POLITYKA ZAGRANICZNA A DYPLOMACJA:

1.Polityka zagraniczna- szeroka polityka państwa, realizuje cele jakie rząd stawia. Ma bardziej ograniczone metody i środki.

2.dyplomacja- służy polityce zagranicznej.

Dyplomacja

Geneza- z języka greckiego- w Grecji na 2 glinianych tabliczkach spisywano np. umowy handlowe i inne porozumienia. Owe tabliczki nazywano diploma.

1.Jest to pewien tor działalności państwa, który dotyczy jego stosunków z innymi państwami i zmierza do realizacji celów jakie stawiają sobie kierownicze organy władzy państwowej. Cele te odzwierciedlają się w polityce zagranicznej państwa, a dyplomacja jest orężem tej polityki.

2.Jest to zespół metod i środków za pomocą których realizuje się politykę zagraniczną, np. rokowania, zawieranie umów międzynarodowych, uczestnictwo w organizacjach międzynarodowych.

3.Zespół ludzi (służba dyplomatyczna i konsularna) dysponujący odpowiednimi kwalifikacjami oraz aparat organizacyjny (ministerstwo spraw zagranicznych) realizujący cele polityki zagranicznej i stanowiący wyspecjalizowaną służbę państwową.

Językiem dyplomacji kiedyś była łacina. Od 1713 r język francuski stał się językiem dyplomacji. Drugim językiem jest angielski (od podpisania traktatu wersalskiego- 1919 r).

Języki kongresowe obowiązujące w ONZ: francuski, angielski, hiszpański, rosyjski, chiński (dialekt kantoński).

W połowie XV w (1454) miasta państwa włoskie (Genua, Mediolan) wymieniły swoich przedstawicieli.

W końcu XVIII w w Rosji, USA, Francji, Polsce powstawały komórki rządowe, coś na kształt ministerstw spraw zagranicznych (np. Departament Interesów Cudzoziemców).

Przełomowym momentem dla dyplomacji był wiek XIX, a szczególnie postanowienia Kongresu Wiedeńskiego z 1815 r:

-stworzenie hierarchii klas dyplomatów,

-zasada pierwszeństwa dyplomatów- zasada precedencji (aby nie było zatargów). Opiera się ona na tym, że ustala się którego dnia, miesiąca, roku, godzinie, ambasador złożył listy uwierzytelniające (jeżeli w Warszawie jest 50 ambasadorów, a najdłużej ambasador Niemiec to on będzie w pierwszej kolejności przedstawiony- ma to charakter ceremonialny).

Korpus dyplomatyczny- wszyscy ambasadorowie z małżonkami.

Ten kto najdłużej jest ambasadorem jest przewodniczącym korpusu dyplomatycznego. W krajach chrześcijańskich są pewne odstępstwa- dziekanem korpusu dyplomatycznego jest nuncjusz stolicy apostolskiej.

Różnice między konsulem a dyplomatą:

Stosunki dyplomatyczne:

-agrement- zgoda kraju przyjmującego na przyjęcie dyplomaty. Po wysunięciu ambasadora na stanowisko, np. w Iranie to wtedy Iran ma 2 tygodnie na odpowiedz. Jeżeli zrobi coś co jest zakazane w danym kraju to zostanie odwołany.

-listy uwierzytelniające (letters de creance)- dokument na podstawie którego głowa państwa powołuje ambasadora.

-listy odwołujące (leters de reppel)- ambasador kończy misje bez wystąpienia żadnych okoliczności. Zazwyczaj misja trwa 3-4 lata.

-listy zwalniające (letters de recreance)- wystąpiły okoliczności, gdy dany ambasador źle wpływa na kontakty między państwami (np. ambasador skrytykuje rząd, złamie prawo danego państwa).

-ekspulsja- wyrzucenie siłą dyplomaty (wydalają go służby wojskowe, policyjne).

Stosunki konsularne:

-exequatur- zgoda na przyjęcie konsula,

-list komisyjny- dokument na podstawie którego minister spraw zagranicznych powołuje konsula,

-patent konsularny.

Różnice między dyplomatą a konsulem:

-Ratione materiae- różnice w kompetencjach dyplomatycznych i konsularnych:

dyplomata jest najwyższym przedstawicielem państwa, a jego misja ma charakter polityczny,

konsul- ma odmienne funkcje- opieka nad obywatelami swojego kraju, zajmuje się stosunkami gospodarczymi, kulturalnymi, handlowymi swojego kraju. Pomaga gdy się zgubi paszport, przy małżeństwach za granicą (np. sprowadza akt urodzenia).

-Ratione Loci- są to różnice w terytorium działania, w sensie geograficznym. Dyplomata ma cały kraj jako obszar dyplomatyczny. Może być tak, że jest jeden dyplomata na kilka państw. Konsul- na terytorium danego państwa może być kilka okręgów konsularnych (może być 1). Zależy to od liczby ludności kraju, z którego pochodzi konsul w kraju do którego przybył.

-Ratione Aprobatione- różnica w aprobacji polega na tym, kto powołuje dyplomatę, a kto konsula. Dyplomatę powołuje głowa państwa. Konsula powołuje minister spraw zagranicznych (może np. w Polsce powoływać go prezydent ale konsul przed nim nie odpowiada).

Klasy agentów dyplomatycznych- według protokołu wiedeńsko-akwizgrańskiego:

1.ambasador nadzwyczajny i pełnomocny, nuncjusz (od 1965 internuncjusz),

2.poseł nadzwyczajny, minister pełnomocny, internuncjusz,

3.charge d'affaires- au pied (stały) lub au interium (tymczasowy).

Rangi dyplomatyczne- inne dla każdego kraju. Polska:

1.ambasador nadzwyczajny i pełnomocny,

2.minister pełnomocny,

3.radca minister pełnomocny

4.radca

5.I sekretarz,

6.II sekretarz,

7.III sekretarz,

8.attache (wojskowy, kulturalny, prasowy, lotniczy, morski).

Kształtowanie się form dyplomacji od starożytności:

Starożytny Wschód:

I.Egipt:

Powstanie form dyplomacji łączyło się z realizacją polityki zagranicznej. Dokumenty z tego okresu znamy dzięki odkrytemu w XIX w archiwum w El-alamein, w którym zachowały się gliniane tabliczki z instrukcjami dla posłów. Można odczytać z nich następujące wiadomości: gdzie udawali się dyplomaci i że poselstwa docierały do Azji i wybrzeża Morza Czarnego. Państwo faraonów najwięcej umów zwierało z plemieniem Hyksosów i Hetytów. Misje docierały od państwa Mittania w Mezopotamii. Egipt utrzymywał stosunki z Syrią i Palestyną.

Najstarsza umowa to traktat pochodzący z 1296 r p.n.e. Zawarty był między faraonem Ramzesem II a królem Hetytów (?). należy zwrócić uwagę na formę tego dokumentu. Przypomina on dzisiejsze umowy międzynarodowe (składa się z 3 części):

-wstęp

-zasadnicza część

-zobowiązania

Odkryty traktat zawiera:

-wstęp- wymienia się strony i ich intencje,

-treść- wzajemna pomoc i wspólne działania wojenne, odsyłanie zbiegów i niewolników bez torturowania, jest to sojusz w formie przymierza,

-trzecia część odbiega od współczesnych umów międzynarodowych. Wcześniej w umowach dużą rolę odgrywała religia: „1000 bogów i bogiń kraju hetytów zobowiązuje się do ochrony traktatu i będą strzec jego postanowień. Jeżeli umowa zostanie złamana to na dane państwo (władcę, ludność, ziemię) spadną plagi”.

Tabliczki w archiwum zachowały się w dobrym stanie (srebrne).

