawdziwa?)
Obserwacja, omówienie przebiegu
eksperymentu Ocena poznawczych skutków eksperymentu Próba nadania ogólnego znaczenia
Czy pacjent wie co ma obserwować (np. myśli
Czy hipoteza okazała się prawdziwa? Czy upewniłeś się, że to, czego się nauczył
automatyczne, objawy fizjologiczne, emocje, zachowanie
pacjent w danym EB zostanie przeniesione na
Jaki ma to wpływ na schemat poznawczy
innych, środowisko)? Czy to zrobił?
nowe sytuacje? Na jakie sytuacje?
klienta, czy możemy stworzyć bardziej
Czy dokładnie omówiliście jak klient ma zapisywać
adaptacyjne przekonanie? Czy klientowi udało się wyciągnąć ogólne
przebieg oraz rezultat eksperymentu? Czy to
poznawcze wnioski.
omówiliście?
Czy klient sformułował poznawcze wnioski z
Czy klient dokładnie opisał Ci przebieg eksperymentu  eksperymentu? Czy poznawczo przeformułował przekonanie lub
pamiętaj by oddzielać jego ocenę od opisu faktów?
przekonanie pośredniczące?
Czy klient zwracał uwagę na swoje zachowania
zabezpieczające?
Czy omówiliście MA i dezadaptacyjne schematy
poznawcze, które pojawiły się w czasie eksperymentu?
Czy może być to przeniesione na konkretne
zmiany w życiu? Planowanie kolejnego eksperymentu?
Jakie są praktyczne następstwa dla klienta Czy możemy, w kolejnym eksperymencie
zmian behawioralnych i poznawczych. behawioralnym przetestować dalej idące nowe
przekonanie?
Jak te następstwa mogą być przeniesione na z
na zmiany w myśleniu i codziennym Co warto by było jeszcze zbadane lub odkryte w
zachowaniu? czasie eksperymentów behawioralnych?
Czy klient mógłby podać kilka przykładów? Jakie konkretne działania warto podjąć?
Jaki będzie kolejny eksperyment?
38
Zaburzenia lękowe w terapii poznawczej Zaburzenia lękowe w terapii poznawczej
(wersja niezwykle uproszczona) (wersja niezwykle uproszczona)
Eksperyment behawioralny
Zastosowanie procedur behawioralnych w
Pacjenci starają się nie doprowadzić do
praktyce
Terapia poznawcza zakłada, że lęk jest
przewidywanej katastrofy poprzez zachowania,
podtrzymywany przez myśli o groz
bie, ryzyku i
które mają zabezpieczyć ich przed
niebezpieczeństwie, których natura będzie się
niebezpieczeństwem.
zmieniała w zależności od istoty zagrożenia.
W napadach paniki np. pacjent może unikać wysiłku
fizycznego, aby nie dopuścić do przyspieszenia pracy
W napadach paniki np. przyspieszenie pracy serca
serca.
przy wysiłku jest interpretowane jako zbliżający się
W fobii społecznej np. pacjent stara się idealnie
atak serca.
kontrolować swoje zachowanie.
W fobii społecznej oznaki lęku  jeśli zostaną
zauważone przez innych staną się przyczyną
odrzucenia.
Zaburzenia lękowe w terapii poznawczej
(wersja niezwykle uproszczona)
Lęk napadowy Lęk napadowy
Kluczowe przekonanie brzmi: grozi mi katastrofa,
Czynniki wywołujące (triggers):
Zadaniem terapii jest identyfikacja konkretnych
boję się, że zemdleję.
wszelkie zmiany cielesne,
przekonań oraz konkretnych zachowań
nadmierny wysiłek fizyczny,
zabezpieczających przed wystąpieniem
Zachowania zabezpieczające mają uchronić pacjenta
nadmiar kofeiny,
 katastrofy
przed katastrofą: unikanie, przebywanie z
koszmary nocne,
bezpieczną osobą, przedmiotem, rozpraszanie uwagi,
gorący, duszny dzień,
zmiana sposobu oddychania
emocje: gniew czy podniecenie.
