Artykuł oryginalny/Original article

Prężność psychiczna a zadowolenie z życia osób
uzależnionych od alkoholu

Resiliency and satisfaction with life in alcohol-dependent persons

Nina Ogińska-Bulik

Uniwersytet Łódzki, Instytut Psychologii, Łódź, Polska

A B S T R A C T

Introduction. The aim of the study was to determine the relationship between resiliency and satisfaction
with life in alcohol addicts. Results of 82 alcohol-dependent persons, aged 25–75 years (M = 46.13, SD =
11.33) who participated in therapy were analysed. Most of the participants were male (58.5%).
Method. Fahrenberg’s et al Life Satisfaction Questionnaire and Ogińska-Bulik’s & Juczyński’s Resiliency
Assessment Scale were used in the study.
Results. Resiliency positively correlates with total result of Life Satisfaction Questionnaire and five of
its dimensions, it is self-satisfaction, as well as satisfaction with health, finances, friends/relatives and
sexuality. Among resiliency factors predictive role play openness to new experiences and sense of humor
(factor 2), persistence and determination in action (factor 1), and personal competencies to cope and
tolerance of negative affect (factor 3). Development of resiliency may contribute to improving quality of
life alcohol-dependent persons.

© 2014, Institute of Psychiatry and Neurology in Warsaw.

Production and hosting by Elsevier Urban&Partner Sp. z o.o. All rights reserved

S T R E S Z C Z E N I E

Wprowadzenie. Celem podjętych badań było ustalenie zależności między prężnością psychiczną
a zadowoleniem z życia osób uzależnionych od alkoholu. Analizie poddano wyniki 82 osób uzależnionych
od alkoholu w wieku 25–75 lat (M = 46,13; SD = 11,33), które uczestniczyły w terapii odwykowej. Większość
badanych stanowili mężczyźni (58,5%).
Metoda. W badaniach wykorzystano Kwestionariusz Zadowolenia z Życia Fahrenberga i wsp. oraz Skalę do
Pomiaru Prężności – SPP-25 autorstwa Ogińskiej-Bulik i Juczyńskiego.
Wyniki. Prężność dodatnio koreluje z wynikiem ogólnym Kwestionariusza Zadowolenia z Życia oraz
pięcioma jego wymiarami, tj. zadowoleniem z własnej osoby, a także ze zdrowia, finansów, przyjaciół/
krewnych/znajomych oraz seksualności. Wśród czynników wchodzących w skład prężności predykcyjną
rolę dla zadowolenia z życia pełnią otwartość na nowe doświadczenia i poczucie humoru (czynnik 2),
wytrwałość i determinacja w działaniu (czynnik 1) oraz kompetencje osobiste do radzenia sobie i toler-
ancja negatywnych emocji (czynnik 3). Rozwijanie prężności może przyczynić się do poprawy jakości
życia osób uzależnionych od alkoholu.

© 2014, Institute of Psychiatry and Neurology in Warsaw.

Production and hosting by Elsevier Urban&Partner Sp. z o.o. All rights reserved

A R T I C L E I N F O

Historia artykułu/Article history
Otrzymano/Submitted: 31.03.2014
Przyjęto do druku/Accepted: 23.09.2014

Keywords:
Resiliency
Life satisfaction
Alcohol-dependence

Słowa kluczowe:
prężność
zadowolenie z życia
uzależnienie od alkoholu

Alcoholism and Drug Addiction / Alkoholizm i Narkomania 27 (2014) 319–324

Adres do korespondencji: Instytut Psychologii Uniwersytetu Łódzkiego
ul. Smugowa 10/12, 91-433 Łódź, Polska
e-mail: [e-mail]

0867-4361 © 2014 Institute of Psychiatry and Neurology. Production and hosting by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.

Available at www.sciencedirect.com

j o u r n a l h o m e p a g e : w w w . e l s e v i e r . c o m / l o c a t e / a l k o n a

HOSTED BY

N. Ogińska-Bulik / Alcoholism and Drug Addiction / Alkoholizm i Narkomania 27 (2014) (319–324)

320

Wprowadzenie

Jakość życia osób uzależnionych od alkoholu

Pojęcie jakości życia nie jest jednoznaczne. Na różnorodność

pojęć, definicji i modeli jakości życia zwraca uwagę wielu auto-
rów [1–5]. Najczęściej jakość życia jest utożsamiana z poczuciem
szczęścia, zadowoleniem, satysfakcją z życia czy subiektywnym
dobrostanem jednostki. Z psychologicznego punktu widzenia
istotę jakości życia stanowi subiektywna ocena poziomu zadowo-
lenia i satysfakcji płynącej z życia jako całości i jego poszczegól-
nych sfer [1]. Czapiński [6], utożsamiając jakość życia z pojęciem
subiektywnego dobrostanu, określa ją jako subiektywną, indywi-
dualną ocenę obszarów funkcjonowania człowieka oraz jego sytu-
acji życiowej. Z kolei według Fahrenberga i wsp. [7], zadowolenie
z życia to subiektywna ocena poznawcza minionych i obecnych
warunków życia, a także własnych możliwości na przyszłość.

Pomimo że problematyka jakości życia pozostaje od lat w sfe-

rze zainteresowań wielu badaczy, niewiele badań poświęcono
temu zagadnieniu w odniesieniu do uzależnienia od alkoholu. Po-
nadto, te dostępne opierają się na różnych metodach pomiaru, co
utrudnia porównywanie uzyskanych wyników. Niejasny jest rów-
nież charakter związku między jakością życia a pojawianiem się
uzależnienia. Z jednej strony zwraca się uwagę, że uzależnienie
prowadzi do obniżenia się jakości życia. Z drugiej jednak wskazu-
je, że to niska jakość życia może sprzyjać sięganiu po alkohol, a co
za tym idzie, przynajmniej u niektórych – rozwojowi uzależnienia
[8–9]. Zdają się to potwierdzać badania Poprawy [10], przeprowa-
dzone na grupie studentów, które wykazały, że niska satysfakcja
z życia zwiększa zaangażowanie w picie alkoholu i ryzyko poja-
wienia się problemów związanych z alkoholem.