II.Syria:

Istotną rolę w rozwoju form dyplomacji miała Syria ze stolicą w Asurze. Wzrost jej potęgi sprawił, że Syria skłócała sąsiadów tworząc w ten sposób pewien blok sojuszniczy. Ponadto w kraju tym odkryto archiwum rodu Sargonidów, a jednym z najpotężniejszych władców był Asurbanipal.

III.Indie:

Mohendżodaro, Harappa- to pierwsze miasta, jakie ludzkość zbudowała. Była to jedna z najstarszych cywilizacji, stojących na wysokim poziomie i miała rozwinięte formy dyplomacji. W starożytnych Indiach spisywano prawa boskie, które przeszły do historii pod nazwą praw Manu- znajdowały się w nich definicje dyplomacji, dyplomaty i jego obowiązków, prawa dyplomaty:

-dyplomacja to umiejętność zapobiegania wojnie. Miała służyć utrzymywaniu pokoju.

-od posłów zależała wojna i pokój- byli negocjatorami.

-cechy dyplomaty- inteligentny, wykształcony, elokwentny, śmiały, obowiązkowy, uczciwy, zręczny, obdarzony dobrą pamięcią.

-król nie jest dyplomatą- dyplomaci jedynie mu podlegają i informują o wszystkim.

-wprowadził zasadę eliminującą użycie siły w relacjach między państwami. Indie prowadziły ekspansję terytorialną- zachował się traktat na mocy którego Indie uzyskały tereny Wyżyny Irańskiej w zamian władca ofiarował 500 słoni bojowych.

IV.Chiny:

O rozwoju form dyplomacji zaczynamy mówić gdy zaczęła panować dynasta Han (II w p.n.e.-II w n.e.) i zaczęła się centralizacja państwa. Cesarz zbudował kancelarię i tworzył struktury zajmujące się dyplomacją. Celem dyplomacji było zdobycie informacji o swoich przyszłych wrogach. Wu-ti- wysłannik cesarza, którzy miał zebrać informacje o przyszłych wrogach i w tym celu miał dotrzeć do Cesarstwa Rzymskiego. Po drodze został zatrzymany przez plemię Hunów. Z własnej woli pozostał tam 10 lat. Poznał organizację sił zbrojnych, język, sposób prowadzenia wojny. Swoją wiedzę po powrocie przekazał cesarzowi, który następnie podbił Hunów. Pan Czau- kolejny wybitny dyplomata. Również jeden z najwybitniejszych przywódców wojskowych. Cesarz zlecił mu namiestnictwo zachodnich prowincji. Pan Czau (?) wprowadził zamęt. Skłócił ze sobą wodzów metodą intryg.

W I w Chiny jeszcze bardziej poszerzyły terytorium na obszar Azji Środkowej. Szukali dramatycznie metody dotarcia do Rzymu. Na drodze stało plemię od którego nie dostali pomocy.

V.Grecja:

Jedną z najstarszych form dyplomacji było tworzenie prokseni przez urzędników zwanych proksenami. Fakt ten można porównać do współczesnych stosunków konsularnych. Proksemowie podobnie jak konsulowie opiekują się obywatelami. Proksem opiekował się cudzoziemcami, którzy przybyli do danej polis z innych państw lub polis. W każdej polis była proksemia lub proksemowie. Stosunki dyplomatyczne pełniono na zasadzie wzajemności. Jeżeli proksem wyjechał do innej polis jego osoba była nienaruszalna. Proksemowie korzystali z przywilejów handlowych (nie płacili cła), podatkowych. Zaczyna się kształtować nietykalność sądownicza (dziś immunitet jurysdykcyjny)- nie był stawiany przed sądem.

Formy relacji dyplomatycznych między polis:

-amfiktionie- są to związki państw greckich oparte na zasadzie sojuszu między polis. Jest to sojusz o charakterze religijnym i skupiał współpracę polis wokół miejsc kultu. Ich celem była budowa świątyń, organizowanie wspólnych uroczystości religijnych. Polis te wyrzekały się wojny jako sposobu, metody polityki zagranicznej. Na czele amfiktionii stali pilagorowie- polityczni przedstawiciele, najwyżsi

-drugą formą prowadzenia stosunków dyplomatycznych były symachie- były związkami polis, ale miały inny charakter- były to związki polityczne i wojskowe. Powstawały najczęściej w obliczu zagrożenia m.in. ze strony Persji i Macedonii. Rywalizacja pomiędzy Spartą a Atenami. Symachie wyznaczały miejsce skarbca. Za zebrane pieniądze budowano flotę, prowadzono działania wojenne.

W Grecji poza tym, że wykształciły się stosunki konsularne zaczęły tworzyć się formy dyplomacji- urzędy posłów. W zależności od okresów byli to:

-kerylis

-aggelos

-presbejs

Każdy poseł grecki musiał mieć dokument powołujący go- był to symbola. Posłowie byli wybierani przez Zgromadzenie Ludowe. Kryteria wybory posła:

-zamożność- króla nie było stać na utrzymywanie misji, ponadto powinien być nieprzekupny.

-wykształcenie- poseł musiał być dobrym oratorem- na tę funkcję często powoływano aktorów np. Ajschiles- uczestniczył w poselstwie Aten do króla Macedonii Filipa III.

-wiek- musiał mieć skończone 50 lat. mieć doświadczenie

Osoba, która przewodniczyła posłom to archipresbentes. Posłowie wybierali ze swojego grona posła najważniejszego. Posłowie dostawali diety, finansowano koszty ich wyjazdów, przydzielano im służbę. Listy uwierzytelniające zapisywano na symbolach, natomiast instrukcje poselskie (uprawnienia, pełnomocnictwa) zaczęto zapisywać na glinianych tabliczkach zwanych diploma. Przebieg misji posłów przybywających z innych polis. Spotykał się on najpierw z urzędnikiem, który był pośrednikiem i organizował przesłuchanie. Następnie poseł czekał na wystąpienie przed Zgromadzeniem Ludowym, aby przedłożyć swoje cele.

Za zerwanie porozumienia groziły klątwy rzucane przez bóstwa, które miały nad nimi czuwać. Owe tabliczki z treścią porozumień były w świątyniach. Najważniejsze umowy zapisywano na kamiennych stellach- palach, które wbijano na wzgórzach. Jeżeli umowa została zerwana niszczono kamienne stelle. Zachowały się listy dyplomatyczne wysyłane przez Persów (w Grecji im więcej było wojen, tym więcej dyplomatów). Były to listy z żądaniami ziemi. Utrwalił się zwyczaj w wojnach perskich zrzucania posła ze skały.

Temistokles- poseł Aten, który pojechał do Sparty, gdy zaczęto budować mury obronne wokół Aten. Przy negocjacjach udawał najpierw, że jest chory i nie może rozmawiać, następnie czekał na posłannictwo z Aten, potem znów udawał, że jest chory, aż przedmiotu spory już nie było, gdyż mury zostały już zbudowane.

W Grecji pojawiła się forma dyplomacji konferencyjnej- wielostronnej.

Podjęto 2 próby nawiązania stosunków wielostronnych:

-kongres panhelleński w 448 r p.n.e. zwołany przez Peryklesa. Najpierw powysyłał on posłów z zaproszeniami do różnych polis. Jego skutki były długotrwałe, bowiem polis bały się dominacji i potęgi Aten.

-kongres koryncki w 338 r p.n.e.

