Sławomir Jóźwiak

Dietrich von Brandenburg :
administracyjna i polityczna
działalność dyplomaty z gałęzi
pruskiej Zakonu Krzyżackiego w
drugiej połowie XIV wieku

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 5-11

2003

ARTYKUŁY i MATERIAŁY

Sławomir Jóźwiak

Dietrich von Brandenburg.

Administracyjna i polityczna działalność dyplomaty

z gałęzi pruskiej Zakonu Krzyżackiego w drugiej połowie XIV wieku

Jednym z dotychczas najsłabiej rozpoznanych przez badaczy zagadnień dotyczących

dziejów państwa i Zakonu Krzyżackiego do 1410 r. jest działalność dyplomatyczna
członków tej instytucji zarówno w kontekście funkcjonowania władztw terytorialnych
w Prusach i Inflantach, jak i całej korporacji zakonnej. A przecież nie można zapominać,
że zwłaszcza w drugiej połowie XIV w. za rządów wielkiego mistrza Winricha von
Kniprode państwo krzyżackie urosło do rangi mocarstwa europejskiego. Z pewnością
było to zasługą m.in. trafnego doboru i niepospolitych zdolności ludzi, którzy kierowali
zarówno polityką wewnętrzną, w ramach samej korporacji zakonnej, jak i zagraniczną
— na płaszczyźnie państwa krzyżackiego.

Wydaje się, iż nie jest dziełem przypadku, że w drugiej połowie XIV w. doszło do

wyjątkowej w dziejach państwa krzyżackiego w Prusach stabilizacji w obsadzie nie­
których najważniejszych funkcji urzędniczych1. Sam wielki mistrz Winrich von Kniprode

sprawował najwyższą godność w Zakonie przez ponad trzydzieści lat (1352— 1382).

Podskarbim przez dziewiętnaście lat był Schweder von Pellant (1356— 1375), wielkim
szpitalnikiem przez siedemnaście lat był Ortulf von Trier (1354— 1371). Natomiast
spośród urzędników na szczeblu administracji terytorialnej Günther von Hohenstein
przez dwadzieścia jeden lat zarządzał komturstwem ostródzkim (1349— 1370). Niewą­
tpliwie jednak najdłużej funkcję tego typu sprawował bohater tego artykułu — Dietrich
von Brandenburg. Co najmniej dwadzieścia dwa lata był on mianowicie komturem
toruńskim (1352— 1374)2. Gruntowna analiza jego działalności z tego okresu skłania

jednak do wniosku, że ta funkcja w ramach administracji terytorialnej w państwie

krzyżackim w Prusach była jedynie formą „stabilitas lori” dla jego wzmożonej działalno­
ści na innym polu.

Dietrich von Brandenburg pochodził nie — jak do niedawna uważano— z podupada­

jącej rodziny hrabiowskiej z Turyngii, lecz z wolnej szlachty z hrabstwa Luksemburg

(które w 1354 r. zostało przez cesarza Karola IV podniesione do rangi księstwa). Na

podstawie żmudnej analizy źródeł Bemhart Jähnig wysunął hipotezę, że Dietrich mógł

urodzić się około 1320 r., a do Zakonu Krzyżackiego wstąpiłby około 1340 r., być może

1 N a ten tem at por. B. Jähnig, Z u r H erkunft von Dietrich von Brandenburg, Deutschordenskomtur von Thorn.

Ein Beitrag zur Familiennamengleichheit im 14. Jahrhundert, w: Festschrift zum 125-jährigen Bestehen des Herold zu
Berlin, hrsg. v. B. Jähnig und K. Schulz, Berlin 1994, ss. 155— 156.

