16 Postępowanie ratownicze w stanach nadzwyczajnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jacek Smyczyński

Postępowanie ratownicze w stanach nadzwyczajnych
zagrożeń 315[02].Z2.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Maciej Halota
mgr inż. Andrzej Pozierak

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Jacek Smyczyński

Konsultacja:
dr Justyna Bluszcz

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 315[02].Z2.04
„Postępowanie ratownicze w stanach nadzwyczajnych zagrożeń”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu technik pożarnictwa 315[02]

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Organizacja i zadania obrony cywilnej

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Metody informowania ludności o nadzwyczajnym zagrożeniu

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Środki ochrony ludności [10]

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Orientacja w terenie[2]

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Broń strzelecka

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu

postępowania ratownicze

w stanach nadzwyczajnych zagrożeń. Wiedzę tą będziesz wykorzystywał w szkole przy
realizacji wszystkich modułów związanych z zawodem technik pożarnictwa

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć, aby bez problemów
korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania, „wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy opanowałeś wiedzę z tej jednostki
modułowej,

−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze opanowałeś wiedzę i umiejętności z zakresu tej jednostki
modułowej,

−

literaturę.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu przy stanowisku ćwiczebnym badawczym należy bezwzględnie

zwrócić uwagę na przestrzeganie regulaminów, przepisów bhp i higieny pracy oraz instrukcji
stanowiskowych wynikających z rodzaju wykonywanych zadań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

stosować terminologię techniczną,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami,

−

obsługiwać komputer,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

uczestniczyć w dyskusjach,

−

prezentować efekty swojej pracy,

−

współpracować w grupie,

−

wyciągać i uzasadniać wnioski z wykonanych ćwiczeń,

−

dobierać właściwe oprzyrządowanie do badań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−−−−

scharakteryzować system ochrony ludności w Polsce w stanach nadzwyczajnych
zagrożeń,

−−−−

określić zadania organów administracji publicznej w zakresie bezpieczeństwa ludności,

−−−−

scharakteryzować organizację i określić zadania obrony cywilnej,

−−−−

określić wytyczne do realizacji szkoleń w ramach powszechnego przygotowywania
ludności do racjonalnych zachowań w warunkach nadzwyczajnych zagrożeń,

−−−−

scharakteryzować zagrożenia chemiczne, biologiczne, radiologiczne i nuklearne,

−−−−

określić metody wykrywania i systemy prognozowania nadzwyczajnych zagrożeń,

−−−−

określić zasady postępowania w stanach nadzwyczajnych zagrożeń,

−−−−

określić zadania jednostek ochrony przeciwpożarowej w stanach nadzwyczajnych
zagrożeń,

−−−−

dobrać metody informowania ludności o nadzwyczajnym zagrożeniu,

−−−−

zastosować system powszechnego ostrzegania,

−−−−

dobrać środki ochrony ludności,

−−−−

zinterpretować sygnały o powszechnym zagrożeniu i przewidzieć zachowania ludzi po
otrzymaniu sygnału,

−−−−

określić

zasady

współpracy

jednostek

Państwowej

Straży

Pożarnej

z właściwymi instytucjami na wypadek zagrożeń dóbr kultury,

−−−−

posłużyć się mapą topograficzną i kompasem w terenie,

−−−−

opisać budowę i przeznaczenie broni strzeleckiej,

−−−−

wyjaśnić zasady bezpiecznego posługiwania się, czyszczenia i przechowywania broni
strzeleckiej i amunicji,

−−−−

wykonać czynności związane z czyszczeniem i i zabezpieczaniem broni strzeleckiej,

−−−−

zastosować zasady strzelania do celu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Organizacja i zadania obrony cywilnej

4.1.1.

Materiał nauczania

Celem najważniejszym współczesnego państwa jest zapewnienie swoim obywatelom

bezpieczeństwa. W sferze militarnej obowiązek obrony spoczywa na Siłach Zbrojnych,
ulokowanych w Ministerstwie Obrony Narodowej. Do zwalczania i skutków klęsk
ż

ywiołowych, katastrof oraz zdarzeń, powodowanych celową działalnością człowieka zostały

powołane służby takie jak Państwowa Straż Pożarna, Policja, Straż Graniczna, które są
podporządkowane Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i Administracji. W strukturach tego
samego Ministerstwa została też ulokowana Obrona Cywilna.
Struktura Obrony Cywilnej

Szef Obrony Cywilnej Kraju [7] jest centralnym organem administracji rządowej

w sprawach obrony cywilnej do zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju należy[9]:

−

przygotowywanie projektów założeń i zasad działania obrony cywilnej,

−

ustalanie ogólnych zasad realizacji zadań obrony cywilnej,

−

koordynowanie określonych przedsięwzięć i sprawowanie kontroli realizacji przez organy
administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego zadań obrony cywilnej,

−

sprawowanie nadzoru nad odbywaniem zasadniczej służby w obronie cywilnej.

Szef Obrony Cywilnej Kraju w sprawach należących do swojego zakresu działania

wydaje zarządzenia, wytyczne, instrukcje i regulaminy.

Terenowymi organami obrony cywilnej są wojewodowie, starostowie, wójtowie lub

burmistrzowie (prezydenci miast).

Do zakresu działania szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin należy

kierowanie oraz koordynowanie przygotowań i realizacji przedsięwzięć obrony cywilnej przez
instytucje państwowe, przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne oraz organizacje
społeczne działające na ich terenie. Szefowie obrony cywilnej na podstawie rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa
Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin, ustalają
zadania i kontrolują ich realizację oraz koordynują i kierują działalnością w zakresie
przygotowania i realizacji przedsięwzięć obrony cywilnej:

−

szef obrony cywilnej kraju – szefów obrony cywilnej województw,

−

szef obrony cywilnej województwa – szefów obrony cywilnej powiatów,

−

szef obrony cywilnej powiatu – szefów obrony cywilnej gmin,

−

szef obrony cywilnej gminy – szefów obrony cywilnej w instytucjach,
przedsiębiorstwach, w społecznych organizacjach ratowniczych i w innych jednostkach
organizacyjnych działających na obszarze gminy.

Jednostkami organizacyjnymi przeznaczonymi do wykonywania zadań obrony cywilnej

są formacje obrony cywilnej. Formacje obrony cywilnej składają się z oddziałów obrony
cywilnej przeznaczonych do wykonywania zadań ogólnych lub specjalnych oraz innych
jednostek tych formacji. Formacje tworzą ministrowie w randze rozporządzenia, w drodze
zarządzenia: wojewodowie, starostowie, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast),
uwzględniając przy tym: skalę występujących zagrożeń, rodzaj formacji, ich przeznaczenie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

oraz stan osobowy i organizację wewnętrzną. Formacje obrony cywilnej mogą tworzyć także
pracodawcy.

Zadania obrony cywilnej

Do zadań obrony cywilnej, zgodnie z art. 137 ustawy z dnia z dnia 21 listopada 1967 r.

o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej należy:

−

ochrona ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej, dóbr kultury,

−

ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny,

−

współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwaniu
ich skutków.
Szczegółowy katalog zadań obrony cywilnej zawiera Pierwszy Protokół Dodatkowy do

Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 r., dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych
konfliktów zbrojnych, który Rzeczpospolita Polska przyjęła 19 września 1991 r. pomimo, że
była jego współautorem i współinicjatorem.

W Konstytucji Międzynarodowej Organizacji Obrony Cywilnej znajduje się zapis, że OC

ma za zadanie: „gromadzenia i dostarczania informacji w zakresie zasad organizowania,
ochrony i postępowania w odniesieniu do niebezpieczeństw zagrażających ludności
w przypadkach powodzi, trzęsień ziemi, lawin, wielkich pożarów, huraganów, awarii zapór
wodnych i innych katastrof, jak również z powodu skażenia wody i powietrza lub uderzeń
nowoczesnych środków bojowych”.

W rozumieniu Protokołu określenie "obrona cywilna" oznacza wypełnianie wszystkich

lub niektórych wymienionych niżej zadań humanitarnych, mających na celu ochronę ludności
cywilnej przed niebezpieczeństwami wynikającymi z działań zbrojnych lub klęsk
ż

ywiołowych, i przezwyciężanie ich bezpośrednich następstw, jak też zapewnienie warunków

koniecznych do przetrwania.[11]

Są to następujące zadania:

służba ostrzegawcza,

ewakuacja,

przygotowanie i organizowanie schronów,

obsługa środków zaciemnienia,

ratownictwo,

służby medyczne, włączając w to pierwszą pomoc oraz opiekę religijną,

walka z pożarami,

wykrywanie i oznaczanie stref niebezpiecznych,

odkażanie i inne podobne działania ochronne,

10.

dostarczanie doraźnych pomieszczeń i zaopatrzenia,

11.

doraźna pomoc dla przywrócenia i utrzymania porządku w strefach dotkniętych klęskami,

12.

doraźne przywrócenie działania niezbędnych służb użyteczności publicznej,

13.

doraźne grzebanie zmarłych,

14.

pomoc w ratowaniu dóbr niezbędnych dla przetrwania,

15.

dodatkowe rodzaje działalności, niezbędne dla wypełnienia któregoś z zadań wyżej
wymienionych, w tym planowanie i prace organizacyjne.

Krajowe regulacje prawne dotyczące obrony cywilnej, tj. ustawa o powszechnym

obowiązku obrony oraz akty wykonawcze do niej, nie są spójne i nie wyczerpują wszystkich
obszarów zadaniowych obrony cywilnej wymienionych przez Protokół. Przepisy nie określają
jednoznacznie zadań ochrony ludności realizowanych w czasie pokoju, ograniczając się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wyłącznie do zadań obejmujących działalność planistyczną, organizacyjną, szkoleniową
i upowszechniającą wiedzę na temat problematyki obrony cywilnej.

W ostatnich latach wiele aktów prawnych dotyczących obrony cywilnej przestało

obowiązywać, a w ich miejsce nie zostały przyjęte nowe regulacje. Dotyczy to zwłaszcza
uchylenia art. 140 ustawy o powszechnym obowiązku obrony, który stanowił delegację
ustawową do wydania przez Radę Ministrów rozporządzeń określających obowiązki
i uprawnienia organów w sprawie obrony cywilnej, kwestie formacji obrony cywilnej
oraz sygnały powszechnego ostrzegania i alarmowania. Brak regulacji prawnej w powyższych
przypadkach ogranicza możliwości realizacji zadań w zakresie obrony cywilnej.

Z powyższych względów, trwają prace nad projektem ustawy o ochronie ludności

i obronie cywilnej, która uporządkuje kompetencje i zadania wszystkich organów
administracji publicznej, instytucji publicznych, organizacji społecznych oraz innych
podmiotów zobowiązanych do realizacji zadań z zakresu ochrony ludności. Ustawa stanowić
będzie dopełnienie rozwiązań przyjętych w ustawie o zarządzaniu kryzysowym (znajdującej
się obecnie na etapie prac parlamentarnych), co razem złoży się na kompleksową regulację
prawną w obszarze ochrony ludności i zarządzania kryzysowego.

Organizację oraz zasady przygotowania i realizację zadań obrony cywilnej regulują

wewnętrzne przepisy każdego kraju. Normy międzynarodowego prawa wojennego mają
zastosowanie przede wszystkim w okresie trwania konfliktu zbrojnego.

Obowiązujące w Polsce unormowania prawne, lokują obronę cywilną w systemie

obronnym kraju i mają charakter:

−

planistyczny – opracowywanie, opiniowanie i uzgadnianie planów obrony cywilnej
w razie wystąpienia zagrożeń,

−

organizacyjny – organizowanie i koordynowanie ćwiczeń,

−

szkoleniowy – zapewnienie szkoleń obowiązkowych i doskonalących,

−

inwestycyjny – określenie potrzeb w zakresie niezbędnych inwestycji,

−

materiałowo – techniczny – zapewnienie środków finansowych i materiałowych
niezbędnych do realizacji zadań własnych w zakresie obrony cywilnej,

−

zaopatrzeniowy – zaopatrzenie ludności w artykuły pierwszej potrzeby w sytuacji
zagrożenia.
Przedsięwzięcia te są realizowane przez organa administracji rządowej i samorządowej

oraz jednostki organizacyjne.

W Polsce pojęcie „ochrony ludności” zawiera się w zadaniach obrony cywilnej, bywa, że

obie nazwy są. używane zamiennie.

Inaczej jest to rozwiązane np. w Niemczech, które posiadają rozbudowaną obronę

cywilną, funkcjonującą w dwóch pionach: ochrony cywilnej i ochrony ludności. Do zadań
niemieckiej obrony cywilnej należy:

−

zapewnienie ciągłości działania administracji w państwie,

−

utrzymanie funkcji ustawodawczych, bezpieczeństwa i porządku, sądownictwa,
informacji masowej i powiadamiania,

−

ochrona ludności przed działaniem środków napadu przeciwnika,

−

ochrona ważnych zakładów i urządzeń użyteczności publicznej przed działaniem
ś

rodków napadu przeciwnika,

−

likwidacja skutków katastrof i klęsk żywiołowych, budowanie schronów,

−

opieka medyczno-sanitarna i ochrona dóbr kultury,

−

wsparcie sił zbrojnych w zakresie zapewnienia im swobody działań operacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ochrona ludności obejmuje działania w zakresie zapobiegania i ratowania życia

ludzkiego w czasie katastrof ekologicznych i klęsk żywiołowych i w czasie konfliktów
zbrojnych w tym szczególnie:

−

ostrzeganie przed niebezpieczeństwami,

−

ratownictwo i pomoc ludności,

−

samoobronę przed zagrożeniami,

−

ewakuację i udzielanie schronienia,

−

dostawy wody pitnej i żywności,

−

ochronę w zakresie zdrowia.

Zadania związane z ochroną ludności reguluje również ustawa o zarządzaniu

kryzysowym z 26 kwietnia 2007 r. w art. 20 wójt, burmistrz, prezydent miasta jest
zobligowany do zapewnienia w

gminnym (miejskim) centrum zarządzania kryzysowego

nadzoru nad funkcjonowaniem systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu wczesnego
ostrzegania ludności, współpracy z podmiotami realizującymi monitoring środowiska,
współdziałania z podmiotami prowadzącymi akcje ratownicze, poszukiwawcze i humanitarne.

Zasady realizacji szkoleń w ramach powszechnego przygotowania ludności do

sytuacji nadzwyczajnych zagrożeń [11]

Realizacja szkoleń ma na celu:

−

przygotowanie organów administracji publicznej do realizacji zadań z zakresu obrony
cywilnej, w tym do kierowania i koordynacji działaniami w sytuacjach kryzysowych
i stanach nadzwyczajnych,

−

przygotowanie pracowników administracji rządowej i samorządowej, zakładów pracy,
członków formacji obrony cywilnej, do wykonywania zadań z zakresu ochrony ludności
i obrony cywilnej,

−

doskonalenie umiejętności wykonywania zadań z zakresu obrony cywilnej, kierowania
i zarządzania w sytuacjach kryzysowych.

−

szkolenia są realizowane na szczeblu centralnym oraz terenowym (wojewódzkim,
powiatowym, gminnym) i w zakładach pracy.
Szkolenia prowadzi się w formie:

−

szkolenia podstawowego,

−

szkolenia doskonalącego,

−

szkolenia specjalistycznego,

−

wiczeń.

Obowiązkowi szkoleniowemu podlegają:

−

wojewodowie, wicewojewodowie, marszałkowie województw, wicemarszałkowie
województw,

−

starostowie i ich zastępcy,

−

wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast i ich zastępcy,

−

dyrektorzy wydziałów urzędów wojewódzkich i ich zastępcy,

−

dyrektorzy departamentów (wydziałów) urzędów marszałkowskich i ich zastępcy,

−

dyrektorzy biur/komórek organizacyjnych właściwych do spraw obronnych ministerstw
i urzędów centralnych,

−

komendanci główni/zastępcy komendantów głównych Policji, Państwowej Straży
Pożarnej, Straży Granicznej oraz komendanci wojewódzcy/zastępcy komendantów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wojewódzkich Policji, Państwowej Straży Pożarnej, szefowie oddziałów Straży
Granicznej,

−

kierownicy zakładów pracy, osoby zatrudnione w zakładach pracy wykonujące zadania
z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej,

−

dyrektorzy i kierownicy placówek oświatowych,

−

osoby zatrudnione na stanowiskach związanych z prowadzeniem spraw obrony cywilnej
i zarządzania kryzysowego w urzędach wojewódzkich,

−

osoby zatrudnione na stanowiskach związanych z prowadzeniem spraw obrony cywilnej
i zarządzania kryzysowego w urzędach administracji szczebla powiatowego i gminnego,

−

komendanci formacji obrony cywilnej.

