DYPLOMACJA
I. Polityka zagraniczna a dyplomacja.
Pojęcia te nie są jednoznaczne. Polityka zagraniczna państwa to zbiór wszelkich celów, metod i środków realizacji zewnętrznej funkcji państwa, natomiast dyplomacja to sposób realizowania tej polityki zagranicznej.
Dyplomacja jest podstawową formą zagranicznego działania państwa i narzędziem polityki zagranicznej państwa.
Elementy składowe def. „Dyplomacja”.
a/ oficjalna, urzędowa działalność państwa (jej uprawnionych organów) skierowana na zewnątrz, mająca na celu realizację bieżących zadań polityki zagranicznej państwa, oraz zapewnienie ochrony praw i interesów państwa i jego obywateli,
b/ metody tej działalności wymagające taktu, zręczności, ostrożności, umiejętności zawierania kompromisów,
c/ aparat organizacyjny, oraz ludzie prowadzący tą działalność.
Merytoryczne cele działalności dyplomatycznej.
a/ cele narodowy, czyli ochrona interesów i bezpieczeństwa podmiotu prawa międzynarodowego i jego obywateli,
b/ cel uniwersalistyczny, czyli rozwój pokojowych stosunków międzynarodowych.
II. Rozwój form dyplomacji.
Pierwotną formą quasi-dyplomacji była wymiana posłów przez społeczności plemienne w celu przekazywania oraz wyjaśnienia przekazu mocodawcy, lub wynegocjowania jakiegoś porozumienia.
Najstarszą formą dyplomacji były Misje Specjalne czyli doraźne i krótkotrwałe organy reprezentujące państwo.
Kolejną formą dyplomacji były Stałe Misje Dyplomatyczne które narodziły się w drugiej połowie XV wieku.
a/ proces rozwoju misji dyplomatycznych początkowo hamował moralny poziom ambasadorów, którzy często trudnili się szpiegostwem, organizowali przewroty, finansowali opozycję itp.,
b/ stałe misje dyplomatyczne rozpowszechniły się w 1648 roku po traktacie westfalskim,
c/ ukształtowanie stałych misji dyplomatycznych pociągnęło za sobą konieczność rozwoju prawa dyplomatycznego (procedury, ceremoniału rozpoczęcia i zakończenia misji, instytucji przywilejów i immunitetów, zasad kurtuazji i pierwszeństwa itp.),
Rozwój nowoczesnych form dyplomacji.
a/ zapoczątkowany został w 1815 roku Kongresem Wiedeńskim, nie zaniechano jednak misji specjalnych,
b/ po I wojnie światowej zaczęto rozważać różnice pomiędzy „starą” a „nową” dyplomacją,
c/ rozwój środków masowego przekazu spowodował, że dyplomacja zaczęła wykorzystywać możliwość manipulo-wania opinią publiczną i przyczynił się do centralizacji przy podejmowaniu decyzji.
Trzecią formą dyplomacji stały się Konferencje Międzynarodowe, których rozkwit nastąpił dopiero po Kongresie Westfalskim.
a/ oprócz tematyki specjalistycznej (np. ekonomia, technika czy medycyna) wiele spotkań dotyczy spraw politycz-nych (np. rozwiązywanie konfliktów),
b/ są dogodną formą załatwiania spraw interesujących większość państw, jak też są bardzo elastycznym mecha-nizmem pozwalającym dowolnie dobierać skład uczestników, omawiane tematy oraz procedurę,
c/ konferencje mają charakter zjazdu mianowanych doraźnie misji dyplomatycznych i najczęściej przebiegają na sesjach plenarnych i w komitetach eksperckich,
d/ końcowym rezultatem rokowań wielostronnych są zwykle uchwały które dzielą się na :
wiążące (umowy międzynarodowe, deklaracje jako załączniki do umów),
niewiążące (zalecenia, akty końcowe zawierające sprawozdanie z prac konferencji, uzgodnione przez ekspertów projekty umów, komunikaty i deklaracje o charakterze politycznym),
e/ ze względu na instytucjonalizację dzielą się na :
doraźne,
periodyczne (przewidujące określone formy kontynuacji).
Charakterystycznym instrumentem współczesnej dyplomacji stały się Spotkania na szczycie.
a/ do zalet takich spotkań należy zaliczyć wywieranie osobistego wpływu, możliwość wzajemnego poznania się przywódców, możliwość zrozumienia i przekonywania, poufną wymianę poglądów itp.,
b/ wadą jest niebezpieczeństwo wykorzystania spotkań wyłącznie do celów propagandowych, efektowne podejmo-wanie nieodwoływalnych decyzji międzynarodowych, niekompetencja merytoryczna przywódców itp.