1. Ludzie obawiający się zawału, wylewu najczęściej
zatrzymują się Objawy mogą natychmiast być błędnie
interpretowane i wywoływać napad paniki, tak że
2. Osoby obawiające się paraliżu pozostają w ruchu
pacjent twierdzi, że atak spadł z nieba.
3. Ludzie obawiający się, że zwariują, najczęściej
używają dystrakcji, aby kontrolować swoje myśli.
Lęk napadowy  sposoby radzenia Lęk napadowy  sposoby radzenia
Lęk napadowy sobie z niechęcią pacjentów: sobie z niechęcią pacjentów:
1. Jeśli pacjent czuje się w terapii bezpieczny i ma pełne 2. Jeśli jednak zaskoczenie pacjenta spowoduje
Leczenie napadów paniki:
zaufanie do pacjenta wtedy korzystne może być
pogorszenie relacji terapeutycznej, wtedy lepszym
Stwarzanie alternatyw, mniej katastrofalnych a
działanie z zaskoczenia i nie wyjaśnienie mu że
rozwiązaniem jest dokładne i racjonalne
bardziej racjonalnych wyjaśnień przyczyn i
przeprowadzany za chwilę eksperyment może
wyjaśnienie tego co będzie się za chwilę działo.
następstw objawów przynieść pojawienie się symptomów, których pacjent
Wtedy jednak objawy mogą nie być tak samo
się boi. Takie objawy zresztą bardziej przypominają
1. Pacjenci z lekiem napadowym boją się bardzo silne jak w czasie napadu paniki  konieczne jest
te, które pacjent rzeczywiście odczuwa w czasie
swoich symptomów i nie rozumieją co je więc omówienie wyniku eksperymentu:
napadu paniki
powoduje
 Czy dobrze to rozumiem, że pana doświadczenia
2. Terapia polega na nakłanianiu pacjentów do
były podobne do tych z ataków paniki?
prowokowania objawów, czego pacjenci się
 A co by się działo z Panem, gdyby te objawy
obawiają. pojawiły się zupełnie niespodziewanie
39
Lęk napadowy
Eksperymenty behawioralne w
Lęk napadowy  sposoby radzenia
eksperymenty ujawniające prawdziwe przyczyny
sobie z niechęcią pacjentów: napadach paniki
objawów i wywołujących je czynników
3. Dobrym pomysłem, wykorzystującym dodatkowo
1. eksperymenty ujawniające konsekwencje
modelowanie może się okazać wspólne z pacjentem Katarzyna zgłosiła się na terapię z powodu trwających
zaniechania zachowań zabezpieczających
przeprowadzenie eksperymentu behawioralnego. W od dawna napadów paniki  jednak jak rok temu
(sprawdzanie co się dzieje jak pacjent czuje
takiej sytuacji objawy fizjologiczne wystąpią umarła jej matka objawy nasiliły się do tego stopnia, że
się roztrzęsiony)
najprawdopodobniej u pacjenta i terapeuty, więc pacjentka przestała sama wychodzić z domu, chyba, że
można będzie jej ze sobą porównać. By ośmielić 2. eksperymenty odkrywające co się dzieje jak pod opieką męża lub dziecka. Obawiała się, że umrze
pacjenta terapeuta może zacząć eksperyment i prosić w podobny sposób jak jej matka, stale monitorowała
objawy są nadmiernie nasilone (np.
pacjenta by go naśladował. swoje ciało, czy nie pojawiają się niepokojące objawy.
sprawdzanie co się dziej kiedy nasilają się
Była także przekonana, że jeślima uderzenie gorąca
4. Wreszcie  przy bardzo trudnych pacjentach 
zawroty głowy)
lub zawroty głowy to na pewno zemdleje.
terapeuta może pierwszy wywołać u siebie objawy,
3. eksperymenty sprawdzające na ile
aby ukazać ich nieprzyjemną, ale nie niebezpieczną
zachowania zabezpieczające utrudniają
naturę.