2 Ibidem.

Komunikaty
Mazursko-Warmińskie, 2003, nr 1(239)

w Trewirze, choć brak bezpośrednich danych źródłowych na ten tem at3. Pierwsza
uchwytna wzmianka odnosząca się do wczesnego etapu jego kariery w Zakonie pochodzi

już z Prus. W dwóch dokumentach wystawionych 23 kwietnia i najprawdopodobniej

9 września 1343 r. przez komtura wystruckiego Ekharda Kullinga w Welawie i Wystruci
(Insterburg; Czerniachowsk [Rosja], 70 km na płn.-wsch. od Kętrzyna) Dietrich von
Brandenburg wystąpił w Ustach świadków jako kompan tego kom tura4. Badania nad
ówczesną obsadą urzędniczą istniejącego tylko cztery lata (1343— 1347) i położonego na
wschodnich rubieżach państwa krzyżackiego komturstwa wystruckiego5 pozwalają
dodatkowo utwierdzić się w przekonaniu, że Dietrich von Brandenburg był jeszcze
wówczas człowiekiem bardzo młodym i rozpoczynał dopiero swoją karierę w Zakonie
Krzyżackim. Nie wiadomo, w jakim konwencie przebywał przez następne pięć lat,
w każdym razie w 1348 r. był już dowodnie komturem domowym w Gdańsku6. Z dużą

dozą prawdopodobieństwa można przyjąć, że swój wyraźny awans w zakonnej hierarchii

urzędniczej Dietrich von Brandenburg zawdzięczał zaufaniu, jakim obdarzył go nowy

wielki mistrz Winrich von Kniprode, wybrany 6 stycznia 1352 r.7 Najwyższy zwierzchnik

Zakonu powierzył mu bowiem urząd komtura toruńskiego, który Dietrich sprawował
dowodnie przynajmniej od 15 października tego roku8. Wcześnie musiały zostać odkryte
talenty dyplomatyczne Brandenburga, które idąc w parze z nieposzlakowaną opinią, jaką
cieszył się wśród zwierzchników i współbraci, zaważyły na jego dalszej działalności

w Zakonie. W dokumencie z 16 kwietnia 1355 r. Dietrich wraz z komturami ze Świecia
i Starogrodu był z polecenia wielkiego mistrza rozjemcą w sporze między miastem

Chełmnem a dwoma rycerzami z ziemi chełmińskiej o ogród chmielu9. N a początku

drugiej połowy 1355 r. Winrich von Kniprode powierzył mu misję przeprowadzenia

wizytacji konwentów krzyżackich w Prusach, na którą udał się w towarzystwie Mikołaja,
kapłana z konwentu malborskiego10. W ramach tej wizytacji Dietrich wraz ze swoim

3 Ibidem, ss. 172— 174.

4 Preußisches Urkundenbuch, hrsg. v. R. Philippi [i in.], Königsberg—M arburg 1882—2000 (dalej: Pr. Üb.),

Bd. III, Th. 2, nr 560, nr 598.

5 N a ten tem at por. S. Jóźwiak, Przekształcenia administracyjne na południowo-wschodnich rubieżach państwa

krzyżackiego w latach czterdziestych X I V tv., K om unikaty M azursko-W armińskie, 1999, nr 1, s. 8.

6 Pr. Ub. IV, nr 347.

7 N a tem at czasu i okoliczności w yboru W inricha von K niprode por. Die Chronik Wigands von Marburg,

hrsg. v. T. Hirsch, w: Scriptores rerum Prussicarum, hrsg. v. T . Hirsch, M. Toppen, E. Strehlke, Bd. II, Leipzig 1863,

s. 515; H. Koeppen, Die Resignation des Hochmeisters Heinrich Dusemer und die Wahl seines Nachfolgers Winrich

von Kniprode, Zeitschrift für O stforschung, 1958, Jg. 7, H . 3, s. 385 i n.; idem, Das Ende der A m tszeit des

Hochmeisters Heinrich Dusemer, Preußenland, 1966, Jg. 4, nr 1, ss. 1—5.

8 Urkundenbuch des Bisthums Culm, bearb. v. C. P. Woelky, B d .I,T h . 1—2, Danzig 1885— 1887 (dalej: U .C .),

nr 300; Pr. Ub. V /l, n r 89.