W okresie hellenistycznym w wielu krajach zaczęły powstawać ministerstwa spraw zagranicznych. Skutki podbojów Aleksandra Macedońskiego przyczyniły się do ujednolicenia zasad dyplomacji. Aleksander dbał o rozwój terytorialny. Ujednolicenie systemów wprowadzonych przez Aleksandra doprowadziło do narodzin zwyczaju integralności terytorialnej państw i poszanowania suwerenności. W okresie hellenistycznym nei można było napaść na inne państwo bez wypowiadania wojny. Na całym terytorium podbitym przez Aleksandra państwa będą rozstrzygały spory na drodze pokojowej. Uzgodniono, że nie będzie się używać zatrutej broni. Z tamtego okresu pochodzą etykiety dyplomatów, że aby (?)

VI.Rzym

Jeżeli chodzi o prawo dyplomatyczne to dużo zawdzięcza się Rzymowi.

1)IUS HOSPICJI- prawo gościnności. Przybyłym z zagranicy posłom, którzy przybywali do Rzymu przysługiwała pełna ochrona.

2)Digesta- w okresie rządów Justyniana powstała norma digesta- kara dla człowieka, który targnął się na posła.

Najważniejsi urzędnicy trudniący się dyplomacją i polityką zagraniczną:

-Fecjałowie- regulowali na początku spory między plemionami, zawierali pokój, wypowiadali wojnę, podpisywali umowy i byli zobowiązani do dbania o ich trwałość. W Rzymie uważano, że bóstwa powinny czuwać nad relacjami między państwami i dlatego fecjałowie byli kapłanami. Kolegium fecjałów składało się z 20 kapłanów. Funkcje swoje pełnili dożywotnio. Bez względu na okres (królestwo, republika, cesarstwo) funkcja ta przetrwała. Nosili oni długie wełniane stroje i przepaski. Główny feciał przewodniczył uroczystości religijnej podpisywania umowy- on niósł berło. Inny feciał niósł kępy trawy wyrwane ze wzgórza kapitolińskiego. Orszak szedł w tę stronę świata, po której znajdowało się państwo, z którym zawierano umowę. Gdy wyrzucano trawę i się modlono to oznaczało to pokój. Jeżeli feciał niósł zakrwawioną włócznię- to Rzym wypowiadał wojnę. Patronem feciałów był Jowisz. Mieli oni misje dyplomatyczne. Jeżeli kwestia jaką mieli przedstawić innemu państwu dotyczyła wojny lub pokoju to mówili o niej i wracali. Jeżeli wypowiedź na dany temat była negatywna to poseł wracając rozdzierał przed Rzymem szaty. Rzym mógł przez 33 dni czekać na odpowiedź.

-RECUPERATORES- są to urzędnicy pełniący funkcje dyplomatyczne. Na to stanowisko powoływano sędziów, 3-5 urzędników. Ich rola to rozwiązywanie sporów. Na podstawie umów interpretowano przepisy prawa.

IUS FATIALE- prawo fecialne- zbiór zasad jak powoływać posła. Określał kompetencje posłów.

IUS GENTIUM- (dziś prawo narodów)- dla Rzymian normy na podstawie których regulowano stosunki ze światem zewnętrznym.

Poselstw rzymskich w okresie świetności było wiele. Na jedno poselstwo wyjeżdżało od 2-10 fecjałów. Towarzyszyli im piekarze, rzeźnicy, służba, itp. Po powrocie składali sprawozdanie senatowi, a ta ceremonia to- LEGATIONUM REFARGE. Senat w okresie republiki miał prawo przyjmowania przedstawicieli innych państw.

Były specjalne obyczaje:

-poseł z wrogiego państwa nie był wpuszczany przez mury miasta lub umieszczano go na terenie świątyni (?).

PRINCEPS LEGOTIONI- przewodniczący delegacji posłów. Posłowie nie mogli się samemu poruszać po mieście i umieszczani byli w specjalnych pomieszczeniach.

-jeżeli stosunki z danym państwem były dobre to poseł był obdarowywany darami złota i srebra.

W okresie cesarstwa Cesarz prowadził osobistą dyplomację. Po konsultacjach z senatem wytyczał kierunki polityki zagranicznej państwa. Mianował posłów, opłacał ich i nadawał immunitety. Poseł reprezentował władcę. Akt wymierzony w posła był skierowany w jego władcę.

Ograniczono z czasem poselstwo do 2 osób, którzy mieli utrzymywać misje. Poseł mógł liczyć na nagrodę i wysokie stanowisko wiedząc, że odniesie sukces. Ograniczono przyjęcia dla posłów.

Historia dyplomacji w okresie średniowiecza:

Wraz z upadkiem Cesarstwa Rzymskiego nastąpił chaos polityczny, gospodarczy. Zanim pojawiły się państwa, np. Franków krajem który rozwijał dyplomację było Bizancjum. Cesarz Konstanty dokonał kodyfikacji norma kancelaryjnych i ceremonialnych. Kodeks ten był wzorem również dla świata arabskiego. Kodeks został uznany przez państwa ruskie.

Papieże również wysyłali swoich posłów do władców chrześcijańskiej Europy. Cały świat i Europa ograniczały się dla papiestwa do Europy chrześcijańskiej. Pojawili się posłowie- prokuratorzy- łączyli ono państwa świeckie z papiestwem. Mieli na celu dbanie a dobre relacje państw świeckich z papiestwem.

Drabina feudalna miała wpływ na stosunki dyplomatyczne. Posłem w średniowieczu uważano tego który jest wysłany przez kogoś innego. Posłów nie wysyłali tylko władcy, również ci, którzy stali na górze drabiny feudalnej. Do XIII w trudno było określić kto może wysyłać posła. Rola posła- przekazywanie informacji lub przekaz informacji z tego co zobaczył w innym państwie. Drugi cel to realizacja interesów dynastycznych, rodzinnych. W tym okresie poza zwykłymi posłami ze strony papiestwa docierali także kolektorzy- byli to posłowie do zbierania świętopietrza.

Anglia, Kastylia, miasta włoskie- spełniały funkcje dyplomatyczne, np. wysyłały posłów.

Posłowie byli chronieni, a ich misje miały charakter religijny. Patronem był Archanioł Gabriel. Każdy poseł miał być zwiastunem dobrej nowiny. W okresie średniowiecza zajęto się kodyfikacją prawa. Starano się połączyć kodeks cywilny i kanoniczny. Z nich starano się stworzyć początki prawa poselskiego- kodeks dyplomatyczny (XIII i XIV w). W XV w prawo monograficzne- tylko dla posłów.

W. Durand- „De legato”, „Speculum iuris”.

Miasta włoskie stworzyły pojęcie konsulów w pojęciu współczesnym, którzy chronili interesy obywateli swoich miast docierających na wschód. W wyprawach krzyżowych towarzyszyli nie tylko pochody ludzi, ale także kupcy, rzemieślnicy. Tworzyli faktorie. W związku z tym wybierali 1 konsula. Pośrednik między kupcami a władzami muzułmańskimi. Jednemu miastu wiele zawdzięczamy w rozwoju dyplomacji- Wenecji- było tam wielu kupców, tworzono wiele faktorii. Podpisali oni umowę z Michałem II dzięki czemu mogli oni mieć przedstawicielstwo (?). a dyplomata, który stał na czele (?). Ta misja była stała. Po upadku Konstantynopola pozostała tam misja wenecka. Była to ostatnia stała forma misji dyplomatycznej- jedna z pierwszych. Posłowie byli utrzymywani na koszt kraju przyjmującego. Często poseł też musiał coś z własnej kieszeni wyłożyć. Król też pokrywał część kosztów posłów. W Wenecji z tego powodu posłowie zaczęli się buntować w związku z tym wenecjanie wprowadzili przepisy w 2 etapach:

-1268, 1296- na mocy tych przepisów każdy poseł podlegał karze grzywny lub więzienia jeżeli nie chciał wziąć udziału w misji.