Większość badań w tym zakresie koncentruje się na porówny-

waniu poziomu jakości życia alkoholików z poziomem tej zmiennej
u osób zdrowych bądź chorujących na inne choroby [11]. Badania
amerykańskie [12] dostarczyły danych wskazujących, że jakość ży-
cia alkoholików w porównaniu z ogólną populacją jest istotnie niż-
sza, przede wszystkim w wymiarze zdrowia fizycznego i psychicz-
nego. Niższy poziom funkcjonowania psychicznego alkoholików
w porównaniu z ogólną populacją został stwierdzony w badaniach
Daeppen i wsp. [13], w których wykazano także istotny – negatywny
związek jakości życia z objawami depresji. Niższy poziom jakości
życia osób uzależnionych od alkoholu potwierdzają także polskie
badania. Florkowski i wsp. [8], badając żołnierzy zawodowych,
wykazali, że jakość życia uzależnionych od alkoholu była istotnie
niższa we wszystkich analizowanych wymiarach, a szczególnie
w wymiarze funkcjonowania społecznego i emocjonalnego, w po-
równaniu z żołnierzami, którzy nie mieli problemów alkoholowych.
Podobne wyniki uzyskał Chodkiewicz [11], wskazując na istotne
różnice między alkoholikami a osobami zdrowymi we wszystkich
wymiarach zadowolenia z życia, mierzonych Kwestionariuszem
Zadowolenia z Życia Fahrenberga i wsp. Wyższa jakość życia jest
również istotnym czynnikiem zwiększającym skuteczność terapii
odwykowej osób uzależnionych od alkoholu [14].

Jakość życia człowieka jest uwarunkowana wieloma czynnika-

mi. Wśród istotnych czynników determinujących poziom zado-
wolenia z życia wymienia się cechy osobowości. Costa & McCrae
[15] uważają osobowość za jedną z najsilniejszych determinant
szczęścia, a Czapiński [16] podkreśla, że związki między cechami
osobowości a poczuciem szczęścia są dużo silniejsze niż związki
między dobrostanem psychicznym a obiektywnymi warunkami
życia. Wśród właściwości osobowości człowieka związanych z ja-
kością życia wymienia się prężność psychiczną.

Znaczenie prężności psychicznej dla funkcjonowania człowieka

Konstrukt prężności

1

wzbudza w ostatnich latach duże zain-

teresowanie badaczy. Literatura posługuje się dwoma terminami:
resilience i resiliency. To pierwsze rozumienie, określane niekiedy
odpornością (rezyliencją), jest utożsamiane z procesem skutecz-
nego przezwyciężania negatywnych zjawisk i wydarzeń życio-
wych. Natomiast drugie rozumienie oznacza właściwość osobo-
wości czy względnie trwały zasób jednostki i określane jest jako
prężność psychiczna

2

. Takie rozumienie prężności nawiązuje do

teorii ego-resiliency Blocka [17, 18], który traktuje ją jako względnie
trwałą dyspozycję, determinującą proces elastycznej adaptacji do
ciągle zmieniających się wymagań życiowych. Ujmuje ją więc jako
cechę osobowościową, istotną w procesie zmagania się – zarówno
z wydarzeniami o charakterze traumatycznym, jak i zdarzeniami
występującymi w życiu codziennym. Prężność stoi w opozycji,
tak do braku kontroli (impulsywności), jak jej nadmiaru (sztyw-
ności). Oznacza to, że prężność wiąże się ze zdolnością jednostki
do dostosowywania poziomu kontroli do własnych możliwości
i doświadczanych sytuacji. Osoba o wysokim poziomie prężności
przejawia optymalny poziom mobilizacji dostosowany do podej-
mowanych działań, oszczędzając przy tym angażowane zasoby.

Rozumienie prężności jako podmiotowej właściwości człowie-

ka przedstawia także Fredrickson [19], traktując ją jako trwały
zasób jednostki, który najczęściej pojawia się w wyniku doświad-
czania przez osobę poważnych trudności lub zagrożenia. Wśród
polskich badaczy takie rozumienie podzielają Uchnast [20] i Oleś
[21], stosując określenie „prężność-ego”.

Ogińska-Bulik i Juczyński [22] traktują prężność jako mecha-

nizm samoregulacji, obejmujący elementy zarówno poznawcze,
emocjonalne, jak i behawioralne. Te pierwsze charakterystyczne
są dla przekonań i oczekiwań i dotyczą m.in. spostrzegania rze-
czywistości w kategoriach wyzwania, a także własnych kompe-
tencji. Elementy emocjonalne prężności związane są z afektem
pozytywnym i stabilnością emocjonalną. Z kolei behawioralne
składniki prężności przejawiają się w poszukiwaniu nowych do-
świadczeń i podejmowaniu różnorodnych i skutecznych strategii
radzenia sobie z problemami. Zgodnie z tym rozumieniem, pręż-
ność psychiczna sprzyja wytrwałości i elastycznemu przystoso-
waniu się do wymagań życiowych, ułatwia mobilizację do po-
dejmowania działań zaradczych w trudnych sytuacjach, a także
zwiększa tolerancję negatywnych emocji i niepowodzeń. Osoba
odznaczająca się wysokim poziomem prężności jest bardziej po-
zytywnie nastawiona do życia, charakteryzuje się stabilnością
emocjonalną, napotkane trudności postrzega częściej jako szansę
na zdobycie nowych doświadczeń, a siebie skłonna jest uważać za
osobę mającą wpływ na podejmowanie decyzji [4, 22–24].

Wiele badań wykazało znaczenie prężności psychicznej dla

funkcjonowania ludzi w różnych sytuacjach, a zwłaszcza do-
świadczających negatywnych, w tym traumatycznych wydarzeń
życiowych [25–30]. Wykazano również rolę prężności jako czyn-
nika chroniącego przed negatywnymi skutkami doświadczane-
go stresu zawodowego [31], sprzyjającego przystosowaniu się do
choroby [30, 32–35] czy obniżającego ryzyko uzależnienia od je-
dzenia [36].