9 Pr. U b. V/1, nr 320.

10 Pr. Ub. V/1, nr 334, nr 394. N a tem at wizytacji w Zakonie Krzyżackim por. K. Militzer, Von A kkon zur

Marienburg. Verfassung, Verwaltung und Sozialstruktur des Deutschen Ordens 1190

—

1309

,

M arburg 1999 (Quellen

und Studien zur Geschichte des D eutschen Ordens, Bd. 56), ss. 144— 147. Najnowsze badania wykazują, że do

1410 r. wielcy m istrzowie niemal wyłącznie kom turom z ziemi chełmińskiej powierzali zadania przeprow adzania

wizytacji konw entów zakonnych w baliwatach niemieckich bądź w Inflantach (odnośnie Prus zbyt uboga podstaw a

źródłowa nie upow ażnia do form ułow ania ogólniejszych wniosków na ten temat). Ten fakt m ożna chyba tłumaczyć

mniejszym zakresem obowiązków obciążających adm inistratorów małych terytorialnie i bezpiecznych kom turstw

na tym obszarze państw a zakonnego, co umożliwiało im kilkumiesięczny wyjazd i powierzenie tymczasowego

zwierzchnictwa nad konwentem swoim zastępcom — kom turom domowym — por. S. Jóźwiak, Centralne

i terytorialne organy władzy Zakonu Krzyżackiego w Prusach w latach 1228— 1410

.

Rozwój — Przekształcenia

— Kompetencje, T oruń 2001, ss. 158— 159.

6

Sławomir Jóźwiak

towarzyszem dotarł do Sławkowa (Austerlitz) w baliwade czesko-morawskim, gdzie
dowodnie w otoczeniu tamtejszych dygnitarzy pojawił się w dokumencie wydanym przez

siebie 12 lipca 1355 r.11 Rozszerzenie prowadzonej przez Dietricha wizytacji konwentów
pruskich na baliwat czesko-morawski nie dziwi, zważywszy że począwszy od lat
trzydziestych XIV w. był on tzw. kamerą wielkomistrzowską12. Nie wiadomo dokładnie,

kiedy zakończyła się ta wizytacja i czy odtąd Dietrich przez kilka lat na stałe przebywał
w Prusach13. W każdym razie pod koniec 1359 r. z polecenia najwyższego zwierzchnika

i kapituły generalnej Zakonu udał się na wizytację konwentów krzyżackich tym razem

w całej Europie. W wydanym przez siebie przy tej okazji 29 lutego 1360 r. w Bernie
(baliwat alzacko-burgundzki) dokumencie, mocą którego nadawał proboszczowi, a zara­
zem komturowi tamtejszego domu zakonnego prawo patronatu nad czterema kościołami
parafialnymi, Dietrich von Brandenburg określał siebie mianem wizytatora wielkiego
mistrza na Niemcy, Apulię, Grecję i Sycylię. Towarzyszył mu kapłan krzyżacki
z „Mellingen” (Melbingen na północ od Lucerny?)14. Kilka miesięcy później Dietrich
przeprowadzał czynności wizytacyjne w baliwacie westfalskim. Wynika to z prośby, jaką

26 czerwca 1360 r. skierowali do niego tamtejsi możni, by ponownie przyjął do Zakonu
Krzyżackiego niejakiego Jana von der Lynden, usuniętego z tej korporacji — jak się
wydaje— za karę15. Wiadomo, że Dietrich jako wizytator działający z polecenia wielkiego
mistrza i kapituły generalnej Zakonu miał takie prawo. Wydaje się, że jeszcze w listo­
padzie 1360 r. Brandenburga nie było w Prusach. Co prawda w zachowanym do dzisiaj
w oryginale dokumencie potwierdzającym fakt dokonania przez Radę Nowego Miasta
Torunia fundacji kaplicy pod wezwaniem św. Katarzyny, wystawionym przez wielkiego
mistrza Winricha von Kniprode 19 listopada 1360 r. w Toruniu, informowano

