„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Leszek Jaszczyk

Sortowanie materiałów tartych 311[32].Z1.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Urszula Przystalska
mgr inż. Sławomir Skorupa



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Leszek Jaszczyk



Konsultacja:
mgr inż. Teresa Jaszczyk

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[32].Z1.03

Sortowanie materiałów tartych zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
technik technologii drewna.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Klasyfikacja, podział i znakowanie tarcicy

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

12

4.1.3. Ćwiczenia

12

4.1.4. Sprawdzian postępów

13

4.2. Pomiar i obliczanie miąższości materiałów tartych

14

4.2.1. Materiał nauczania

14

4.2.2. Pytania sprawdzające

16

4.2.3. Ćwiczenia

16

4.2.4. Sprawdzian postępów

17

4.3. Sortowanie materiałów tartych

18

4.3.1. Materiał nauczania

18

4.3.2. Pytania sprawdzające

22

4.3.3. Ćwiczenia

22

4.3.4. Sprawdzian postępów

24

5. Sprawdzian osiągnięć

25

6. Literatura

29

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Tobie pomocny w nabywaniu umiejętności z zakresu klasyfikacji,

podziału i znakowania tarcicy, pomiaru i obliczania miąższości materiałów tartych, a przede
wszystkim zasad sortowania materiałów tartych, z uwzględnieniem zagadnień organizacji
sortowania.

Jednostka modułowa: Sortowanie materiałów tartych jest kolejną jednostką dotyczącą

procesu technologicznego przerobu drewna.

W poradniku zamieszczono:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności, które powinieneś posiadać,

aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej, które określają umiejętności, jakie opanujesz

w wyniku procesu kształcenia.

3. Materiał nauczania, który zawiera informacje niezbędne do realizacji zaplanowanych

szczegółowych celów kształcenia, umożliwia samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy
wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji. Obejmuje on również:

−

pytania sprawdzające wiedzę niezbędną do wykonania ćwiczeń,

−

ćwiczenia z opisem sposobu ich wykonania oraz wyposażenia stanowiska pracy,

−

sprawdzian postępów, który umożliwi sprawdzenie poziomu Twojej wiedzy po
wykonaniu ćwiczeń.

4. Sprawdzian osiągnięć w postaci zestawu pytań sprawdzających opanowanie umiejętności

z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego jest dowodem umiejętności określonych w tej
jednostce modułowej.

5. Wykaz literatury dotyczącej programu jednostki modułowej.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po zrealizowaniu celów kształcenia spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej. Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie,
co oznacza, że osiągnąłeś cele kształcenia w wyniku zorganizowanego procesu nauczania-
uczenia się lub nie.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w miejscu sortowania materiałów tartych oraz przy ich pomiarach

musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji
przeciwpożarowych, obowiązujących podczas poszczególnych rodzajów prac.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

311[32].Z1.06

Chemiczny przerób drewna

311[32].Z1.05

Technologia tworzyw

drzewnych

311[32].Z1.02

Obróbka drewna

tartacznego

311[32].Z1.04

Suszenie drewna

Moduł 311[32].Z1

Technologia przerobu

drewna

311[32].Z1.01

Dostawa i odbiór drewna

okrągłego

311[32].Z1.03

Sortowanie materiałów

tartych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

stosować narzędzia pomiarowe zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp,

−

dobierać przybory i materiały do wykonania rysunku,

−

posługiwać się normami na tarcicę,

−

wykonywać i odczytywać szkice, schematy i rysunki,

−

rozróżniać typowe części i zespoły maszyn,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wskazać związek między wymiarami materiałów tartych, a przynależnością do
określonych sortymentów,

−

obliczyć miąższość materiałów tartych,

−

sklasyfikować tarcicę iglastą i liściastą zgodnie z obowiązującą normą,

−

oznakować tarcicę,

−

wyróżnić czynności wchodzące w skład operacji sortowania,

−

wskazać i nazwać wady występujące w tarcicy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Klasyfikacja, podział i znakowanie tarcicy

4.1.1. Materiał nauczania

Klasyfikacja wymiarowa materiałów tartych opiera się na ustaleniu granic wymiarowych

różnych sortymentów. Za jej podstawę przyjmuje się grubość i szerokość sortymentów
(tarcica obrzynana) lub ich grubości i odkrycia (tarcica nie obrzynana). Wymiary tarcicy
podawane w normach przedmiotowych odnoszą się do materiałów w stanie wilgotności
powietrzno-suchym (poniżej 20%). Materiały tarte o większej wilgotności maja przeważnie
wymiary zwiększone o nadmiar na zeschnięcie. Oprócz nadmiarów na zeschnięcie stosuje się
również odchyłki wymiarowe, których wartość zwiększa się odpowiednio do wzrostu
wymiarów. Długość tarcicy zależy od sortymentu – inne długości ma tarcica iglasta i liściasta.

Klasyfikacja jakościowa materiałów tartych polega na zaliczeniu każdej sztuki tarcicy do

odpowiedniej klasy lub kategorii jakości, zależnie od rodzaju i jakości drewna, liczby wad
i ich rozmieszczenia na lepszej płaszczyźnie lub na obu płaszczyznach i bokach danej sztuki.
Zasięg lub wielkość wad drewna i ich rozmieszczenie w materiałach tartych ocenia się
w stosunku do grubości danej sztuki, a także w stosunku do jej szerokości. Wpływ na
klasyfikację jakościowa tarcicy wywiera również jakość obróbki maszynowej. Przyjmując
jako kryterium oceny jakość przetarcia rozpatruje się takie błędy produkcyjne jak:
mechowatość (szorstkość) lub falistość powierzchni, rysy z przetarcia oraz nierówność
obróbki czół w stosunku do płaszczyzn i boków. [3, s. 137]

Tarcica iglasta ogólnego przeznaczenia

Tarcica iglasta ogólnego przeznaczenia stanowi blisko 70% ogólnej ilości materiałów

tartych wytwarzanych w kraju z różnych rodzajów drzew iglastych. Zależnie od rodzaju
drewna, z którego pozyskano tarcicę iglastą, rozróżnia się:

−

tarcicę sosnową i modrzewiową (So/Md),

−

tarcicę świerkową, jodłową i daglezjową (Sw/Jd/Dg). [3, s. 138]

Biorąc za podstawę stopień obróbki, tarcicę iglastą ogólnego przeznaczenia dzieli się na

dwie grupy sortymentów:

−

tarcica iglasta nie obrzynana (n/o),

−

tarcica iglasta obrzynana równolegle (o). [3, s. 139]

Zależnie od wymiarów przekroju poprzecznego sortymentami tarcicy nie obrzynanej są:

deski i bale, a tarcicy obrzynanej – również deski i bale oraz łaty, krawędziaki i belki.