Prężność psychiczna jest dodatnio związana z jakością ży-

cia. Pozytywny związek między prężnością a satysfakcją z ży-
cia stwierdzono w badaniach niemieckich kobiet [37]. Dodatnią
zależność między prężnością a satysfakcją z życia zanotowano
w grupie studentów [38], u pacjentek onkologicznych [39], a tak-
że osób poddanych rehabilitacji z powodu uszkodzeń kręgosłupa

1

8QPMTLJFKMJUFSBUVS[FTUPTPXBOZKFTUUBL˃FUFSNJOTQSʒ˃ZTUPʯʉQTZDIJD[OB

2

,POTUSVLUQSʒ˃OPʯDJ[PTUB’T[FS[FKPNØXJPOZXLTJʇ˃DF/0HJʤTLJFK#VMJLJ;+VD[ZʤTLJFHP

Osobowość, stres a zdrowie

PSB[XBSUZLV’BDIUZDIBVUPSØX4LBMBQPNJBSVQSʒ˃OPʯDJo411

PSB[1Sʒ˃OPʯʉVE[JFDJJN’PE[JF˃ZDIBSBLUFSZTUZLBJQPNJBSoQPMTLBTLBMB411

N. Ogińska-Bulik / Alcoholism and Drug Addiction / Alkoholizm i Narkomania 27 (2014) (319–324)

321

[35]. W jeszcze innych badaniach ujawniono występowanie zależ-
ności między prężnością a satysfakcją z życia u kobiet po stracie
współmałżonka [40]. Co więcej, prężność okazała się mediatorem
w relacji stres–satysfakcja z życia. Na mediującą rolę prężności
wskazują również badania Liu i Wang [41], z których wynika, że
prężność pośredniczy w relacji inteligencja emocjonalna–satys-
fakcja z życia.

Na pozytywny związek prężności psychicznej z jakością życia

dotyczącą zdrowia wskazują badania przeprowadzone na grupie
młodzieży [26]. Prężność okazała się powiązana z takimi wymia-
rami jakości życia (mierzonymi za pomocą kwestionariusza Kid-
screen-52), jak zdrowie fizyczne, samopoczucie psychiczne, sfera
emocjonalna oraz – w nieco mniejszym stopniu – z postrzega-
niem samego siebie, oceną swoich relacji z rówieśnikami i moż-
liwościami uzyskania wsparcia społecznego, a także akceptacją
społeczną. Szczególnie ważną rolę dla kształtowania jakości życia
pełnił czynnik wytrwałości i determinacji w działaniu.

Brak jest badań dotyczących znaczenia prężności dla jakości

życia u alkoholików, a tym samym dla ich zadowolenia z życia.
Dlatego też podjęte badania miały na celu ustalenie zależności
między prężnością psychiczną a zadowoleniem z życia osób uza-
leżnionych od alkoholu. Przeprowadzone badania mogą przyczy-
nić się do poznania mechanizmu prężności jako czynnika sprzyja-
jącego zdrowiu człowieka, a także wpływać na efekty terapii osób
uzależnionych od alkoholu. Na podstawie danych dostępnych
z literatury można przewidywać, że wystąpi pozytywny związek
między prężnością psychiczną a zadowoleniem z życia.

Materiał i metoda

Badaniami objęto 90 osób uzależnionych od alkoholu, które

zgłosiły się dobrowolnie lub zostały skierowane na terapię anty-
alkoholową do Poradni Leczenia Uzależnień w Łodzi. Dwie osoby
odmówiły udziału w badaniach, a wyniki sześciu odrzucono ze
względu na niekompletność danych. Analizie poddano więc wy-
niki 82 osób, w wieku 25–75 lat (M = 46,13; SD = 11,33), tj. 48 męż-
czyzn, co stanowiło 58,5% badanych, i 34 kobiety (41,5%).

W badaniach wykorzystano dwa narzędzia. Oceny zadowole-

nia z życia dokonano za pomocą

Kwestionariusza Zadowolenia

z Życia Fahrenberga i wsp., w polskiej adaptacji Chodkiewicza [7].

Kwestionariusz składa się z 10 podskal, mierzących zadowolenie
z takich aspektów życia, jak: 1) zdrowie, 2) praca i zawód, 3) sy-
tuacja finansowa, 4) czas wolny, 5) kontakty z własnymi dziećmi,

6) własna osoba, 7) przyjaciele/krewni/znajomi, 8) mieszkanie,
9) małżeństwo/związek partnerski, 10) seksualność

. Odpowiedzi

udzielano na skali 7-stopniowej (od 1 – bardzo niezadowolony, do
7 – bardzo zadowolony). Każda z podskal obejmuje po 7 stwier-
dzeń. Wskaźnik ogólny oblicza się poprzez dodanie wyników
surowych 7 podskal, tj. z pominięciem 3 skal niewypełnianych
przez wszystkich badanych (praca/zawód, małżeństwo/związek
partnerski, relacje z dziećmi)

3

. Im wyższy uzyskany wynik, tym

większe poczucie zadowolenia z życia. Kwestionariusz ma dobre
właściwości psychometryczne; wskaźniki α Cronbacha wynoszą
od 0,80 (własna osoba) do 0,96 (zdrowie).

Drugie narzędzie, Skala Pomiaru Prężności – SPP-25 autorstwa

Ogińskiej-Bulik i Juczyńskiego [22], pozwala na pomiar ogólnego
poziomu prężności, traktowanej jako właściwość osobowości,
oraz pięciu czynników wchodzących w jej skład: 1) wytrwałość
i determinacja w działaniu, 2) otwartość na nowe doświadcze-
nia i poczucie humoru, 3) kompetencje osobiste do radzenia
sobie i tolerancja negatywnych emocji, 4) tolerowanie niepowo-
dzeń i traktowanie życia jako wyzwania oraz 5) optymistyczne
nastawienie do życia i zdolność mobilizowania się w trudnych
sytuacjach. Właściwości te ocenia się na 5-stopniowej skali typu
Likerta (od 0 – zdecydowanie nie do 4 – zdecydowanie tak). Ogól-
ny wynik SPP-25 stanowi sumę pięciu wyróżnionych czynników,
obejmujących po 5 pozycji. Im wyższy wynik, tym wyższe na-
silenie prężności. Wynik ogólny SPP-25 można wyrazić w skali
stenowej. Skala uzyskała satysfakcjonujące właściwości psycho-
metryczne (rzetelność mierzona współczynnikiem

α

Cronbacha

wynosi 0,89; stabilność bezwzględna mierzona metodą testu–re-
testu po 4 tygodniach wynosi 0,85).