o przywieszeniu do niego pieczęci tamtejszego komtura Dietricha16, ale nie wspomniano
ani słowem o jego obecności przy tej czynności prawnej17. Fakt ten pozwalałby wnosić, że
Brandenburg, wyjeżdżając z Prus, powierzał swojemu zastępcy w konwencie toruńskim

pieczęć komturską. W każdym razie po powrocie z wizytacji europejskich baliwatów
Zakonu Dietrich przez kilka lat przebywał w Prusach, zajmując się m.in. bieżącymi

sprawami podległej mu jednostki administracyjnej. N a mocy wystawionego przez siebie
22 maja 1366 r. dokumentu wydzielił obszar o powierzchni 4 łanów ze wsi Grębocin

11 Pr. Ub. V/1, nr 334.

12 N a tem at czasu pow stania i zasad funkcjonow ania tzw. baliwatów-kamer wielkomistrzowskich por.

S. Jóżwiak, Pobyt dygnitarzy Zakonu Krzyżackiego z Rzeszy w Prusach a czas utworzenia baliwatów-kamer wielkich

mistrzów w X IV w., K om unikaty M azursko-W arm ińskie, 2001, nr 1, ss. 157— 163; K. Militzer, Bozen, Koblenz,

Österreich und E lza ß — Die Entstehung der hochmeisterlichen Kammerballeien des Deutschen Ordens, w: Preußische

Landesgeschichte. Festschrift fü r Bernhart Jöhnig zum 60. Geburtstag, hrsg. v. U. A rnold, M . G lauert, J. Samowsky,

M arburg 2001, ss. 1— 16; S. Jóźwiak, Czas powstania baliwatów-kamer wielkich mistrzów w Rzeszy a funkcjonowanie
władztwa Zakonu Krzyżackiego w Prusach w X IV w., K om unikaty M azursko-W armińskie, 2002, nr 2, ss. 287—292.

13 Pojawił się w każdym razie w liście świadków dokum entu wydanego 5 EX 1357 r. przez wielkiego mistrza

w Toruniu — Pr. U b. V/2, nr 571.

14 Pr. Ub. V/2, nr 855. Jest jed n ak możliwe, że zapis „M ellingen” może oznaczać Elbląg. N a taką możliwość

odczytu tej nazwy zwrócili uwagę wydawcy tego dokum entu w Preußisches Urkundenbuch.

15 Pr. Ub. V/2, nr 892.

16 Faktycznie zachow ała się ona w dobrym stanie d o dzisiaj.

17 „U nd wand wir von beidirsite vliesiclich gebettin sient disse ordenunge zcu bestetigin, d ar um b habe wir

dissen brief lazin schribin, der m it unsrme, und bruder Ditterichs von Brandebergh com m ethurs czu T horun, und

der vorgenanten swester M argarethen Abtischinnen, ingesigeln ist virsigeüt zcu ewegem gedachtnisse dize dinge”

— U. C., nr 306; A. Radzimiński, J. Tandecki, Katalog dokumentów i listów krzyżackich Archiwum Państwowego
и> Toruniu, t. I (1251— 1454), W arszawa 1994, nr 31.

Dietrich von Brandenburg

7

i włączył go do istniejącego w sąsiedztwie folwarku krzyżackiego w Jedwabnie18. Już

jednak prawdopodobnie między połową tego roku a początkiem roku 1368 Brandenburg

przebywał znowu w baliwade alzacko-burgundzkim, gdzie dokonywał kolejnej wizytacji
tamtejszych konwentów krzyżackich. W każdym razie z treści dokumentu wystawionego
4 lutego 1368 r. przez komtura bierzgłowskiego Burcharda von Aschburg wynika, że

administrator ten na osobistą prośbę komtura toruńskiego Dietricha von Brandenburg
(który był już wówczas ponownie w Prusach) i Konrada z Mühlhausen księdza
krzyżackiego z baliwatu alzacko-burgundzkiego przekazał na ręce tego ostatniego
znajdujące się w konwencie bierzgłowskim relikwie świętych Witalisa i Pankracego z ich

przeznaczeniem do znajdującego się w baliwade alzacko-burgundzkim krzyżackiego
kośdoła parafialnego w H itzkirch19. Z pewnośdą przekazanie tych relikwii było efektem

osobistego zaangażowania się w tę sprawę komtura toruńskiego. Jak już wspomniano,

przynajmniej od lutego 1368 r. Dietrich von Brandenburg był ponownie w Prusach. N a
mocy wydanego przez siebie 11 lutego 1368 r. dokumentu nadał karczmarzowi Piotrowi