Wymiary nominalne desek i bali odnoszą się do drewna o wilgotności bezwzględnej nie

większej niż 20%. Sortymenty iglaste pozyskane z drewna o większej wilgotności
bezwzględnej powinny mieć uwzględnione nadmiary na zeschnięcie. Nadmiar na zeschnięcie
określa różnicę między wymiarem materiału tartego w stanie świeżym, a wymiarem
nominalnym przy określonej wilgotności. Wymiary krawędziaków i belek odnoszą się do
drewna o wilgotności w chwili przetarcia.

Tarcicę iglastą ogólnego przeznaczenia zależnie od długości dzieli się na:

−

tarcicę długą o długości 2,4-6,3 m z odstopniowaniem co 0,30 m (deski i bale),

−

tarcicę średniej długości 0,9-2,3 m z odstopniowaniem co 0,10 m (deski i bale). [3, s. 139]

Do sortymentów tarcicy iglastej długiej zalicza się także: łaty, krawędziaki i belki, w tym

łaty i krawędziaki o wymiarach 2,4-6,3 m oraz belki o wymiarach 3,0-6,3 m
z odstopniowaniem co 0,30 m. [3, s. 139]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Tabela 1. Wymiary tarcicy iglastej nie obrzynanej ogólnego przeznaczenia (wg PN-75/D-96000) [3, s. 139]

Wymiary

Nazwa sortymentu

grubość [mm]

odkrycie [mm]

długość [m]

19
22
25

≥ 60

28
32
38

Deski

45

≥ 100

50
63
75

Bale

100

≥ 120

2,40-6,30

stopniowanie co 0,30

oraz

0,90-2,30

stopniowanie co 0,10

W klasyfikacji jakościowej podstawa oceny jakości desek i bali jako sortymentów

iglastych nie obrzynanych są wady drewna i wady obróbki występujące na lepszej
powierzchni płaszczyzny danej sztuki. Powierzchnia płaszczyzny przeciwległej powinna
odpowiadać warunkom co najmniej niższej o jedną klasę jakości w stosunku do powierzchni
płaszczyzny lepszej.

Jakość desek i bali (sortymenty iglaste obrzynane) określa się w zależności od

rozmieszczenia wad występujących na gorszej powierzchni płaszczyzny i boku.

Klasyfikację jakościową belek i krawędziaków iglastych przeprowadza się na podstawie

rozmieszczenia wad występujących na powierzchni płaszczyzny jakościowo gorszej.

W odniesieniu do desek i bali nie obrzynanych i obrzynanych tarcicy iglastej rozróżnia

się cztery klasy jakości: I, II, III, IV. W odniesieniu do pozostałych sortymentów tarcicy
iglastej (łat, krawędziaków i belek) rozróżnia się dwie klasy jakości: I i II. [3, s. 141]

Tabela 2. Wymiary tarcicy iglastej obrzynanej ogólnego przeznaczenia (wg PN-75/D-96000) [3, s. 140]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Tarcica liściasta ogólnego przeznaczenia

W klasyfikacji tarcicy liściastej ogólnego przeznaczenia uwzględnia się te same kryteria,

które dotyczą tarcicy iglastej, tj.: rodzaj drewna, kształt i stan obróbki boków, wymiary
przekroju poprzecznego, długość oraz jakość drewna i jakość obróbki.

Zależnie od rodzaju drewna rozróżnia się tarcicę brzozową (Brz), bukową (Bk), dębową

(Db), grabową (Gb), akacjową (Ak), jaworową (Jw.), jesionową (Js), klonową (Kl), lipową
(Lp), olchową (Ol), osikową (Os), topolową (Tp), wiązową (Wz), wierzbową (Wb) i tarcicę
z drewna drzew owocowych (Ow).

Zależnie od rodzaju obróbki i przekroju poprzecznego wyróżnia się następujące grupy

sortymentów tarcicy liściastej:

−

nie obrzynane deski i bale (n/o),

−

obrzynane deski i bale (o),

−

listwy i łaty (graniaki) (l/ł),

−

krawędziaki i belki (k/b).

Obowiązujące wymiary poszczególnych sortymentów tarcicy liściastej podano

w tabelach 3 i 4. Są to wymiary nominalne, które odnoszą się do drewna o wilgotności
bezwzględnej 15-18%.

Tabela 3. Wymiary desek i bali liściastych nie obrzynanych i obrzynanych (wg PN-72/D-96002) [3, s. 142]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Tabela 4. Wymiary listew i łat oraz krawędziaków i belek sortymentów liściastych (wg PN-72/D-96002)
[3, s. 143]

Tarcicę liściastą ogólnego przeznaczenia zależnie od długości dzieli się na:

−

tarcicę długą od 2,0 m wzwyż z odstopniowaniem co 0,25 m,

−

tarcicę średniej długości od 1,0 do 1,9 m z odstopniowaniem co 0,10 m,

−

tarcicę krótką od 0,30 do 0,95 m z odstopniowaniem co 0,05 m.

Do sortymentów długich zalicza się także krawędziaki i belki. [3, s. 142]
W klasyfikacji jakościowej jakość desek i bali jako sortymentów liściastych nie

obrzynanych określa się na podstawie wad występujących na powierzchni obu płaszczyzn. Są
to wady drewna i wady powstałe w wyniku obróbki występujące na lepszej powierzchni
płaszczyzny. Powierzchnia gorsza płaszczyzny przeciwległej powinna odpowiadać warunkom
niższej o jedną klasę jakości w stosunku do powierzchni płaszczyzny jakościowo lepszej.

Jakość desek i bali jako sortymentów liściastych obrzynanych określa się w zależności od

wad występujących na jakościowo lepszej powierzchni płaszczyzny i na ich bokach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

W klasyfikacji jakościowej listew, graniaków oraz belek i krawędziaków liściastych

ocenia się wszystkie cztery powierzchnie płaszczyzn sortymentu. O zaklasyfikowaniu
decyduje zawsze powierzchnia jakościowo gorsza.