W zakres szkolenia podstawowego wchodzą w szczególności następujące zagadnienia:

−

zadania i kompetencje organów administracji publicznej, służb, inspekcji, straży
w zakresie ochrony ludności i obrony cywilnej i ochrony zabytków kultury,

−

problematyka zarządzania w sytuacjach kryzysowych,

−

międzynarodowe prawo humanitarne w aspektach dotyczących ochrony ludności i obrony
cywilnej oraz ochrony zabytków kultury,

−

formacje obrony cywilnej - zadania, sposób organizacji, wyposażenie, zasady osiągania
gotowości do działania,

−

powszechna samoobrona ludności,

−

psychologiczne aspekty sytuacji kryzysowych, ze szczególnym uwzględnieniem pomocy
psychologicznej osobom poszkodowanym oraz ratownikom,

−

sposób postępowania w kontaktach z mediami w sytuacjach kryzysowych, rola mediów
w sytuacjach kryzysowych,

−

zadania organizacji pozarządowych w systemie ochrony ludności i obrony cywilnej.

Zasady postępowania po wykryciu skażeń i zakażeń

Zapewnienie warunków do prowadzenia likwidacji skażeń i zakażeń należy do

obowiązków właściwych terenowo szefów obrony cywilnej oraz kierowników zakładów
pracy.

Właściciele lub użytkownicy obiektów , przygotowują je do prowadzenia zabiegów

sanitarnych i specjalnych oraz udostępniają właściwym szefom obrony cywilnej w ramach
ś

wiadczeń na rzecz obrony państwa na podstawie przepisów ustawy o powszechnym

obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej.

Działalność planistyczną i prace organizacyjne w zakresie obrony cywilnej wykonują

wszystkie organy, jednostki organizacyjne, instytucje i podmioty gospodarcze , na których
ciąży obowiązek przygotowania i realizacji zadań obrony cywilnej.

Działalność planistyczna obejmuje opracowanie i uzgodnienie z właściwymi terenowo

szefami obrony cywilnej planów obrony cywilnej oraz bieżące ich uaktualnianie, a także
planowanie bieżące przygotowań obrony cywilnej.

Likwidacja skażeń

Likwidacja skażeń – obejmuje zespół przedsięwzięć mających na celu usunięcie lub

zmniejszenie skutków użycia broni masowego rażenia, zamachu terrorystycznego
(bioterroryzmu) lub awarii przemysłowych z TŚP (Toksyczne Środki Przemysłowe) lub
substancjami promieniotwórczymi.

W zależności od rodzaju substancji powodujących szkodliwe oddziaływanie na organizm

człowieka i zwierzęta, wyróżnia się:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

skażenia

chemiczne

→

szkodliwe

zanieczyszczenie

substancjami

chemicznymi

(toksycznymi) powierzchni (skóra ludzi i zwierząt, odzież, środki walki, obiekty, teren
itp.) oraz dużych objętości (woda, powietrze),
Bojowe Środki Toksyczne (BST) mogą być użyte w zamachach terrorystycznych w

postaci aerozolu, skażenia wody, gleby, przedmiotów użytkowych, odzieży, wywołania
katastrofy chemicznej w zakładzie, transporcie, uszkodzenie rurociągu itp.

BST można podzielić na:

−

związki paralityczno – drgawkowe (np. tabun, sarin, soman),

−

obezwładniające (np. BZ, LSD),

−

zaburzające procesy oddychania (np. kwas cyjanowodorowy i jego sole),

−

duszące (np. fosgen, dwufosgen),

−

parzące ( np.iperyty, luizyty),

−

łzawiące i drażniące (np. chloropikryna, CN, CS)

−

wymiotne (np. adamsyt).
Przykładem użycia BST był atak z użyciem sarinu w tokijskim metrze w marcu 1995 r.

w wyniku którego zostało poszkodowanych ponad 5 500 osób z czego 12 osób zmarło. [13]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Sposoby oddziaływania wybranych TŚP na człowieka i zasady udzielania pomocy [12]

Nazwa

substancji

Sposób oddziaływania

Udzielanie pomocy

Amoniak

Bezbarwny gaz, gryzący

zapach.

Drażniący oczy , drogi

oddechowe i skórę

−

usunąć poszkodowanego ze skażonego
ś

rodowiska,

−

zdjąć skażoną odzież,

−

poszkodowanego ułożyć wysoko,

−

zapewnić dopływ świeżego powietrza,
ewentualnie podawać tlen z przerwami,

−

zabezpieczyć przed utratą ciepła,

−

utrzymywać drożność dróg oddechowych,

−

przy zatruciu doustnym podać do picia wodę lub
mleko zmieszane z surowymi jajkami.

−

skażoną skórę zmywać obficie bieżącą wodą ,

−

oczy płukać przy odwiniętych powiekach dużą
ilością wody bieżącej przez około 15 min.

−

zapewnić pomoc lekarską.

Benzen i toluen Przezroczysta ciecz, o

zapachu benzyny,

drażniące oczy i drogi

oddechowe

Objawy: bóle głowy,

zawroty głowy,

zaburzenia równowagi,

oszołomienie, omdlenie,

piączka

−

usunąć poszkodowanego ze skażonego
ś

rodowiska,

−

zdjąć skażoną odzież,

−

poszkodowanego ułożyć wysoko,

−

zapewnić dopływ świeżego powietrza,
ewentualnie podawać tlen z przerwami,

−

zabezpieczyć przed utratą ciepła,

−

utrzymywać drożność dróg oddechowych,

−

skażoną skórę zmywać obficie bieżącą wodą ,

−

oczy płukać przy odwiniętych powiekach dużą
ilością wody bieżącej przez około 15 min.

−

zapewnić pomoc lekarską.

Chlor

Zielono/żółte pary, silny

drażniący zapach

Drażniący dla oczu,

dróg oddechowych i

przy wyższych

stężeniach dla skóry

−

usunąć poszkodowanego ze skażonego
ś

rodowiska,

−

zdjąć skażoną odzież,

−

poszkodowanego ułożyć wysoko,

−

zabezpieczyć przed utratą ciepła,

−

skażoną skórę zmywać obficie wodą z mydłem i
przykryć jałowym opatrunkiem,

−

oczy płukać przy odwiniętych powiekach dużą
ilością wody bieżącej przez około 15 min.

−

transport poszkodowanego w pozycji leżącej,

−

zapewnić pomoc lekarską.

Cyjanowodór

Przezroczysta para o

słabym zapachu

gorzkich

orzechów/brzoskwiń

Powoduje skurcze,

utratę przytomności,

mierć przez uduszenie

Bardzo szybko

występujące objawy

−

usunąć poszkodowanego ze skażonego
ś

rodowiska,

−

poszkodowanego ułożyć wysoko,

−

zapewnić dopływ świeżego powietrza,
ewentualnie podawać tlen z przerwami,

−

zabezpieczyć przed utratą ciepła,

−

zdjąć skażoną odzież,

−

obmyć skórę dużą ilością wody bieżącej,

−

założyć na oparzenia jałowy opatrunek,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przemyć oczy strumieniem ciepłej wody(15
min.),

−

zapewnić pomoc lekarską.

−

skażenia promieniotwórcze

→

zanieczyszczenie substancjami promieniotwórczymi

(materiały zawierające izotopy promieniotwórcze) powierzchni i dużych objętości,
Największe potencjalne źródło skażeń stanowią atomowe zakłady energetyczne.

Uszkodzenie (zniszczenie) siłowni jądrowych lub urządzeń i składów odpadów techniki
jądrowej wywołałoby bardzo groźne dla ludzi i przyrody zatrucia substancjami
radioaktywnymi ziemi, wody i powietrza.

Atak terrorystyczny może nastąpić poprzez detonację ładunku nuklearnego, detonacje

bomby radiologicznej tzw. „brudnej bomby”( zawierającej ładunek wybuchowy i pierwiastki
promieniotwórcze). Po użyciu broni jądrowej będą zabici i ranni nastąpi długotrwałe skażenie
ś

rodowiska, panika i stres, będą też konieczne wysokie nakłady finansowe związane

z ratownictwem i usuwaniem skutków ataku.[13]

−

zakażenia

biologiczne

→

zanieczyszczenie

drobnoustrojami

chorobotwórczymi

powierzchni i objętości w celu wywołania ognisk zapalnych i powstania endemii,
epidemii i pandemii wśród ludzi i (lub) zwierząt.
Do zakażeń biologicznych może dojść w skutek błędu człowieka lub celowej działalności

wówczas występuje zjawisko bioterroryzmu.

Czynnikami rażenia broni biologicznej mogą być: bakterie, wirusy, riketsje oraz toksyny

biologiczne (bakteryjne, grzybicze, roślinne, zwierzęce), powodujące zakażenia laseczkami
wąglika, ospę prawdziwą, tularemię, zatrucie jadem kiełbasianym, gorączki krwotoczne,
brucelozę, gorączkę Q, cholerę, nosaciznę itp.

Bioterroryzm jest zagrożeniem dla sił zbrojnych a także dla ludności cywilnej. Masowe

przemieszczanie się ludności może być przyczyną zawleczenia choroby zakaźnej nawet
z odległego miejsca na Świecie w bardzo krótkim czasie. Broń biologiczna ze względu na
łatwość produkcji i niewielki koszt jest bardzo atrakcyjna dla terrorystów. Dodatkowo jej
zaletą jest fakt, że jest łatwa do ukrycia, niewidoczna w momencie ataku. Bardzo trudne jest
wykrycie i zidentyfikowanie użytego patogenu. Ataki mogą być przeprowadzone przy użyciu
rozpylonego aerozolu, zakażenie żywności i ujęć wody, użycie gryzoni i owadów do
roznoszenia patogenów, przesyłki pocztowe itp.

Aktualnie nie ma możliwości w pełni skutecznej ochrony większych skupisk ludności

przed skutkami użycia broni biologicznej. Jedyną metodą ochrony jest udaremnienie użycia
tego typu broni. [13]

Likwidacja skażeń (zakażeń), ze względu na rodzaj wykonywanych przedsięwzięć, ich

zakres oraz przedmiot oddziaływania, dzieli się na:

−

zabiegi sanitarne,

−

zabiegi specjalne.

Pojęcia związane z likwidacją skażeń (zakażeń):

−

detoksykacja – to niszczenie (neutralizacja) lub usuwanie ze skażonej powierzchni

(objętości) toksycznych związków chemicznych.

Do likwidacji skażeń mogą być użyte następujące środki w postaci roztworów:

chloroamina B, dwuchloroamnina B i T, podchloryn wapniowy, wapno chlorowane, soda
kaustyczna (żrąca), wapno gaszone i niegaszone stosowane w postaci zawiesin, substancje

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

alkaliczne posiadające własność reagowania ze środkami trującymi, oraz ogólnie dostępne
substancje chlorujące , środki alkaliczne , chlorujące i zmywające.[13]

−

dezaktywacja – to usuwanie ze skażonej powierzchni środków radioaktywnych

(obniżanie stopnia skażenia) do stopnia określonego normami skażeń. Nie
ma dotychczas sposobu niszczenia skażeń promieniotwórczych, które
w sposób naturalny maleją w czasie tzw. połowicznego okresu rozpadu,
który jest różny dla różnych izotopów promieniotwórczych.

−

dezynfekcja jest to niszczenie mikroorganizmów chorobotwórczych, ich form

przetrwalnikowych i toksyn w określonym środowisku zewnętrznym.

Do dezynfekcji mogą być użyte środki w postaci roztworów: 3-5 % roztwór

formaldehydu, lizolu i naftolizolu itp.

Zabezpieczenie w środki chemiczne do prowadzenia zabiegów sanitarnych i prowadzenia

odkażania odzieży i środków transportu należy realizować w oparciu o posiadane zapasy
w hurtowniach chemicznych i placówkach handlowych powiatów i gmin.

Zasadnicza różnica pomiędzy częściowymi i całkowitymi zabiegami sanitarnymi polega

na zakresie prowadzonych prac i powierzchni poddawanych zabiegom. Przy częściowych
zabiegach sanitarnych usuwa się skażenia tylko z odkrytych części ciała, a w przypadku
całkowitych zabiegów, dotyczy to całego ciała człowieka. W przypadku częściowych
zabiegów specjalnych, np. odkaża się tylko te powierzchnie, z którymi stykał się człowiek.
Podczas zabiegów całkowitych będą odkażone wszystkie powierzchnie i elementy danego
obiektu

Metody wykrywania i systemy prognozowania nadzwyczajnych zagrożeń

Wykrywanie zagrożeń oraz prognozowanie ma na celu uzyskanie informacji o zbliżaniu

się lub zaistnieniu na danym obszarze niebezpieczeństwa dla zdrowia i życia ludzi. Wiąże się
to ze stosowaniem środków rażenia, wystąpieniu klęsk żywiołowych, awarii obiektów
przemysłowych, skażeń i zakażeń, powodzi, pożarów lub innych, podobnych zdarzeń.
Wykrywanie i prognozowanie związane jest z określeniem rodzaju, miejsca, skali i skutków
zaistniałych zagrożeń oraz oznaczenie stref niebezpiecznych i ma bezpośredni wpływ na
ostrzeganie i alarmowanie ludności o zbliżającym się niebezpieczeństwie, a także
informowanie o zalecanych sposobach postępowania i zachowania się ludności w zaistniałych
sytuacjach.

Wykonywanie przedsięwzięć związanych z wykrywaniem i prognozowaniem oparte jest

na funkcjonowaniu systemu wykrywania zagrożeń i alarmowania, który zbiera informacje
o zagrożeniach oraz ostrzega i alarmuje o ich wystąpieniu na szczeblu zakładu pracy, gminy
(miasta), powiatu, województwa oraz w skali kraju [8].

Całkowite lub częściowe rozwinięcie systemu może nastąpić na podstawie zarządzenia

właściwego terenowo szefa obrony cywilnej (na terenie gminy - szefa OC gminy, na terenie
kilku gmin lub całego województwa - szefa OC województwa. na terenie kilku województw
lub całego obszaru kraju - szefa Obrony Cywilnej Kraju), przy czym w czasie pokoju szef
obrony cywilnej województwa lub gminy może zarządzić rozwinięcie systemu w razie
wystąpienia rozległych skażeń lub innych nadzwyczajnych zagrożeń a także podczas
prowadzenia ćwiczeń, wyłącznie na czas trwania tych zagrożeń lub ćwiczeń. Wszystkie
jednostki organizacyjne wchodzą w skład systemu wykrywania i alarmowania po jego
rozwinięciu wykonują zadania na zasadzie pełnienia dyżurów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Część środków systemu wykrywania i alarmowania, funkcjonująca lub dyżurująca

w czasie pokoju tworzy system wczesnego ostrzegania, którego zadaniem jest wykrywanie
nadzwyczajnych zagrożeń oraz alarmowanie ludności w czasie pokoju.

Za organizację systemu ostrzegania i alarmowania oraz ustalanie zakresu działania

jednostek wchodzących w jego skład odpowiadają szefowie obrony cywilnej województw
powiatów i gmin - stosownie do ustaleń szefa Obrony Cywilnej Kraju.

Jednostki organizacyjne systemu wykrywania i alarmowania mają obowiązek

przekazywania właściwym organom obrony cywilnej lub określonym przez nie jednostkom
organizacyjnym obrony cywilnej informacji o stwierdzonym zagrożeniu a także ogłaszania
komunikatów ostrzegawczych i sygnałów alarmowych.

Zadania systemu wczesnego ostrzegania w warunkach pokoju realizuje też grupa

monitorowania, prognoz i analiz ze składu osobowego Zespołu Reagowania Kryzysowego
dyżurująca całodobowo na danym terenie..

System automatycznego monitoringu powietrza

System automatycznego monitoringu oparty jest na stacjach prowadzące całodobowy

pomiar stanu zanieczyszczenia powietrza. Wewnątrz stacji umieszczone są analizatory
i mierniki, które pobierają do badań próbki powietrza atmosferycznego i poddają je analizie.
W ramach tego systemu wykonywane są ciągłe pomiary stężeń następujących zanieczyszczeń
powietrza: dwutlenku siarki, tlenków azotu, tlenku węgla i ozonu. Dodatkowo w regularnych
odstępach czasu (co pięć dni) przez 24 godziny filtrowany jest pył zawieszony w powietrzu
który jest następnie poddawany analizie na zawartość metali ciężkich.

Sieć automatycznego monitoringu powietrza ma na celu:

−

ciągły automatyczny pomiar zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego (wraz
z rejestracją parametrów meteorologicznych) informujący o wielkości i rozkładzie
zanieczyszczeń na określonym terenie,

−

dostarczanie danych do prognozowania wielkości i rozkładu zanieczyszczeń oraz
wykonania oceny jakości powietrza zgodnie z normami UE,

−

prowadzenie działalności informacyjnej o zanieczyszczeniach na badanym terenie

−

ogłaszanie alarmów w przypadku, gdy zanieczyszczenie powietrza przekroczy wartości
krytyczne

System monitoringu zagrożeń powodziowych

System monitoringu zagrożeń powodziowych funkcjonuje w ramach Systemu

Monitoringu i Osłony Kraju. Informacje o warunkach meteorologicznych poszerzone
w warunkach zagrożeń o poziom wód i prognozę wystąpienia kulminacji fali powodziowej
wpływają do Centrum Zarządzania Kryzysowego bezpośrednio z oddziałów Instytutu
Meteorologii i Gospodarki Wodnej.