13 morgów ziemi i łąkę w Górsku. T reść tego dyplomu jest o tyle ważna, że po raz pierwszy

w jego liśde świadków pojawił się urzędnik zakonny w nowej randze (prokurator
w Starym Toruniu), rezydujący poza konwentem macierzystym20. W skali funkcjonowa­

nia całej krzyżackiej struktury administracyjnej w ziemi chemińskiej było to rozwiązanie
wyjątkowe. Trudno jednak powiedzieć, jaki wpływ na tę zmianę miał sam Dietrich von

Brandenburg, a na ile zdecydowały o niej władze zwierzchnie Zakonu, zmuszone być

może do powołania nowego urzędnika, który odciążyłby komtura z jego obowiązków

administracyjnych w czasie jego rozlicznych wyjazdów.

Jeszcze w marcu 1370 r. Dietrich był w Prusach21, ale już w początkach 1372 r. udał się

on z polecenia wielkiego mistrza na czele delegacji krzyżackiej na dwór cesarza Karola IV
Luksemburskiego do Pragi, by negocjować wybór sędziów polubownych dla rozsądzenia

wieloletniego sporu granicznego między biskupami warmińskimi a Zakonem Krzyżac­
kim 22. Chodziło tu o długotrwały konflikt o przynależność pewnych terytoriów w Prusach
Górnych i na Warmii, do których prawo rościli sobie biskupi warmińscy oskarżając

8

Sławomir Jóźwiak

18 Treść tego dokum entu przytoczył w swoim nadaniu z 9 V I 1434 r. kom tur toruński W incenty W irsberger

— Archiwum Państw ow e w T oruniu (dalej: APT), K at. I — Listy i dokum enty, nr 869. Źródło to opublikował
w sw oją pracy H an s M aercker — Anhang, nr 49, ss. 648— 649, w: H . M aercker, Geschichte der ländlichen

Ortschaften und dreikleineren Städte des Kreises Thom, Danzig 1899— 1900 (dalej: Anhang). N iestety popełnił przy

tym szereg błędów w odczycie jego treści. N ajbardziej istotny polega na tym, że dowolnie ustalił czas lokacji

G rę b o d n ą na lata panow ania wielkiego m istrza W inricha von K niprode, m im o że treść źródła wyraźnie informuje

o tym, że stało się to za czasów pruskiego m istrza krajowego M einharda von Q uerfurt, czyli między rokiem 1288
a 1299.

19 Pr. Ub. VI/2, nr 645; G . Boesch, D as Jahrzeitbuch der Deutschordenskommende Hitzkirch aus dem Jahre

1432)33 m it dem Fragment A von 1399, Bonn — Bad Godesberg 1972 (Quellen und Studien zur Geschichte des

Deutschen Ordens, Bd. 31), s. 26.

20 A PT, K at. I, nr 79; H . M aercker, Anhang, nr 24, ss. 630— 631; S. Jóźwiak, Centralne i terytorialne organy,

s. 143.