Wyniki badań

Rozkłady zmiennych były zgodne z rozkładem normalnym,

więc do badania istotności różnic między średnimi użyto testu
t-Studenta. Zależności między zmiennymi analizowano za pomo-
cą współczynników korelacji Pearsona. W celu ustalenia predyk-
torów zadowolenia z życia wykorzystano analizę regresji (wersja
krokowa postępująca). W pierwszym kroku analizy danych spraw-
dzono, czy płeć i wiek wiążą się z poziomem zadowolenia z życia
i prężności badanych osób uzależnionych od alkoholu.

3

8BOBMJ[JFXZOJLØXVX[HMʒEOJPOPKFEZOJFXZNJBSØXLUØSFXDIPE[J’ZXTL’BEPHØMOFHP

XTLB˂OJLB[BEPXPMFOJB[˃ZDJB

Tabela I
Współczynniki korelacji między prężnością psychiczną a zadowoleniem z życia w grupie osób uzależnionych od alkoholu
Table I
Correlation coefficients between resiliency and life satisfaction in a group of alcohol-dependent persons

Prężność ogółem /

Resiliency – total

Czynniki / Factors

1

2

3

4

5

Zadowolenie z życia – ogółem /
Life satisfaction – total

0,45

a

0,42

a

0,42

a

0,39

a

0,36

b

0,37

b

Zdrowie / Health

0,38

b

0,41

a

0,40

a

0,27

c

0,29

c

0,28

c

Sytuacja finansowa /
Financial status

0,38

b

0,34

b

0,31

b

0,37

b

0,32

b

0,31

b

Czas wolny / Leisure time

0,08

0,01

0,10

0,06

0,04

0,13

Własna osoba / Own person

0,51

a

0,45

a

0,45

a

0,50

a

0,43

a

0,40

a

Przyjaciele-krewni-znajomi /
Friends-relatives

0,35

b

0,29

c

0,34

b

0,34

b

0,31

b

0,27

c

Mieszkanie / Living conditions

0,21

0,23

c

0,21

0,15

0,13

0,20

Seksualność / Sexuality

0,30

b

0,32

b

0,26

c

0,25

c

0,25

c

0,23

a

Q

C

Q

D

Q

è8ZUSXB’PʯʉJEFUFSNJOBDKBXE[JB’BOJVoDetermination and persistence in action
è0UXBSUPʯʉOBOPXFEPʯXJBED[FOJBJQPD[VDJFIVNPSVoOpenness to new experiences and a sense of humor
è,PNQFUFODKFPTPCJTUFEPSBE[FOJBTPCJFJUPMFSBODKBOFHBUZXOZDIFNPDKJoPersonal competencies to cope and tolerance of negative affect
è5PMFSPXBOJFOJFQPXPE[FʤJUSBLUPXBOJF˃ZDJBKBLPXZ[XBOJBoTolerance of failures and treating life as a challenge
è0QUZNJTUZD[OFOBTUBXJFOJFEP˃ZDJBJ[EPMOPʯʉNPCJMJ[PXBOJBTJʒXUSVEOZDITZUVBDKBDIoOptimistic life attitude and ability to mobilise in difficult situations

N. Ogińska-Bulik / Alcoholism and Drug Addiction / Alkoholizm i Narkomania 27 (2014) (319–324)

322

Płeć nie wpływa na poziom zadowolenia z życia ogółem (męż-

czyźni – M = 218,31; SD = 43,62, kobiety – M = 220,11; SD = 34,67,
df = 80; t = -0,20) ani na poziom żadnego z analizowanych wy-
miarów. Nie różnicuje także nasilenia prężności (mężczyźni –
M = 68,64; SD = 14,22, kobiety – M = 67,23; SD = 15,65, df = 80;
t = 0,42) ani żadnego z czynników wchodzących w jej skład. Wiek
również nie wpływa na poziom zadowolenia z życia. Osoby młod-
sze (poniżej 46. r.ż.)

4

wykazują podobny poziom tej zmiennej

(M = 222,82, SD = 30,86) co starsze (M = 215,47, SD = 47,09, t = 0,83).
Nie stwierdzono także związku wieku z nasileniem prężności (oso-
by młodsze – M = 67,85, SD = 14,15, starsze – M = 68,26, SD = 15,47,
t = -0,12). Otrzymane współczynniki korelacji potwierdzają brak
związku między wiekiem a zadowoleniem z życia (r = 0,09) oraz
prężnością (r = 0,01).

Uzyskane wyniki uprawniają do analizowania związków za-

chodzących między prężnością a zadowoleniem z życia w całej
badanej grupie, tj. bez względu na płeć i wiek. Współczynniki ko-
relacji między zmiennymi przedstawiono w tabeli I.

Z danych zamieszczonych w tabeli I wynika, że prężność

w sposób istotny statystycznie wiąże się z poziomem zadowo-
lenia z życia w badanej grupie osób uzależnionych od alkoholu.
Ogólny wynik skali SPP-25 dodatnio koreluje z pięcioma wymiara-
mi zadowolenia z życia. Nie wiąże się natomiast z zadowoleniem
z czasu wolnego i mieszkania. Czynniki wchodzące w skład SPP-25
w największym stopniu są powiązane z zadowoleniem z własnej
osoby (najwyższe współczynniki korelacji), w nieco mniejszym
stopniu, choć dotyczy to także wszystkich czynników prężności,
z zadowoleniem z własnego zdrowia, sytuacji finansowej oraz
przyjaciół/krewnych/znajomych.

4

1PE[JB’VCBEBOZDIOBN’PET[ZDIJTUBST[ZDIEPLPOBOPOBQPETUBXJFV[ZTLBOFKʯSFEOJFK

BSZUNFUZD[OFKXJFLV

W kolejnym etapie analizy wyników badań poszukiwano pre-

dyktorów zadowolenia z życia. W tym celu zastosowano analizę
regresji (wersję krokową postępującą). Zmienną wyjaśnianą sta-
nowiło zadowolenie z życia, tj. wynik ogólny oraz poszczególne
wymiary. Zmiennymi wyjaśniającymi były czynniki prężności.
Sprawdzono współliniowość zmiennych niezależnych, tj. czyn-
ników prężności, które wprowadzono do modelu regresji. Nie
stwierdzono efektu nadmiarowości

5

. Uzyskane wyniki modelu

końcowego przedstawiono w tabeli II.

Wyniki analizy regresji wskazują, że predyktorem ogólnego po-

ziomu zadowolenia z życia osób uzależnionych od alkoholu jest
czynnik 2 prężności, tj. otwartość na nowe doświadczenia i po-
czucie humoru. Wyjaśnia on 20% wariancji zmiennej zależnej.

