ZNZE WSIiZ 1/2010 (12), ISSN 1689-9229, s. 22-28

Agata Jurkowska-Gomułka

*

Polityka energetyczna UE – wybrane problemy
w perspektywie polskiej Prezydencji

Chocia

ż

wyst

ą

pienie pani Magdaleny Lumi

ń

skiej z Mini-

sterstwa Spraw Zagranicznych bardzo mi si

ę

podobało, to nie mog

ę

si

ę

zgodzi

ć

z jednym z jej stanowisk, a mianowicie takim, w którym

uznała ona,

ż

e wyznaczenie ju

ż

dzi

ś

priorytetów Prezydencji nie jest

konieczne, bo sytuacja jest dynamiczna i wła

ś

ciwie to najlepiej, jak

w ostatniej chwili zadecydujemy, jakie te priorytety s

ą

. Mam wra

ż

e-

nie,

ż

e niestety wiele inicjatyw w naszym kraju wła

ś

nie tak

ą

zasad

ą

si

ę

kieruje. W moim odczuciu nie jest ona najlepsza. Trzeba pami

ę

-

ta

ć

o tym,

ż

e priorytety Prezydencji oznaczaj

ą

przede wszystkim

postawienie sobie jakich

ś

okre

ś

lonych celów, które chcemy osi

ą

-

gn

ąć

. I tych celów nie da si

ę

wymy

ś

le

ć

z dnia na dzie

ń

, te cele trzeba

przewidzie

ć

; w scenariuszu Prezydencji trzeba tak

ż

e zaprogramowa

ć

to, w jaki sposób mog

ą

zachowa

ć

si

ę

ró

ż

ni interesariusze, to jest ci,

którzy s

ą

zainteresowani osi

ą

gni

ę

ciem albo nieosi

ą

gni

ę

ciem tego

celu. Co wi

ę

cej, jak Pa

ń

stwo, którzy przeszli

ś

cie jakikolwiek kurs

prawa UE wiecie,

ż

e podejmowanie decyzji w UE polega na tworze-

niu koalicji. To jest czasami bardzo mozolne gromadzenie głosów

du

ż

ych i małych pa

ń

stw,

ż

eby w systemie głosów wa

ż

onych osi

ą

-

gn

ąć

wi

ę

kszo

ść

. I Polska te

ż

ju

ż

musi to robi

ć

, je

ż

eli chcemy, aby

*

Adiunkt, Zakład Europeistyki Wy

ższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszo-

wie.