Posłowie musieli zdawać raporty bezpośrednio lub za pomocą poczty kurierskiej. Raporty periodyczne nazywano w Wenecji raporte discipli. Po powrocie poseł musiał stawić się w Siniori, gdzie zdawał raport. W średniowieczu zaczęto porządkować klasy dyplomatów:

1.Legati (legatus) oratores- mają swój źródłosłów w antyku (j. Grecki). Ambassiator stworzyli Włosi z języka celtyckiego.

2.Nuntius- dyplomata papieski. Internuntius- niższy klasą ambasador papieski- wysłannik papieża do krajów muzułmańskich- w średniowieczu.

Prokurator- wysłannik władców świeckich do papieża.

Commissanus deputatus- byli wysyłani do rokowań pokojowych, podczas których uzgadniano treść rozejmu.

Plenipotentianus- wysłannik cesarza do państw chrześcijańskich. Oznaczało osobę, która ma pełnomocnictwo. W XVIII w dyplomacja francuska wymogła zniesienie tego statusu. Stało się to najwyższym określeniem

Oblegatus- prowadzona wewnątrz Rzeszy Niemieckiej- wysyłani przez władców niemieckich.

Agent- nieoficjalny poseł.

Od 1819 r wysyłano tajnych agentów.

Agenci dyplomatyczni- urzędnik dyplomatyczny.

Rezydent- stały poseł.

Ambasador- najwyższy rangą przedstawiciel dyplomatyczny.

W średniowieczu posłowie byli wyposażani w specjalne dokumenty. Plenipotencje, listy uwierzytelniające. Coś na kształt wizy- selwarwordie- pierwowzory wiz dyplomatów. Miały gwarantować bezpieczeństwo posłowi, stanowiły dla posła zabezpieczenie. Jerzy z Pobiebradu- wysłał Antonio Marina wyposażonego w salwalwardie. Jerzy miał wizję zjednoczonej Europy. Marini reprezentował Czechy, Polskę i Węgry- zainicjowały porozumienie z Anglią i Francją. Z raportów Mariniego znamy pierwowzory dokumentów dyplomatycznych.

W średniowieczu podstawową formą dyplomacji wielostronnej były sobory. Brali w nich udział papież, biskupi, przedstawiciele państw świeckich.

Przełomowy moment 1455 r- przełom w dyplomacji. Miasta włoskie tworzą między sobą stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne. Również miasta hanzeatyckie.

Izydor Sewilski, Henryk z Seguzy byli prawnikami- zajęli się kodyfikacją prawa wojny- wojna sprawiedliwa to wojna wypowiedziana, musi być to wojna chrześcijan z niewiernymi, musi być potwierdzona autorytetem władcy.

W Polsce Paweł Włodkowic, Stanisław ze Skarbimierza- kodyfikacja prawa. Językiem dyplomacji pozostała łacina (do XVIII w). W Bizancjum później pojawiła się greka.

Dyplomacja bizantyjska:

Bizancjum najeżdżali Gotowie, Hunowie, Bułgarzy- były to wyprawy w charakterze łupieżczym. Bizancjum musiało nauczyć się forma dyplomatycznych. Z jednej strony Rzym, z drugiej kraje arabskie miały wpływ na dyplomację bizantyjską. Dyplomacja bizantyjska polegała na zawieraniu sojuszy z barbarzyńskimi ludami.

Federati- sfederowani z Bizancjum.

Pereginis sociu- wędrujący sojusznicy.

Z wrogów chcięli uczynić barbarzyńców sprzymierzeńców. Negocjacje odbywały się na końcu. Barbarzyńców hojnie obdarowywano darami.

1332- cesarz Konstanty z Gotami- osiedlanie się w północnej części Bizancjum w zamian za pomoc w wojnie z (?). Po uporaniu się z Gotami pojawiło się plemię Hunów z Atyllą na czele. Układ z cesarzem Teodoziuszem II. Posłem, który reprezentował cesarstwo był Piskus. Posłowie przez cały czas siedzieli na koniach. 700 funtów złota daniny, potem musiał płacić ją co roku, zwolnienie niewolników. Atylla otrzymał gwarancje nietykalności posłów.

(Wizygoci, Ostrogoci z Teodorykiem). Władcy bizantyjscy wchodząc w układy z barbarzyńcami brali za zakładników synów wodzów barbarzyńskich. Teodoryk wychował się na dworze bizantyjskim- doradca Kasjodor- poradził mu aby swoją córkę wydał Burgundom, siostrę Wandalom, sam poślubił siostrę Karola Młota. Stało się to dla Ostrogotów systemem ochronnym.

Ogromną rolę odgrywały mariaże w papiestwie. Chrzcząc córki władców wpływano na nich (podobnie Mieszko).

Na maksymie „dziel i rządź” opierano działania dyplomatyczne. Działalność władców Bizancjum na terenie Rusi. Każdy cesarz bizantyjski przekazywał synom, aby skłócić plemiona wobec Rusi np. przekonywać Ruś aby walczyła z (?). Bizancjum miało własny sojusz z Rusią i walczyli z Bułgarami. W ten sposón udało się zdominować państwo Rusi, Bułgarii, pieczywów (?). Bizantyjczycy wymagali aby posłowie mówili w ich języku. Wymagano od każdego posła by padł na twarz przed cesarzem bizantyjskim. Niechętnie znosili to posłowie papiescy i Rusi. Posłowie nosili nakrycia głowy, które musieli zdjąć. Poseł musiał długo czekać na spotkanie z cesarzem, jak długo czekał było zależne od relacji między państwami. W Bizancjum obok tronu cesarza były 2 lwy- potrafiły ogonami uderzać w podłogę. Cesarz bardzo często znikał w suficie na tronie, który się poruszał i przebierał się. W Bizancjum utworzono pierwsze ministerstwo spraw zagranicznych. W ministerstwie pracowali tłumacze, którzy znali również języki barbarzyńskie. Każdy poseł był wyposażony w instrukcje ustne. Papiestwo i cesarstwo zaczęli w tym czasie studiować szyfry i ustne i pisemne. W papiestwie np. kiedy pisano Rzym znaczyło Konstantynopol i odwrotnie. Szczególnie właściwie zmieniano nazwy państw. Pojawili się kurierzy dyplomatyczni. Nie było możliwości aby dyplomata nie mógł swobodnie poruszać się po Konstantynopolu. Witano go u bram. Wożono drogą na około- wiodła ona przez umocnienia, fortyfikacje. Często to miało odwrotny skutek do zamierzonego, ponieważ ludy barbarzyńskie widziały łupy, które mogły zdobyć. Poseł mógł poruszać się po mieście pod eskortą.

Również Arabowie rozwijali dyplomację.

Hanin-Ar-Rassid - Diwan al.-radaid dywan- ministerstwo.

Arabom zawdzięczamy: „małe podarki czynią dużych przyjaciół”. Tym władcą, który przejął spadek po cesarstwie był Karol Wielki. W pierwszym okresie on nie prowadził działań dyplomatycznych- on walczył.

Od XV w do czasów nowożytnych- rozwój dyplomacji.

W XV wieku królem, który walczył z feudałami był Ludwik XI. Odbierając im prawo wysyłania posłów dyplomatycznych. Zaczęła ulegać ilość dyplomatów. Sformułowano kim jest poseł. Poseł to ten, który reprezentuje osobę jednego monarchy przy drugim monarsze. Kogo uznajemy za najwyższego (to ten, który nie ma najwyższej władzy nad sobą).

Marcelaer- służył królom hiszpańskim- poseł to ten, kto przez potężnego monarchę niezależnego od władzy drugiego wysyłany jest do równego mu.