Z kolei, uwzględniając poszczególne wymiary zadowolenia

z życia, okazuje się, że obraz zależności między zmiennymi jest
bardziej złożony. Predyktorem zadowolenia z własnego zdrowia
okazał się czynnik 1 prężności, tj. wytrwałość i determinacja
w działaniu (β = 0,42), który wyjaśnia 17% wariancji zmiennej
zależnej. Zadowolenie z własnej osoby jest powiązane z czyn-
nikiem 3 prężności, tj. kompetencjami osobistymi do radzenia
sobie i tolerancją negatywnych emocji (β = 0,36), który wyjaśnia
27% wariancji zmiennej zależnej. Z kolei predyktorem zadowole-
nia z mieszkania oraz własnej seksualności okazał się czynnik 1,
tj. wytrwałość i determinacja w dążeniu do celu. Jednakże jego
udział w przewidywaniu tych zmiennych jest niewielki. W pierw-
szym przypadku wyjaśnia 6, a drugim 9% wariancji zmiennej za-
leżnej. Wskaźniki β wynoszą odpowiednio: 0,23 i 0,32. W odnie-
sieniu zatem do analizowanych wymiarów zadowolenia z życia,
w każdym przypadku tylko jeden z czynników prężności pełnił

6[ZTLBOFXTLB˂OJLJUPMFSBODKJEMBD[ZOOJLØXQSʒ˃OPʯDJD[ZOOJLD[ZOOJL

D[ZOOJLD[ZOOJLD[ZOOJL

Tabela II
Czynniki prężności jako predyktory zadowolenia z życia w badanej grupie osób uzależnionych od alkoholu
Table II
Resiliency factors as predictors of satisfaction with life in a group of alcohol-dependent persons

Czynniki / Factors

β

B

Błąd B / Error B

t

p

Zadowolenie z życia – ogółem / Life satisfaction – Total

2. Otwartość na nowe doświadczenia
i poczucie humoru / Openness to
new experiences and a sense of humor

0,28

3,31

1,62

2,04

0,05

Wartość stała / Intercept
R = 0,44; skor. R

2

= 0,20

134,09

20,20

6,64

0,001

Zadowolenie ze zdrowia / Satisfaction with health

1. Wytrwałość i determinacja w działaniu /
Determination and persistence in action

0,42

0,84

0,20

4,07

0,001

Wartość stała / Intercept
R = 0,41; skor. R

2

= 0,17

20,96

2,76

7,57

0,001

Zadowolenie z własnej osoby / Satisfaction with own person

3. Kompetencje osobiste i tolerancja negaty-
wnych emocji / Personal competencies to cope
and tolerance of negative affect

0,36

0,88

0,31

2,78

0,01

Wartość stała / Intercept
R = 0,52; skor. R

2

= 0,27

12,77

3,54

3,60

0,001

Zadowolenie z mieszkania / Satisfaction with living conditions

1. Wytrwałość i determinacja w działaniu /
Determination and persistence in action

0,23

0,59

0,27

2,14

0,05

Wartość stała / Intercept
R = 0,23; skor. R

2

= 0,06

23,40

3,72

6,29

0,001

Zadowolenie z własnej seksualności / Satisfaction with own sexuality

1. Wytrwałość i determinacja w działaniu /
Determination and persistence in action

0,32

0,74

0,25

2,98

0,01

Wartość stała / Intercept
R = 0,32; skor. R

2

= 0,090

23,45

3,34

7,01

0,001

ϠèTUBOEBSZ[PXBOZXTQؒD[ZOOJLSFHSFTKJostandardized regression coefficient#èOJFTUBOEBSZ[PXBOZXTQؒD[ZOOJLSFHSFTKJonon-standardized regression coefficient3èXTQؒD[ZOOJLLPSFMBDKJocor-
relation coefficient

3

2

èXTQؒD[ZOOJLEFUFSNJOBDKJodetermination coefficientUèXBSUPʯʉUFTUVUotest t valueQèQP[JPNJTUPUOPʯDJolevel of significance

N. Ogińska-Bulik / Alcoholism and Drug Addiction / Alkoholizm i Narkomania 27 (2014) (319–324)

323

rolę predykcyjną, choć były to różne czynniki. Nie znaleziono pre-
dyktorów dla zadowolenia dotyczącego sytuacji finansowej, czasu
wolnego oraz przyjaciół/krewnych/znajomych.

Omówienie wyników i wnioski

Uczestniczące w badaniu osoby uzależnione od alkoholu cha-

rakteryzują się ogólnie niższym poziomem zadowolenia z życia
niż osoby zdrowe badane przez Chodkiewicza [7], zwłaszcza w za-
kresie zadowolenia ze zdrowia, sytuacji finansowej, własnej osoby
przyjaciół/krewnych/znajomych oraz mieszkania. Wykazują na-
tomiast podobny poziom zadowolenia z życia (mierzonego tym
samym narzędziem) jak osoby uzależnione od alkoholu uczest-
niczące w badaniach innych autorów [11, 42]. Płeć ani wiek ba-
danych nie wpływają w sposób istotny statystycznie na poziom
zadowolenia z życia.

Badane osoby uzależnione od alkoholu wykazują nieco niższy

poziom prężności w porównaniu z ogólną populacją [22], zwłasz-
cza w zakresie trzech czynników, tj. wytrwałości i determinacji
w działaniu (czynnik 1), otwartości na nowe doświadczenia i po-
czucia humoru (czynnik 2) oraz tolerowania niepowodzeń i trakto-
wania życia jako wyzwania (czynnik 4). Płeć ani wiek badanych nie
różnicują w sposób istotny statystycznie nasilenia tej zmiennej.

Prężność psychiczna, traktowana jako właściwość osobowości,

jest związana z poziomem zadowolenia z życia badanych osób
uzależnionych od alkoholu. Ogólnie, im wyższy jej poziom, tym
większe poczucie satysfakcji z życia. Dodatnie – istotne staty-
stycznie – korelacje ogólnego wyniku skali SPP-25 odnoszą się do
pięciu wymiarów zadowolenia z życia. Najsilniejszy związek do-
tyczy zadowolenia z własnej osoby, nieco słabszy – zadowolenia
ze zdrowia, sytuacji finansowej, przyjaciół/krewnych/znajomych
oraz seksualności.