21 U. C., nr 325.

22 „Ouch qw om en in d er vasten ken Pragow herr Brandenburg, kom pthur von Thorun, d er was des keysers

m og, und her C onrad Calm uth, k o m pthur von Strasburg, und her Johannes W ildenberg, die der m eister usgesant

hatte czu dem keiser. Ouch woren do die thum herren von der Ffrouw enburg um b der schelunge wegen, die sie

hatten m it dem e ordin, und w art czu berichtsluten gelosen” — Johann’s von Possilge, officialis von Pomesanien,

Chronik des Landes Preussen, hrsg. v. E. Strehlke, w: Scriptores rerum Prussicarum, hrsg. v. T. H irsch, M. Toppen,

E. Strehlke, Bd. III, Leipzig 1866 (dalej: Posilge), ss. 91—92.

Zakon o ich bezprawne zagarnięcie23. Delegacja krzyżacka dotarła do Pragi w okresie
wielkiego postu 1372 r. Przy tej okazji kronikarz Jan Posilge wspomniał, że stojący na jej
czele komtur toruński Dietrich von Brandenburg był krewnym cesarza Karola IV

Luksemburskiego24. Najnowsze badania Bemharta Jähniga stawiają pod dużym znakiem
zapytania prawdziwość tej informacji. Nie ma jednak wątpliwości co do tego, że rodzina
Brandenburgów z hrabstwa Luksemburg (z której pochodził Dietrich) była w zażyłych
stosunkach z tamtejszym dworem hrabiowskim, z którego począwszy od Henryka VII
rekrutowała się cesarska dynastia Luksemburgów. Brak jednak dowodów na pokrewień­
stwo bądź powinowactwo Dietricha von Brandenburg z Karolem IV, wnukiem Henryka
VII25. Tym niemniej obaj wywodzili się z tego samego terytorium, co mogło być dużym
atutem we wzajemnych kontaktach.

Zachowało się bardzo ciekawe źródło, które informuje o dodatkowych zadaniach,

które z polecenia władz zakonnych miał do wykonania Dietrich von Brandenburg
w czasie tej misji dyplomatycznej. W znajdującej się obecnie w Archiwum Państwowym
we Wrocławiu księdze miejskiej zawierającej wpisy z lat 1361— 1380 znalazła się
informacja, iż komtur toruński Dietrich von Brandenburg26 stawał dwa razy (27 kwietnia
i 10 maja 1372 r.) przed wrocławską ławą, przeprowadzając transakcję wydzierżawienia
znajdującej się w mieście kamienicy wraz z parcelą, będącej własnością Zakonu
Krzyżackiego27. Znajdowała się ona w najbliższym sąsiedztwie kamienicy należącej do
niejakiego Hannusa Gatke, za kościołem pod wezwaniem św. Marii Magdaleny.
Dzierżawcą został mieszczanin wrocławski Hartlieb, który tytułem opłaty zobowiązany
był corocznie przekazywać Zakonowi dziesięć grzywien groszy praskich. Strona krzyżac­
ka zastrzegła sobie jednak możliwość wypowiedzenia tej dzierżawy z chwilą, gdy
kamienica ta stałaby się jej ponownie potrzebna28. Najprawdopodobniej więc w tym
czasie delegacja krzyżacka, na czele z komturem toruńskim Dietrichem von Brandenburg,
była w drodze powrotnej z Pragi do Prus29. Zastanawia jej stosunkowo długi pobyt we
Wrocławiu (dowodnie między 27 kwietnia a 10 maja 1372 r.). Nie wiadomo, niestety,
czym to było spowodowane. Pewne trudności sprawia ustalenie personaliów najważniej­
szych członków orszaku krzyżackiego, który przed końcem marca 1372 r. przez Wrocław

udawał się do Pragi i na przełomie kwietnia i maja tą samą drogą wracał do Prus. Jan

Posilge obok komtura toruńskiego wymienił w nim Konrada Kalemunta, komtura
brodnickiego i Jana Wildenberga, kapłana zakonnego, proboszcza z Lichnowów (12 km

Dietrich von Brandenburg

9

23 N a tem at przyczyn i przebiegu tego konfliktu por. S. Jóźwiak, Powstanie i rozwój struktury administracyjno-

-terytorialnej Zakonu Krzyżackiego na południowych obszarach Prus Górnych do 1410 r., K om unikaty M azursko-

-W armińskie, 2000, nr 1, ss. 5—6, 18— 21.