W odniesieniu do desek i bali nie obrzynanych i obrzynanych tarcicy liściastej ogólnego

przeznaczenia rozróżnia się trzy klasy jakości: I, II i III, przy czym deski i bale klasy I i II
mogą być łączone w jedna grupę. W odniesieniu do pozostałych sortymentów liściastych
takich jak listwy, łaty, krawędziaki i belki rozróżnia się tylko I i II klasę jakości.

Tarcica specjalnego przeznaczenia

Materiały tarte określonego przeznaczenia, nazywane tarcicą specjalną, pozyskuje się

w wyniku różnych sposobów przetarcia drewna z wszystkich rodzajów drzew iglastych oraz
z drewna dębowego i bukowego, a także w mniejszej ilości jesionowego, wiązowego,
brzozowego i grabowego. Materiały tarte określonego przeznaczenia wytwarza się jako
tarcicę obrzynaną iglastą i liściastą, a w mniejszych ilościach jako tarcicę nie obrzynaną (np.
jako tarcicę lotniczą i szkutniczą).

Wspólną cechą tarcicy specjalnego przeznaczenia jest określony sposób jej użytkowania

oraz ustalone norma wymagania techniczne. Do cech tych dostosowuje się dobór drewna, tj.
jego rodzaj i jakość oraz odpowiednie warunki technologiczne przetarcia jak również
właściwy stopień obróbki, z uwzględnieniem obowiązujących wymiarów i dopuszczalnych
odchyłek od wymiarów nominalnych.

Do materiałów tartych określonego przeznaczenia w sortymentach iglastych zalicza się

m.in.: tarcicę lotniczą, okrętową, wagonową, rezonansową, podłogową i konstrukcyjną,
sortowana metodami wytrzymałościowymi, a w sortymentach liściastych m.in. tarcicę
dębową eksportową i tarcicę do wyrobu instrumentów muzycznych.

Szczegółowe wymagania dotyczące rodzaju i jakości sortymentów tarcicy specjalnej są

zawarte we właściwych normach przedmiotowych.

Znakowanie tarcicy

Znakowanie (cechowanie) materiałów tartych w sposób trwały umożliwia łatwe

określenie ich klas jakości oraz wymiarów. Znaki jakości w postaci barwnych punktów
o średnicy 1 cm umieszcza się zwykle na czołach każdej sztuki, a niekiedy także na jednej
z płaszczyzn tuż przy czole tarcicy. [3, s. 138]

Tabela 5. Przykład znakowania tarcicy iglastej ogólnego przeznaczenia [3, s. 138]

Klasa jakości

Liczba punktów

Barwa

I

1

niebieska

II

1

zielona

III

1

czerwona

IV

1

czarna

Na każdej sztuce tarcicy umieszcza się znak klasy jakości oraz żółty punkt jako znak

zabezpieczenia tarcicy środkami antyseptycznymi. Jeżeli w określonej partii tarcicy iglastej
występuje kilka klas jakości, to stosuje się oznaczenia złożone z dwóch punktów, przy czym
pierwszy dotyczy klasy najwyższej, a drugi klasy najniższej w danej partii tarcicy.

W odniesieniu do desek i bali nie obrzynanych każdą sztukę cechuje się na płaszczyźnie

w połowie długości, podając długość w metrach i szerokość w centymetrach. [3, s. 138]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega klasyfikowanie wymiarowe materiałów tartych?
2. Od czego zależy zaklasyfikowanie materiałów tartych do poszczególnych klas jakości?
3. Jaki jest podział tarcicy iglastej ogólnego przeznaczenia ze względu na stopień obróbki?
4. Jak dzieli się tarcicę iglastą ogólnego przeznaczenia ze względu na jej długość?
5. Jakie wymiary określają poszczególne sortymenty tarcicy iglastej ogólnego

przeznaczenia?

6. Jaki jest podział tarcicy liściastej ogólnego przeznaczenia ze względu na rodzaj jej

obróbki i przekrój poprzeczny?

7. Jakie wymiary określają poszczególne sortymenty tarcicy liściastej ogólnego

przeznaczenia?

8. Co to jest tarcica specjalnego przeznaczenia?
9. Na czym polega znakowanie materiałów tartych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ wymiary poszczególnych sortymentów tarcicy iglastej ogólnego przeznaczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z podziałem i klasyfikacją tarcicy iglastej ogólnego przeznaczenia,
2) określić grubość, długość i odkrycie desek i bali tarcicy iglastej nie obrzynanej ogólnego

przeznaczenia,

3) określić grubość, szerokość i długość desek, bali, łat, krawędziaków i belek tarcicy

iglastej obrzynanej ogólnego przeznaczenia,

4) przedstawić powyższe w formie tabelarycznej,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– notatnik,
– arkusz papieru w kratkę formatu A-4,
– długopis/ołówek,
– linijka,
– metrówka,
– taśma miernicza,
– suwmiarka,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Dokonaj klasyfikacji i podziału partii tarcicy liściastej ogólnego przeznaczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z literaturą na temat klasyfikacji i podziału tarcicy liściastej ogólnego

przeznaczenia,

2) scharakteryzować kryteria podziału tarcicy liściastej ogólnego przeznaczenia,
3) określić wymiary nominalne głównych sortymentów tarcicy liściastej ogólnego

przeznaczenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

4) przedstawić powyższe w formie opisowej i tabelarycznej,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– notatnik,
– arkusz papieru w kratkę formatu A-4,
– długopis/ołówek,
– linijka,
– metrówka,
– taśma miernicza,
– suwmiarka,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Wykonaj przykładowe znakowanie wybranych materiałów tartych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami znakowania materiałów tartych,
2) przygotować sprzęt i środki do znakowania,
3) dokonać klasyfikacji materiałów tartych,
4) umieścić barwne punkty na czołach materiałów tartych zgodnie z klasą jakości,
5) umieścić barwne punkty na płaszczyznach materiałów tartych,
6) nanieść znak zabezpieczenia tarcicy środkami antyseptycznymi,
7) oznaczyć na płaszczyźnie desek i bali nie obrzynanych długość i szerokość,
8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– farba w aerozolu koloru niebieskiego, zielonego, czerwonego, żółtego i czarnego,
– rękawice ochronne,
– ołówek/lubryka,
– literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wyjaśnić pojęcie klasyfikacji wymiarowej materiałów tartych?

¨

¨

2) określić zasady klasyfikacji jakościowej materiałów tartych?