Analizując rolę poszczególnych czynników prężności jako pre-

dyktorów zadowolenia z życia, należy przede wszystkim wskazać
na znaczenie czynnika 2, tj. otwartości na nowe doświadczenia
i poczucie humoru, który okazał się predyktorem ogólnego wyni-
ku Kwestionariusza Zadowolenia z Życia. Można zastanawiać się,
dlaczego ten właśnie czynnik pełni predykcyjną rolę dla zadowo-
lenia z życia u osób uzależnionych od alkoholu. Może to wiązać
się ze specyfiką badanej grupy; dla osób z problemem alkoholo-
wym charakterystyczna jest bowiem tendencja do poszukiwania
doznań [12], która z jednej strony może wiązać się z otwartością
na nowe doświadczenia, a z drugiej – z ekstrawersją. Ekstrawersja
natomiast to właściwość osobowości dodatnio związana z satys-
fakcją z życia [15].

Istotne znaczenie dla poczucia satysfakcji z życia należy także

przypisać czynnikowi 1 – wytrwałości i determinacji w działaniu,
który pozwala na przewidywanie zadowolenia ze zdrowia, miesz-
kania oraz seksualności. Zadowoleniu z własnej osoby sprzyja
czynnik 3 – wysoki poziom kompetencji osobistych do radzenia
sobie i tolerancja negatywnych emocji.

Uzyskane wyniki w znacznej części korespondują z wynikami

badań odnoszących się do związku między prężnością a jakością
życia młodzieży [26], w których również wykazano predykcyjną
rolę wytrwałości i determinacji w działaniu. Czynnik ten był wy-
znacznikiem zdrowia fizycznego, samopoczucia psychicznego,
postrzegania samego siebie oraz akceptacji społecznej. Z kolei
kompetencje osobiste i tolerancja negatywnego afektu pełniły
predykcyjną rolę w przewidywaniu poczucia niezależności i rela-
cji z rówieśnikami.

Warto zwrócić uwagę na powiązania prężności z innymi wła-

ściwościami osobowości, a przede wszystkim z neurotycznością –
ujemne – i z ekstrawersją – dodatnie [22]. Neurotyczność i ekstra-
wersję uznaje się za wrodzone predyspozycje do doświadczania
mniejszego lub większego zadowolenia z życia [15]. Wśród innych
osobowościowych właściwości jednostki sprzyjających satysfak-

cji z życia wymienia się optymizm życiowy, poczucie koherencji,
własnej wartości czy skuteczności [4, 22], z którymi prężność jest
również dodatnio powiązana. Prężność sprzyja także skuteczne-
mu radzeniu sobie ze stresem [22, 43], a skuteczne radzenie sobie
jest źródłem zadowolenia i pozytywnej samooceny.

Uzyskane wyniki potwierdzają znaczenie prężności dla poczu-

cia zadowolenia z życia. Jest to zgodne z twierdzeniami badaczy
podkreślających rolę osobowości jako istotnego czynnika deter-
minującego poziom jakości życia [15, 16]. Nie można również po-
mijać związku prężności ze wzbudzaniem emocji pozytywnych,
których znaczenie dla dobrostanu jednostki akcentuje psycho-
logia pozytywna [44]. Sęk [43] podkreśla, że emocje pozytywne
zwiększają odporność fizyczną (immunologiczną), służą zdrowiu
fizycznemu i są istotnym czynnikiem kształtującym jakość życia.
Co więcej, doświadczanie emocji pozytywnych, zwłaszcza będą-
cych efektem skutecznego radzenia sobie, sprzyja także rozwija-
niu zasobów (w tym prężności), które mogą być wykorzystywane
w radzeniu sobie z przyszłymi wyzwaniami.

Prężność psychiczna może więc sprzyjać satysfakcji z życia

w sposób bezpośredni albo pośredni, w powiązaniu z innymi
czynnikami, takimi jak przeżywane emocje, posiadane zasoby czy
wykorzystywane sposoby radzenia sobie z trudnymi sytuacjami.
Jednakże możliwa jest także zależność o charakterze przeciwnym,
tj. że dobre, satysfakcjonujące życie będzie sprzyjać budowaniu
zasobów jednostki, w tym prężności psychicznej. Dwukierunkowa
zależność sugerowałaby występowanie tzw. spirali dobrostanu,
czyli coraz lepszego życia pod wpływem wzrastających zasobów
i wzrostu zasobów pod wpływem dobrego życia. Teza ta wymaga-
łaby jednak empirycznej weryfikacji.

Wykazana pozytywna rola prężności dla poczucia zadowolenia

z życia wskazuje na potrzebę jej kształtowania i rozwijania. Do-
tyczy to przede wszystkim wytrwałości i determinacji w dążeniu
do celu, ale również tolerowania niepowodzeń i traktowania życia
jako wyzwania, zwłaszcza że obniżenie tolerancji może skłaniać
do ucieczki w alkohol, na co wskazują liczne doniesienia [10, 11,
45]. W kolejnych badaniach warto byłoby sprawdzić, jaką rolę pełni
prężność w terapii odwykowej osób uzależnionych od alkoholu.

Przeprowadzone badania wiążą się z pewnymi ograniczenia-

mi. Przedmiotem badań była niewielka grupa uczestników terapii
odwykowej. Być może nieco inne wyniki uzyskano by w grupie
osób nieuczestniczących w procesie leczenia. W badaniach wy-
korzystano narzędzia pomiaru polegające na samoopisie, co wią-
że się z możliwością wystąpienia zmiennej aprobaty społecznej,
czyli chęcią badanych do przedstawiania się w lepszym świetle.
Ponadto, badania miały charakter przekrojowy. Nie można więc
w sposób jednoznaczny orzekać na ich podstawie o związkach
przyczynowo-skutkowych.