Hugo Grocjusz (Grotius) sformułował tzw. Prawo narodów, które stało się podstawą do stworzenia pojęcia stosunki międzynarodowe (stosunki między narodami). W dziele „O wojnie i pokoju”. Prawo narodów zajmuje się posłami, których udziałem jest najwyższa władza. Normy (prawo narodów) znajdują odzwierciedlenie między najwyższymi monarchami, którzy wysyłają posłów.

Na czele Niemiec stał cesarz, ale byli też książęta od Maksymiliana I otrzymywali przywilej wybierania cesarza jak i wysyłania posłów. W nauce prawa toczyły się dyskusje, kto może wysyłać posłów. Cesarz Austrii jeżeli wysyłał posłów do innego państwa, które nie byłe cesarstwem tytułował się królem Czech i Moraw.

Pochodzenie społeczne posłów: hrabiowie, szlachta, duchowieństwo.

W tym okresie utrwalił się zwyczaj, że tylko papież może wysyłać posłów. Wyjątek stanowili książęta kościelni, który był księciem świeckim mógł wysyłać posłów. Wynikało to z suwerenności terytorialnej. Jeżeli król, książę posiada władzę nad jakimś terytorium miał prawo wysyłać posłów. Przykładem tego jest Zakon Maltański- mógł wysyłać dyplomatów, ponieważ miał ziemie od 1798 r.

Kolejny problem to prawo legacji.

Republiki- wśród nich prawo do wysyłania posłów uzyskały:

-Wenecja

-Niderlandy.

Prawa legacji domagały się miasta np. hanzeatyckie, Gdańsk. Prowadziły taką działalność.

Gdy władca nie pełni swoich funkcji, powstaje problem kto ma prawo legacji. Pretendenci do tronu wysyłali swoich posłów i każdy z nich podpisywał listy uwierzytelniające podpisywał się jako król (Leszczyński).

Przy regencji to regenci wysyłali posłów, ale często się zdawało, że tacy posłowie nie byli przyjmowani na innych dworach.

Wśród monarchów dojrzewa przekonanie że jest legacja czynna i bierna. Czynna- prawo do wysyłania posłów, bierna- przyjmowanie posłów obcych państw.

Problem tkwił w tym, że oni wysyłali posłów, ale sami ich nie przyjmowali. Najczęściej dotyczyło to cesarzy. Bywało tak, że cesarz nie chciał wysyłać posłów, ponieważ królowie byli niżsi rangą.

Tworzenie stałych misji dyplomatycznych:

Upowszechnienie stałych misji dyplomatycznych zawdzięczamy miastom włoskim. Doszli oni do wniosku, że nie opłaca się wysyłać posłów w tą i z powrotem i powinno się utworzyć stałą misję. Taki poseł więcej się dowie o danym państwie.

1455- wymiana stałego przedstawicielstwa między Mediolanem a Genuą. Przedstawiciele Mediolanu nosili tytuł oratore residente. Kiedy odwołano ustępującego dyplomatę, natychmiast powoływano innego- była ciągłość w funkcjonowaniu.

1460- najstarszy list uwierzytelniający wypisany dla Euzebiusza Mergaria wystawiony przez Ludwika Sabaudzkiego.

Papiestwo zaczęło tworzyć w 1492. Leon X, kontynuował Grzegorz.

Silwa- pierwsze stałe przedstawicielstwo w Paryżu.

Docierały do Rzymu, Mediolanu, Londynu- zachowuje ciągłość do dziś, najstarsza ambasada, która ma ciągłość.

Monarchowie przyzwyczajali się powoli, że prawo legacji jest czynne i bierne. Król Hiszpanii dopiero w 1505 przyjąć dyplomatę londyńskiego. Henryk VIII zaczął tworzyć sieć dyplomacji angielskiej. Portugalia od 1522 zaczęła tworzyć sieć dyplomatyczną. Ludwik XI zaczął tworzyć misje dyplomatyczne, ale nie miał do nich przekonania. Dość nieufnie podchodzili do misji Habsburgowie (mieli tworzyć sieć sojuszy z innymi monarchami przeciw Francji). Pierwsza stała misja dyplomatyczna w Szwajcarii- 1522- Habsburgowie.

1536- przymierze z Turcją. Pierwszym krajem skandynawskim, który otworzył misje dyplomatyczne była Dania.

W okresie reformacji nie tworzono nowych misji, ale nawet zaczęto zamykać misje. Po tym protestanci zaczęli szukać nowych możliwości do tworzenie misji dyplomatycznych (Niderlandy, Niemcy).

1611- misja Francji w Turcji. Poseł, który pojechał do Turcji przebywał tam 28 lat.

Funkcje dyplomatyczne:

-wojenne- poseł przekazywał wypowiedzenie wojny; do negocjowania warunków pokoju; dyplomaci szukali sojuszników podczas misji.

-pokojowe- negocjator- osoba, która działa prowadząc rokowania. W XVII w posłowie są posłańcami pokoju. Funkcje posłów negocjatorów zaczęły się od kongresów (kongres westfalski); poseł obserwator- istotna funkcja, gdy tworzono misje stałe; funkcja ceremonialna- dyplomaci brali udział w koronacji władcy, w jego pogrzebie; funkcja informacyjna- poseł, który obserwował sytuacje musiał wysyłać raporty dyplomatyczne. Raporty stały się wyznacznikiem wartości dyplomaty. Raport powinien zawierać precyzyjne informacje, co kto powiedział.

Pełnomocnictwa dyplomatów zostały podzielone już w (?) w:

-ograniczone do 1 sprawy- mandatum definitum,

-ogólne- mandatum liberum- dyplomata miał wolną rękę,

-legato negosti- miały na celu załatwienie konkretnej sprawy- czasowe,

-legato ceremonii- oficjalne, ceremonialne poselstwa- np. na pogrzeb,

-legato temporis- poselstwa czasowe- z nich powstawały stałe misje.

Zwyczaj dawania podarunków. W średniowieczu nie obywało się bez podarunków. Od XV w miał to być symbol. W Europie zachodniej podarunki były symbolami. Nuncjusze dawali np. srebrną różę. Polskie poselstwa- skóry z soboli (200, 300). Wenecjanie- dość kosztowne tkaniny przetykane złotymi nićmi. Taki obyczaj nie panował w Turcji i krajach arabskich- to jak wielki był podarek zależało od tego jak traktowano posła. W Maroku też. Poselstwo Francji do Maroka- 70 tysięcy lirów!!!

1605- Piaseczyński pojechał do Turcji- podarunki dawał 3 razy (przybycie, rokowania, wyjazd).

Od XVI w monarchowie europejscy Karol V każdy poseł, który p0rzyjechał do kraju zostawiał podarunek monarchów.

Sprawa opłacania obcych poselstw- w szczególności posłowie z krajów muzułmańskich.

W Anglii w XVII w król zapewniał budynek ale nie wydatki.

W Anglii od przyjazdu do dnia wręczenia listu uwierzytelniającego- poseł był na utrzymaniu króla Anglii.

W wielu krajach monarchowie starali się przekonać szlachtę o zaszczycie bycia posłem- aby sami płacili za misje.

W XVIII w monarchowie płacili stałą pensję dyplomacie, który był za granicą albo diety dla posłów.

W 1700 r w Holandii wprowadzono reguły, które ustalały stałe pobory i wydatki na bieżącą działalność.

Hugo Grocjusz:

-prawo do przyjęcia przez władcę posła- biernej legacji

-prawo nietykalności osobistej posła, jego świty i mienia.

Monarcha może odmówić przyjęcia dyplomaty, ale musi podać powód. Ponieważ poseł reprezentuje swojego monarchę tradycyjnie znajduje się poza obrębem państwa na którym pełni funkcje- zasada eksterytorialności (ambasada- pokój, w którym żyje poseł). Nie podlega prawu kraju do którego przybył- immunitet jurysdykcyjny.