¨

¨

3) przedstawić podział tarcicy iglastej ogólnego przeznaczenia

ze względu na stopień obróbki?

¨

¨

4) przedstawić podział tarcicy iglastej ogólnego przeznaczenia

ze względu na jej długość?

¨

¨

5) scharakteryzować wymiary poszczególnych sortymentów tarcicy

iglastej ogólnego przeznaczenia?

¨

¨

6) przedstawić podział tarcicy liściastej ogólnego przeznaczenia

ze względu na rodzaj jej obróbki i przekrój poprzeczny?

¨

¨

7) określić wymiary poszczególnych sortymentów tarcicy liściastej

ogólnego przeznaczenia?

¨

¨

8) wyjaśnić co to jest tarcica specjalnego przeznaczenia?

¨

¨

9) scharakteryzować znakowanie materiałów tartych?

¨

¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

4.2. Pomiar i obliczanie miąższości materiałów tartych

4.2.1. Materiał nauczania

Pomiar materiałów tartych

Podstawową jednostką miary materiałów tartych jest metr. Grubość i szerokość tarcicy

określa się w milimetrach, długość zaś w metrach. [3, s. 150]

W odniesieniu do sortymentów tarcicy eksportowej obowiązuje system miar angielskich.

W tym wypadku jednostką miary grubości i szerokości jest cal angielski (1 cal równa się 25,4
mm), a długości stopa angielska (1 stopa równa się 0,3048 m). [3, s. 151]

Pomiar materiałów tartych polega na mierzeniu ich grubości, szerokości i długości za

pomocą odpowiednich przyrządów pomiarowych.

Grubość tarcicy mierzy się suwmiarką od strony boku w odległości co najmniej 15 cm od

czoła i wyraża z dokładnością do 1 mm. Jeżeli grubość ta nie jest jednakowa na całej długości
sztuki, to mierzy się ją wtedy kilkakrotnie i za grubość uznaje się średnią arytmetyczną
wyników. Sortymenty tarte grubości 200 mm i większej można mierzyć miarką metryczną
z podziałką milimetrową.

Szerokość tarcicy mierzy się miarką metryczną z podziałką milimetrową z dokładnością

do 10 mm. Szerokość tarcicy obrzynanej równolegle mierzy się w dowolnym miejscu na
czole lub płaszczyźnie sztuki. Szerokość tarcicy nie obrzynanej o grubości do 40 mm mierzy
się na węższej płaszczyźnie. Szerokość grubszej tarcicy mierzy się na obu powierzchniach
płaszczyzn przyjmując średnią arytmetyczną obu pomiarów. Pomiar szerokości tarcicy nie
obrzynanej wykonuje się w najwęższym miejscu odkrycia prostopadle do osi materiału
z zaokrągleniem w dół do 10 mm.

Długość tarcicy mierzy się łatą mierniczą z podziałką decymetrową wzdłuż podłużnej osi

materiału, z dokładnością do 10 cm, z zaokrągleniem w dół. Tarcicę krzywą nie obrzynaną
mierzy się wzdłuż najkrótszej odległości między czołami. Pomiar długości tarcicy
określonego przeznaczenia wykonuje się zgodnie z ustaleniami przyjętymi w normach
przedmiotowych.

Redukcja wymiarów tarcicy nie obrzynanej

Przy pomiarze tarcicy nie obrzynanej, w przypadku występowania w poszczególnych

sztukach wad drewna niedopuszczalnych w danej klasie jakości, wykonuje się redukcję
szerokości i długości tarcicy. Na jednej sztuce tarcicy można zredukować tylko jeden wymiar:
szerokość albo długość. Redukcja wymiarów tarcicy polega bowiem na odliczeniu z długości
lub szerokości paska materiału odpowiadającego zasięgowi występującej wady.

Niedopuszczalne jest występowanie wad drewna: pęknięcia podłużne, skośne i czołowe,

smugi, zgnilizna, zbrunatnienie lub sinizna, rozluźnienie tkanki przyrdzeniowej, zakorek,
zabitka, pęcherze żywiczne.

Długość może być zredukowana w dowolnym miejscu wzdłuż danej sztuki (po jednej lub

po obu stronach miejsca redukcji powinien pozostać materiał szerokości równej co najmniej
najmniejszej dopuszczalnej długości sortymentu). [3, s. 152]

Szerokość tarcicy po zredukowaniu nie może być mniejsza od najmniejszej szerokości

przewidzianej w normie lub zamówieniu.

Klasyfikację tarcicy ze zredukowanymi wymiarami przeprowadza się na podstawie

części materiału pozostałego po zredukowaniu, czyli tak, jakby wada będąca przyczyną
redukcji w ogóle nie występowała. [3, s. 153]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Obliczanie miąższości materiałów tartych

Miąższość pojedynczej sztuki tarcicy ustala się z dokładnością, jaka wynika z wyliczeń,

przy czym w sortymentach średnio i wielkowymiarowych dopuszcza się stosowanie
zaokrągleń do trzeciej cyfry po przecinku. Jeżeli na czwartym miejscu po przecinku znajduje
się cyfra od 1 do 4 to zaokrągla się w dół, jeżeli od 5 do 9, zaokrągla się w górę.

Miąższość jednej sztuki tarcicy oblicza się przez pomnożenie jej grubości, szerokości

i długości według wzoru:

G · S · L

M =

1 000 000

gdzie:
M – miąższość tarcicy w m

3

,

G – grubość tarcicy w mm,
S – szerokość tarcicy w mm,
L – długość tarcicy w m.

Obliczenie miąższości partii tarcicy wykonuje się przy pomocy tabel miąższości.

Przykładowe obliczanie miąższości partii tarcicy w zależności od rodzaju tarcicy
przedstawiają trzy kolejne tabele o układzie dostosowanym do określonych grup
sortymentów.

Tabela 6. Przykład obliczania miąższości tarcicy nie obrzynanej [3, s. 153]

Liczba

Łączna

Łączna

Łączna

Grubość

Długość

szt./szerokość

liczba

szerokość

powierzchnia

Miąższość

[mm]

[m]

[mm]

[szt.]

[mm]

[m

2

]

[m

3

]

2,5

3/80; 3/100;

6

540

1,350

2,6

1/90; 1/100;

3

310

0,810

2,7

1/120; 1/110;

4

500

1,350

32

2/120; 1/150

Razem:

13

3,510

0,112

Tabela 7. Przykład obliczania miąższości krawędziaków [3, s. 154]

Przekrój

Liczba

Łączna

Łączna

grubość

szerokość

powierzchnia

szt./długość

liczba

długość

Miąższość

[mm]

[mm]

[cm

2

]

[m]

[szt.]