Pomimo ograniczeń, uzyskane wyniki badań wnoszą nowe in-

formacje w obszar zagadnienia dotyczącego uwarunkowań jakości
życia. Potwierdzają również znaczenie prężności psychicznej jako
istotnego zasobu wpływającego na funkcjonowanie człowieka. Te
rezultaty mogą mieć także znaczenie praktyczne, przede wszyst-
kim w procesie terapii odwykowej. Wskazują na potrzebę rozwi-
jania i kształtowania zasobu, jakim jest prężność psychiczna. Jej
rozwijaniu może służyć m.in. zdobywanie nowych doświadczeń
i skuteczne radzenie sobie z trudnościami, co prowadzi do wy-
stępowania emocji pozytywnych. Prężność można także rozwijać
poprzez wzbudzanie wysokiej motywacji do podejmowania no-
wych działań czy zmiany zachowań (w tym rezygnacji z picia al-
koholu lub ograniczenia picia), m.in. dzięki kształtowaniu poczu-
cia własnej wartości i skuteczności, niezależności, elastyczności,
kreatywności czy duchowości

6

.

6

/BNP˃MJXPʯDJLT[UB’UPXBOJBJSP[XJKBOJBVNJFKʒUOPʯDJ˃ZDJPXZDIJ[BTPCØXJTUPUOZDIEMB

EPCSPTUBOVKFEOPTULJXUZNQSʒ˃OPʯDJXTLB[BOPXLTJʇ˃DFOsobowość, stres a zdrowie
0HJʤTLJFK#VMJLJ+VD[ZʤTLJFHPSP[E[1PNOB˃BOJF[BTPCØXX’BTOFHP[ESPXJB

N. Ogińska-Bulik / Alcoholism and Drug Addiction / Alkoholizm i Narkomania 27 (2014) (319–324)

324

Wyniki badań pozwalają na sformułowanie następujących

wniosków:
1. Prężność psychiczna, traktowana jako właściwość osobowości,

jest dodatnio związana z poziomem jakości życia osób zmaga-
jących się z problemem alkoholowym.

2. Predyktorem zadowolenia z życia (ogólnego wyniku) jest

otwartość na nowe doświadczenia i poczucie humoru (czynnik
2 prężności).

3. Istotną rolę w przewidywaniu zadowolenia z życia należy tak-

że przypisać wytrwałości i determinacji w działaniu (czynnik
1) oraz kompetencjom osobistym do radzenia sobie i tolerancji
negatywnych emocji (czynnik 3).

4. Rozwijanie prężności psychicznej może przyczynić się do po-

prawy jakości życia osób uzależnionych od alkoholu. Przypusz-
czenie to wymaga jednak dalszych badań w tym kierunku.

Wkład pracy autorów / Authors’ contributions

Nie występują zjawiska ghostwriting i guest authorship / No gho-

stwriting and guest authorship declared

Konflikt interesów / Conflict of interest

Nie występuje / None declared

Finansowanie / Financial support

Praca była finansowana ze środków własnych / Paper financed

from own resources

Etyka / Ethics

Treści przedstawione w artykule są zgodne z zasadami De-

klaracji Helsińskiej odnoszącymi się do badań z udziałem ludzi,
dyrektywami EU dotyczącymi ochrony zwierząt używanych do
celów naukowych, ujednoliconymi wymaganiami dla czasopism
biomedycznych oraz z zasadami etycznymi określonymi w Poro-
zumieniu z Farmington w 1997 roku.

The work described in this article has been carried out in ac-

cordance with the Code of Ethics of the World Medical Associa-
tion (Declaration of Helsinki) on medical research involving hu-
man subjects; EU Directive (210/63/EU) on protection of animals
use of scientific purposes; Uniform Requirements for manuscripts
submitted to biomedical journals; the ethical principles defined in
the Farmington Consensus of 1997.

Piśmiennictwo / References

Dziurowicz-Kozłowska A (2002) Wokół pojęcia jakości życia.

[1]

Psychologia Jakości

Życia, 2(1):77–99.
Juczyński Z (2006) Health-related quality of life: theory and measurement.

[2]

Acta

Universitatis Lodziensis Folia Psychologia, 10:3–15.
Ogińska-Bulik N, Juczyński Z (2008) Osobowościowe wyznaczniki satysfakcji

[3]

z życia. W: Heszen I, Życińska J (red.) Psychologia zdrowia w poszukiwaniu pozytywnych
inspiracji. Warszawa: Wyd. SWPS, 89–102.
Ogińska-Bulik N, Juczyński Z (2010)

[4]

Osobowość, stres a zdrowie (wyd. II uzupełnione).

Warszawa: Wyd. Difin.
Oleś M (2010)

[5]

Jakość życia młodzieży w zdrowiu i chorobie. Lublin: Wyd. KUL.

Czapiński J (2002) Szczęśliwy człowiek w szczęśliwym społeczeństwie?

[6]

Zrównoważony rozwój, jakość życia i złudzenie postępu. Psychologia Jakości Życia,
1(1):9

–

34.

Chodkiewicz J (2009) Adaptacja polska Kwestionariusza Zadowolenia z Życia (FLZ).

[7]

Studia Psychologiczne, 47(3):5–21.
Florkowski A, Polak K, Sarna D, Gądek I (2000) Jakość życia żołnierzy zawodowych

[8]

z problemem alkoholowym. Problemy Alkoholizmu, 1:17–18.
Habrat B, Baran H, Steinbarth-Chmielewska K, Woronowicz B (2000) Jakość życia

[9]

osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych. Alkoholizm i Narkomania,
3:322–335.
Poprawa R (2010) Zasoby szczęścia a motywacja do picia i ryzyko problemów

[10]

alkoholowych wśród studentów. Alkoholizm i Narkomania, 23(1):27–49.

Chodkiewicz J (2012)

[11]

Odbić się od dna. Rola jakości życia w przebiegu i efektach terapii

osób uzależnionych od alkoholu. Łódź: Wyd. UŁ.
Smith K, Larson MJ (2003) Quality of life assessments by adult substance abusers

[12]

receiving publicly funded treatment in Massachusetts. American Journal of Drug and
Alcohol Abuse, 29(2):323–335.
Daeppen JB, Krieg MA, Burnand B, Yersin B (1998) MOS-SF-36 in evaluating health-

[13]

related quality of life in alcohol-dependent patients. American Journal of Drug and
Alcohol Abuse, 24(4):685–694.

Chodkiewicz J (2007) Zadowolenie z życia a ukończenie terapii odwykowej. Badania

[14]

osób uzależnionych od alkoholu. Psychologia Jakości Życia, 6(1):1

–

17.

Costa PT Jr, McCrae RR (1980) Influence of extraversion and neuroticism on

[15]

subjective well-being: happy and unhappy people. Journal of Personality and Social
Psychology, 38: 668–678.
Czapiński J (2004) Osobowość szczęśliwego człowieka. W: Czapiński J (red.)