Dodatkowo po wystąpieniu intensywnych opadów deszczu najbardziej newralgiczne

punkty i rejony powinny być monitorowane przez patrole według wcześniej opracowanej
w tym celu procedurą.

System monitoringu zagrożeń radiacyjnych

Monitoring zagrożeń radiacyjnych funkcjonuje w ramach krajowego monitoringu skażeń

opartego o sieć stacji pomiarowych PMS i ASS-500. Ocena sytuacji radiacyjnej kraju
prowadzona jest też przez 13 stacji pomiarowych MON, 9 stacji IMiGW oraz placówki
jednostek badawczo – rozwojowych uczelni wyższych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Stacje PMS w sposób ciągły, co 1 minutę mierzą moc dawki promieniowania gamma

otoczenia, co 10 minut zbierają widmo promieniowania otoczenia oraz mierzą podstawowe
parametry meteorologiczne. Wyniki pomiarów automatycznie trzy razy na dobę przekazywane
są do serwera Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej w Warszawie.

W oparciu o wyniki pomiarów zgodnie z ustawą z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo

atomowe Prezes Państwowej Agencji Atomistyki dokonuje systematycznej oceny sytuacji
radiacyjnej kraju a następnie:
1)

ogłasza komunikaty dla ludności o sytuacji radiacyjnej, w tym o poziomie skażeń
promieniotwórczych w warunkach normalnych i w sytuacji zdarzeń radiacyjnych,

informuje o powstaniu zagrożenia publicznego o zasięgu wojewódzkim lub krajowym
odpowiednio właściwego wojewodę lub Radę Ministrów,

przekazuje przewodniczącemu odpowiedniego rządowego zespołu do spraw kryzysowych
informacje o zdarzeniu radiacyjnym oraz prognozy rozwoju sytuacji radiacyjnej kraju.
Podczas zdarzenia radiacyjnego powodującego zagrożenie o zasięgu krajowym akcją

likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia kieruje minister właściwy do spraw
wewnętrznych przy pomocy Prezesa Agencji.

W razie zdarzenia radiacyjnego spowodowanego przez nieznanego sprawcę służba, która

pierwsza uzyskała informację o zdarzeniu, zabezpiecza miejsce zdarzenia i powiadamia
o zdarzeniu Prezesa Agencji oraz wojewodę właściwego dla miejsca zdarzenia.

Zasady postępowania w stanach nadzwyczajnych zagrożeń

Jedną z najważniejszych funkcji obrony cywilnej jest powiadomienie lub alarmowanie

ludności o możliwości wystąpienia lub wystąpieniu zagrożenia. Dzięki temu ludność będzie
w stanie przygotować się lub wykonać następujące działania:

−

ukrycie w budowlach ochronnych,

−

przygotowanie zapasów żywności i wody,

−

przygotowanie środków medycznych,

−

przygotowanie ukryć,

−

przygotowanie i sprawdzenie środków łączności.
Istotną rolę w powiadamianiu i alarmowaniu ludności mają:

−

przygotowane wcześniej systemy alarmowe,

−

centralna i regionalne rozgłośnie radiowe oraz ośrodki telewizyjne,

−

rodki łączności przewodowej i radiowej,

−

rodki alarmowe przedsiębiorstw i innych.

Przygotowanie środków niezbędnych do przetrwania jest bardzo ważną czynnością. Do

roków tych zalicza się:

−

zapasy wody pitnej i wody do celów sanitarno-higienicznych,

−

zapasy żywności,

−

rodki higieny,

−

urządzenia do przygotowywania posiłków (ze źródłem paliwa),

−

zapasowe źródła światła i zasilania,

−

ciepła odzież i bielizna osobista,

−

podstawowe środki medyczne,

−

radio na baterie lub inne źródło informacji.
Najważniejsze zasady zachowania się ludności w sytuacjach zagrożeń, ułatwiających

adaptację do trudnych warunków:

−

szybkie działanie, ale bez paniki,

−

ciągłe słuchanie komunikatów radiowych,

−

zachowanie spokoju i prowadzenie możliwie normalnego życia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

udzielanie pomocy ludziom potrzebującym,

−

rozsądne korzystanie z zapasów,

−

słuchanie rad i poleceń uprawnionych do kierowania w sytuacjach zagrożeń (PSP, policja,
specjalistyczne grupy ratunkowe),

−

w razie konieczności bezdyskusyjne opuszczenie miejsca zamieszkania,

wyłączenie źródeł i odbiorników prądu i gazu oraz zabezpieczenie mienia.

Zadania jednostek ochrony przeciwpożarowej w stanach nadzwyczajnych zagrożeń nie

odbiegają zasadniczo od zadań przewidzianych przepisami w warunkach codziennego
funkcjonowania.

4.1.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaka jest struktura obrony cywilnej?

Jakie są zadania obrony cywilnej?

Kto podlega szkoleniu w ramach powszechnego przygotowania ludności do sytuacji
nadzwyczajnych zagrożeń?

Jaka jest różnica pomiędzy zakażeniem i skażeniem i jakie są metody ich likwidacji?

Jakimi metodami wykrywa się i prognozuje nadzwyczajne zagrożenia?

4.1.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Odszukaj i wypisz zasady organizacji i określ zadania obrony cywilnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,

odszukać w rozporządzeniu w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony
Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin informacji do
wykonania ćwiczenia,

zapisać wyniki w zeszycie,

przedstawić na forum grupy wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego
zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw,
powiatów i gmin,

−

zeszyt, arkusze papieru formatu A4,

−

materiały piśmiennicze,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy systemu ochrony ludności w stanach nadzwyczajnego zagrożenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,

odszukać w rozporządzeniu w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony
Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin informacji do
wykonania ćwiczenia,

odszukać w ustawie o powszechnym obowiązku obrony informacji dotyczących ochrony
ludności,

zapisać wyniki w zeszycie,

przedstawić na forum grupy wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego
zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw,
powiatów i gmin,

−

Ustawa o powszechnym obowiązku obrony,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

materiały piśmiennicze,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 3

Wyjaśnij, na czym polega wykrywanie i prognozowanie nadzwyczajnych zagrożeń.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,

odszukać w zasobach internetu, na czym polega monitoring i na jakiej zasadzie działają
systemy prognozowania i wykrywania nadzwyczajnych zagrożeń,

zapisać wyniki w zeszycie,

przedstawić na forum grupy wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt, arkusze papieru formatu A4,

−

materiały piśmiennicze,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 4

Określ zasady postępowania w stanach nadzwyczajnych zagrożeń.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odszukać w materiale nauczania z poradnika i wypisać jakie środki są niezbędne do
przetrwania,

odszukać jakie zasady zachowania są najważniejsze w sytuacji zagrożenia,

zapisać wnioski w zeszycie,

przedstawić i przedyskutować na forum grupy wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt, arkusze papieru formatu A4,

−

materiały piśmiennicze,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcia: dezynfekcja, detoksykacja?

zdefiniować system monitoringu zagrożeń?

określić zadania, obrony cywilnej?

rozróżnić skażenia od zakażeń?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Metody

informowania

ludności

nadzwyczajnym

zagrożeniu

4.2.1.

Materiał nauczania

Przekazywanie informacji o zagrożeniach, komunikatów ostrzegawczych oraz sygnałów

alarmowych odbywa się w pierwszej kolejności za pomocą dostępnych środków łączności
oraz środków masowego przekazu.

Podstawowe pojęcia stosowane w systemie wykrywania i alarmowania:

−

informowanie – to przekazywanie wiadomości o sposobach zapobiegania zagrożeniom,
sposobach postępowania na wypadek powstania zagrożenia oraz po jego ustaniu, w tym
o możliwości uzyskania pomocy przy usuwaniu jego skutków,

−

ostrzeganie – to przekazywanie informacji z odpowiednim wyprzedzeniem o możliwości
wystąpienia zagrożenia oraz o sposobie postępowania w zakresie przygotowywania się na
wypadek jego ewentualnego wystąpienia,

−

alarmowanie – to przekazywanie informacji o wystąpieniu zagrożenia i jego możliwym
rozwoju oraz odpowiednim sposobie postępowania.

Środki informowania, ostrzegania i alarmowania

Środki informowania:

−

instrukcje postępowania w razie zaistnienia zagrożenia, opracowywane i dystrybuowane
przez organy obrony cywilnej,

−

instrukcje postępowania w razie zaistnienia zagrożenia w formie elektronicznej dostępne
publicznie za pośrednictwem ogólnie dostępnych łączy telekomunikacyjnych
(internetowych), na stronach organów obrony cywilnej,

−

instrukcje, poradniki ulotki, plakaty i inne publikatory, informujące o zagrożeniach,
sposobach zapobiegania i postępowania w razie ich wystąpienia, opracowywane przez
organy obrony cywilnej, organy służb, inspekcji, straży oraz innych podmiotów
realizujących zadania w zakresie ochrony ludności,

−

komunikaty informujące o zagrożeniach, sposobach zapobiegania i postępowania
w razie ich wystąpienia, podawane w środkach masowego przekazu.

Środki ostrzegania i alarmowania

−

dźwiękowe sygnały alarmowe,

−

komunikaty ostrzegawcze i alarmowe nadawane za pośrednictwem lokalnych środków
masowego

przekazu,

szczególnym

uwzględnieniem

rozgłośni

radiowych

i telewizyjnych oraz portali internetowych,

−

komunikaty przekazywane za pośrednictwem stałych urządzeń nagłaśniających,
zwłaszcza,
w zakładach pracy oraz obiektach użyteczności publicznej,

−

komunikaty przekazywane za pośrednictwem ruchomych urządzeń nagłaśniających,
ze szczególnym uwzględnieniem pojazdów służb, inspekcji i straży,

−

komunikaty

przekazywane

wykorzystaniem

nowoczesnych

systemów

teleinformatycznych,

−

w radiofonii - RDS (Radio Data System),

−

w telewizji - telegazeta,

−

w telefonii cyfrowej (komórkowej i stacjonarnej) – SMS.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wymagania funkcjonalno - techniczne dla syren alarmowych

−

utrzymywanie w stałej gotowości do działania,

−

zapewnienie ręcznego i zdalnego sterowania drogą radiową oraz przewodową
w rejonach szczególnie zagrożonych (o ile jest to uzasadnione z technicznego
i organizacyjnego punktu widzenia),

−

moc i posadowienie syren gwarantujące ich słyszalność w rejonach przewidzianych do
alarmowania,

−

zapewnienie możliwości włączania z centrów reagowania szczebla gminnego,
powiatowego i wojewódzkiego, w dowolnie wybranych obszarach (począwszy od
pojedynczej syreny do obszaru całego województwa),

−

zabezpieczenie przed możliwością uruchomienia przez osoby postronne (kodowanie
radiowych sygnałów sterujących syrenami, zabezpieczenia uruchamiania ręcznego),

−

dążenie do instalowania wielofunkcyjnych syren elektronicznych, umożliwiających
dodatkowo ogłaszanie komunikatów głosowych ,

−

zapewnienie zasilania awaryjnego (syreny elektroniczne),

−

zapewnienie monitorowania sprawności syren, których konstrukcja umożliwia realizację
tej funkcji,

−

integracja systemu alarmowania Ochotniczych Straży Pożarnych z systemem ostrzegania
i alarmowania ludności,

−

zapewnienie odpowiedniej konserwacji oraz szybkiej lokalizacji uszkodzeń i ich
naprawy,

−

zaplanowanie możliwości przewodowego sterowania syrenami alarmowymi w wyższych
stanach gotowości obronnej państwa.

System powszechnego ostrzegania

Sygnały alarmowe-uprzedzające ludność o grożącym niebezpieczeństwie, są podawane za

pomocą środków alarmowych

Rodzaje środków alarmowych:

−

rodki alarmowe podstawowe zalicza się do nich syreny alarmowe i rozgłośnie radiowe

i telewizyjne(centralne i lokalne).

−

rodki alarmowe zastępcze to wszelkiego rodzaju nie wymienione wyżej środki

akustyczne i optyczne, które mogą być użyte w warunkach lokalnych.

Rodzaje sygnałów alarmowych i komunikatów ostrzegawczych przedstawiają następujące

tabele [8]:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Rodzaje alarmów, sygnały alarmowe [8]

Rodzaj alarmu

Alarm powietrzny

Alarm o skażeniach

Ciągły, modulowany dźwięk syreny w

okresie jednej minuty - Następujące po

sobie sekwencje długich dźwięków

sygnałów dźwiękowych pojazdów,

gwizdków, trąbek lub innych przyrządów

na sprężone powietrze w stosunku 3:1, w

przybliżeniu 3 sekundy dźwięku oraz 1

sekunda przerwy

Przerywany modulowany dźwięk syreny -

Sekwencja krótkich sygnałów

wydawanych sygnałem dźwiękowym

pojazdu lub innym podobnym urządzeniem

lub też uderzenia metalem czy też innym

przedmiotem w stosunku 1:1, w

przybliżeniu 1 sekunda wydawania

dźwięku oraz 1 sekunda przerwy

śr

Powtarzana trzykrotnie zapowiedź

słowna: Uwaga! Uwaga! Uwaga!

ogłaszam alarm powietrzny

dla.............................

Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna:

Uwaga! Uwaga! ogłaszam alarm o

skażeniach ......................(podać rodzaj

skażenia) dla ..........................

só

ło

ał

Znak czerwony najlepiej

w kształcie kwadratu

Znak czarny najlepiej w kształcie trójkąta

Dźwięk ciągły trwający

3 minuty

Dźwięk ciągły trwający 3 minuty

só

ła

śr

Powtarzana trzykrotnie zapowiedź

słowna: Uwaga! Uwaga! Odwołuję alarm

powietrzny dla..........................

Powtarzana trzykrotnie zapowiedź słowna:

Uwaga! Uwaga! Odwołuję alarm o

skażeniach dla..........................

Tabela 3. Komunikaty ostrzegawcze [8]

Rodzaj komunikatu

Uprzedzenie o zagrożeniu

skażeniami

Uprzedzenie

o zagrożeniu

zakażeniami

Uprzedzenie o klęskach

ywiołowych

i zagrożeniu środowiska

só

ło

śr

Powtarzana trzykrotnie zapowiedź

słowna: Uwaga! Uwaga! Osoby

znajdująca się na terenie …..........

około godz….......min…....... może

nastąpić skażenie…........................

(podać rodzaj skażenia) w kierunku

…............................. (podać

kierunek)

Formę i treść

komunikatu

uprzedzenia o

zagrożeniu

zakażeniami

ustalają organy

Państwowej

Inspekcji Sanitarnej

Powtarzana trzykrotnie

zapowiedź słowna:

Informacja o zagrożeniu i

sposobie postępowania

mieszkańców

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 3. c.d.

Rodzaj komunikatu

Uprzedzenie o zagrożeniu

skażeniami

Uprzedzenie

o zagrożeniu

zakażeniami

Uprzedzenie o klęskach

ywiołowych

i zagrożeniu środowiska

só

ła

śr

Powtarzana trzykrotnie zapowiedź

słowna: Uwaga! Uwaga! Odwołuję

uprzedzenie o zagrożeniu

…..................

(rodzaj skażenia)

dla….....................

Powtarzana trzykrotnie

zapowiedź słowna:

Uwaga! Uwaga!

Odwołuję alarm

o klęskach

dla…...............................

Interpretacja sygnałów o powszechnym zagrożeniu

Zasady zachowania się ludności po ogłoszeniu sygnału

Sygnał o zagrożeniu jest wezwaniem do ustalonego wcześniej sposobu zachowania

i postępowania ludności zagrożonego rejonu. Bardzo ważne jest efektywne wykorzystanie
czasu na wykonanie określonych czynności i czasu na ewentualne ukrycie się. Poniżej
zamieszczono charakterystykę alarmów i sposób prawidłowych reakcji po ich ogłoszeniu:

−

alarm o klęskach żywiołowych i zagrożeniu środowiska : ogłasza się w celu
powiadomienia ludności np.: o groźbie zatopienia, pożarze lasu, katastrofie ekologicznej,
należy bezzwłocznie włączyć odbiornik radiowy lub telewizyjny i oczekiwać na
komunikaty ośrodków regionalnych, ogłasza się za pomocą ciągłego dźwięku przez 3
minuty, nie poprzedzony ogłoszeniami innego alarmu, przy pomocy radia telewizji
i radiofonii przewodowej- podaje się zagrożenie i sposób postępowania dla mieszkańców,
przy pomocy dzwonów gongów – szybkie uderzenia trwające trzy minuty. Należy
skontaktować się z sąsiadami a nawet zgłosić się do pomocy w akcji ratunkowej.

−

alarm powietrzny: ostrzega o grożącym niebezpieczeństwie uderzeń z powietrza , należy
natychmiast przerwać pracę i udać się do schronu lub ukrycia, zabierając ze sobą
przygotowane wcześniej dokumenty, zapas żywności, rzeczy osobiste, koc, środki
ochrony indywidualnej, środki opatrunkowe, latarkę elektryczną, przyjmowane leki.