[m]

[m

3

]

120

120

144

3/3; 2/3,5;

8

30

0,432

2/4,5; 1/5;

120

140

168

2/3; 2/3,5;

8

30

0,504

2/4; 2/4,5;

140

140

196

2/3; 3/4; 3/5;

8

33

0,647

Razem:

24

1,583

Tabela 8. Przykład obliczania miąższości tarcicy wymiarowej [3, s. 154]

Wymiary

Dokładna

Liczba

grubość

szerokość

długość

miąższość 1 szt.

sztuk

Miąższość

[mm]

[mm]

[m]

[m

3

]

[szt.]

[m

3

]

25

80

4,0

0,00800

300

2,400

25

80

4,5

0,00900

500

4,500

25

90

5,0

0,01125

600

6,750

Razem:

1400

13,650

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie wymiary tarcicy podlegają mierzeniu?
2. Jakie przyrządy pomiarowe używa się przy pomiarze materiałów tartych?
3. Z jaką dokładnością wykonuje się poszczególne pomiary?
4. Jaki jest wzór na obliczenie miąższości pojedynczej sztuki tarcicy?
5. Na podstawie czego oblicza się miąższość partii tarcicy?
6. Na czym polega redukowanie wymiarów tarcicy nie obrzynanej?
7. Jakie wady powodują konieczność stosowania redukcji wymiarów tarcicy?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj pomiar materiałów tartych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z literaturą na temat pomiaru materiałów tartych,
2) przygotować przyrządy pomiarowe,
3) zmierzyć grubość, szerokość oraz długość tarcicy,
4) odnotować wyniki pomiarów w notatniku,
5) zestawić wyniki pomiarów w formie tabelarycznej,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– tarcica obrzynana i nie obrzynana,
– suwmiarka,
– miarka metryczna,
– łata miernicza,
– notatnik,
– arkusz papieru w kratkę formatu A4,
– ołówek/długopis,
– przymiar liniowy,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Oblicz miąższość materiałów tartych w pojedynczych sztukach i zbiorczo dla

przykładowej partii tarcicy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odszukać informacje w literaturze dotyczące obliczania miąższości materiałów tartych,
2) obliczyć miąższość pojedynczych sztuk tarcicy z wykorzystaniem stosownego wzoru,
3) obliczyć miąższość przykładowej partii tarcicy na podstawie tabel miąższości,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Wyposażenie stanowiska pracy:

– notatnik,
– ołówek/długopis,
– kalkulator,
– tablice miąższości materiałów tartych,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Dokonaj redukcji wymiarów tarcicy nie obrzynanej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odszukać w literaturze informacje na temat redukcji wymiarów tarcicy,
2) określić zasady redukcji szerokości oraz długości tarcicy,
3) wykonać redukcję wymiarów tarcicy,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– notatnik,
– ołówek/długopis,
– tarcica,
– literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić wymiary tarcicy podlegające mierzeniu?

¨

¨

2) wyszczególnić przyrządy pomiarowe używane przy pomiarze

materiałów tartych?

¨

¨

3) określić dokładność, z jaką wykonuje się poszczególne pomiary?

¨

¨

4) przedstawić i opisać wzór na obliczenie miąższości pojedynczej

sztuki tarcicy?

¨

¨

5) obliczyć miąższość określonej partii tarcicy?

¨

¨

6) wyjaśnić na czym polega redukowanie wymiarów tarcicy?

¨

¨

7) określić wady, które powodują konieczność stosowania redukcji

wymiarów tarcicy?

¨

¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

4.3. Sortowanie materiałów tartych

4.3.1. Materiał nauczania

Sortowanie materiałów tartych obejmuje dwie podstawowe grupy czynności:

1)

sprawdzenie,

czy

poszczególne

sztuki

sortowanych

materiałów

odpowiadają

postanowieniom odpowiednich norm przedmiotowych pod względem jakości, wymiarów
i kształtu, oraz zaliczenie ich do odpowiednich kategorii jakościowo-wymiarowych,

2) rozłożenie sklasyfikowanych materiałów na oddzielne stosy lub stopki, czyli

rozsegregowanie zgodnie z poprzednio dokonaną oceną.
Sposoby sortowania w dużym stopniu zależą od tego, czy są to materiały tarte ogólnego

przeznaczenia, czy też przeznaczeniowe, od sposobu zorganizowania dalszego ich
przemieszczenia i suszenia oraz sposobu wysyłki do odbiorców. [2, s. 365]

Zasady sortowania tarcicy ogólnego przeznaczenia i tarcicy przeznaczeniowej

Tarcicę ogólnego przeznaczenia rozsortowuje się pod względem:

−

rodzaju drewna,

−

przeznaczenia,

−

stopnia obróbki,

−

jakości drewna,

−

wymiarów.

Przy sortowaniu według rodzajów drewna dopuszcza się łączenie niektórych rodzajów ze

sobą, gdy pewne rodzaje występują w niewielkich ilościach i traktuje się je jako nieznaczną
domieszkę, np. łącząc tarcicę modrzewiową z sosnową, świerkową z jodłową, czy osikową
z topolową.

Całość tarcicy ogólnego przeznaczenia rozsortowuje się na tarcicę towarową, tzn.

przeznaczoną do sprzedaży, oraz na tarcicę do dalszego przerobu w tym samym zakładzie.

Pod względem stopnia obróbki sortuje się tarcicę na nie obrzynaną i obrzynaną.
Ze względu na jakość drewna wyprodukowana tarcica rozsortowywana jest na klasy

jakości zgodnie z postanowieniami obowiązujących norm przedmiotowych.

Przy sortowaniu wymiarowym szczególnie ważne jest rozsortowanie pod względem

grubości, gdyż ma to znaczenie przy dalszym procesie konserwowania i magazynowania
tarcicy. Ze względu na długość tarcicę sortujemy na trzy grupy: długą (od 2,5 m wzwyż),
krótką (od 1 do 2,4 m) oraz najkrótszą (od 0,4 do 0,9 m). Szerokości nie uwzględnia się przy
sortowaniu tarcicy ogólnego przeznaczenia.