Kształtowanie form dyplomatycznych:

Organizacje poselstw- skład. Utrwalił się zwyczaj, że poza orszakiem w poselstwie brało udział 2 posłów.

Biorąc pod uwagę słowo ambasador- ambo- dwaj (łac).

Funkcje:

-jeden- funkcje ceremonialne (powitanie, mowy)

-drugi- sprawy merytoryczne (negocjacje, podpisywanie układów).

Nie przyjęła się ze względu na oszczędność.

Od końca XV w- jeden poseł.

1478-1500- do naszego kraju przybyło 70 poselstw. 40 (jeden dyplomata). Nasz kraj wysłał 8 jednoosobowych na 49 wysłanych.

Orszak dyplomaty można podzielić na 2 grupy:

-comires- oficjalni współpracownicy (np. sekretarze)

-familia- służba posła (dziś personel służby)

Do comires zaczynają dołączać sekretarze, którzy tworzą dokumenty. Pierwsza zaczęła wysyłać sekretarzy Wenecja. Wzory te przyjęła w XVII w przede wszystkim Francja i Anglia.

Poselstwem, które było mało liczne nuncjatura papieska w Polsce- 30 osób. W tym samym czasie poselstwo francuskie- 80 osób.

Holandia jako pierwsza zaczęła tworzyć normy zatrudniania dyplomatów.

1700- jakie i ile osób może brać udział w poselstwie (Stany Generalne w Holandii):

a)na konto państwa:

-dyplomata

-1 kapelan

-1 sekretarz

-2 kancelistów

-1 ochmistrz

b)niższy personel utrzymywał poseł z własnej kieszeni:

-2 paziowie

-8 lokai

-2 stangretów

Zaczyna się w tym momencie kształtował personel dyplomatyczny i personel służby.

Problem składania wizyt u ambasadora innych państw czy oni u niego. Wszyscy ambasadorowie przybywali do nowego na przyjęcie. Jeżeli przyjeżdżał poseł sam musiał iść do innych ambasad i powiadamiać o przybycie. Początek misji był zgodny z ceremoniałem. Koniec misji na skutek skończenia kadencji ambasadora- normalnie. Państwa ustalały jak długo chcą gościć innych przedstawicieli. W Polsce tymczasowe poselstwo- 12 tygodni, potem skrócono do 2 tygodni. Do końca XVIII w nie było stałych ambasadorów. Jak się pojawiły stałe to do 3 lat, kraje często nie ograniczały czasu pobytu. Gdy monarcha przyjmujący odwołał posła, np. dlatego, że posłowie spiskowali żądał odwołania monarchy wysyłającego.

Bessompierre- przyjechał do Hiszpanii po śmierci Filipa III, akredytowany przez władcę który zmarł.

Podczas wojny następuje zawieszenie lub zerwanie stosunków dyplomatycznych. Formą represji posła, który był niemile widziany było nie przyjmowanie go na dworze.

Kształtowanie się przywilejów i immunitetów:

W starożytności i średniowieczu posłom, ambasadorom, przedstawicielom dyplomatycznym atrybuty religijne. W XVII i XVIII trudno się było doszukać powodu religijnego. Skoro monarcha ich powołał to oni reprezentują władzę królewską to zasługują na immunitety, przywileje, ochronę.

Grocjusz- teorie, które wpłynęły na immunitety i przywileje:

-teoria reprezentacji władcy

-teoria eksterytorialności- odrzucali ją Textor i Wolf, ale przyjmowali zasadę reprezentacji.

Pojawiła się terminologia: immunitet i przywilej.

Zaczęły się pojawiać w XVIII w prawa przywilejów i immunitetów.

W 1708 Anglia wprowadziła nietykalność osobistą posła, objęto nią posła jego żonę i dzieci.

Zdarzały się przypadki odmowy przyznawania immunitetów Anglii, Francji w XVIII w. Dość długo działali dyplomaci na usługach innych krajów. Anglik był na usługach króla Francji, a był Anglikiem i przyjechał do Anglii.

W Holandii w 1644 była ustawa precedensu w sprawie objęcia immunitetem całą świtę posła.

W okresie reformacji i kontrreformacji były ograniczenia co do immunitetów.

Pojawiło się pojęcie „bezpieczeństwa drogi”- ochrona przy przejeżdżaniu przez terytorium państw trzecich ( du Rosier). De facto bezpieczeństwem cieszyli się ci dyplomaci, których kraje miały dobre stosunki z krajami trzecimi.

W rejestrze przywilejów w XVIII w:

-nietykalność osobista (securitas)- nie dopuszczalne jest okaleczanie, ograbianie, ograniczanie wolności. Matwiejew był posłem Piotra I, zaciągnął prywatne pożyczki, jego wierzyciele zwrócili się do władz angielskich o aresztowanie. Na krótko wylądował w areszcie. Aresztowano go za długi prywatne.

-jurysdykcji prawnej- posłowie są wyjęci spod prawa miejscowego, organów sądowych kraju przyjmującego. Autorem, który podważał ten immunitet był (?)- jeżeli poseł zrobi coś co zasługuje ma karę powinien być ukarany przez monarchę przyjmującego. W USA sąd najwyższy mógł rozpatrywać sprawy przedstawicieli dyplomatycznych, gdy dotyczyły kwestii uregulowanych prawem międzynarodowym.

Grocjusz- bezpieczeństwo posłów jest ważniejsze niż pożytek z ich ukarania.

W Rzeszy karać mógł marszałek dworu.

Greiffenheim- ten poseł dorabiał sobie handlując nielegalnie alkoholem. Został odwołany do Szwecji.

August II- aresztował posła spiskowca.

Grocjusz- majątek posła przynależy do osoby posła, a wraz z im jest nietykalny.

Poseł Hiszpanii w Anglii- przypłynęło złoto posła, które zarekwirowano za długi posła.

Marselear- nie wolno nikomu z miejscowych funkcjonariuszy wkraczać do domu posła bez jego zgody.

Cellieres- dom posła powinien być traktowany jak siedziba monarchy.

Dyskusyjny był problem azylu.

Karol V wywodził tą zasadę ze sformułowania- ambasady są jak świątynie, ludzie w nich są nietykalni.

Republiki włoskie będą przyjmowały osoby wysoko urodzone- te nie będą popełniały personalnych zbrodni.

Cellieres uznał tą zasadę za bzdurną.

Prawo kaplicy- dotyczyło stosunków między protestantami a katolikami. Jeżeli krajem w kraju katolickim przebywał ambasador protestancki to władca katolicki wyrażał zgodę na kaplicę a ambasadzie protestanckiej. Kontrowersje- do miejsc kultu przychodzili nie tylko dyplomaci, ale też ludzie z ulicy, to się nie podobało władcą, obawiali się działań spiskowych. Ograniczono to prawo w XVIII do pracowników dyplomatycznych.

Budynki ambasad nie zawsze były własnością kraju wysyłającego. Zaczęto znakować ambasady np. przez flagi.

W XVIII w swoboda nietykalności poczty kurierskiej- odstępstwo, gdy podejrzewano, że ambasador spiskuje przeciwko krajowi przyjmującemu.

Szukano norm o zwolnieniu dyplomatów z opłat celnych- nie było prawa, były obyczaje- nie kontrolowano dyplomatów w kontrolach celnych.

Opłatami celnymi objęte były rzeczy osobiste- wywiedziono to z zasady funkcjonalności.

Najbardziej liberalne kraje w tej kwestii to Anglia i Austria- zniosły wszelkie celne zasady.

Zasada precedencji opiera się na konkretnej dacie.