sytuacje
Lęk napadowy Lęk napadowy Lęk napadowy
eksperymenty ujawniające prawdziwe przyczyny eksperymenty ujawniające prawdziwe przyczyny eksperymenty ujawniające konsekwencje
objawów i wywołujących je czynników objawów i wywołujących je czynników zaniechania zachowań zabezpieczających
Alternatywne
Terapeutka zadała kilka pytań pani Kasi:
przekonanie:
Eksperyment: Może być szereg
Co dla niej znaczyło, że obie miały takie same objawy?
fizjologicznych
Alina została Pani Zofia 36 lat cierpi z powodu napadów
 Kiedy serce przyczyn wzmożonego
poproszona o to Co dla niej znaczyło, że takie same objawy jak w
bicia serca: wysiłek
zaczyna mi paniki, agorafobii, depresji  od kilku lat nie
aby wspólnie z
fizyczny, lęk, napięcie,
napadzie paniki można spowodować ćwiczeniami?
szybciej bić,
terapeutką wchodzić zbyt dużo kofeiny pracuje, jest na utrzymaniu męża. Napady
to znaczy,
i schodzić po Co znaczy dla niej, ze jednak nie dostała zawału
że zaraz paniki często pojawiają się w supermarkecie,
schodach przez
pomimo tego, że pojawiły się objawy?
dostanę zawału
minutę
dokąd pani Zofia chodzi z mężem. Kiedy mąż
Co oznacza dla niej fakt, że choć podczas ćwiczeń jej
Racjonalna
wkładał zakupy do kosza pani Zofia zawsze
interpretacja: puls podwyższył się nie dostała zawału, a objawy
Szybsze bicie serca kurczowo trzyma się wózka.
zatrzymały się na pewnym poziomie, a obecnie minęły?
jest zupełnie naturalne
przy wysiłku fizycznym,
.
czym gorsza kondycja
tym łatwiej się
męczymy
Lęk napadowy Lęk napadowy Lęk napadowy
eksperymenty ujawniające konsekwencje eksperymenty odkrywające co się dzieje jak eksperymenty odkrywające co się dzieje jak
zaniechania zachowań zabezpieczających objawy są nadmiernie nasilone objawy są nadmiernie nasilone
Alternatywne Alternatywne
 Kiedy drżą mi nogi przekonanie: przekonanie:
wpadam w panikę. Drżenie i uczucie Eksperyment: Zawroty głowy i uczucie
Jeśli się czegoś lub Eksperyment: słabości jest tylko Jeśli czuję zawroty słabości nie znaczą, że
Jarosław, 40 lat cierpi na ataki paniki od 3 lat Jarosław razem z
kogoś nie Pani Zofia poszła do odczuciem. Nie musze głowy wiem, że zaraz zemdleję.
terapeutą oddychali
przytrzymam supermarketu, wzięła tego kontrolować, nie kiedy to umarł jego ojciec. Najbardziej obawia Zemdleje. Im dłużej
głęboko przez 5 minut.
upadnę. Jeśli w pchany koszyk i upadnę się tak czuję,
się tłumu. Terapeuta sprawdził,
trakcie napadu lęku wjechała nim na halę, tym większe
że pacjent nie wykonuje
puszczę wózek po czym zaparkowała i prawdopodobieństwo,
innych bezpiecznych
sklepowy, albo przeszła się sama że upadnę.
zachowań.
ramię męża upadnę. po kilku alejkach.
Racjonalna Racjonalna
interpretacja: interpretacja:
Pani Zofia zauważyła, Objawy są
że choć nogi jej drżały, spowodowane
nie upadła  drżenie przyśpieszonym i
głębokim oddychaniem.
nóg jest oznaką
napięcia i lęku, ale nie
prowadzi do omdlenia
40
Bardzo dziękujemy za
Ćwiczenie z technik terapeutycznych 
eksperyment behawioralny. dwa dni wspólnej pracy
Nie mogę ryzykować pójścia na randkę, bo z góry wiem,
że zostanę odrzucony, a tego nie potrafiłbym znieść.
Nie jestem w stanie znalez
ć lepszej pracy.
Lubię pływać, ale kiepsko czuję się na plaży, bo jestem
za chudy.
Stale muszę się kontrolować  jak będę sobą nikt nie
będzie mnie lubił
Proszę zaplanować i poprowadzić sesję z
eksperymentem behawioralnym.
41