Tarcicę przeznaczeniową sortuje się zgodnie z postanowieniami odpowiednich norm

przedmiotowych. Normy te opierają się na podobnych kryteriach jak dla tarcicy ogólnego
przeznaczenia, są jednak zawężone do mniejszej liczby cech. Pewne sortymenty tarcicy
przeznaczeniowej mogą być produkowane tylko z drewna określonych rodzajów
i o określonym stopniu obróbki, o mniejszej liczbie klas jakości i o określonych wymiarach
grubości, szerokości oraz długości.

Główną metodą sortowania materiałów tartych jest sortowanie wizualne. Polega ono na

wzrokowej ocenie cech tarcicy pod względem jakościowym jak i wymiarowym,
uwzględniającej występowanie wad:

−

zmniejszających wytrzymałość, takich jak sęki, skręt włókien, niska gęstość, pęknięcia,

−

kształtu, jak obliny i krzywizny,

−

pochodzenia biologicznego, jak chodniki owadzie, i zgnilizny,

−

pozostałych, jak drewno reakcyjne i uszkodzenia mechaniczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Odrębny sposób sortowania materiałów tartych stanowi sortowanie wytrzymałościowe.

Jest to sposób sortowania uwzględniający właściwości mechaniczne iglastej tarcicy
konstrukcyjnej, takich jak: moduł sprężystości przy zginaniu statycznym, wytrzymałość na
zginanie i ściskanie wzdłuż włókien, gęstość drewna, wytrzymałość na ścinanie
i moduł odkształcenia postaci. Zastosowanie klasyfikacji wytrzymałościowej zapewnia
większą niż w materiałach ogólnego przeznaczenia jednolitość tarcicy pod względem
właściwości mechanicznych.

Rys. 1. Statystyczny rozkład wyników badania modułu sprężystości
przy zginaniu statycznym tarcicy sosnowej i świerkowej o grubości
ponad 38 mm przed sortowaniem wytrzymałościowym (ogółem)
i po sortowaniu (klasy KW, KS, KG) [1, s. 43]

Rys. 2. Statystyczny rozkład wyników badania wytrzymałości na
zginanie statyczne tarcicy sosnowej i świerkowej o grubości ponad
38 mm przed sortowaniem wytrzymałościowych (ogółem) i po
sortowaniu (klasy KW, KS, KG) [1, s. 43]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Urządzenia sortownicze

W zakładach gdzie duży rozmiar produkcji uniemożliwia ręczne sortowanie materiałów

tartych stosuje się sortowanie mechaniczne. W tym przypadku materiały tarte przemieszczane
są przy pomocy przenośników wzdłużnych do zespołu łańcuchów wyposażonych w zabieraki
i tworzących tzw. przenośnik sortowniczy. Tarcica zsuwa się z przenośników wzdłużnych na
łańcuchy przenośnika sortowniczego, skąd przenoszona jest poprzecznie do miejsc
rozsortowania. Sortownicy kwalifikują poszczególne sztuki tarcicy do odpowiedniej klasy lub
kategorii jakościowej, a następnie ręcznie przemieszczają zakwalifikowane deski i bale na
wózki transportowe. Materiały ciężkie (belki, krawędziaki, podkłady kolejowe) są podawane
przenośnikami wzdłużnymi poza łańcuchy sortownicze, gdzie zsuwają się na zrzutnie
sprowadzające je na poziom składu lub platform nośnych wózków manipulacyjnych. Długość
sortowni powinna umożliwiać zdejmowanie z łańcuchów przenośnika sortowniczego
sortymenty wszystkich klas jakości na oddzielne wózki manipulacyjne lub platformowe.

Rys. 3. Schemat maszynowej sortowni tarcicy: 0 – hala przetarcia, 1 – przenośniki wzdłużne tarcicy, 2 –
zrzutnie materiałów ciężkich, 3 – zastawki, 4 – wiata sortowni, 5 – cięgła łańcuchowe przenośnika
sortowniczego, 6 – strefa kąpieli antyseptycznych, 7 – pilarki tarczowe do przycinania tarcicy, 8 –
chodniki dla sortowników, 9 – wózki z rozsortowaną tarcicą [2, s. 371]

W zakładach o bardzo dużej wydajności produkcji sortowanie tarcicy jest bardziej

zmechanizowane. Przykładem jest wieszakowa sortownia tarcicy, gdzie deski lub bale
zabierane są przez specjalnej konstrukcji wieszaki poruszające się po szynach umocowanych
na konstrukcji wsporczej pod stropem budynku sortowni. Brakarz tarcicy za pośrednictwem
pulpitu sterowniczego, po ocenie jakości tarcicy, przyciskając odpowiedni przycisk na
pulpicie sterowniczym powoduje wytworzenie się przerwy w odpowiednim miejscu szyn
jezdnych sortowni, co wywołuje zmianę położenia wieszaka niosącego sztukę i spadnięcie
sztuki tarcicy. Pusty wieszak prowadzony jest dalej łańcuchem posuwowym do końca
sortowni, gdzie po zmianie kierunku ruchu zostaje ustawiony w położenie robocze. Ruchomy
odcinek szyny jezdnej po zrzuceniu deski powraca natychmiast do położenia poziomego i gdy
tylko rolki wieszaka spadną z szyny, zamyka powstałą przerwę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Poszczególne przyciski na pulpicie sterowniczym otwierają przerwy w szynach jezdnych

zgodnie z przyjętym podziałem tarcicy na grupy jakościowo-wymiarowe. Każdej przerwie
odpowiada pod względem jakości i wymiarów przekroju określony sortyment tarcicy.

Pod sortownią są ustawione wózki manipulacyjne z odpowiednio wysokimi kłonicami.

Po napełnieniu wózka określoną liczbą sztuk tarcicy możliwą do unosu, wózek wyjeżdża
automatycznie spod estakady szyn sortowni i wjeżdża pod estakadę suwnicy mostowej, skąd
następuje zabranie całego ładunku chwytakiem suwnicy.

W przypadku tarcicy z drewna drzew liściastych sortowanie powinno odbywać się na

stanowiskach traserskich znajdujących się na końcu linii obróbczych. Stoły traserskie
powinny być wyposażone w prowadnice krążkowe, ułatwiające przesuwanie tarcicy
poprzecznie do jej długości po podaniu przenośnikiem wzdłużnym. Stanowisko powinno być
wyposażone w pilarkę tarczową poprzeczną. Tarcica wypiłowana z kłód ma często różną
jakość na poszczególnych odcinkach i dlatego musi być przecinana przez trasera zgodnie
z różną jej przydatnością na sortymenty tarcicy towarowej lub do przerobu na elementy
przeznaczeniowe.