24 Posilge, ss. 91—92.

25 B. Jähnig, op. d t., ss. 165— 174.

26 Nie w iadomo, dlaczego w tym źródle konsekwentnie w trzech wzmiankach określa się go jak o H enryka.

27 „D er crucziger hus von Prussin” . Nie wiadomo, od kiedy kamienica ta należała do Zakonu. W każdym

razie po raz pierwszy w źródłach „dom krzyżaków z P rus” wzmiankowano pod rokiem 1355 we wrocławskiej

księdze gruntowej — Archiwum Państwow e we W rocławiu (dalej: APW ), A kta m iasta Wrocławia, sygn. G 1,1,

s. 280.

28 APW, A kta m iasta W rocławia, sygn. G 4, s. 299. Za wskazanie obu tych źródeł składam serdeczne

podziękowanie panu dr. Krzysztofowi K opińskiemu z Archiwum Państwowego w Toruniu.

29 Jeszcze bowiem dow odnie 16 IV 1372 r. Dietrich von Brandenburg wraz z innymi członkami delegaqi

krzyżackiej przebywał w Pradze — Regesta historico-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum, 1198— 1525,
hrsg. v. E. Joachim , W. H ubatsch, P. II, Göttingen 1ÍM8 (dalej: Regesta), nr 983.

na płn.-zach. od M alborka)30. W pierwszym zapisie zamieszczonym we wrocławskiej

księdze miejskiej z 27 kwietnia 1372 r. pisarz obok Dietricha von Brandenburg
wzmiankował jedynie dwóch bezimiennych Krzyżaków31, co zgadzałoby się z przytoczo­
nym przekazem z kroniki Jana Posilgego. Jednak z treści drugiego zapisu, z 10 maja

1372 r., wynika, że wraz z komturem toruńskim miał stanąć przed ławą jedynie

bezimienny „comethur von Reynsberg” 32. Trudno powiedzieć, czy chodziło tu o komtura
z Ratyzbony (Regensburg) w bali wacie frankońskim, czy może o zwierzchnika komendy
Rheinberg nad Renem. Niewykluczone jednak również, że pisarz w ten sposób omyłkowo

odnotował obecność przy Dietrichu von Brandenburg komtura brodnickiego (Stras­

burg), o którym wspominał Jan Posilge.

W negocjacjach w sprawie zażegnania konfliktu z biskupem warmińskim Dietrich von

Brandenburg był przez władze Zakonu aktywnie angażowany przez ponad dwa lata33.

Trzeba przyznać, że ostateczne rozgraniczenie terytoriów zwaśnionych stron, prze­
prowadzone na mocy układów z 18 czerwca i 28/29 Upca 1374 r., było dużym sukcesem
dyplomacji krzyżackiej (w tym zapewne i osobiście zaangażowanego w negocjacje

Dietricha von Brandenburg). Najciekawsze jest to, że dokładny przebieg granicy między
władztwami biskupim i krzyżackim oznaczono tylko na odcinku północno-wschodnim,
który był zresztą najmniej kontrowersyjny. Pozostałych linii granicznych już w ten sposób
nie wytyczono, przez co Zakon wymusił na biskupie warmińskim Henryku Sorbomie
uznanie dokonanych zaborów34. W liście świadków dokumentów z 18 czerwca i 28/29

lipca 1374 r. nie zabrakło oczywiście jednego z twórców tego sukcesu — komtura
toruńskiego Dietricha von Brandenburg35. Znamienne jest to, że jest to zarazem ostatnia
wzmianka źródłowa na jego temat, co pozwala wnosić, że niedługo po tym czasie

zakończył on swoje żyde.