Zbliżony charakter mają konferencję Na najwyższym szczeblu.
a/ ich działaniem jest sformułowanie wytycznych w ważnych sprawach polityki międzynarodowej (np. dot. G-7),
b/ czasami przybierają formę zinstytucjonalizowaną jak np. Rada Europejska.
Formy dyplomacji.
a/ dyplomacja tradycyjna (prowadzona za pośrednictwem stałych misji dyplomatycznych w innych państwach),
b/ dyplomacja „ad hoc” (prowadzona przez osoby wysyłana za granicę w celu realizacji określonego zadania),
c/ dyplomacja konferencyjna lub parlamentarna (prowadzona na forum konferencji międzynarodowych zwoływa-nych „ad hoc” lub sesjach stałych organizacji międzynarodowych).
III. Organy państwa w stosunkach międzynarodowych.
Są to osoby prawnie upoważnione do działania w imieniu państwa poprzez konstytucję lub inną ustawę :
a/ organy wewnętrzne - centralne (głowa państwa, parlament, rząd, szef rządu, minister spraw zagranicznych, minister handlu zagranicznego, inni ministrowie),
b/ organy zewnętrzne - służba zagraniczna (przedstawicielstwa dyplomatyczne i handlowe, misje przy organizac-jach międzynarodowych, misje wojskowe, urzędy kulturalne itp.)
Głowa państwa (jest to organ jednoosobowy lub kolegialny - Rada państwa)
a/ kompetencje wg prawa międzynarodowego (prawo wszechstronnego reprezentowania państwa, prawo wysyła-nia misji dyplomatycznych, prawo przyjmowania dyplomatów innych państw, zawieranie umów międzynarodo-wych, ratyfikowanie umów i wypowiadanie wojny).
b/ przywileje podczas pobytu za granicą (bezwzględna nietykalność osobista, immunitety w zakresie jurysdykcji cywilnej i karnej, najbliższa rodzina oraz świta posiada analogiczne przywileje.
Parlament
a/ kompetencje zależą od systemu politycznego i są to (ratyfikowanie umów międzynarodowych, wybór lub zat-wierdzanie składu osobowego rządu, odwoływanie członków rządu, uchwalanie budżetu)
b/ w parlamentach powołuje się także komisje spraw zagranicznych wywierające istotny wpływ na kierunki zew-nętrznego działania państwa.
Rząd.
a/ na jego czele stoi Prezes Rady Ministrów, który dzięki bezpośredniemu uczestnictwu w różnych spotkaniach międzynarodowych ma znaczny wpływ na kształtowanie stosunków z innymi państwami,
b/ do Rady Ministrów należy ogólne kierownictwo w zakresie stosunków z innymi państwami, oraz koordynowanie działalności ministra spraw zagranicznych i innych ministrów.
Minister spraw zagranicznych.
a/ do jego zadań i resortu należy (udział w konferencjach międzynarodowych, reprezentowanie państwa w organi-zacjach międzynarodowych, prowadzenie rokowań z innymi państwami, utrzymywanie kontaktu z przedstawi-cielami dyplomatycznymi akredytowanymi w jego kraju, przyjmowanie delegacji innych państw, obecność przy przyjmowaniu listów uwierzytelniających przez zagranicznych dyplomatów, towarzyszenie głowie państwa i premierowi w oficjalnych wizytach zagranicznych)
b/ składane przez ministra w imieniu rządu oświadczenia pisemne oraz ustne są wiążące dla państwa,
c/ odpowiada on za kierunek polityki zagranicznej przed parlamentem lub prezydentem,
d/ w czasie pobytu za granicą korzysta z przywilejów przysługujących przedstawicielom dyplomatycznym.
IV. Misje dyplomatyczne.
Ich celem jest prowadzenie oficjalnych stosunków dyplomatycznych na terytorium obcego państwa.
a/ jest to zewnętrzny organ państwa do spraw stosunków międzynarodowych,
b/ funkcjonowanie misji dyplomatycznych wiąże się z prawem legacji :
prawo legacji czynnej (zdolność państwa do wysyłania własnych misji dyplomatycznych do innych krajów),
prawo legacji biernej (zdolność do przyjmowania obcych misji dyplomatycznych)
c/ realizacja prawa legacji :
warunkiem stosowania prawa legacji jest wzajemne uznanie się państw i ich rządów, ale uznanie to nie jest jednoznaczne z nawiązywaniem stosunków dyplomatycznych,
nawiązanie stosunków dyplomatycznych jest formalnym wykorzystaniem prawa legacji, ale nie musi oznaczać wysyłanie stałej misji dyplomatycznej,
akredytowanie stałej misji dyplomatycznej oznacza realizację prawa legacji ale nie musi wiązać się z utworzeniem stałego przedstawicielstwa dyplomatycznego,
państwa mogą utrzymywać stosunki za pośrednictwem misji czasowych.