Pomiar i zakwalifikowanie tarcicy towarowej do odpowiednich klas jakości odbywa się

bezpośrednio przy stanowisku trasera. Zakwalifikowana tarcica jest układana odpowiednio do
jej oceny stopkami na wózkach lub paletach transportowych i wywożona z hali w stanie
rozsortowanym. [2, s. 375]

Organizacja sortowania materiałów tartych

Sortowanie wyrobów finalnych, jakimi w tartacznictwie są tarcica towarowa i elementy

przeznaczeniowe, musi być wykonywane ściśle według postanowień obowiązujących norm
przedmiotowych. Prawidłowe rozsortowanie materiałów tartych w dużym stopniu jest
uzależnione od różnorodności sortymentów jednocześnie produkowanych w hali przetarcia
lub w przyrzynalni. Dotyczy to głównie tartaków przerabiających drewno drzew iglastych.
Sortowanie materiałów produkowanych w halach przecierających kłody drzew liściastych
sprowadza się do ich indywidualnej oceny na stołach traserskich i zaliczenia do tarcicy
towarowej albo przeznaczonej do dalszego przerobu.

Rys. 4. Zasada działania wieszakowej sortowni tarcicy: 6 – część nośna
wieszaka, 7 – ramie wieszaka, 8,9 – szyna jezdna wieszaka, 10 – ruchoma
część szyny jezdnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Produkcja w hali przetarcia powinna być tak zorganizowana, aby w celu ułatwienia

sortowania wymiarowego materiałów tartych spełnione zostały następujące wymagania:

−

w bocznych deskach produkowanych jednocześnie na wszystkich pilarkach ramowych
i taśmowych nie powinno być więcej niż dwa stopnie grubości, przy czym należy dążyć
do tego, aby tarcica o poszukiwanych grubościach była produkowana przez dłuższy czas,

−

ilość stopni grubości lub ilość różnych przekrojów tarcicy stanowiącej materiał główny
powinna być jak najmniejsza,

−

różnice grubości między poszczególnymi sztukami tarcicy w jednym sprzęgu powinny
wynosić co najmniej 5 mm, co umożliwi sortownikom wzrokowe uchwycenie różnic
pomiędzy kolejnymi grubościami.

Sortowanie jakościowe materiałów tartych opiera się w zasadzie na umownych

granicznych wielkościach poszczególnych wad drewna dla poszczególnych klas jakości,
przyjętych w normach przedmiotowych.

Ważnym ułatwieniem sortowania tarcicy jest możliwie dokładne posegregowanie kłód

przeznaczonych do przetarcia na grupy jakościowe już na składzie drewna tartacznego.
Szczególnie dotyczy to drewna drzew iglastych, które są przecierane na pilarkach ramowych
pionowych. Prawidłowa segregacja kłód pod względem jakości sprawia, że w trakcie ich
przecierania dobrze dobranymi sprzęgami uzyskuj się bardziej jednolite pod względem
jakości materiały tarte, a udział sztuk o jakości granicznej ulega znacznemu zmniejszeniu.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są zasady sortowania tarcicy ogólnego przeznaczenia?
2. Jakie są zasady sortowania tarcicy przeznaczeniowej?
3. Jakie znasz rodzaje urządzeń sortowniczych?
4. Jakie właściwości mechaniczne podlegają badaniu przy wytrzymałościowym sortowaniu

tarcicy?

5. Jak przedstawić graficznie wybrane wyniki badań wytrzymałościowego sortowania

tarcicy?

6. Jakie są główne wymagania organizacji sortowania materiałów tartych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj sortowania tarcicy ogólnego przeznaczenia i tarcicy przeznaczeniowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z literaturą dotyczącą sortowania tarcicy,
2) scharakteryzować zasady sortowania tarcicy ogólnego przeznaczenia,
3) scharakteryzować zasady sortowania tarcicy przeznaczeniowej,
4) określić typy urządzeń sortowniczych,
5) wykonać sortowanie tarcicy,
6) przedstawić powyższe w formie opisowej,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Wyposażenie stanowiska pracy:

– notatnik,
– ołówek/długopis,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Określ główne zasady sortowania wytrzymałościowego tarcicy i przedstaw graficznie

wybrane wyniki badań.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z literaturą dotyczącą sortowania wytrzymałościowego tarcicy,
2) określić główne zasady sortowania wytrzymałościowego,
3) przedstawić powyższe w formie opisowej,
4) scharakteryzować graficznie wyniki badań modułu sprężystości przy zginaniu statycznym

tarcicy sosnowej,

5) przedstawić graficznie wyniki badania wytrzymałości na zginanie statyczne tarcicy

sosnowej,

6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– notatnik,
– arkusz papieru w kratkę,
– ołówek/długopis,
– linijka,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Zaprojektuj schemat maszynowej sortowni tarcicy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z literaturą na ten temat,
2) wykonać rysunek schematyczny maszynowej sortowni tarcicy,
3) oznaczyć na schemacie poszczególne elementy,
4) opisać pod rysunkiem oznaczone na schemacie elementy,
5) przedstawić w formie opisowej zasadę działania tej sortowni,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– notatnik,
– arkusz papieru w kratkę,
– ołówek/długopis,
– linijka,
– literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić zasady sortowania tarcicy ogólnego przeznaczenia ?

¨

¨

2) określić zasady sortowania tarcicy przeznaczeniowej?

¨

¨

3) scharakteryzować rodzaje urządzeń sortowniczych?

¨

¨

4) określić właściwości mechaniczne podlegające badaniu przy

wytrzymałościowym sortowaniu tarcicy?

¨

¨

5) przedstawić graficznie wybrane wyniki badań wytrzymałościowego

sortowania tarcicy?

¨

¨

6) określić główne wymagania organizacji sortowania materiałów tartych?

¨

¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 16 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.

Do każdego pytania dołączone są cztery możliwości odpowiedzi, tylko jedna jest
prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom

podstawowy, II część - poziom ponadpodstawowy.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na

później i wróć do niego, gdy zostanie czas wolny.

9. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia !

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Podstawą klasyfikacji wymiarowej tarcicy obrzynanej są:

a) grubość i szerokość,
b) grubość i odkrycie,
c) grubość i długość,
d) szerokość i długość.