23

nasza pierwsza Prezydencja była prezydencj

ą

udan

ą

i stała si

ę

na-

szym organizacyjnym i politycznym sukcesem. Jakkolwiek nie mó-

wiliby

ś

my o tych priorytetach,

ż

e one dzisiaj s

ą

jedynie wzmianko-

wane, to z cał

ą

pewno

ś

ci

ą

naszych priorytetem naszej Prezydencji

b

ę

dzie polityka energetyczna UE. By

ć

mo

ż

e Pa

ń

stwo pami

ę

tacie,

ż

e

Polska raz wyst

ą

piła z dyplomatyczn

ą

inicjatyw

ą

podpisania Trakta-

tu Energetycznego w UE. Niestety, ta inicjatywa nie spotkała si

ę

z pozytywnym przyj

ę

ciem i utworzenie Europejskiej Wspólnoty

Energii zostało zawieszone, czy odsuni

ę

te w czasie na „nie wiadomo

kiedy”. Mówi

ą

c o polityce energetycznej dzisiaj, prosz

ę

pami

ę

ta

ć

,

ż

e

mamy na my

ś

li bardzo szerokie spektrum zagadnie

ń

, bo to s

ą

wszystkie problemy zwi

ą

zane z energi

ą

elektryczn

ą

, z gazem, ale

polityka energetyczna to tak

ż

e tak zwana zielona energia, czyli ener-

gia odnawialna. I nie ma tutaj

ż

adnych w

ą

tpliwo

ś

ci,

ż

e polska Pre-

zydencja na tych wszystkich trzech podobszarach, problemach musi

si

ę

koncentrowa

ć

, chocia

ż

by dlatego,

ż

e polityka energetyczna dzi-

siaj jest realizowana w kontek

ś

cie równie

ż

tak zwanych celów kli-

matycznych. Dzisiaj zwykli

ś

my bardzo krytycznie podchodzi

ć

do

mo

ż

liwo

ś

ci jakiejkolwiek współpracy pa

ń

stw członkowskich UE

w obszarze polityki energetycznej. My

ś

l

ę

,

ż

e niekiedy ta ocena jest

w pewnym sensie zbyt krytyczna. Trzeba bowiem pami

ę

ta

ć

,

ż

e

w przeszło

ś

ci pa

ń

stwa członkowskie umiały si

ę

dogada

ć

co do poli-

tyki energetycznej, bo przecie

ż

dwie pierwsze wspólnoty, to były

wspólnoty wła

ś

ciwie energetyczne: Europejska Wspólnota W

ę

gla

i Stali, czyli Europejska Wspólnota W

ę

glowa, to była wspólnota

energetyczna; Europejska Wspólnota Energii Atomowej – to tak

ż

e

była wspólnota energetyczna. A zatem jak si

ę

wydaje i tutaj jakie

ś

24

pole do współpracy funkcjonuje. Chocia

ż

pewn

ą

trudno

ś

ci

ą

było to,

ż

e w Traktacie ustanawiaj

ą

cym Wspólnot

ę

Europejsk

ą

, wła

ś

ciwe

nigdy nie zago

ś

ciły przepisy, które dawały podstawy prawne polityki

energetycznej, nie mówi

ą

c ju

ż

o ewentualnej wspólnej polityce

energetycznej. Stosowanie wobec polityki energetycznej takich kla-

sycznych instrumentów z zakresu rynku wewn

ę

trznego i reguł kon-

kurencji mogło doprowadzi

ć

i doprowadziło do sukcesu organizacji

rynku energii, ale na pewno nie do wypracowania jakich

ś

mechani-

zmów bezpiecze

ń

stwa energetycznego i solidarno

ś

ci energetycznej.

Wyzwaniem polskiej Prezydencji b

ę

dzie ocena tego, zmienił si

ę

kształt polityki energetycznej w ramach Traktatu o funkcjonowaniu

UE. Po pierwsze, polityka ta zyskała w Traktacie o funkcjonowaniu

UE podstaw

ę

prawn

ą

, został wprowadzony nowy tytuł Traktatu,

który wskazuje na cele polityki energetycznej. Jednocze

ś

nie jednak,

cho

ć

ten nowy tytuł to jest krok do przodu, mamy te

ż

krok wstecz.

To jest dzisiejszy artykuł 14 Traktatu o funkcjonowaniu UE, który

mówi o usługach w ogólnym interesie gospodarczym. Przesył ener-

gii z cał

ą

pewno

ś

ci

ą

tego rodzaju usług

ą

jest. I ten artykuł 14 wła-

ś

ciwie oddaje pole do regulacji tej sfery pa

ń

stwom członkowskim.

Unia Europejska samoograniczyła si

ę

, daj

ą

c pierwsze

ń

stwo działa-

niom pa

ń

stw członkowskich, byleby tylko te pa

ń

stwa realizowały

poprzez organizacje rynków tego typu usług, wa

ż

ny interes społecz-

ny. I z cał

ą

pewno

ś

ci

ą

to nowe brzmienie regulacji po

ś

wi

ę

conych

usługom w ogólnym interesie gospodarczym wcale nie b

ę

dzie sprzy-

jało budowie wspólnej polityki energetycznej. To, co jest bardzo

wa

ż

ne i wyznacza „podpriorytety” polskiej Prezydencji w obszarze

polityki energetycznej, to s

ą

z cał

ą

pewno

ś

ci

ą

cele tej polityki wska-

25

zane w Traktacie. Zwracam Pa

ń

stwa uwag

ę

,

ż

e trudno tutaj mówi

ć

o jakimkolwiek rankingu tych celów, bo one wszystkie musz

ą

by

ć

realizowane równocze

ś

nie, aby mo

ż

na było mówi

ć

o takiej skutecz-

nej, efektywnej, wspólnej polityce energetycznej. Wydaje si

ę

,

ż

e

takimi podstawowymi wyzwaniami polskiej Prezydencji b

ę

d

ą

trzy

problemy: 1) infrastruktury; 2) tzw. solidarno

ś

ci energetycznej;

3) nad którym najmniej si

ę

pochyl

ę

– cel klimatyczny. Co do tego

ostatniego celu UE wypracowała pewien kompromis, ale nawet

wewn

ą

trz UE jest on krytykowany, nie mówi

ą

c ju

ż

o tym,

ż

e to

efektywno

ść

klimatycznego porozumienia wewn

ą

trzunijnego jest

osłabiana, storpedowana przez brak zainteresowania reszty

ś

wiata

wdra

ż

aniem tych celów.