Podsumowując, należy stwierdzić, że Dietrich von Brandenburg odgrywał niebagatel­

ną rolę w państwie Zakonu Krzyżackiego w Prusach w drugiej połowie XIV w. Początki

jego kariery w latach czterdziestych były mało obiecujące (kompan komtura wystruc-

kiego, komtur domowy w Gdańsku). Jego zdolności dyplomatyczne, a zarazem

nieposzlakowaną opinię docenił dopiero nowy wielki mistrz Winrich von Kniprode,
który, obdarzając go w 1352 r. godnością komtura toruńskiego, często powierzał mu do
wykonania zadania poza granicami Prus. Składały się na nie zarówno wizytacje
konwentów krzyżackich w niemal wszystkich baliwatach Zakonu w Zachodniej Europie,

jak i misje ściśle dyplomatyczne. Spośród tych ostatnich najlepiej znana jest jego

działalność na dworze cesarza Karola IV Luksemburskiego w Pradze w latach

1372— 1374, gdzie aktywnie angażował się w rozwiązanie wieloletniego sporu granicz­

nego między biskupami warmińskimi a Zakonem Krzyżackim. Być może w skutecznym
prowadzeniu tej działalnośd dyplomatycznej pomagało Dietrichowi pochodzenie z rodu

Brandenburgów z hrabstwa (później księstwa) Luksemburg, którego członkowie byli

30 Posilge, ss. 91—92.

31 „A n dem dinstage vor sent w alpurg tage sint vor uns kom en her H inrich von Brandenburg com edur czur

T horun m it czweyn andirn cruczigern” .

32 „A n dem m ontage noch sent stenczlas tage sint vor uns kom en die ersamen herren her H inrich von

Brandenburg com tur czu T h o ru n und her com ethur von Reynsberg” — APW , sygn. G 4, s. 299.

33 Por. dokum enty z: 15, 16 IV i 20 X 1372 oraz 18 VI i 28/29 VII 1374 r. — Regesta, nr 981, nr 983,

nr 990, nr 1019, nr 1023.

34 Regesta II, nr 1019, nr 1023; S. Jóźwiak, Powstanie, ss. 5—6; 18—21.

35 Regesta II, nr 1019, nr 1023.

10

Sławomir Jóźwiak

Dietrich von Brandenburg

11

w zażyłych stosunkach z dziadem, a później ojcem cesarza Karola IV. Konflikt
z biskupami warmińskimi zakończył się w 1374 r. — z pewnością nie bez zasług Dietricha
— dużym sukcesem dyplomacji krzyżackiej. Wydaje się, że niedługo potem Brandenburg

zmarł.

Dietrich von Brandenburg. Administrative und politische Tätigkeit eines Diplomaten

aus dem preußischen Zweig des Deutschen Ritterordens in der zweiten Hälfte

des 14. Jahrhunderts

Zusammenfassung

In der zweiten Hälfte des 14. Jahrhunderts spielte im Deutschen Ritterorden in Preußen Dietrich von

Brandenburg eine herausragende Rolle. Die Anfänge seiner K arriere in den 40er Jahren waren nicht sehr

vielversprechend. D och seine diplom atischen Fähigkeiten und auch sein untadeliges Verhalten begann der

Hochmeister W inrich von K niprode zu schätzen, der ihn im Jahre 1352 zum Thorner K om tur m achte und ihm auch

Aufgaben außerhalb der G renzen Preußens anvertraute. Zu diesen Aufgaben gehörten die Visitationen von

Ordenskonventen in fast allen Balleien des Ordens in W esteuropa sowie diplomatische Missionen. Von diesen

Missionen ist seine T ätigkeit am H o f des Kaisers Karl IV. in Prag in den Jahren 1372— 1374 am besten bekannt.

H ier setzte er sich aktiv für eine Lösung des langjährigen G renzstreites zwischen den Bischöfen des Erm lands und

dem Deutschen O rden ein. Vielleicht half bei der erfolgreichen diplom atischen Tätigkeit Dietrichs, dass er aus der

Familie Brandenburg aus der G rafschaft (später H erzogtum ) Luxemburg stammte, deren Mitglieder in enger

Freundschaft m it dem G roßvater und später dem Vater Kaiser K arls IV. zusammenlebten.

Übersetzung K rzyszto f Ruchniewicz