[16]

Psychologia Pozytywna. Warszawa: PWN, 359–379.
Block JH, Block J (1980) The role of ego-control and ego-resiliency in the organization

[17]

of behavior. W: Collins WA (red.) Development of cognition, affect, and social relations:
The Minnesota symposia on child psychology. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum, 13:39–
101.
Block J, Kremen AM (1996) IQ and ego-resiliency: Conceptual and empirical

[18]

connections and separateness. Journal of Personality and Social Psychology, 70:349–
361.
Fredrickson B (2001) The role of positive emotions in positive psychology: The

[19]

broaden-and build theory of positive emotions. American Psychologist, 56:218–226.
Uchnast Z (1997) Prężność osobowa: Empiryczna typologia i metoda pomiaru.

[20]

Roczniki Filozoficzne, 45(4):27–49.
Oleś P (2000)

[21]

Psychologia przełomu połowy życia. Lublin: Wyd. KUL.

Ogińska-Bulik N, Juczyński Z (2008) Skala pomiaru prężności – SPP-25.

[22]

Nowiny

Psychologiczne, 3:39–56.
Ogińska-Bulik N, Juczyński Z (2011) Prężność u dzieci i młodzieży: charakterystyka

[23]

i pomiar – polska skala SPP-18. Polskie Forum Psychologiczne, 16(1):7–28.
Semmer N (2006) Personality, stress and coping. W: Vollrath M (red.)

[24]

Handbook of

Personality and Health. Chichester: Wiley.
Felcyn-Koczewska M, Ogińska-Bulik N (2011) Rola prężności w rozwoju

[25]

potraumatycznym osób w żałobie. W: Golińska L, Bielawska-Batorowicz E (red.)
Rodzina i praca w warunkach kryzysu. Łódź: Wyd. UŁ, 511–524.
Ogińska-Bulik N (2010) Prężność a jakość życia młodzieży.

[26]

Psychologia Jakości Życia,

1:233–247.
Ogińska-Bulik N (2012) Prężność a potraumatyczny rozwój u młodzieży. W: Ogińska-

[27]

Bulik N, Miniszewska J (red.) Zdrowie w cyklu życia człowieka. Łódź: Wyd. UŁ, 73–85.
Ogińska-Bulik N (2013)

[28]

Pozytywne skutki doświadczeń traumatycznych czyli kiedy łzy

zamieniają się w perły. Warszawa: Wyd. Difin.
Ogińska-Bulik N (2014) The relationship between resiliency and posttraumatic

[29]

growth following death of someone close. Journal of Death and Dying, 5 (in press).
Ogińska-Bulik N, Juczyński Z (2012) Prężność jako wyznacznik pozytywnych

[30]

i negatywnych konsekwencji doświadczonej sytuacji traumatycznej. Polskie Forum
Psychologiczne, 17(2):395–410.
Ogińska-Bulik N (2011) Rola prężności w zapobieganiu negatywnym skutkom

[31]

stresu zawodowego. W: Golińska L, Bielawska-Batorowicz E (red.) Rodzina i praca
w warunkach kryzysu. Łódź: Wyd. UŁ, 485–498.
Kasprzak A, Basińska M, Lewandowska P (2013) Resiliency and the subjective

[32]

evaluation of health in mothers of children with Asperger’s syndrome. Health
Psychology Report, 1:34–41.
Ogińska-Bulik N (2011). Rola prężności psychicznej w przystosowaniu się kobiet do

[33]

choroby nowotworowej. Psychoonkologia, 1:26–35.
Sęk H, Kaczmarek Ł, Ziarko M, Pietrzykowska E, Lewicka J (2012) Sprężystość

[34]

psychiczna a dobrostan w chorobie przewlekłej – mediująca rola podmiotowego
umocnienia i radzenia sobie. Polskie Forum Psychologiczne, 17(2):327–343.
White B, Driver S, Warren PM (2010) Resilience and indicators of adjustment during

[35]

rehabilitation from a spinal cord injury. Rehabilitation Psychology, 55(1):23–32.
Chanduszko-Salska J, Ogińska-Bulik N (2011) Prężność a ryzyko uzależnienia od

[36]

jedzenia. W: Golińska L, Bielawska-Batorowicz E (red.) Rodzina i praca w warunkach
kryzysu. Łódź: Wyd. UŁ, 499–510.
Beutel M, Glaesmer H, Decker O, Fischbeck S, Brahler E (2009) Life satisfaction,

[37]

distress, and resiliency across the life span of women. Menopause, 16:1132–1138.
Chung H (2008)

[38]

Resiliency and character strengths among college students. [Doctoral

dissertation 2008] www.docin.com/p-229857703.html (dostępne 16.10.2014).
Kaczmarek Ł, Sęk H, Ziarko Ł (2011) Sprężystość psychiczna i zmienne pośredniczące

[39]

w jej wpływie na zdrowie. Przegląd Psychologiczny, 54:29–46.
Rossi N, Bisconti T, Bergeman CS (2007) The role of dispositional resilience in

[40]

regaining life satisfaction after the loss of spouse. Death Studies, 31(10):863–883.
Liu Y, Wang Z (2013) Resilience and affect balance as mediators between trait

[41]

emotional intelligence and life satisfaction. Personality and Individual Differences,
54(7):850–855.
Juczyński A (2012) Zmiany w trakcie terapii wyznacznikiem utrzymywania

[42]

abstynencji. Badania kobiet uzależnionych od alkoholu. W: Chodkiewicz J, Gąsior K
(red.) Wybrane zagadnienia psychologii alkoholizmu. Warszawa: Wyd. Difin, 94–113.
Sęk H (2008) Udział pozytywnych emocji w osiąganiu zdrowia. W: Heszen I, Życińska

[43]

J (red.) Psychologia zdrowia w poszukiwaniu pozytywnych inspiracji. Warszawa: Wyd.
SWPS, 73–88.
Tugade M, Fredrickson B (2004) Resilient individuals use positive emotions to

[44]

bounce back from negative emotional experiences. Journal of Personality and Social
Psychology, 86(2):320–333.
Cierpiałkowska L, Ziarko M (2010)

[45]

Psychologia uzależnień – alkoholizm. Warszawa:

Wyd. Akademickie i Profesjonalne.