Musimy mie

ć

ś

wiadomo

ść

,

ż

e wszystkie pa

ń

stwa stare

i nowe zawsze wykorzystuj

ą

Prezydencj

ę

dla promocji własnych

celów politycznych. I te cele energetyczne z polskiego punktu wi-

dzenia nie tylko powinny, ale wr

ę

cz musz

ą

znale

źć

odzwierciedlenie

w sposobie prowadzenia Prezydencji 2011 roku. Trzeba te

ż

pami

ę

-

ta

ć

,

ż

e te cele b

ę

d

ą

realizowane ju

ż

wła

ś

ciwe z takim spojrzeniem

w przód, z now

ą

perspektyw

ą

finansow

ą

. My

ś

l

ę

,

ż

e jest to szczegól-

nie istotne w tym pierwszym obszarze, w infrastrukturze. Jednym

z powodów, dla którego nie ma wspólnej polityki energetycznej, jest

to,

ż

e nie ma wspólnych sieci energetycznych w UE,

ż

e nie mamy

sieci, które rzeczywi

ś

cie umo

ż

liwiałyby łatwy przepływ, łatwy eks-

port, import energii pomi

ę

dzy pa

ń

stwami członkowskimi. Jeszcze

Wspólnota Europejska co prawda wypracowała taki program sieci

transeuropejski, ale on w gruncie rzeczy w praktyce, w sektorze

energetycznym prawie w ogóle si

ę

nie sprawdził, m.in. dlatego,

ż

e

26

zasady finansowania sieci transeuropejskich s

ą

takie,

ż

e promuj

ą

one

projekty komercyjne, czyli takie, które b

ę

d

ą

si

ę

w stanie na siebie

zarobi

ć

, i takie, które ciesz

ą

si

ę

zainteresowaniem potencjalnych

sponsorów, natomiast zdecydowanie mniejszym zainteresowaniem

w doborze tych sieci finansowanych przez UE jest to, jak szerokie-

mu interesowi, jakiemu interesowi, te sieci transeuropejskie słu

żą

.

Akurat Polska jest niestety jednym z tych krajów, który ma gorzej

rozwini

ę

t

ą

infrastruktur

ę

energetyczn

ą

, w tym brakuje nam poł

ą

cze

ń

z sieciami energetycznymi s

ą

siadów. Oznacza to,

ż

e jak wszyscy

zaczniemy w Polsce u

ż

ywa

ć

klimatyzatorów, bo b

ę

dzie takie wyj

ą

t-

kowe ciepłe lato, to nam grozi to,

ż

e pr

ą

du zabraknie i w normalnych

warunkach rynku wewn

ę

trznego taki pr

ą

d si

ę

po prostu importuje

z innego pa

ń

stwa członkowskiego. W Polsce ze wzgl

ę

du na to,

ż

e

tych przył

ą

cze

ń

z sieciami z innymi pa

ń

stw członkowskich jest za

mało, co

ś

takie b

ę

dzie po prostu niemo

ż

liwe. St

ą

d Polska podczas

swojej Prezydencji powinna współpracowa

ć

z pa

ń

stwami członkow-

skimi nad wypracowaniem nowych zasad finansowania sieci tran-

seuropejskiej, takich zasad, które b

ę

d

ą

atrakcyjne dla inwestorów,

ale które przede wszystkim b

ę

d

ą

uwzgl

ę

dnia

ć

ten ogólnoeuropejski

interes.