Papiestwo porządkowało pierwszeństwo ambasad jak długo dany kraj jest chrześcijański. Francja, portugalia, Anglia; Czesi przed Polską. Nie wszyscy się na nie godzili. Hiszpania nie chciała być po Francji.

Pionierską rolę odegrała Portugalia która w 1760 za sprawą ministra spraw zagranicznych Sebastiana de Pombole opierała się na starszeństwie listów uwierzytelniających.

Początek i koniec misji dyplomatycznej:

Ambasadorowie w XVI i XVII w byli wybierani przez monarchów. Po rewolucji francuskiej listy uwierzytelniające podpisuje też premier i minister spraw zagranicznych.

W USA zadanie powołania dyplomaty miał prezydent. Konsultował to z Radą Senatu.

W XVI i XVII w pojawiła się zasada agriment. Po raz pierwszy Stolica Apostolska i Francja oraz Cesarstwo Niemieckie.

Listy uwierzytelniające były pisane na pergaminie i były uroczyste. Posła witano już na granicy w Polsce i Litwie wzięło się określenie (?)- obstawa. Turcja- czausz- ochrona, eskorta dla przybywających ambasadorów.

Opierał się na tym, że ambasador:

-u bram stolicy obierał se siedzibę (była już wcześniej przygotowana),

-przebywał w siedzibie, gdzie dochodziło do spotkania z urzędnikiem, który miał go doprowadzić do króla- otrzymywał kopie listy uwierzytelniającego.

-po ustaleniu wizyty przyjeżdżał do centrum, gdzie zajmował stałą siedzibę

-towarzyszył mu orszak, który szedł główną ulicą miasta, aby dojść do siedziby władcy,

-spotkanie z królem i wręczenie listów uwierzytelniających.

Jagiellonowie witali ambasadora stojąc. Wenecja wychodziła na środek większość na siedząco.

W Hiszpanii władze płaciły roczny ekwiwalent, ale nie zwalniały z opłat celnych. Holendrzy tylko artykuły konsumpcyjne, które ambasador miał wykorzystać w trakcie sprawowania misji dyplomatycznej.

Szwecja i Saksonia- ograniczyli zwolnienia celne tylko w momencie wjazdu i wyjazdu dyplomaty (do dziś).

Podatek osobisty- wszystkie kraje zwalniały dyplomatów, chyba że dyplomata nabył nieruchomość jako osoba prywatna.

W jaki sposób władze karały osoby, które złamały immunitet dyplomaty:

-w Holandii w latach 1647, 1651, 1679 wprowadzono ustawy, które wprowadzały nietykalność posła i jego mienia pod groźbą kary grzywny lub więzienia.

-Anglia- ustawa „o przywilejach dyplomatycznych”. Lord Kanclerz i Lord Pieczęci- wydawali kary za naruszenie immunitetu dyplomatycznego- cielesne, pieniężne, więzienia.

-USA- 3 lata więzienia i grzywna.

-Turcja- obcięcie głowy. 1769- poselstwo przedstawiciela papieża, ludzi oglądali procesję muzułmańską. Muzułmanie myśleli, że chrześcijanie kpią sobie z procesji i wtargnęli do ambasady i poturbowali ambasadora. Skończyło się to ścięciem kilku głów.

W 1708 w Wenecji- celnicy skontrolowali osobistą gondolę posła Anglii i zostali zwolnieni z pracy, zesłani na galery i więzienie.

Przykłady łamania przez władców immunitetów:

-w 1586 w Holandii aresztowano posła duńskiego. Król Danii 600 (?) holenderskich.

-w 1702 August II aresztował posła Francji; król Francji chciał zaaresztować wszystkich Polaków.

Ambasador musiał przestrzegać prawa wewnętrznego kraju do którego jechał. Należało szanować wiarę.

Historia dyplomacji polskiej:

Stosunki międzynarodowe w X wieku były faktem. Dyplomacja realizowała cele polityki zagranicznej. Za Mieszka I było to zajmowanie ziem, problemy z marchiami, Czechami, cesarzem. Mieszko I był głową państwa, ministrem spraw zagranicznych. Politykę zagraniczną znamy z Kroniki Galla Anonima i Tietmara. Nie znaczy to, że nie było posłów. Jeden z najstarszych dokumentów to Dagone Iudex- oddawał Polskę pod opiekę kurii rzymskiej- papiestwa (dagome- Mieszko)- zapis nazw i określenie ziem wchodzących w skład państwa polskiego. Pierwszy dokument dyplomatyczny.

Były misje poselskie sprawowane przez duchowieństwa- Turi- duchowny, który pełnił misje dyplomatyczną do Rzymu; Brunon z Kwerfurtu; Reinbern- biskup kołobrzeski.

Turi w 1018 został wysłany do cesarza bizantyjskiego do utrzymania poprawnych stosunków.

Techniki dyplomatyczne pierwszych Piastów:

-małżeństwo dyplomatyczne- rozbicie sojuszu czesko-niemieckiego- małżeństwo z Odą oraz czesko-wieleckiego. Sojusz z Czechami (trochę rozluźniony). Jednym z kierunków wypraw dyplomatów to oprócz Rzymu i Pragi również Skandynawia. Córki Mieszka wychodziły za mąż za królów skandynawskich. Władysław Herman do Henryka IV w staraniach Hermana do Judyty (?).

-płacenie trybutu i świętopietrza (dyplomacja pieniądza)- wynikało to z zależności feudalnych. Władcy płacili świętopietrze w zamian za uznanie ich państwa oraz później ważne w koronacji. Trybut płacono też cesarstwu.

-system sojuszy zawieranych z państwami słowiańskimi przeciw Niemcom (?).

Liczne zajazdy, dyplomacja bezpośrednia, osobista. Mieszko kilka razy jeździł do Kwedinburga.

Wysłanie Chrobrego jako zakładnika- wysłał posła do zawarcia umowy jak będzie wychowywany Bolesław.

Zjazd w Mersemburgu.

Odbywały się też zjazdy między plemionami.

Humbold, Gwidon, Rajnald- legaci na dworze Chrobrego, odpowiadali za stosunki z Rzymem.

Iwo Odrowąż, Wincenty z Nakła- wszyscy byli duchownymi.

Świeccy dyplomaci byli wysyłani di pewnej liczby krajów, byli to wojewodowie (Ruś, Węgry, Czechy). Było to nie do pomyślenia wysłać świeckiego dyplomatę do Rzymu (?).

1 korespondent dyplomatyczny- w okresie rządu Bolesława Krzywoustego.

Najstarszy dokument o umowie wewnętrznej: 1217- między zakonem Krzyżackim a (?) Dobrzyńców i dotyczył stosunków ziemskich.

Wilhelm biskup Modeny- w 1223 poselstwo legata papieskiego, arbiter w sporze polski-krzyżackim.

Legaci papiescy: Opizo z Mezzana, Jakub z Leodini.

Dominowali Franciszkanie i Dominikanie.

Kazimierz Wielki utworzył kancelarię. Zjazd w Wyszechradzie- 1335- był przygotowany przez kancelarię, dominująca rola szlachty małopolskiej. Najczęściej wysyłane przez Krzywoustego poselstwa były do: Rzymu, Luksemburgów, Habsburgów, Wittelsbachów. Po aneksji Rusi Halickiej z Lwowem zaczęły być popularne kierunki: ruskie, tatarskie, tureckie.

Jan ze Stróżysk- jeden z dyplomatów.

Jan Pakosławowic- do Rzymu i do chana tatarskiego.

Jan Jura- do Pragi, kierunki litewsko- ruskie.