2. Stan wilgotności powietrzno-suchy materiałów tartych to wilgotność bezwzględna:

a) 40-60%,
b) 20-40%,
c) poniżej 20%,
d) powyżej 60%.

3. Jaki zakres długości ma tarcica iglasta ogólnego przeznaczenia długa?

a) 6,4-10,0 m z odstopniowaniem co 0,30 m,
b) 2,4-6,3 m z odstopniowaniem co 0,30 m,
c) 2,4-6,3 m z odstopniowaniem co 0,10 m,
d) 0,9-2,3 m z odstopniowaniem co 0,10 m.

4. Tarcica iglasta nie obrzynana ogólnego przeznaczenia o grubości 50 mm i więcej to:

a) deski,
b) łaty,
c) belki,
d) bale.

5. Jakie odstopniowanie długości stosuje się przy tarcicy liściastej ogólnego przeznaczenia

średniej długości?
a) co 0,25 m,
b) co 0,15 m,
c) co 0,10 m,
d) co 0,05 m.

6. Jakie jednostki miary stosuje się przy pomiarze tarcicy?

a) długość w metrach, grubość i szerokość w centymetrach,
b) długość w centymetrach, grubość i szerokość w milimetrach,
c) długość w metrach, grubość i szerokość w milimetrach,
d) długość, grubość i szerokość w centymetrach.

7. W jakim miejscu sztuki tarcicy mierzy się jej grubość?

a) na czole sztuki,
b) 5 cm od czoła,
c) co najmniej 15 cm od czoła,
d) w połowie długości sztuki.

8. Obliczenie miąższości pojedynczej sztuki tarcicy polega na pomnożeniu jej:

a) długości i szerokości,
b) długości i grubości,
c) grubości i szerokości,
d) grubości, szerokości i długości z zastosowaniem przelicznika jednostek miar.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

9. Przy sortowaniu materiałów tartych według rodzajów drewna łączenie różnych rodzajów

jest:
a) niedopuszczalne,
b) dopuszczalne, ale jeśli stanowią nieznaczną domieszkę i posiadają zbliżone cechy,
c) dopuszczalne bez względu na rodzaj domieszki,
d) nie ma znaczenia.

10. Jaki zakres długości ma przy sortowaniu tarcica krótka?

a) od 0,4 do 0,9 m,
b) od 1,0 do 2,4 m,
c) od 2,5 do 3,4 m,
d) od 3,5 do 5,0 m.

11. Przy sortowaniu wymiarowym tarcicy ogólnego przeznaczenia nie uwzględnia się:

a) długości,
b) grubości,
c) szerokości,
d) szerokości i grubości.

12. Sortowanie wytrzymałościowe tarcicy w stosunku do sortowania wizualnego zapewnia:

a) większą jednolitość tarcicy pod względem właściwości mechanicznych,
b) większą jednolitość tarcicy pod względem jakości przetarcia,
c) bezawaryjne działanie urządzeń sortowniczych,
d) większy komfort pracy obsługi linii sortowniczych.

13. Jakość sortymentów liściastych obrzynanych w postaci desek i bali określa się

w zależności od występowania wad:
a) na jakościowo lepszej powierzchni płaszczyzny,
b) na bokach sortymentów,
c) na jakościowo gorszej powierzchni płaszczyzny i na ich bokach,
d) na jakościowo lepszej powierzchni płaszczyzny i na ich bokach.

14. Jaką barwą znakuje się tarcicę iglastą ogólnego przeznaczenia w II klasie jakości?

a) zieloną,
b) niebieską,
c) czerwoną,
d) czarną.

15. W jaki sposób znakuje się partię tarcicy zawierającą różne klasy jakości?

a) jednym punktem barwnym w kolorze odpowiadającym klasie najwyższej,
b) dwoma punktami barwnymi: pierwszy odpowiadający klasie najwyższej, drugi klasie

najniższej,

c) jednym punktem barwnym w kolorze odpowiadającym klasie najniższej,
d) punktami barwnymi odpowiadającymi poszczególnym klasom jakości w liczbie

występujących klas w danej partii tarcicy.

16. Redukcja wymiarów tarcicy pozwala na:

a) zredukowanie szerokości albo długości tarcicy,
b) zredukowanie tylko szerokości tarcicy,
c) zredukowanie tylko długości tarcicy,
d) zredukowanie jednocześnie szerokości i długości tarcicy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Sortowanie materiałów tartych

Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr

zadania

Odpowiedź

Punktacja

1.

a

b

c

d

2.

a

b

c

d

3.

a

b

c

d

4.

a

b

c

d

5.

a

b

c

d

6.

a

b

c

d

7.

a

b

c

d

8.

a

b

c

d

9.

a

b

c

d

10.

a

b

c

d

11.

a

b

c

d

12.

a

b

c

d

13.

a

b

c

d

14.

a

b

c

d

15.

a

b

c

d

16.

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

6. LITERATURA

1. Dzbeński W., Kozakiewicz P., Krzosek S.: Wytrzymałościowe sortowanie tarcicy

budowlano-konstrukcyjnej. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2005

2. Gromadzki J.: Technologia drewna. Tom I. PWRiL, Warszawa 1974
3. Szczuka J., Żurowski J.: Materiałoznawstwo przemysłu drzewnego. WSiP, Warszawa

1999

4. Norma PN-75/D-96000: Tarcica iglasta ogólnego przeznaczenia. PKNMiJ, Warszawa

1975

5. Norma

PN-82/D-94021:

Tarcica

iglasta

konstrukcyjna

sortowana

metodami

wytrzymałościowymi. PKNMiJ, Warszawa 1982

6. Norma PN-EN 844-3:2002: Drewno okrągłe i tarcica. Terminologia. Część 3. Terminy

ogólne dotyczące tarcicy. PKNMiJ, Warszawa 2002

7. Norma PN-EN 844-9:2002: Drewno okrągłe i tarcica. Terminologia. Część 9. Terminy

dotyczące cech tarcicy. PKNMiJ, Warszawa 2002

Czasopisma

−

Gazeta przemysłu Drzewnego: Wydawnictwo Inwestor sp. z o. o.

−

Gazeta Drzewna – Holz-Zentralblatt Polska sp. z o.o. Poznań

−

Meblarstwo – pismo dla producentów i odbiorców mebli: Wydawnictwo Inwestor sp. z o. o.

−

Przemysł Drzewny: Wydawnictwo Świat sp. z o. o.