Drugie

wa

ż

ne zagadnienie, na które chciałabym zwróci

ć

uwag

ę

, to jest bezpiecze

ń

stwo energetyczne, czyli dzisiejsze tworze-

nie w pa

ń

stwach członkowskich mo

ż

liwie najlepszego tak zwanego

„energy mix”. To jest to, co cz

ę

sto okre

ś

la si

ę

jako zdywersyfikowa-

nie

ź

ródeł energii. Tutaj Polska, dosy

ć

nieoczekiwanie, zyskała

o tyle mocne dzisiaj stanowisko negocjacyjne,

ż

e do tej pory byli

ś

my

postrzegani jako kraj, który jest totalnie zale

ż

ny od importu gazu

27

z Rosji. Ostatnie odkrycie łupków gazowych oceniane jest co do

skali jako realne zagro

ż

enie dla interesów Gazpromu w Polsce. I ta

zmiana, dar od losu, bo

ż

aden tutaj nasz udział w tym, sprawiła,

ż

e

Polska startuje z troch

ę

innej pozycji negocjacyjnej. My

ś

l

ę

,

ż

e ma

te

ż

lepsz

ą

pozycj

ę

do rozmowy o bezpiecze

ń

stwie, solidarno

ś

ci

energetycznej. Od jakiego

ś

czasu ju

ż

pa

ń

stwa członkowskie próbo-

wały si

ę

dogada

ć

co do zmian zasad tak zwanych strategicznych

rezerw gazowych, a wi

ę

c tych rezerw gazu, które pa

ń

stwa człon-

kowskie powinny posiada

ć

na wypadek, gdyby ustały z jakich

ś

po-

wodów, bardzo cz

ę

sto politycznych, ale tak

ż

e ekonomicznych, czy

te

ż

naturalnych po prostu, dostawy gazu. Dzisiaj takie przepisy

oczywi

ś

cie funkcjonuj

ą

, ale s

ą

one powszechnie krytykowane, jako

przepisy, które s

ą

przepisami po prostu niewystarczaj

ą

cymi. Ten

obowi

ą

zek utrzymywania rezerw trzeba ustanowi

ć

na zdecydowanie

wy

ż

szym poziomie. Tym, co równie

ż

powinno by

ć

zadaniem pol-

skiej Prezydencji w dziedzinie energetyki, jest równie

ż

d

ąż

enie do

tego,

ż

eby zwi

ę

kszy

ć

przejrzysto

ść

pa

ń

stw członkowskich na forum

mi

ę

dzynarodowym w dziedzinie polityki energetycznej. Nie jest

dzisiaj

ż

adn

ą

tajemnic

ą

,

ż

e pa

ń

stwa członkowskie na forach instytu-

cji UE deklaruj

ą

solidarno

ść

energetyczn

ą

, a zupełnie co innego

robi

ą

przy innych stołach negocjacyjnych i tutaj, my

ś

l

ę

, najlepszym

przykładem takiego braku przejrzysto

ś

ci jest to, co zrobiła Austria.

Mo

ż

e Austria nie jako pa

ń

stwo, ale austriacki koncern monopolista

OMV, który ze wzgl

ę

du na struktur

ę

własno

ś

ci mo

ż

e by

ć

postrzega-

ny jako emanacja pa

ń

stwa. To był koncern, który miał przewodzi

ć

konsorcjum odpowiedzialnemu za budow

ę

gazoci

ą

gu Nabucco,

który miał transportowa

ć

gaz z Morza Kaspijskiego do Europy

28

Ś

rodkowej i na zachód Europy i miał by

ć

realn

ą

alternatyw

ą

dla

Nord Stream’u, czyli gazoci

ą

gu północnego, rosyjskiego. Okazało

si

ę

jednak,

ż

e Rosja wyst

ą

piła z konkurencyjnym projektem do Na-

bucco, czyli tzw. South Stream’em, ruroci

ą

giem południowym

i przekonała Austriaków, koncern OMV, do tego,

ż

eby równie

ż

uczestniczyli w konsorcjum, w budowie południowej rury. W real-

nym

ś

wiecie rachunków, zysków i strat oznacza to mniej wi

ę

cej tyle,

ż

e wła

ś

ciwie projekt Nabucco dzisiaj ju

ż

upada.

Zatem z cał

ą

pewno

ś

ci

ą

skłonienie pa

ń

stw członkowskich

do odkrycia kart w dziedzinie polityki energetycznej b

ę

dzie bardzo

wa

ż

ne.

Tytułem podsumowania chciałaby zwróci

ć

pa

ń

stwu uwag

ę

na to,

ż

e oczywi

ś

cie te cele polityki energetycznej jako cele Prezy-

dencji polskiej s

ą

niezwykle ambitne. Z cał

ą

pewno

ś

ci

ą

s

ą

one nie do

zrealizowania w ci

ą

gu roku, tym bardziej w ci

ą

gu półrocza. Nale

ż

y

je postrzega

ć

jako cele długoterminowe, ale przynajmniej zainicjo-

wanie dyskusji przez Polsk

ę

w tym półrocznym okresie prezydencji

z cał

ą

pewno

ś

ci

ą

mo

ż

e przynie

ść

jakie

ś

realne efekty. Brak takich

realnych, namacalnych efektów, brak podpisanych dokumentów, czy

brak wprowadzenia nowych regulacji w

ż

aden sposób nie mo

ż

e by

ć

postrzegany jako pora

ż

ka polskiej Prezydencji, wła

ś

nie dlatego,

ż

e

Prezydencja trwa tak krótko, jest taka ambitna i zwykle za kadencji

jednej prezydencji co najwy

ż

ej tylko pewne tematy si

ę

„rozgrzebuje”

i one

ż

yj

ą

własnym

ż

yciem pó

ź

niej. Z cał

ą

pewno

ś

ci

ą

istotna jest

współpraca w ramach „trio”, po to

ż

eby kolejne pa

ń

stwa sprawuj

ą

c

Prezydencj

ę

kontynuowały tematy podniesione przez Polsk

ę

w dru-

giej połowie 2011 roku.