−

alarm o skażeniach: ogłasza się w celu ostrzeżenia o skażeniach wykrytych w danym
rejonie lub mogących wystąpić przed upływem 30 min. Należy postępować podobnie jak
po usłyszeniu sygnału alarmu powietrznego. Osoby, które w wyniku zaskoczenia znalazły
się w terenie skażonym, powinny nałożyć dostępne środki chroniące drogi oddechowe
i skórę. Należy poruszać się ostrożnie nie wzniecać kurzu, omijać kałuże, miejsca silnie
zadrzewione lub porośnięte trawą. Wszyscy powinni zastosować się do wskazówek
zawartych w dodatkowych komunikatach. Udając się do pomieszczeń ochronnych, należy
zabrać ze sobą odbiornik radiowy (telewizyjny) w celu wysłuchania komunikatów
o zmianie sytuacji.

−

uprzedzenie o zagrożeniu zakażeniami: ogłasza się w wypadku stwierdzenia takiego
niebezpieczeństwa przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Należy oczekiwać

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dalszych komunikatów i stosować się do zarządzeń Państwowej Inspekcji Sanitarnej
i lokalnych stacji sanitarno-epidemiologicznych. Szczególnie ważne jest skontrolowanie
zabezpieczenia pomieszczeń dla ludzi i zwierząt przed wnikaniem do nich owadów
mogących zawierać chorobotwórcze drobnoustroje. Zaleca się również sprawdzenie
ż

ywności i wody. Każde ukłucie przez owada powinno być powodem do podjęcia

przedsięwzięć sanitarno – epidemiologicznych. Z rejonu można wychodzić tylko za
pozwoleniem właściwych władz sanitarnych.

−

odwołanie alarmu nie oznacza że niebezpieczeństwo minęło, w dalszym ciągu należy
zachować ostrożność i rozwagę. Ze schronów i ukryć nie wolno wychodzić bez
zezwolenia władz. Młodzież szkolna powinna zachować spokój po usłyszeniu alarmu
i wykonywać wszystkie polecenia nauczycieli.

Zadania szefów obrony cywilnej w zakresie informowania i alarmowania

−

przygotowanie procedur sporządzania, autoryzowania i przekazywania informacji
o mogącym wystąpić zagrożeniu, jego rozprzestrzenianiu się oraz sposobach
zachowania się, w celu ograniczenia jego skutków,

−

przygotowanie procedur sporządzania, autoryzowania i przekazywania informacji po
ustaniu zagrożenia lub zdarzenia, dotyczących sposobów usuwania skutków, odkażania,
miejsc rozdziału pomocy, możliwości uzyskania wsparcia przy usuwaniu skutków
i odbudowie,

−

zapewnienie funkcjonowania systemu syren alarmowych, nadzorowanych przez
podległe jednostki organizacyjne,

−

sporządzenie wykazu oraz określenie procedur uruchamiania stałych urządzeń
nagłośnieniowych,

−

zawarcie i realizowanie postanowień porozumień z właścicielami lub zarządcami
ś

rodków masowego przekazu o zasięgu lokalnym,

−

opracowywanie i rozpowszechnianie instrukcji postępowania zawierającej informacje
o sposobach zapobiegania danemu zagrożeniu, postępowania na wypadek jego
zaistnienia i po ustąpieniu zagrożenia.

Komunikowanie o zagrożeniu

Komunikaty można podzielić w zależności od ich treści na:

−

informacyjne – zawierają informacje o sposobach zapobiegania zagrożeniom, i metodach
postępowania na wypadek powstania zagrożenia oraz po jego ustaniu, (gdzie można
uzyskać pomoc i w jaki sposób usunąć skutki zdarzenia),

−

ostrzegawcze – zawierają informacje wyprzedzające nadchodzące zagrożenie: (komunikat
ten powinien zawierać możliwie najwięcej wskazówek profilaktycznych),

−

alarmowe – zawierają informacje o aktualnym zagrożeniu występującym na określonym
terenie oraz wskazówki i polecenia co do sposobów postępowania ludności, np.
kierunków i środków ewakuacji, miejsc zbiórki dla ewakuowanych, sposobów ochrony
dróg oddechowych itp.).

Elementy komunikatu:

−

data i godzina przekazania komunikatu,

−

numer komunikatu (który to jest komunikat z kolei, dotyczący danego zagrożenia),

−

podmiot przekazujący komunikat (osoba odpowiedzialna za treść komunikatu),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

osoba (lub osoby) wyznaczona do kontaktu ze strony podmiotu przekazującego
komunikat oraz numer jej telefonu,

−

przyczyna podawania komunikatu (krótka charakterystyka zagrożenia),

−

obecny stan zagrożenia i obszar jego występowania oraz prognozowany rozwój
zagrożenia,

−

określenie grupy osób, do których skierowany jest komunikat,

−

zalecenia dla ludności związane z zagrożeniem.

−

ewentualnie – stan przygotowania służb i organów administracji publicznej na
nadchodzące zagrożenie (każdorazowo należy rozważyć zasadność umieszczenia takiej
informacji).

Wskazówki dotyczące emisji komunikatów:

−

w wyborze rodzaju środków masowego przekazu, do których w pierwszej kolejności
należy wysłać komunikat, należy się kierować m.in. rodzajem i wielkością zdarzenia,
porą dnia. czasem pozostającym do nadejścia zagrożenia oraz liczbą odbiorców

−

częstotliwość nadawania komunikatu powinna wzrastać w miarę zbliżania się zagrożenia,

−

powtórzenie komunikatu przez stacje radiowe lub telewizyjne raz po razie, zwiększa
prawdopodobieństwo, że jego treści dotarła do adresatów,

−

materiały

służące

sporządzenia

komunikatów

oraz

treść

komunikatów

przekazywanych do mediów, należy archiwizować.

W celu zapewnienia właściwego stopnia przyjęcia przez ludność przekazywanych

informacji w ramach informowania, ostrzegania lub alarmowania o zagrożeniu, organy obrony
cywilnej poszczególnych szczebli, działając wspólnie, powinny zapewnić opracowanie oraz
rozpowszechnienie wśród mieszkańców

procedur postępowania zawierającej informacje

o sposobach zapobiegania danemu zagrożeniu, postępowania na wypadek jego zaistnienia i po
ustąpieniu zagrożenia, obejmujących rodzaje zagrożeń mogące wystąpić na danym terenie.

W procesie informowania społeczeństwa należy wykorzystywać także inne instrukcje,

poradniki, ulotki, plakaty itp. informujące o zagrożeniach, sposobach zapobiegania im
i postępowania w przypadku ich wystąpienia, opracowywane przez organy obrony cywilnej,
organy służb, inspekcji, straży oraz innych podmiotów realizujących zadania w zakresie
ochrony ludności.

4.2.1.1.

Zasady współpracy jednostek Państwowej Straży Pożarnej z instytucjami
na wypadek zagrożeń dóbr kultury [1]

Współpraca jednostek Państwowej Straży Pożarnej z instytucjami, których działalność

związana jest z dobrami kultury powinna opierać się na zapewnieniu niezbędnych warunków
ochrony technicznej nieruchomościom i ruchomościom oraz na tworzeniu warunków
organizacyjnych

formalnoprawnych

zapewniających

ochronę

ludzi

mienia

oraz

rzeciwdziałających lub ograniczających skutki pożaru, powodzi bądź też innego zagrożenia.

Podstawą współpracy powinno być opracowanie planów i procedur ochrony obiektów

kultury zawierających opis realnych zagrożeń i sposobów ich zwalczania.

Zabezpieczenie instytucji kultury polega w szczególności na

−

przestrzeganiu przeciwpożarowych wymagań techniczno – budowlanych i instalacyjnych,

−

wyposażaniu obiektów w wymagany sprzęt przeciwpożarowy i ratowniczy, znaki
bezpieczeństwa i gaśnice oraz poddawaniu ich okresowym przeglądom technicznym,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zapewnienia sprawnego systemu powiadamiania i alarmowania o zagrożeniu,

−

przygotowaniu organizacyjnym i technicznym do ewakuacji w razie zaistnienia
zagrożenia,

−

opracowaniu i wdrożeniu instrukcji bezpieczeństwa pożarowego,

−

zapoznaniu pracowników z przepisami przeciwpożarowymi i z instrukcją bezpieczeństwa
pożarowego,

−

wyposażeniu obiektów wyznaczonych na podstawie odrębnych przepisów przez
Generalnego Konserwatora Zabytków w uzgodnieniu z Komendantem Głównym
Państwowej Straży Pożarnej w system sygnalizacji pożaru

Wdrożenie do ewentualnych działań na wypadek zaistnienia zagrożeń powinno być

poprzedzone ćwiczeniami przeprowadzanymi w celu zapoznania się ze specyfiką obiektu.

4.2.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Czy potrafisz wymienić środki, informowania, ostrzegania i alarmowania?

Jak działa system powszechnego ostrzegania?

Jakie znasz sygnały o powszechnym zagrożeniu?

Jak należy zachować się po usłyszeniu sygnałów alarmowych?

Jakie są rodzaje komunikatów ostrzegawczych?

Jakie są zasady współpracy jednostek Państwowej Straży Pożarnej z instytucjami na
wypadek zagrożeń dóbr kultury?

4.2.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ metody informowania ludności o nadzwyczajnym zagrożeniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,

zapoznać się z instrukcją alarmowania,

zapoznać się z formułą komunikatów,

napisać komunikat o wybranym zagrożeniu skierowany do ludności z Twojego rejonu
zamieszkania,

porównać na forum grupy wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcje alarmowania,

−

formuły komunikatów,

−

zeszyt, arkusze papieru formatu A4,

−

materiały piśmiennicze,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Znajdując się kolejno w trzech różnych miejscach w okolicy zamieszkania zastanów się

jak postąpisz w przypadku ogłoszenia ostrzeżenia bądź alarmu o nadzwyczajnym zagrożeniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,

zaznaczyć na mapie Twojej okolicy dowolne trzy miejsca,

krótko scharakteryzować wybrane miejsce (zabudowa, natężenie ruchu, orientacyjna ilość
osób przebywająca w tym miejscu, itp.),

wypisać w punktach dla każdego miejsca prawidłowy sposób postępowania,

przedstawić na forum grupy wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

mapa okolicy zamieszkania,

−

zeszyt, arkusze papieru formatu A4,

−

materiały piśmiennicze,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 3

Zapoznać się z elementami planu ochrony dotyczącą stanów nadzwyczajnych zagrożeń

wybranej instytucji posiadającej dobra kultury i określić zasady współpracy z PSP.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,

przeczytać plan ochrony wybranej instytucji,

dokonać analizy planu i możliwości PSP,

zapisać wyniki w zeszycie,

przedstawić na forum grupy wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plan ochrony instytucji,

−

zeszyt, arkusze papieru formatu A4,

−

materiały piśmiennicze.

4.2.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zinterpretować sygnały o powszechnym zagrożeniu?

zdefiniować system powszechnego ostrzegania?

określić

metody

informowania

ludności

nadzwyczajnym

zagrożeniu?

rozróżnić informowanie, ostrzeganie i alarmowanie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Środki ochrony ludności [10]

4.3.1.

Materiał nauczania

rodki ochrony ludności są podstawowym elementem wpływającym na bezpieczeństwo

ludności narażonej na wystąpienie nadzwyczajnych zagrożeń. Jednak same środki ochrony nie
zapewniają już bezpieczeństwa, warunkiem koniecznym do wykorzystania tych środków jest
odpowiednio szybko przekazana informacja o potrzebie ich użycia.

Podział środków ochrony ludności

Indywidualne środki ochrony dzielimy na:

rodki ochrony dróg oddechowych

−

maski przeciwgazowe filtracyjne i izolacyjne,

−

zastępcze środki ochrony dróg oddechowych,

rodki ochrony skóry

−

płaszcze i odzież ochronną,

−

zastępcze środki ochrony skóry, (fartuchy ochronne, płaszcze i peleryny
przeciwdeszczowe, ubiory z folii metalizowanej, buty gumowe, skórzane i z tworzyw
sztucznych, okulary ochronne i nakrycia głowy gumowe, skórzane i z tworzyw
sztucznych).

Do zbiorowych środków ochrony zalicza się:

−

schrony,

−

zastępcze budowle ochronne,

−

budowle komunikacyjne.

Aktualnie nie ma regulacji prawnych określających wymogi dla zbiorowych środków ochrony,
materiał znajdujący się w dalszej części opiera się na wymogach już nie obowiązujących.

Indywidualne środki ochrony ludności [18]

Indywidualne środki ochrony chronią przed dostaniem się środków toksycznych,

biologicznych i pyłu promieniotwórczego do wnętrza organizmu lub na powierzchnię skóry
i odzież. W strefach skażeń promieniotwórczych nie chronią one przed promieniowaniem
typu gamma.

Do środków ochrony dróg oddechowych zalicza się maski przeciwgazowe i respiratory.
Działanie maski oparte jest na filtracji, polegającej na oczyszczaniu skażonego

powietrza, przechodzącego przez pochłaniacz do układu oddechowego człowieka.

Maska składa się zazwyczaj z części twarzowej, pochłaniacza, rury łączącej i torby nośnej

lub z części twarzowej z przykręcanym bezpośrednio pochłaniaczem.

Część twarzowa maski składa się z maski właściwej, komory zaworów, okularów

i urządzenia do ochrony szkieł okularowych przed zaparowaniem.

Pochłaniacz służy do oczyszczania z substancji szkodliwych wdychanego przez

człowieka powietrza, składa się z sorbentu i filtra.

Sorbent to granulowany węgiel aktywowany i katalizator służący do oczyszczania

skażonego powietrza ze środków trujących, występujących w postaci pary i mgły. Filtr
zatrzymuje środki toksyczne i promieniotwórcze znajdujących się w powietrzu oraz bakterie
chorobotwórcze i toksyn znajdujących się w atmosferze w postaci aerozolu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Właściwości ochronne maski zapewniają ochronę tylko przez określony czas. Maskę

dobiera się po zmierzeniu obwodu głowy, przykładając wzdłuż podbródka, policzków
i najwyższego punktu głowy, a następnie przez łuki brwiowe do obu otworów usznych. Suma
obydwu pomiarów określa rozmiar maski. Jeżeli wynik pomiarów nie przekracza 92 cm,
to bierze się część twarzową o rozmiarze zerowym, w przedziale od 92 do 95,5 cm – rozmiar
pierwszy, od 95,5 – 99 cm – rozmiar drugi, od 99 do 102,5 – rozmiar trzeci, ponad 102,5 cm –
rozmiar czwarty.

Odpowiednio dobraną maskę przed użyciem należy sprawdzić pod względem

szczelności.

Pochłaniacze przeciwgazowe mogą być używane wyłącznie do ochrony przed

szkodliwym działaniem ściśle określonego środka toksycznego. Pochłaniacz wielogazowy
może być używany przez cały okres tylko do jednego środka toksycznego, a nie do mieszanin.
Maska przeciwgazowa izolacyjna z chemicznym źródłem tlenu składa się z następujących
elementów[17]:

−

części twarzowej (bez zaworów)połączonej z karbowaną rurą łączącą,

−

pochłaniacza regeneracyjnego, wypełnionego przeważnie nadtlenkami sodu lub potasu
i zaopatrzonego w urządzenie inicjujące,

−

worka oddechowego wykonanego z nieprzepuszczalnej, nagumowanej tkaniny,
zaopatrzonego w zawór usuwający nadmiar tlenu. Worek w niektórych modelach masek
ma kształt toroidalny i jest zakładany na szyję użytkownika.

−

torby do przenoszenia maski i dodatkowego wyposażenia .

Działanie maski polega na tym, że w trakcie wydechu zużyte powietrze przechodzi przez
pochłaniacz regeneracyjny, po czym gromadzi się w worku. Następnie, kiedy rozpoczyna się
wdech powietrze wraca tą samą drogą do płuc użytkownika. Charakterystyczną cechą masek
tego rodzaju jest to, że raz zainicjowany pochłaniacz musi zostać zużyty bez żadnych przerw
w pracy i nie wolno go wykorzystywać powtórnie. Ze względu na fakt całkowitej izolacji od
otoczenia maska może być używana nawet przy bardzo wysokich stężeniach szkodliwych
substancji a także w warunkach braku tlenu w otaczającej atmosferze. Ponadto niektóre typy
masek izolacyjnych przystosowane są do pracy pod wodą na głębokości do kilku metrów.

rodkami zastępczymi chroniącymi drogi oddechowe są: różnego rodzaju tampony,

opaski tkaninowe, maski przeciwpyłowe, półmaski przemysłowe, respiratory, itp. chronią one
twarz i głowę przed zetknięciem się z dymami, parami lub kroplami bojowych lub
toksycznych środków trujących oraz osłabiają ich działanie na drogi oddechowe.

Opaski i maski przeciwpyłowe można zrobić z kawałka tkaniny lub płótna, złożonego na

dwie części i do środka włożonych materiałów włóknistych, takich jak: filc, wata, gaza,
tkanina z włókien naturalnych lub sztucznych. Grubość wkładu powinna wynosić około
1,5 cm, a długość i szerokość opaski powinna zapewnić swobodne zakrycie ust i nosa. Opaskę
utrzymuje się na twarzy za pomocą wiązanych z tyłu głowy tasiemek lub na stałe
przymocowanych taśm gumowych.