Władysław Jagiełło- nie tylko działalnością dyplomatyczną wzmacniał potęgę państwa, ale też orężem. Osobiście mianował kanclerza. Językiem dyplomatycznym- łacina. Rozbudował kancelarię. Instrukcje i pełnomocnictwa w łacinie. Formularze, które były wzorami za zawierania umów.

Na czele kancelarii stał (?).

Mikołaj Trąba- podczas soboru w Konstancji.

Wojciech Jastrzębiec, Dunin ze Skrymba, Jan Szafraniec, (?).

W kancelarii pojawili się urzędnicy- znawcy prawa- nazywano ich notariuszami. Polscy dyplomaci byli nazywani: nuncjuszami, oratorami, ambasadorami. Ambasador prokurator- odpowiednik posła pełnomocnego. W ciągu 50 lat panowania dynastii Jagiellonów- 150 poselstw. Główne kierunki: kuria rzymska, Węgry, Czechy, Rzesza Niemiecka, Pomorze Zachodnie, Mołdawia, Turcja, Bizancjum, Cypr.

Próby budowania potęgi Jagiellonów. Misje dyplomatyczne nie miały stałego charakteru. Zdarzały się dłuższe misje- na dworze Luksemburgów i papieskim.

Jakub Pararcsino (?), Bernardo de Castiglione.

Większość poselstw była opłacana przez władcę. M. Trąba był na soborze w Konstancji. Zabrakło mu pieniędzy więc wziął kredyt, który potem państwo spłaciło.

List kredencyjny- list uwierzytelniający- podpisany przez monarchę.

W dalszych latach panowania Jagiellonów na czele kancelarii Jan Koniecpolski- 6 poselstw.

Jan Oleśnicki- w rokowaniach z Krzyżakami, osoba duchowna. Pokój w Brześciu Kujawskim, poseł na Węgry i Litwę.

W latach 30 XV w- 23 poselstwa, 17 na czele z osobami świeckimi (z Małopolski i Wielkopolski). W okresie wojen z Krzyżakami- najwięcej poselstw (negocjacje, podpisanie pokoju)- 62 poselstwa do rokowań z Krzyżakami. 25 poselstw na konferencje pokojowe w Europie.

Poselstwa docierały do: Brandenburgii, |Austrii, Wenecji, Anglii.

Z kapituły krakowskiej i poznańskiej- dyplomaci papiescy.

Nowe rody na czele kancelarii: Odrowążowie, Tęczyńscy, Tarnowscy, Kuroswęccy, Ponieccy.

Do rokowań prawnicy z Uniwersytetu Krakowskiego: Jan długosz, Maciej z Raciążna, Sędziwoj z Czechna.

Wszystkie dokumenty były zebrane w (?) koronnej.

Od 1447 zwyczaj że symbolem polski w Europie to futra z soboli- symbol poselstw polskich.

W latach panowania Kazimierza Jagiellończyka- 74 poselstwa, z czego 10 na konferencje pokojowe, pozostałe- starania o koronę w Czechach (16), na Węgry (15), do Rzeszy (13). Większość posłów (z 74 73) pochodziła z Małopolski.

Obok stałych osób, które jeździły, pojawiają się osoby posłów prokuratorów. Jeden z nich Michał Ciepiel ponad rok (?) przebywał w Rzymie.

Jagiellonowie do Zygmunta Starego prowadzili miękkie techniki dyplomacji- potrafili zrobić krok wstecz z powodu złej sytuacji międzynarodowej. Złota dyplomacja za Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta. Z. Stary zaczął wcielać w życie koncepcje Bony. Syn odciął matkę od dyplomacji. Zdjął odium polityki dynastycznej. Dobór szefów kancelarii przez Z. Starego- silne osobowości, autorytety. Z. August- osoby nie wpływowe. U Z. Starego kancelarie prowadzili: Jan Łaski, Maciej Drzewiecki, Krzysztof Szydłowiecki. Musiały to być osoby wykształcone, humaniści, prawnicy, znawcy języków. Źródłem dla dyplomacji coraz częściej było mieszczaństwo (ormianie, turcy, żydzi)- pierwsze przypadki mieszczańskich dyplomatów. Co różni Starego od Augusta- Stary- 237 poselstw, August- 300 poselstw. R. Leszczyński, Jan Dautynek (u Karola V, w Niderlandach), Jan Łaski (2 lata w Rzymie).

Z. August- kancelaria: Jan Ocieski, Walery Dębiński, Jan Myszkowski, Jan Kroner (wsławił się poselstwem do Rzymu.

174 poselstwa- 119 posłów- mniej posłów niż poselstw.

Po zawarciu Unii z Litwą w 1569 zaczyna się specjalizacja kancelarii korony i Litwy. Litewska- misje w kierunku wschodnim (Ruś) i południowo-wschodnim. Korony- misje na zachód i do Rzymu. Zaczynają listom kredencyjnym towarzyszyć listy przejezdne- władca nakazuje obywatelom Rzeczpospolitej nietykalność posła. Glejt żelazny- dokument skierowany do obcych obywateli. Poselstwa, które przebywały w Polsce w XVI w były na konto króla Polski. Od Z. Augusta zaczynają dominować osoby świeckie w korpusie dyplomatycznym: 43%- szlachta, 12,7%- najbogatsza szlachta, możnowładztwo, 7,2%- mieszczaństwo (kupcy lwowscy- najwięcej obcokrajowców), 17%- posłowie cudzoziemscy. Z. Stary- 22% poselstw osób duchownych, za Augusta 15%. Od 1558 zaczyna funkcjonować stała linia kurierska łącząca Polskę z Wenecją przez Austrię. Tą drogą jeździła korespondencja dyplomatyczna. Początkowo była obsługiwana przez urzędników królewskich. W 1562 rodzina (?) pobierała opłaty za tą linię. W 1568 przejęła ją florendzka rodzina Montelupich.

Wybitni dyplomaci: Lew Sapieha- poseł w Londynie; Jerzy Ossoliński- Rzym; Adam Kisiel- Moskwa; Jan Wielopolski- Paryż; Krzysztof Grzymyłtowski- Moskwa.

Nie zmieniła się sytuacja jeżeli chodzi o posłów wysyłanych do Turcji (mieszczaństwo obcego pochodzenia): Krzysztof i Zachariasz Piotrowiczowie; Zachariasz Achwerdejewicz.

Kategorie posłów staropolskich ukształtowana w XVII w:

-poseł wielki- byli wysyłani do dużych państw lub odległych (sojusze),

-poseł mniejszy,

W rangach:

-poseł króla i Rzeczpospolitej- poseł wielki

-poseł i komisarz króla i Rzeczpospolitej

-poseł króla

-sekretarz poselstwa- różnica w sytuacji nam współczesnej- dziś nie ma kompetencji przedstawicielskich- wtedy miał

-rezydent

-poseł i komisarz hetmański

-rezydent hetmański

-goniec, kurier, tłumacz

Instytucja komisarzy:

Komisarze (w II połowie XVII i w XVIII) początkowo wybierani przez sejmiki relacyjne. Początkowo rozstrzygali spory (finansowe, administracyjne). Z czasem (pokój w Andruszowie) biorą na siebie ciężar negocjacji z innymi państwami.

Od czasów królów elekcyjnych: pierwsze ustalenia pomiędzy władcą a szlachtą: artykuły henrykowskie 1575- podpisywanie umów międzynarodowych, do kompetencji władcy wysyłanie wojska poza granice Rzeczpospolitej. Wszystkie poczynania dotyczące polskiej polityki zagranicznej powinny być konsultowane z Radami Królewskimi. W okresie Jana III Sobieskiego ze względu na sukcesy militarne zmierzał on do pełnej centralizacji władzy. Zmierzał do centralizacji polityki zagranicznej. Wtedy parlament zaczął ograniczać (?).

---