Przygotowanie zastępczych środków ochrony skóry jest łatwiejsze.
Jako środki zastępcze mogą być wykorzystane:

−

wszelkiego rodzaju płaszcze i peleryny przeciwdeszczowe (wykonane z płótna
impregnowanego lub podgumowanego, gumy, tkaniny z włókien sztucznych, plastyków,
itp.),

−

buty gumowe, z tworzyw i skórzane z długimi cholewami, śniegowce, itp.,

−

okulary ochronne (przemysłowe, motocyklowe, narciarskie),

−

nakrycia głowy skórzane, gumowe i z tworzyw.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W tak skompletowanej odzieży łącznie z maskami lub półmaskami można w warunkach

skażeń pokonać niewielkie odcinki terenu, aby wyjść ze strefy skażonej, dojść do ukryć lub
też wykonać niezbędne, krótko trwające czynności ratownicze, gospodarcze i inne.

rodki ochrony skóry – są nazywane odzieżą ochronną. Zależnie od konstrukcji, odzież

ochronna może być hermetyczna i nie hermetyczna.

Odzież ochronna hermetyczna lekka (L-1) używana jest najczęściej przy prowadzeniu

rozpoznania skażeń chemicznych i promieniotwórczych. Wykonana jest z gumowanej
tkaniny. W skład odzieży wchodzą: bluza z kapturem, spodnie z pończochami ochronnymi,
rękawice ochronne i torba.

Odzież ochronna hermetyczna lekka (L-2) również wykonana jest z gumowanej tkaniny.

Używa się jej do prac w terenie silnie skażonym środkami trującymi oraz substancjami
promieniotwórczymi.

W skład odzieży wchodzą: kombinezon, rękawice ochronne i torba.
Ogólnowojskowa (nie hermetyczna) odzież ochronna – składa się z: płaszcza

ochronnego, pończoch i rękawic ochronnych pięciopalcowych. Płaszcz ochronny (OP-1) jest
wykonany z takich samych materiałów, jak odzież ochronna jednoczęściowa. Ma one rękawy,
kaptur, szereg pasków i zapinek umożliwiających korzystanie z płaszcza w różnych
wariantach. Może być on wykorzystywany, jako narzutka, płaszcz lub kombinezon. Płaszcza
ochronnego nałożonego z rękawami używa się podczas przebywania w terenie skażonym
pyłem promieniotwórczym i zakażonym środkami biologicznymi, jak również w czasie
prowadzenia odkażania, dezaktywacji i dezynfekcji.

Prócz powyższej wojskowej odzieży ochronnej wykorzystuje się kilka typów ubrań

gazoszczelnych, m.in. wyprodukowane przez firmy: DRÄGER (Niemcy), VAN DE PUTTE
(Belgia) i VIKING (Norwegia).

Czas pracy w ubraniu jest ograniczony ze względu na podwyższoną temperaturę

otoczenia, powodującą u ratownika w wyniku braku chłodzenia organizmu udar termiczny.

Zbiorowe środki ochrony ludności [10]

Zbiorowa ochrona ludności przed zagrożeniami czasu pokoju (Toksyczne Środki

Przemysłowe) i wojny (Broń Masowego Rażenia) obejmuje szereg przedsięwzięć, w tym
przygotowanie i utrzymanie budowli ochronnych.

W pewnych przypadkach odpowiednio przygotowane budowle ochronne mogą stanowić

skuteczną, ochronę dla zagrożonej ludności w sytuacji gwałtownego rozprzestrzeniania się
ś

rodka toksycznego, odcięcia drogi wyjścia ze strefy skażonej lub braku środków ochrony

indywidualnej. Schrony bądź ukrycia muszą być odpowiednio przygotowane, sprawne
technicznie i stale przygotowane do przyjmowania ludzi.

Przydatność budowli do ochrony ludności zapewniają:

−

właściwy stan techniczny budowli i urządzeń,

−

szczelność budowli,

−

możliwość filtrowentylacji lub regeneracji powietrza,

−

właściwa izolacja.

Do zbiorowych środków ochrony ludności zalicza się budowle chroniące ludność przed
ś

rodkami trującymi i biologicznymi.

Do budowli ochronnych zalicza się:

−

schrony,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zastępcze budowle ochronne (ukrycia zabezpieczające, szczeliny przeciwlotnicze
i ukrycia przed opadem promieniotwórczym),

−

budowle komunikacyjne.

Schrony

Schrony są najlepiej przygotowanymi budowlami ochronnymi. Zapewniają one,

w określonych parametrach ochronę ludności przed działaniem czynników broni masowego
rażenia.

Schrony mogą być lokalizowane pod budynkami – w piwnicach lub podziemiach

budynków oraz poza budynkami, jako wolnostojące.

Każdy schron składa się z takich pomieszczeń, jak:

−

komory schronowe (główne pomieszczenie). Powierzchnia jednej komory przekracza
36m², norma powierzchni użytkowej na jedną osobę wynosi, 0,7036m²,

−

komory filtrowentylacyjne. W pomieszczeniu tym zainstalowane jest urządzenie
filtrowentylacyjne, które dostarcza do schronu czyste powietrze, w celu podtrzymania
w nim niezbędnej ilości tlenu, jak również normalnej temperatury i wilgotności.
Urządzenie filtrowentylacyjne oczyszcza powietrze z pyłu promieniotwórczego, środków
trujących i innych szkodliwych substancji,

−

przedsionki, które zabezpieczają przed wniknięciem przez wejście substancji
promieniotwórczych, środków trujących,

−

węzły sanitarne (ustępy z umywalkami),

−

wejścia oraz wyjścia zapasowe. Schron powinien mieć dwa wejścia lub jedno wejście
i jedno wyjście awaryjne, położone w odległości H/2+3m (odległości ½ lub 1/3
wysokości budynku, w którym znajduje się schron), zabezpieczone w ten sposób przed
zagruzowaniem. W wyjściu zapasowym umieszczona jest czerpnia powietrza, stosuje się
specjalne zawory przeciwwybuchowe.

Schrony przeznaczone do zbiorowej ochrony ludności przygotowuje się w czasie pokoju.

Niektóre z nich mogą być wykorzystywane dla różnych potrzeb (szkoleniowych, socjalnych,
magazynowych i gospodarczych) przez właścicieli lub użytkowników.

Ukrycia zastępcze

Ukrycia zastępcze są to specjalnie przystosowane pomieszczenia w piwnicach lub

kondygnacjach podziemnych budynków, przeznaczone do ochrony ludzi przed czynnikami
rażącymi BMR i TŚP.

W warunkach pokojowych konieczne jest wytypowanie pomieszczeń, które mają być

adaptowane na ukrycia. Na podstawie opracowanej dokumentacji określa się liczbę ludzi,
sprzętu, zakres czynności oraz czas potrzebny do wykonania prac adaptacyjnych.

Ukrycia zabezpieczające mogą być zlokalizowane w piwnicach lub podziemiach

budynków mieszkalnych o ścianach i stropach wykonywanych z materiałów ogniotrwałych.,
w których pozwalają na to warunki techniczno – budowlane danego budynku.

Przy urządzaniu ukryć zabezpieczających przewiduje się następujące pomieszczenia:

przedsionki, komory ochronne, urządzenia filtrowentylacyjne, wyjścia zapasowe oraz
urządzenia sanitarne.

Przystosowanie piwnic na ukrycie obejmuje:

−

wyznaczenie piwnic odpowiadających wymaganiom technicznym,

−

wyburzenie ścianek działowych,

−

zamurowanie wszystkich zbędnych otworów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wzmocnienie stropów, pogrubienie ścian dla uzyskania potrzebnej wytrzymałości,

−

zabezpieczenie lub wzmocnienie zewnętrznych nadziemnych części piwnicy,

−

zmniejszenie komór ochronnych przez wykonanie ścianek działowych,

−

wykonanie przedsionków i wyjść tunelowych, komory filtrowentylacyjnej, węzła
sanitarnego, wstawienie drzwi ochronnych,

−

podłączenie urządzeń sanitarnych do kanalizacji i wodociągu.

Szczeliny przeciwlotnicze

Szczeliny przeciwlotnicze są uzupełnieniem schronów i ukryć zabezpieczających.

Ukrycia najczęściej przygotowuje się siłami całej ludności, a to dlatego, że na wykonanie ich,
w odróżnieniu od schronów i ukryć zabezpieczających potrzeba znacznie mniej czasu
i materiałów. Budowa szczelin jest prostsza, są znacznie tańsze od schronów i mogą być
wykonane bez specjalistów.

Przystępując do wyboru lokalizacji szczeliny przeciwlotniczej należy pamiętać, aby:

−

dojście do szczeliny nie przekraczało 150 m,

−

odległość wejścia od otaczających budynków nie pozwalała na zagruzowanie ukrycia
przez walące się budynki,

−

najwyższy poziom wody gruntowej znajdował się co najmniej 0,20m poniżej dna ukrycia,

−

odległość od przewodów gazowych, magistrali wodociągowych, kanalizacyjnych,
centralnego ogrzewania i kabli wysokiego napięcia nie była mniejsza niż 5m,

−

odległość od składów paliw płynnych wynosiła co najmniej 100m, a od składów innych
materiałów łatwopalnych 50 m.
Budowa szczeliny nie jest skomplikowana – to wąski wykop o wymiarach 0,80 m

u podstawy, 1 – 1,20 m u góry i głębokości do 2 m. Szczelinom nadaje się kształt łamany,
w zależności od rzeźby i rozmieszczenia poszczególnych przedmiotów terenowych. Długość
poszczególnych odcinków wynosi ok. 10m (licząc ½mb. na osobę, umożliwia ukrycie
20 osób).

Przykrycie składa się z elementów nośnych, warstw przeciwwilgociowych i obsypki

ziemnej o grubości 0,7 m.

Zapasy żywności i wody przechowuje się w niszach wykopanych w ścianach szczeliny.

Budowle komunikacyjne

Budowlami tymi są metra, podziemne przejścia komunikacyjne, tunele i garaże

o pojemności ponad 30 samochodów – przystosowane, jako schrony lub zastępcze budowle
ochronne.

Jeżeli budowle komunikacyjne adoptuje się na schrony, należy przewidzieć

zainstalowanie tam urządzeń filtrowentylacyjnych, zgodnie z podstawową zasadą, że budowla
ochronna jest wówczas schronem kiedy posiada filtrowentylację.

W ślad za filtrowentylacją budowle komunikacyjne adaptowane na schrony powinny być

odpowiednio uszczelnione i przygotowane do długotrwałego przebywania ludzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Utrzymanie budowli ochronnych w czasie pokoju i przygotowanie budowli ochronnych
do przyjęcia ludności

W czasie pokoju prowadzona jest ewidencja istniejących budowli ochronnych w zakresie

lokalizacji, właściciela (administratora), pojemności, spisu wyposażenia, ogólnego stanu
technicznego. Dla wszystkich mieszkańców typuje się obiekty i budynki na bazie których
można zorganizować ukrycia doraźne dla ludności. Sporządza się harmonogramy i kalkulacje
zabezpieczenia niezbędnych środków potrzebnych do wykonania ukryć doraźnych dla
ludności w czasie zagrożenia państwa lub wojny.

W pierwszej kolejności należy przygotować schrony i ukrycia dla stanowisk kierowania,

oraz w obiektach gdzie przebywa najwięcej ludności np. szkoły, urzędy itp.

W następnej kolejności przygotowuje się ukrycia dla pozostałej ludności w budynkach

i budowlach o wzmocnionej konstrukcji.

4.3.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaki jest podział środków ochrony?

Jakie są indywidualne środki ochrony?

Jak się dzielą zbiorowe środki ochrony ludności?

Który ze zbiorowych środków ochrony jest najbardziej bezpieczny?

Jak zbudować szczelinę przeciwlotniczą?

4.3.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zapoznaj się z budową, zakres stosowania indywidualnych środków ochrony ludności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,

zapoznać się z instrukcją obsługi maski przeciwgazowej i środków ochrony skóry,

wykonać we własnym zakresie środki zastępcze ochrony dróg oddechowych

przedstawić na forum grupy wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

maski ochrony dróg oddechowych z instrukcjami obsługi,

−

rodki ochrony skóry,

−

tkanina lub płótno, materiały włókniste: filc, wata, gaza, tkanina z włókien naturalnych
lub sztucznych, tasiemki lub taśmy gumowe,

−

nożyczki, igła i nitka,

−

zeszyt, arkusze papieru formatu A4,

−

materiały piśmiennicze,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij do czego mogą być wykorzystane poszczególne zbiorowe środków ochrony

ludności i w jaki sposób powinny być zaopatrzone.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,

odszukać poszczególne typy budowli ochronnych w swoim terenie zamieszkania
(nadających się do zaadoptowania na cele ochrony ludności) i zapoznać się z ich budową,

zapisać wnioski w zeszycie,

przedstawić na forum grupy wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

adresy budowli ochronnych w rejonie zamieszkania,

−

zeszyt, arkusze papieru formatu A4,

−

materiały piśmiennicze,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

4.3.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcia: dezynfekcja, detoksykacja?

zdefiniować system monitoringu zagrożeń?

określić zadania, obrony cywilnej?

rozróżnić skażenia od zakażeń?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Orientacja w terenie[2]

4.4.1.

Materiał nauczania

Terenoznawstwo – to umiejętność orientacji, polegająca na odczytywaniu i sporządzaniu

map, a także na wyznaczaniu stron świata, pomiarze odległości pomiędzy wyznaczonymi
punktami oraz ustalaniu wielkości obiektów w terenie.

Ukształtowanie terenu jest wynikiem oddziaływania sił natury i działalności człowieka.

Całokształt form powierzchni ziemi nosi nazwę rzeźby terenu i obejmuje formy:

−

wypukłe (wyżyny, góry, kopce, itd.),

−

wklęsłe (niziny, kotliny, itd).

Poruszanie się po nieznanej okolicy bez znajomości zasad orientacji w terenie może

utrudnić bądź nawet uniemożliwić osiągnięcie wyznaczonego celu.

Orientacją w terenie jest określenie punktu, w którym jesteśmy i stron świata względem

otaczających nas form terenu. Orientowanie wymaga umiejętności prawidłowego
wyszukiwania i wykorzystania przedmiotów orientacyjnych lub na prawidłowym użyciu
przyrządów służących do określenia kierunku w terenie. W przypadku poruszania się bez
przyrządów najistotniejszą czynnością, którą należy wykonać jest wybranie wokół siebie kilku
najbardziej charakterystycznych, widocznych z daleka punktów orientacyjnych. Należy
dokładnie zapamiętać ich wygląd i wzajemne rozmieszczenie, aby w razie potrzeby można
wykorzystać je podczas przemieszczania się w zamierzonym kierunku.

W warunkach złej widoczności, podczas mgły, w nocy, w orientacji w terenie pomaga

wykorzystanie takich urządzeń jak kompas lub busola. (w obecnych czasach oczywiście
również system nawigacji satelitarnej).

Kompas

Kompas jest urządzeniem, pozwalającym określić strony świata. Posługiwano się nim już

ok. 4000 lat temu. Początkowo było to naczynie z wodą, w którym pływał kawałek drewna
z przytwierdzoną namagnesowaną blaszką wskazującą kierunek północ - południe.

Na początku XIV wieku drewno zastąpiono namagnesowaną wskazówka (igłą)

i umieszczono ją na zamocowanej osi. Pod igłą umieszczono podziałkę oraz oznaczenie
kierunków świata zwane różą wiatrów i wówczas było możliwe już wskazywanie wschodu
i zachodu. a także kierunków pośrednich.

Budowa kompasu przedstawiona jest na rys. 1.

Rys. 1. Budowa Kompasu [15]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kompas to urządzenia składające się z okrągłego, metalowego pudełka (W obudowie (1),
znajduje się umieszczona na osi igła magnetyczna (2) w starszych egzemplarzach można się
spotkać z blokadą igły (3) oraz tarczy,(4) zaopatrzonej w podziałkę stopniową i różę wiatrów
(4).
Busola

Rys. 2. Budowa busoli [15]

Busola – jest bardziej rozbudowana niż kompas. Na podstawie (1), umieszczony jest
obrotowy pierścień(limbus) z podziałką w stopniach pomalowaną farbą fluoroscencyjną (2),
wewnątrz pierścienia znajduje się igła magnetyczna (3), która jest blokowana po opuszczeniu
klapki zaopatrzonej w lusterko (7). Dokładne wyznaczenie kierunku na busoli umożliwiają
przyrządy celownicze: muszka (5) i szczerbinka (6), wspomniane już lusterko (7) i linijka (8).
Na limbusie umieszczony jest wskaźnik (9) (z linią północ-południe), przydatny przy
wyznaczaniu azymutu.

Zasady posługiwania się kompasem i busolą

Kompas i busola są to bardzo czułe przyrządy, reagujące na zmiany pola

magnetycznego, nie należy więc posługiwać się nimi w pobliżu przedmiotów i urządzeń,
które mogą zakłócić ich działanie. Należą do nich:

−

guziki metalowe mogą spowodować odchylenia busoli już z odległości 10 cm,

−

szyny kolejowe powodują odchylenia igły z odległości 25 m,

−

elazne mosty i konstrukcje z odległości 25–50 m,

−

linie wysokiego napięcia,

−

przekaźniki radiowo-telewizyjne,

−

stacje sieciowe telefonii komórkowej, anteny nadawcze.

−

wyładowania atmosferyczne podczas burzy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W celu sprawdzenia czułości igły magnetycznej. należy położyć busolę (kompas)

poziomo i odczekać, aż igła pokaże kierunek północny. Następnie kilkakrotnie
wyprowadzamy ją z położenia północ-południe, poprzez zbliżanie do niej metalowego
przedmiotu. Jeśli po każdym wychyleniu igła pokaże ten sam kierunek, jej czułość jest dobra
i tym samym przyrząd jest sprawny. W przypadku wskazywania różnych kierunków po
usunięciu metalowego przedmiotu przyrząd nie nadaje się do użytkowania z uwagi na
rozmagnesowanie igły.

Na limbusie (tarczy) oznaczone są też cztery główne kierunki N (North) - północ, E

(East) - wschód, S (South) - południe ,W (West) - zachód.( produkowane w Polsce posiadają
oznaczenia: Płn - północ, Płd - południe, W - wschód, Z – zachód). Kierunki pośrednie
oznacza się kombinacją liter, np. północny - wschód - NE.

Aby dokładne wyznaczyć strony świata. na pierścieniu została umieszczona podziałka.

Jest ona wyrażona w stopniach (360) lub w tysięcznych (6000) (Tysięczna - jest to kąt pod
jakim widzimy rozpiętość 1 metra z odległości 1 kilometra).

Busola Adrianowa posiada dwie podziałki: wewnętrzną w stopniach i zewnętrzną

w tysięcznych, natomiast w busoli AK, podziałka na limbusie podana jest tylko
w tysięcznych.

Sposób zapisywania i odczytywania wartości podanych w tysięcznych:

−

1 tysięczna : 0 – 01 : zero, zero, jeden,

−

17 tysięcznych : 0 – 17 : zero, siedemnaście,

−

354 tysięcznych : 3 - 45 : trzy, pięćdziesiąt cztery,

−

5412 tysięcznych : 54 – 12 : pięćdziesiąt cztery, dwanaście.

Metody orientacji w terenie bez użycia kompasu i busoli

−

od kierunku południowego odstępy pomiędzy słojami rocznymi są większe, ponieważ
samotne drzewo mocniej rozwija się od południa,

−

kopiec mrowiska po stronie południowej jest łagodniejszy niż po stronie północnej, gdzie
kąt jest bardziej ostry,

−

samotne drzewo kieruje swoje konary ku słońcu, co powoduje nachylenie najczęściej
w kierunku południowym,

−

mech porasta samotny kamień po stronie północnej - tam, gdzie nie docierają promienie
słoneczne,

−

cień od kija wbitego w ziemię będzie wskazywał w przybliżeniu (z uwagi na strefy
czasowe) kierunek północny o godzinie 12:00,

−

brzoza swą korę ma bardziej jasną po stronie południowej, ponieważ promienie słoneczne
powodują płowienie koloru,

−

w zimie śnieg szybciej topnieje po stronie południowej, zauważalne jest to na dachach
domów, natomiast na stokach , rowach od strony północnej dłużej się utrzymuje,

−

wykorzystanie zegarka do wyznaczenia kierunku północnego. Należy skierować
wskazówkę godzinową na słońce. Przed południem wziąć kąt między wskazówką
godzinową a godziną 12. Po południu bierze się kąt między godziną 12 a wskazówką
godzinową. Połowa tego kąta wyznacza południe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Wykorzystanie zegarka do określania północy [2]

W pogodną noc kierunek północny można wyznaczyć według Gwiazdy Polarnej.

Gwiazdę tą, a za razem kierunek bieguna północnego, łatwo jest odszukać za pomocą
gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy (Wielkiego Wozu). W tym celu należy przedłużyć
prostą, przechodzącą przez dwie ostatnie gwiazdy czworoboku Wielkiego Wozu w stronę
drogi mlecznej.

Rys. 4. Wyznaczanie kierunku północnego za pomocą gwiazd [12]

W tym kierunku w odległości pięć razy większej, niż odległość między wymienionymi

gwiazdami Wielkiego Wozu znajduje się Gwiazda Polarna.

System nawigacji satelitarnej GPS

GPS jest to globalny system nawigacyjny, pozwalający wyznaczyć współrzędne

geograficzne i wysokość n.p.m. dowolnego obiektu wyposażonego w odpowiednie urządzenie
odbiorcze. Zasada działania polega na pomiarze czasu dotarcia sygnału radiowego z satelitów
do odbiornika. Znając prędkość fali elektromagnetycznej oraz znając dokładny czas wysłania
danego sygnału można obliczyć odległość odbiornika od satelitów. System GPS jest
utrzymywany i zarządzany przez Departament Obrony USA. Korzystać z jego usług może
w zasadzie każdy - wystarczy tylko posiadać odpowiedni odbiornik GPS.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 5. Konfiguracja satelitów GPS [15]

System GPS jest darmowy, pracuje na obszarze całej Ziemi, bo w każdym punkcie globu

widoczne są zawsze przynajmniej cztery satelity (z ogólnej liczby 24). Satelity krążą po
orbitach na wysokości około 20183 km.

Standardowy dostęp ze względów technicznych daje dokładność rzędu kilku metrów do

kilkunastu metrów.

Orientowanie mapy

Orientowanie mapy polega na ustawieniu tak, aby kierunki na niej były równoległe do

kierunków w terenie. Mapę można orientować na podstawie charakterystycznych punktów
w terenie , które znajdują się też na mapie, lub za pomocą busoli. W tym celu kładziemy na
niej busolę tak, aby linia północ-południe wyznaczona przez igłę magnetyczną była
równoległa do wschodniej i zachodniej ramki mapy. Kiedy już mapa jest zorientowana,
możemy wyznaczyć azymut (kąt zawarty miedzy północą a interesującym nas kierunkiem,
mierzony zgodnie z ruchem wskazówek zegara z punktu, w którym się w danym momencie
znajdujemy do punktu przeznaczenia). Najpierw łączy się te punkty, przykładając do nich
brzeg linijki. Następnie odczytuje się odległość, pamiętając o konieczności przeliczenia jej
zgodnie ze skalą mapy. Jeżeli potrzeba zmierzyć linię łamaną, wówczas korzystamy
z krzywomierza lub użyć nitki, którą dokładnie należy ułożyć wzdłuż trasy a potem
rozprostowaną przyłożyć do podziałki mapy.

Z kolei wysokość na mapie jest oznaczana za pomocą poziomic (linii łączących punkty

znajdujące się na tej samej wysokości nad poziomem morza) Kierunek spadu oznacza się
liniami rysowanymi w kierunku obniżania się, terenu. Przy planowaniu trasy na szczyt należy,
oprócz wysokości nad poziomem morza, brać pod uwagę wysokość szczytu od podnóża (czyli
tą, z jakiej rozpoczynamy wędrówkę). Aby obliczyć rzeczywisty czas trwania podejścia
i zejścia, trzeba oszacować czas, na pokonywanie stromych wzniesień i schodzenie. Możliwe
to jest przy wykorzystaniu reguły Naismitha, który uważa, że na przejście dowolnych 5 km
trzeba przeznaczyć 60 minut, dodając do tej liczby 30 minut na każde 300 m wspinaczki.
Podczas schodzenia z łagodnego zbocza należy odjąć 10 min na każde 300 m, a schodząc ze
stromizny trzeba dodać 10 min na każde 300 m.

Azymut

Przy pomocy busoli możemy wyznaczyć azymut magnetyczny, czyli kąt zawarty miedzy

północą a interesującym nas kierunkiem. Jest to przydatne w razie konieczności dotarcia do
punktu, widocznego tylko na początku drogi.

Azymut dla poszczególnych kierunków wynosi:

−

północny - 0°,

−

wschodni - 90°,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

południowy - 180°,

−

zachodni - 270°.

Do wyznaczenia azymutu, potrzebne są następujące czynności:
1.

Trzymając busolę poziomo, podnieść na wysokość oczu i tak ustawić lusterko, żeby
jednocześnie widzieć : przyrządy celownicze, tarczę i igłę.

Patrząc przez muszkę, i szczerbinkę wycelować w interesujący nas obiekt.

Kręcić tarczą busoli aż, północny koniec igły znajdzie się na wprost punktu
oznaczającego północ.

Odczytać azymut na podziałce busoli na wprost muszki.
W sytuacji, kiedy znany jest azymut a istnieje potrzeba dotarcia do nieznanego punktu,

wyznaczonego przez ten azymut, należy ustawić podaną wartość azymutu naprzeciwko
muszki i patrząc przez przyrządy i w lusterko, obrócić się w miejscu, aż do momentu, kiedy
igła magnetyczna wskaże na tarczy północ (nie należy kręcić tarczą) teraz patrząc przez
muszkę i szczerbinkę znaleźć charakterystyczny punkt i wędrujemy w jego kierunku.
Wyznaczanie kierunku powtarza się aż do dotarcia do celu.

Wyznaczanie wysokości w terenie

W sytuacji kiedy zachodzi potrzeba oszacowania wysokości obiektu w terenie, można

tego dokonać w sposób analogiczny jak na poniższym przykładzie.

Rys. 6. Wyznaczanie wysokości [12]

AB = x, CD = h, AE = B, CD = a

x = h • b⁄a

W celu dokonania pomiaru wysokości drzewa AB należy posłużyć się kijem o długości

CD, który stawia się na podłożu, w taki sposób aby jego wierzchołek stykał się z odcinkiem
BE. Miejsce postawienia kija na podłożu należy wyznaczyć doświadczalnie. Aby to zrobić,
jedna osoba kładzie się na plecach w taki sposób, żeby głowa znalazła się w punkcie E.
Następnie dokonuje się pomiaru długość odcinka CE i sprawdza ile razy mieści się w odcinku
AE. Uzyskany wynik mnoży się przez długość kija CD. Wynik mnożenia stanowi szukaną
wysokość drzewa AB.

Wyznaczanie odległości (szerokości rzeki)

Na przeciwległym brzegu rzeki w miejscu, gdzie potrzeba dokonać pomiaru, należy

znaleźć charakterystyczny punkt i oznaczyć literą A.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 7. Wyznaczanie szerokości [12]

Na brzegu, na którym dokonuje się pomiaru, zaznacza się punkt B. Następnie

wyznaczamy odcinek BC o dowolnej długości prostopadle do odcinka AB i dzielimy go na
dwie równe część, środek oznaczamy literą E. Z punktu C prostopadle do odcinka BC
tworzymy odcinek CD. Punkt D jest miejscem przecięcia się półprostej wychodzącej z punktu
A przez punkt E, z półprostą wychodzącą z punktu C. Odcinek AB jest równy odcinkowi CD.

4.4.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Na jakiej zasadzie działa kompas?

Jak należy się posługiwać busolą?

Jak orientować się w terenie bez użycia kompasu i busoli?

Co to jest azymut?

Jak określić wysokość drzewa lub szerokość rzeki?

4.4.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ kierunki świata za pomocą busoli i kompasu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,

zapoznać się z instrukcją obsługi busoli i kompasu,

narysować szkic miejsca w którym się znajdujesz i zaznaczyć kierunki stron świata
w zeszycie,

porównać na forum grupy wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

busola z instrukcją obsługi,

−

kompas z instrukcją obsługi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zeszyt, arkusze papieru formatu A4,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Znajdując się w terenie należy wyznaczyć strony świata bez posługiwania się

przyrządami a następnie sprawdzić poprawność wskazania przy pomocy kompasu lub busoli.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,

odnaleźć i wyznaczyć przy pomocy naturalnych obiektów, kierunki stron świata,

wyznaczyć kierunki stron świata przy pomocy kompasu lub busoli,

dokonać porównania wyników z punktów 2 i 3,

przedstawić na forum grupy wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

busola i kompas wraz z instrukcjami użytkowania,

−

zeszyt, arkusze papieru formatu A4,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 3

Wyznacz wysokość drzewa (budynku), dokonaj pomiaru odległości (szerokości rzeki) za

pomocą metod omówionych w materiale nauczania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,

wyznaczyć potrzebne punkty,

dokonać pomiaru,

zapisać wyniki w zeszycie,

przedstawić na forum grupy wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

miara długości (min.1 m),

−

kij o długości ok. 2 m,

−

zeszyt, arkusze papieru formatu A4,

−

materiały piśmiennicze.

4.4.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcia azymut, tysięczna?

wyznaczyć kierunki stron świata?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

orientować mapę?

rozróżnić elementy terenu?

wyznaczyć wysokość obiektu ?

wyznaczyć szerokość rzeki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

Broń strzelecka

4.5.1.

Materiał nauczania

Broń strzelecka jest rodzajem broni palnej, przystosowanej do amunicji strzeleckiej,

której kaliber nie przekracza zwykle 20 mm. Do broni strzeleckiej zaliczamy także granaty
ręczne. Przeznaczona jest do samoobrony i wymuszania posłuszeństwa, a także zwalczania
pojedynczych i grupowych celów żywych oraz lekko opancerzonego sprzętu i środków
ogniowych. Zasięg broni strzeleckiej zwykle nie przekracza 2000 metrów. [17]

Broń strzelecka dzieli się na:

−

indywidualną – stanowiącą uzbrojenie pojedynczego żołnierza. Są to: rewolwery,
pistolety, pistolety maszynowe, karabiny, karabinki, karabinki maszynowe.

−

zespołową – stanowiącą uzbrojenie pododdziałów, a także wozów bojowych
i samolotów. Obsługa etatowa każdego egzemplarza broni zespołowej w pododdziale
składa się przynajmniej z dwóch żołnierzy, z których każdy ma określone funkcje
i zadania. Do broni palnej zespołowej zalicza się: ręczne karabiny maszynowe, ciężkie
karabiny maszynowe, uniwersalne karabiny maszynowe, wielkokalibrowe karabiny
maszynowe.

Rys. 8. Ogólny podział broni [6]

Budowa pistoletu

Pistolet (fr.) – krótka, ręczna broń palna do walki (zarówno ataku jak i obrony) na bliską

odległość (do 50 m) a także do wymuszania posłuszeństwa na polu walki. Charakteryzuje się
krótką lufą, małymi gabarytami i chwytem (rękojeścią) przystosowanym do strzelania z jednej
ręki. Podstawową grupę stanowią pistolety wojskowe. Wyróżnia się także pistolety policyjne,
kieszonkowe, sportowe, sygnałowe i inne. Masa pistoletu wojskowego nie przekracza na ogół
1 kg, długość lufy - 125 mm, długość całkowita - 220 mm, szybkostrzelność praktyczna - 25-

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40 strz/min. Kaliber broni waha się w granicach 7,62 mm - 11,43 mm. Najczęściej stosowany
jest kaliber 9 mm.
Współczesne pistolety są najczęściej bronią samopowtarzalną, działającą na zasadzie odrzutu
swobodnego zamka lub krótkiego odrzutu lufy. W celu skrócenia czasu przygotowania do
szybkiego, niespodziewanego strzału, są one wyposażone w mechanizm samonapinania.
Napina on kurek w pierwszej fazie ruchu języka spustowego w tylne położenie. Aby ułatwić
ukrycie i szybkie użycie pistoletu, nadaje się im płaskie i zaokrąglone kształty. Produkowane
są także jednostrzałowe pistolety używane jako broń sportowa i myśliwska. [17]
Poniżej przedstawiona jest budowa pistoletu na przykładzie P- 64.

Rys. 9. Elementy Pistoletu P- 64 [6]

szkielet z lufą, 2- zamek, 3- sprężyna powrotna, 4- magazynek

Dane techniczne P-64

−

kaliber – 9 mm,

−

nabój – 9 mm Makarowa,

−

długość 160 mm,

−

wysokość 117 mm,

−

długość lufy 84,6 mm,

−

długość linii celowniczej 114 mm,

−

masa z magazynkiem niezaładowanym 0,62 kg,

−

prędkość początkowa pocisku 305 m/s,

−

skuteczny zasięg 25 m.

Rys. 10. Przekrój pistoletu P- 64 [6]

wyłącznik, 2- bezpiecznik, 3- szyna spustowa, 4- zaczep kurka, 5- kurek, 6- spust, 7- iglica,

8- zamek, 9-wskaźnik naboju, 10- lufa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasada działania P-64 oparta jest na wykorzystaniu energii odrzutu swobodnego zamka,

którego ruch po strzale hamowany jest tylko siłą bezwładności i siłą sprężyny powrotnej.
W pistolecie zastosowano mechanizm spustowy z samonapinaniem typu Double Action. P-64
wyposażony w wyłącznik umożliwiający strzelanie wyłącznie ogniem pojedynczym,
mechanizm uderzeniowy typu kurkowego z kurkiem odkrytym, oraz bezpiecznik
skrzydełkowy, spełniający funkcję zwalniacza kurkowego. Zabezpiecza on broń zarówno przy
zwolnionym, jak i przy napiętym kurku oraz umożliwia wprowadzenie naboju do komory
nabojowej w położeniu odbezpieczonym i zabezpieczonym. Sprężyna uderzeniowa walcowo-
ś

rubowa działa na kurek poprzez żerdź umieszczoną w tylnej, dolnej części chwytu. W zamku

znajduje się wskaźnik obecności naboju w komorze nabojowej. Po wystrzeleniu ostatniego
naboju zamek zostaje w tylnym położeniu. Do zasilania stosuje się magazynek wymienny
pudełkowy, jednorzędowy o pojemności 6 nabojów. Pistolet posiada stałe przyrządy
celownicze, wyregulowane na 50 m. Lufa ma 4 bruzdy prawoskrętne. Pistolet ma prostą
budowę, małą masę i niewielką wagę. Wadami pistoletu jest niewłaściwie wyprofilowany
i zbyt krótki chwyt, zbyt mała pojemność magazynka i za duża siła nacisku na spust przy
samonapinaniu. [17]
Budowa karabinka automatycznego Kałasznikowa AK

Najistotniejszymi elementami kbk AK są:

−

komora zamkowa (w pistoletach szkielet) – przeznaczona do połączenia na stałe lub
pomieszczenia pozostałych elementów broni wewnątrz,

−

lufa – zamontowana jest do przedniej części komory zamkowej,

−

kolba stała lub składana – jest zamontowana w tylnej części komory zamkowej i ułatwia
złożenie się do strzału oraz przyczynia się do celniejszego prowadzenia ognia,

−

magazynek (źródło zasilania) – przyłączony jest do dolnej części komory zamkowej
i przeznaczony jest do pomieszczenia naboi i podania ich na linię dosłania do komory
nabojowej,

−

urządzenie uderzeniowe – mieści się wewnątrz komory zamkowej (szkieletu) i służy
do nakłucia spłonki naboju,

−

urządzenie spustowe – również mieści się wewnątrz komory zamkowej i służy
do utrzymania

i zwolnienia

urządzenia

uderzeniowego

oraz

współdziałania

z bezpiecznikiem,

−

zamek – przeznaczony jest do dosłania naboju do komory nabojowej, zaryglowania
komory nabojowej, zbiera spłonki, odryglowania komory nabojowej i wyciągnięcia łuski
lub niewypału z komory nabojowej,

−

suwadło – służy do uruchomienia pozostałych ruchomych części broni tj. zamka
mechanicznego spustowo-uderzeniowego oraz mechanizmu powrotnego,

−

mechanizmy powrotne – przeznaczone są do przesunięcia zamków lub suwadeł
z zamkami w przednie położenie oraz częściowo wytłumiają odrzut broni,

−

urządzenia celownicze (mechaniczne) – służą do nadania osi przewodu lufy takiego
położenia aby średni tor lotu wystrzelonego pocisku przechodził przez środek celu na
danej odległości,

−

wyrzutnik – służy do wyrzucania łuski broni po strzale

−

urządzenia dodatkowe – przeznaczone są do ułatwienia obsługiwania broni strzeleckiej
oraz prowadzenia z niej ognia, a należą do nich:
a)

osłabiacze podrzutu,

tłumiki płomieni,

wskaźniki naboju,

opóźniacze,

tłumiki dźwięku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Karabinki Kałasznikowa występują w wersjach oznaczonych AK – wzór podstawowy ze

stałą kolbą, AKM – wersja zmodernizowana, AKMS – wersja zmodernizowana z metalową
składaną kolbą.

Dane techniczne AKMS:

−

nabój (kaliber, typ): 7,62 x 39 mm

−

masa naboju: 16,2 g

−

masa pocisku: 7,9 g

−

prędkość wylotowa pocisku Vo: 710 m/s

−

szybkostrzelność teoretyczna: 600 strz/min

−

taktyczny zasięg rażenia: 400 m

−

nastawy celownika: 100 - 1000 m

−

pojemność magazynka: 30 naboi

−

długość z kolbą złożoną: 757 mm

−

długość z kolbą rozłożoną i założonym bagnetem: 1027 mm

−

długość lufy: 415 mm

−

karabinek: 3,165 kg

−

karabinek z pełnym magazynkiem i bagnetem: 4,226 kg

Rys. 11. Elementy karabinka kbk AK [5]

1 – lufa, 2 – komora, 3 – przyrządy celownicze, 4 – zamek, 6 – urządzenie powrotne, 7 – pokrywa komory

zamkowej, 8 – rura gazowa z nakładką, 9 – łoże, – 10 – kolba, 11 – rękojeść, 12 – magazynek, 13 – przybornik

i wycior, 14 – wkręt rękojeści, 15 – kołek kolby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 12. Przekrój karabinka AK [5]

1 – kurek, 2 – zamek, 3 – iglica, 4 – suwadło, 5 – sprężyna powrotna, 6 – tłok gazowy, 7 – komora gazowa,

8 – magazynek, 9 – zatrzask magazynka, 10 – spust samoczynny, 11 – sprężyna uderzeniowa, – 12 język

spustowy.

Amunicja

Broń strzelecka wykorzystuje energię gazów prochowych z amunicji (naboju), które

rozszerzając się powodują wyrzut pocisku z lufy.

Podstawowymi elementami naboju bojowego są: łuska, pocisk, ładunek prochowy,

i spłonka. Łuska wykonana jest ze stali. Powierzchnia łuski jest platerowana, może być
pokryta mosiądzem lub tylko polakierowana.

Łuska składa się z:

−

tułowia, wewnątrz którego znajduje się ładunek prochowy,

−

szyjki, w której umieszczony jest pocisk,

−

stożka, dzięki któremu nabój jest umocowany w komorze nabojowej,

−

kryzy, za którą pazur wyciągu wyjmuje łuskę z komory nabojowej po strzale,

−

dna, w którym znajduje się gniazdo do spłonki (mosiężnej miseczki z masą zapłonową),
kowadełka, na którym grot iglicy zbija spłonkę oraz dwóch otworów zapałowych, przez
które przechodzą płomienie ze spłonki do ładunku prochowego.

Rys. 13. Budowa naboju bojowego [6]

1 – łuska, 1a – tułów łuski, 1b – szyjka łuski,1c – stożek łuski, 1d – kryza łuski, 1e – kowadełko,

1f – otwory zapałowe, 2 - pocisk, 3 – ładunek prochowy, 4 – spłonka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pocisk jest osiowo – symetryczną bryłą materialną o zwykle opływowym kształcie i jest

to element rażenia broni strzeleckiej. W budowie zewnętrznej można wyróżnić trzy
charakterystyczne części : głowicową, denną i prowadzącą. W zależności od przeznaczenia
pociski maja różna kształty jak na rysunku poniżej.

Rys. 14. Kształty pocisków strzeleckich [6]

a – pistoletowy, b – karabinowy, c – małokalibrowy – sportowy, d – myśliwski.

Większość pocisków ma budowę wielowarstwową a poszczególne warstwy, zrobione są

z różnych materiałów. Poszczególne warstwy nazywają się: rdzeniem, koszulką, płaszczem.
Wypełnienie pocisku może się składać z różnych substancji : wybuchowych, zapalających,
dymotwórczych, oświetlających. Niektóre pociski z amunicji sportowej są bryłami
monolitycznymi, wykonanymi z ołowiu.

Zasady czyszczenia i konserwowania broni strzeleckiej

Broń strzelecka powinna być utrzymana w należytej czystości. Osiąga się to poprzez

przeglądanie, czyszczenie i smarowanie w odpowiednim czasie. Po dłuższych ćwiczeniach
i manewrach, broń należy czyścić codziennie. Po strzelaniu nabojami bojowymi lub
ć

wiczebnymi bezpośrednio na strzelnicy należy zwilżyć broń płynem do czyszczenia później

do sucha wytrzeć i nasmarować smarem karabinowym następujące elementy: przewód lufy,
komorę gazową, tłok gazowy i zamek. Po powrocie ze strzelania broń czyści się przez okres
3-4 dni, natomiast w przypadku, gdy broń nie była używana - raz w tygodniu.

Czyszczenie wykonuje się za pomocą etatowych i podręcznych środków czyszczenia

broni (przyrządy: wycior, przecieracz, szczoteczka, skrobak, wybijak, klucz wkrętak, środki:
pakuły lniane lub bawełniane, szmatki bawełniane lub flanelowe, płyny i smary: olej
wrzecionowy, nafta antykorozyjna, wazelina techniczna.

Aby sprawnie przeprowadzić czyszczenie broni, należy przygotować środki do

czyszczenia, przygotować odpowiednio suche i uprzątnięte miejsce na stole (podłodze),
w warunkach polowych można rozłożyć pałatkę. Czyszczenie broni należy wykonywać przed
i po strzelaniu.

Przed strzelaniem – w celu uniknięcia zacięć i niesprawności - broń powinna być

wyczyszczona i pozbawiona środków konserwujących.

Polega to na:

−

rozłożeniu, wyczyszczeniu do sucha poszczególnych części i mechanizmów,

−

nasmarowaniu części trących,

−

złożeniu broni i przejrzeniu jej w stanie złożonym.

Po strzelaniu broń winna być wyczyszczona (usunięcie osadu prochowego)

i zakonserwowana (zabezpieczenie przeciw korozji).

Obsługa broni po strzelaniu polega na:

−

częściowym rozłożeniu broni,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wyczyszczeniu przewodu lufy,

−

wyczyszczeniu pozostałych elementów broni (suwadło z tłokiem, rura gazowa, przewód
skośny, komora zamkowa, sprężyna),

−

wyczyszczeniu broni z zewnątrz,

−

zwilżeniu mechanizmu zamka smarem (olejem) i wytarciu do sucha,

−

wstępnym wytarciu do sucha całej broni.
Najbardziej odpowiedzialną czynnością jest czyszczenie przewodu lufy. Służy do tego

wycior – długi metalowy pręt z uchwytem. Na przedni koniec wycioru nakłada się pakuły lub
szmatkę flanelową. Przewód lufy czyści się wstępnie nawilżoną szmatką w płynie do
czyszczenia, przesuwając wycior kilkukrotnie wzdłuż lufy a następnie przecierając go czysta
i sucha szmatką. Czynności te powtarza się kilkukrotnie aż do zaniknięcia śladów osadu
prochowego na szmatce. Wyczyszczony przewód lufy konserwuje się cienka warstwą smaru
karabinowego za pomocą nakręconej na wycior szczoteczki lub kawałka flaneli. Pozostałe
części metalowe broni czyści się szmatkami a następnie smaruje. Aby usunąć gęsty smar
i brud ze szczelin i zagłębień dozwolone jest użycie zaostrzonych kawałków drewna.
Poszczególne elementy broni należy smarować równomiernie cienką warstwą. smaru, gdyż
obfite smarowanie sprzyja osadzaniu się zanieczyszczeń na smarowanych powierzchniach.
Elementów drewnianych i polakierowanych po wyczyszczeniu szmatkami nie smaruje się.

Częściowe rozkładanie i składanie broni na przykładzie karabinka AK

Pierwszą czynnością przy rozkładaniu jest odłączenie magazynka i odbezpieczenie.

Następnie należy sprawdzić poprzez odciągnięcie suwadła czy w komorze nie pozostał nabój.
Dalszej kolejności odłącza się wycior.

Rys. 15. Odłączanie wyciora [5]

Po oparciu lufą w dół odłącza się pokrywę komory zamkowej i wyjmuje urządzenie

powrotne jak na rysunkach:

Rys. 16. Odłączanie pokrywy komory [5]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 17. Odłączanie urządzenia powrotnego [5]

W następnej kolejności odłącza się suwadło z zamkiem od komory zamkowej i odłącza

zamek od suwadła.

Rys. 18. Odłączanie zamka od suwadła [5]

Na końcu rozkładania częściowego odłącza się rurę gazową z nakładką od lufy. Składanie

po częściowym rozłożeniu przeprowadza się w odwrotnej kolejności.

Zasady bezpiecznego posługiwania się bronią strzelecką

−

każdą broń należy zawsze traktować jak naładowaną, przy każdym kontakcie należy
sprawdić czy w lufie znajduje się pocisk, i czy broń jest zabezpieczona,

−

"raz na rok niezaładowana broń wypala"- to bardzo ważne powiedzenie, dlatego zawsze
celuje się w bezpiecznym kierunku, nawet przy rozładowanej broni nie celuje się do
nikogo,

−

nie kładzie się palca na spuście dopóki nie trzeba oddać strzału,

−

broń nie służy do zabawy, należy podchodzić do niej z dużym respektem i nie wolno
naśladować bohaterów filmów, lub osób nieodpowiedzialnych.

−

wiczenia z bronią mogą się odbywać jedynie w bezpiecznym miejscu, w którym nikomu

nie zagraża, niebezpieczeństwo.

−

nie wolno zostawiać broni bez dozoru, bez względu na to czy jest załadowana czy nie, bo
pocisk do lufy zawsze można wprowadzić, a osób nierozsądnych nie brakuje.

−

nie wolno przechowywać załadowanej broni, zwłaszcza gdy ma się dzieci, lub w sytuacji
w której przypadkowo broń mogłaby się dostać w niepowołane ręce.

−

brudna broń może się zacinać lub nawet eksplodować jeśli pocisk ugrzęźnie w lufie,
dlatego należy dbać o jej czystość.

−

użytkować można jedynie dobrej jakości amunicję, zła amunicja potrafi być
niebezpieczna. Należy unikać brudnych, zardzewiałych lub wgniecionych pocisków.

−

w przypadku niewypału należy odczekać co najmniej 30 sekund trzymając broń
w bezpiecznym kierunku, zanim się zacznie działać.

−

na strzelnicy powinno się używać ochraniaczy oczu i uszu,

−

po wypiciu choćby małej ilości alkoholu kontakt z bronią jest niebezpieczny, to samo
dotyczy leków o silnym działaniu na układ nerwowy.

−

jeżeli kogoś kto w sposób nie odpowiedzialny posługuje się bronią, należy zwróć mu
uwagę, jeśli stanowi zagrożenie, może być konieczne powstrzymanie go.

−

brak znajomości broni nie jest wstydem, w razie wątpliwości lepiej się do tego przyznać,
niż maskować odwagą swoją niewiedzę, gdyż ta doprowadziła do wielu wypadków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przyrządy do nauki jednolitego strzelania

Muszka pokazowa uniwersalna TM-70

Służy ona do nauczenia prawidłowego położenia muszki w stosunku do szczerbiny oraz

zgrania przyrządów celowniczych z celem. Składa się ona z:

Błędy w celowaniu wynikają z nieumiejętnego zgrywania „równej muszki” i dobierania

punktu celowania oraz niejednolitości celowania. Dlatego też należy się nauczyć najpierw
zasad celowania, wykorzystując tą muszkę.

Diafragma uniwersalna
Ułatwia nabycie wprawy w ustalaniu „równej muszki”. Przede wszystkim jednak służy
ona do kontrolowania, czy przyrządy celownicze zostały właściwie ustawione.

Stojak TS - 93

Stojak uniwersalny TS-93 służy do unieruchomienia broni podczas nauki celowania

w postawie leżącej i stojącej.

Ekran do „trójkąta jednolitego celowania”

Ekran jest przyrządem niezbędnym do nauczenia się i sprawdzenia jednolitości

celowania. Podczas szkolenia jest używany wraz ze wskaźnikami oraz stojakiem.

Warunki bezpieczeństwa przy strzelaniu

−

zezwolenie na otwarcie ognia wydaje kierownik strzelania,

−

strzelanie rozpoczyna się po podniesieniu czerwonej flagi, a w nocy po podniesieniu
i zapaleniu czerwonej lampy,

−

wylot lufy zawsze kierować w stronę pola tarczowego, nigdy w stronę innych osób,

−

podczas zmiany stanowiska broń zabezpieczać,

−

w przypadku zacięcia samodzielnie usuwać niesprawność przez powtórne
przeładowanie, w przypadku niepowodzenia meldować głosem i przez podniesienie
prawej ręki.

Zasady strzelania do celu

Broń strzelecka wyposażona jest zazwyczaj w mechaniczne przyrządy celownicze takie

jak: celownik (szczerbinkowy lub przeziernikowy) i muszka, umieszczone najczęściej nad
lufą. Celowanie polega na obserwacji celu jednocześnie przez celownik i muszkę w linii
prostej zwanej linią celowania. Odległość pomiędzy osią przewodu lufy a górna krawędzią
szczerbinki nosi nazwę wysokości celownika a odległość między osią przewodu lufy do
wierzchołka muszki – wysokością muszki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 19 Strzeleckie przyrządy celownicze [6]

A– widok z boku, B– widok z tyłu: a– celowniki szczerbinkowe, b– celownik przeziernikowy, m- muszka,

s– szczerbinka, p– przeziernik, c– cel, l– lufa, lc– linia celownicza.

Rys. 20 Szczerbinkowe celowniki nastawcze [6]

A– krzywkowy (1– ramię, 2– podziałka odległości, 3– suwak, 4– krzywka, 5– podstawa, 6– oś obrotu) , B–

ramkowy (1– podstawa, 2– ramka z podziałką odległości, 3– suwak ze szczerbinką)

Torem pocisku nazywana jest linia w przestrzeni, po której przemieszcza się wystrzelony

pocisk, od wylotu z lufy do spotkania się z celem. Na pocisk oddziaływują siły grawitacji
i opory powietrza.

Rys. 21 Tor pocisku [6]

–

tor idealny, 2

–

tor w próżni, 3

–

tor rzeczywisty, mg- siła ciężkości

Zmiany kąta podniesienia mają bezpośredni wpływ na odległość strzału (donośność),

obrazuje to poniższy rysunek 20.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 22 Zależność donośności pocisku x od kąta rzutu Θ [6]

–

największa donośność, 2

–

średnia donośność, 3

–

najmniejsza donośność

Schemat celowania do celu ruchomego przedstawiony jest na rys. 21.

Rys. 23. Celowanie z wyprzedzeniem do celu ruchomego

1– celownik przeziernikowy, 2– muszka kołowa, 3– tor pocisku, X– odległość, C– położenie środka celu

w chwili wystrzału, S– punkt spotkania pocisku z celem, vc– prędkość celu, ω– wyprzedzenie, Qω– kąt

wyprzedzenia

Nie jest dozwolone strzelanie

−

z niesprawnej broni,

−

niesprawną amunicją lub amunicją, której używanie zabroniono w rozkazach,
zarządzeniach i instrukcjach sprzętu dotyczących danej broni i tabelach strzelniczych,

−

poza granicę strzelnicy,

−

do schronów i innych urządzeń strzelnicy,

−

jeśli podniesiona jest biała flaga lub zapalona biała latarnia lub sygnał dźwiękowy przez
kierownika strzelania oraz w schronach, w których przebywają ludzie,

−

w wypadku utraty łączności pomiędzy kierownikiem strzelania a schronami.

Strzelanie należy przerwać samodzielnie lub na komendę (sygnał) kierownika w razie

−

pojawienia się w polu ostrzału ludzi lub zwierząt,

−

padania pocisków poza granicami strzelnicy,

−

powstania pożaru,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

podniesienia białej chorągiewki lub zapalenia białej latarni na sygnał dźwiękowy
kierownika strzelania lub w schronach w których przebywają ludzie,

−

otrzymania meldunku o naruszeniu bezpieczeństwa od posterunku ubezpieczenia,

−

utraty łączności ze schronami w których znajdują się ludzie.

Postawy strzeleckie dla broni długiej [4]

Postawa leżąca

Rys. 24 Postawa leżąca [5]

W celu przyjęcia postawy leżącej mając karabinek w położeniu ,,Na pas”/ należy:

−−−−

prawą ręką przesunąć wzdłuż pasa nieco do góry i zdejmując broń z ramienia , chwycić ją
za komorę zamkową, następnie chwycić broń prawą ręką za nakładkę oraz łoże
i skierować wylotem lufy do przodu,

−−−−

zrobić długi wykrok prawą nogą w prawo skos, pochylić tułów do przodu, zgiąć lewą
nogę jednocześnie oprzeć o ziemię dłoń lewej ręki palcami w pobliżu prawej stopy.

−−−−

położyć się na lewy bok i łokieć lewej ręki, przewrócić się na brzuch, oprzeć na
przedramieniach i wyprostować obie nogi w rozkroku, tak aby palce nóg były
skierowane na zewnątrz, broń położyć łożem na dłoni lewej ręki, a prawą ręką chwycić
za rękojeść.
Powstaje się na komendę „POWSTAŃ” lub samodzielnie po wykonaniu zadania

i rozładowaniu broni. Na komendę „POWSTAŃ” należy:

−

chwycić broń prawą ręką (kciukiem od góry, a pozostałymi palcami od spodu),
podciągnąć ręce na wysokość piersi z jednoczesnym złączeniem nóg,

−

unieść się na rękach i wysuwając prawą nogę, wstać oraz przyciągnąć lewą nogę do
prawej, przyjąć postawę zasadniczą,

−

wziąć broń w położeniu „Na pas”.

Jeżeli ćwiczenie wykonuje się bronią, w której kolba jest składana, przed powstaniem

wiczący samodzielnie składa kolbę.

Postawa klęcząca

Rys. 25. Postawa klęcząca [5]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zdjąć karabinek z ramienia i chwycić go prawą ręką za nakładkę lufą do przodu, przy

broni z kolbą rozkładaną – rozkłada kolbę – i chwyta broń lewą ręką za łoże, prawą – za
rękojeść ).

−

cofnąć stopę prawej nogi w ten sposób, aby tworzyła z prawym ramieniem i tułowie linię
prostą oraz klęknąć na kolano nogi prawej i usiąść na obcasie prawego buta,

−

lewa noga powinna być postawiona pionowo, a nosek buta zwrócony nieco w prawo,

−

udo prawej nogi powinno tworzyć kąt 90 st. w stosunku do płaszczyzny strzału –
przyłożyć karabinek łożem do lewej ręki , prawą ręką chwycić za rękojeść.

Postawa stojąca

Rys. 26. Postawa stojąca [5]

Wykonać zwrot w prawo w skos i odstawić prawą nogę do tyłu mniej więcej na szerokość

ramion.

−

ustawić ciało pionowo, tak aby ciężar był rozłożony równomiernie na obie nogi,

−

stopy ustawić w rozkroku , zapewniając maksymalną stabilność ciała,

−

następnie zdjąć karabinek z ramienia , chwycić lewą ręką za łoże a prawą zaś za rękojeść
i skierować wylotem lufy w kierunku celu.

Czynności do strzelania

Na komendę kierownika strzelania „Naprzód” strzelający zajmuje stanowisko ogniowe,

−

przyjmuje postawą strzelecką podpina magazynek do karabinka,

−

odbezpiecza karabinek i przeładowuje go, a następnie zabezpiecza i przygotowuje się do
strzelania,

−

kierownik strzelania stawia zadanie strzelającemu - „Do popiersia - ognia”,

−

strzelający odbezpiecza karabinek na ogień pojedynczy,

−

zgrywa przyrządy celownicze i prowadzi ogień,

−

po oddaniu 4 strzałów zabezpiecza broń , opiera magazynkiem na podpórce i czeka na
kolejne komendy,

−

po podaniu komendy „Przerwij ogień” zsuwa przyrządy celownicze i zabezpiecza broń.

−

na komendę „Rozładuj”„Do przejrzenia - broń” szkolony odłączają magazynki,
odciągają suwadło w tylne położenie,

−

jeżeli w komorze nabojowej znajduje się nabój, to po wyciągnięciu go puszcza suwadło,
oddają strzał kontrolny i dołączają nabój do magazynka. Magazynek trzyma lewą ręką
z prawej strony łoża mniejszym łukiem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

odciąga suwadło prawą ręką do oporu, tak aby kierownik strzelania widział komorę
nabojową. Jeżeli ma magazynki z amunicją, oddaje go kierownikowi. Po usłyszeniu
„przejrzałem”, puszczają suwadło, oddają strzał kontrolny do tarczy i zabezpieczają
broń,

−

następnie kierownik strzelania podaje komendy : „Zmiana powstań” i „W tył zwrot, na
rubież wyjściową - marsz”.

4.5.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest broń strzelecka i jak się dzieli?

Jaka jest budowa kbk AK i amunicji?

Wymień zasady czyszczenia i konserwacji broni.

Jakie są zasady bezpieczeństwa w posługiwaniu się bronią?

Wymień rodzaje postaw strzeleckich i czynności strzeleckie?

4.5.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz budowę, przeznaczenie, zasady czyszczenia i sposób zabezpieczania broni długiej

na przykładzie karabinka AK.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,

zapoznać się z instrukcją obsługi broni,

rozłożyć i złożyć broń głośno wymieniając nazwy poszczególnych części i ich
przeznaczenie,

porównać na forum grupy wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja obsługi broni,

−

broń strzelecka,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Określ zasady bezpieczeństwa przy posługiwaniu się i czyszczeniu broni strzeleckiej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,

zapoznać się z instrukcją obsługi broni,

nauczyć się na pamięć zasad posługiwania się bronią,

przedyskutować na forum grupy wnioski ze swojej pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja obsługi broni,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 3

Wykonaj strzelanie do celu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,

nauczyć się na pamięć zasad posługiwania się bronią,

zapoznać się z instrukcją użytkowania broni,

zapoznać się z warunkami bezpiecznego strzelania,

przećwiczyć postawy strzeleckie,

nauczyć się zasad celowania do celu za pomocą przyrządów celowniczych,

nauczyć się czynności do strzelania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

broń i amunicja,

−

strzelnica.

4.5.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie broń strzelecka?

podać zasady bezpieczeństwa w posługiwaniu się bronią?

podać budowę i przeznaczenie poszczególnych elementów broni?

oczyścić i zabezpieczyć broń?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.

Test zawiera 20 zadań dotyczących „Postępowanie ratownicze w stanach nadzwyczajnych
zagrożeń”. Wszystkie zadania są wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest
prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej Karcie odpowiedzi: w zadaniach wielokrotnego
wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną
odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 40 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Na czele Obrony Cywilnej w Polsce stoi
a)

Komendant Obrony Cywilnej.

Dowódca Obrony Cywilnej

Szef Obrony Cywilnej Kraju.

Minister Obrony Narodowej

Terenowymi organami obrony cywilnej nie są
a)

wojewodowie.

marszałkowie sejmików wojewódzkich.

starostowie i wójtowie.

burmistrzowie i prezydenci miast.

Czynnikami rażenia broni biologicznej nie są
a)

bakterie.

riketsje.

wirusy.

makrolidy.

Całkowite rozwinięcie systemu prognozowania i wykrywania zagrożeń może nastąpić po
zarządzeniu właściwego terenowego szefa obrony cywilnej którym jest odpowiednio
a)

na terenie gminy – szef OC powiatu.

na terenie województwa – szef OC regionu.

na terenie kilku gmin – szef OC województwa.

na terenie kraju – Premier.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do podstawowych pojęć stosowanych w systemie wykrywania i alarmowania nie zalicza
się
a)

komunikowania.

informowania.

ostrzegania.

alarmowania.

Alarm o klęskach żywiołowych i zagrożeniu środowiska ogłasza się w celu
powiadomienia
a)

groźbie zatopienia, pożaru lasu, katastrofie ekologicznej.

niebezpieczeństwie uderzenia z powietrza.

ataku chemicznym.

ataku bioterrorystycznym.

Komunikowanie o zagrożeniu w zależności od treści można podzielić na
a)

informacyjne i alarmowe.

ostrzegawcze i alarmowe.

informacyjne, ostrzegawcze i alarmowe.

informacyjne i ostrzegawcze.

Do indywidualnych środków ochrony ludności nie zaliczają się
a)

maski przeciwgazowe filtracyjne.

maski przeciwgazowe izolacyjne.

zastępcze środki ochrony dróg oddechowych.

filtropochłaniacze.

Indywidualne środki ochrony nie chronią przed
a)

rodkami toksycznymi.

rodkami biologicznymi.

pyłem promieniotwórczym.

promieniowaniem typu gamma.

10.

BMR oznacza
a)

biologiczne mikroorganizmy replikujące.

broń masowego rażenia.

bunkier miejski ratunkowy.

biologiczny mechanizm reagowania.

11.

Przed skutkami BMR i TSP ludność najlepiej chronią
a)

schrony.

ukrycia.

budowle komunikacyjne.

bunkry atomowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12.

Zastępcze maski przeciwpyłowe można zrobić z
a)

płótna, złożonego na dwie części i do środka włożonych materiałów włóknistych,
takich jak: azbest, wata, gaza, tkanina z włókien szklanych.

tkaniny lub płótna, złożonego na dwie części i do środka włożonych materiałów
włóknistych, takich jak: filc, wata, gaza, tkanina z włókien naturalnych lub
sztucznych.

tkaniny lub płótna, złożonego na dwie części i do środka włożonych materiałów
sorpcyjnych i pyłofilowych.

tkaniny lub płótna, złożonego na dwie części i do środka włożonych materiałów
higroskopijnych.

13.

Busola w odróżnieniu od kompasu posiada
a)

igłę magnetyczną.

lusterko, muszkę, szczerbinkę.

oznaczenie kierunków.

obudowę.

14.

Oszacowaniu czasu wędrówki służy
a)

azymut.

reguła Naismitha.

różnica temperatur.

reguła Wernickego.

15.

Azymut oznacza
a)

kąt zawarty między północą a kierunkiem marszu.

kąt zawarty między południem a kierunkiem marszu.

kąt zawarty między północą magnetyczna a północą geograficzna.

kierunek marszu.

16.

Do broni strzeleckiej nie zalicza się
a)

armat, haubic, moździerzy.

wielkokalibrowych karabinów maszynowych.

uniwersalnych karabinów maszynowych.

granatów ręcznych.

17.

Elementem rażenia broni strzeleckiej jest
a)

nabój.

pocisk.

amunicja.

stożek łuski.

18.

Postawą strzelecką nie jest postawa
a)

snajperska.

stojąca.

leżąca.

klęcząca.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19.

Strzelanie jest dozwolone
a)

po przyjęciu postawy strzeleckiej.

po załadowaniu broni.

po wycelowaniu.

wyłącznie na komendę kierownika strzelania.

20.

Południowy-zachód oznacza skrót
a)

NE.

SW.

SE.

NW.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Postępowanie ratownicze w stanach nadzwyczajnych zagrożeń

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Instrukcja piechoty 7,62 pistolet maszynowy Kałasznikowa, wydawnictwo MON 1961

Materiały własne

Metodyka nauczania topografii wojskowej, pod red. Władysława Łaskiego, wydawnictwo
MON 1982

Ochrona zabytków na wypadek szczególnych zagrożeń, materiały pokonferencyjne, SA
PSP Kraków 2005

Podręcznik dowódcy plutonu, wydawnictwo MON, Warszawa 1971

Przeciwdziałanie zagrożeniom wywołanym atakami terrorystycznymi z użyciem środków
biologicznych, chemicznych oraz materiałów wybuchowych, materiały pokonferencyjne,
CS PSP Częstochowa 2007

Rozporządzenie RM w sprawie powszechnej samoobrony ludności z dnia 28 września
1993 r.

Rozporządzenie RM w sprawie systemów wykrywania skażeń i właściwości organów
w tych sprawach z dnia 16 października 2006 r.

Rozporządzenie RM w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej
Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów, gmin z dnia 25 czerwca 2002 r.

10.

S. Torecki,: Broń i amunicja strzelecka LWP, wydawnictwo MON, Warszawa 1985

11.

Terenoznawstwo, wydawnictwo MON, Warszawa 1965

12.

Ustawa o powszechnym obowiązku obrony z dnia 21 listopada 1967 r.

13.

Wytyczne Szefa Obrony Cywilnej Kraju z dnia 19 grudnia 2006 r. w sprawie zasad
organizacji i sposobu przeprowadzania szkoleń z zakresu obrony cywilnej

Strony internetowe:
14.

www.ock.gov.pl.

15.

www.tgdh17.republika.pl

16.

www.militech.sownet.pl

17.

http://pl.wikipedia.org

18.

www.agh.edu.pl/files/common/obrona-cywilna.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
2. POSTĘPOWANIE W OSTRYCH STANACH PSYCHOTYCZNYCH, ratownictwo med, Neurologia i psychiatria
3. POSTĘPOWANIE W OSTRYCH STANACH NIEPSYCHOTYCZNYCH, ratownictwo med, Neurologia i psychiatria
Wstrząs kardiogenny – patomechanizm i postępowanie ratownicze ppt
procedura postepowania w czasie sytuacji nadzwyczjnych, Pilot wycieczek
STANDARDY POSTĘPOWANIA, Ratownictwo Medyczne
POSTEPOWANIE RATOWNICZE W PRZYPADKU NIEDROŻNOŚCI JELIT
Urazy czaszkowo mózgowe Postępowanie ratownicze
Postępowanie ratownicze w niewydolności krążenia ppt
Postępowanie ratownicze we wstrząsie, zatrzymaniu krążenia i oddechu ppt
Algorytmy postępowania w nagłych stanach kardiologicznych
Karmienie przez zgłębnik 16.03, Ratownictwo Medyczne
Postępowanie ratownika we wstrząsie krwotocznym, Rat med rok 3, Medycyna ratunkowa
Etapy postepowaniaBLS, Ratownictwo Medyczne
STANDARDY POSTĘPOWANIA W RATOWNICTWIE, RATOWNICTWO MEDYCZNE(1)
3. Poród fizjologiczny-postępowanie ratownicze, ratownictwo med, Poloznictwo
Algorytm postępowania ratowniczego, Ratownictwo Medyczne(1), Interna

więcej podobnych podstron