Współczesne prawo dyplomatyczne opiera się na trzech umowach międzynarodowych :
a/ Konwencja wiedeńska z 1961 roku o stosunkach dyplomatycznych,
b/ Konwencja nowojorska z 1969 roku o misjach specjalnych,
c/ Konwencja wiedeńska z 1975 roku o reprezentacji państw w ich stosunkach z organizacjami międzynarodo-wymi o charakterze uniwersalnym.
Procedura związana z wysyłaniem stałej misji dyplomatycznej.
a/ mianowanie szefa misji (leży w wyłącznej kompetencji wewnętrznej państwa wysyłającego),
b/ uzyskanie agrement czyli zgody państwa na przyjęcie wskazanej osoby (postępowanie agregacyjne),
c/ złożenie przez szefa misji, listów uwierzytelniających podpisanych przez głowę państwa wysyłającego na ręce szefa państwa przyjmującego.
Podział szefów misji dyplomatycznych.
a/ ambasadorowie lub nuncjusze, akredytowani przy głowie państwa,
b/ posłowie nadzwyczajni, ministrowie pełnomocni i internuncjusze akredytowani przy głowie państwa,
c/ „charge d'affaries” akredytowani na podstawie listów wprowadzających, wystawionych przez ministra spraw za-granicznych państwa przyjmującego.
Zakończenie stałej misji dyplomatycznej następuje w przypadkach :
a/ utraty podmiotowości międzynarodowej przez państwo wysyłające lub przyjmujące,
b/ wybuchu wojny między tymi dwoma państwami,
c/ zerwania stosunków dyplomatycznych w czasie pokoju,
d/ zawieszenia stosunków dyplomatycznych,
e/ zamknięcia placówki dyplomatycznej ze względu na oszczędność lub zmiany jej charakteru,
f/ zmiany ustroju w którymś z tych państw.
Przywileje i immunitety stałej misji dyplomatycznej.
a/ zakres podmiotowy (obejmuje szefa misji, członków personelu dyplomatycznego, administracyjnego i technicz-nego oraz ich rodziny),
b/ zakres przedmiotowy (obejmuje nietykalność, immunitety, przywileje podatkowe, celne itp.),
c/ zakres terytorialny (obejmuje głównie terytorium państwa przyjmującego, po którym osoby chronione mogą po-ruszać się bez żadnych ograniczeń),
d/ zakres czasowy (obejmuje dwa momenty : przybycie lub opuszczenie terytorium państwa przyjmującego).
Misje wojskowe.
Ich zadaniem jest nadzór nad realizacją, przestrzeganiem i obserwacją implementacji niektórych umów i są to (de-legacje wojskowe, misje wojskowe akredytowane przy najwyższej władzy terytorium okupowanego, misje nadzorcze, misje doradcze, okręty wojenne i ich dowódcy w trakcie oficjalnych wizyt, oddziały wojskowe przebywające w innym państwie w czasie pokoju na mocy porozumień, kontyngenty sił zbrojnych z doraźnych siłach zbrojnych Narodów Zjednoczonych).
Typy misji tajnych.
a/ tajni kurierzy przewożący wiadomości,
b/ tajni negocjatorzy i tajni obserwatorzy,
c/ tajni agenci wysyłani w celu kontrolowania działalności obywateli państwa wysyłającego,
Służba konsularna.
Jest to zewnętrzny organ państwa do spraw stosunków międzynarodowych, który reprezentuje państwo w zakresie bardziej ograniczonym niż stała misja dyplomatyczna.
a/ klasy urzędów konsularnych (konsulaty generalne kierowane przez konsula generalnego, konsulaty kierowane przez konsula, wice konsulaty kierowane przez wice konsula, agencje konsularne kierowane przez agenta konsularnego,
b/ zakończenie funkcji konsularnych (utrata podmiotowości przez państwo wysyłające, wybuch wojny między tymi państwami, zerwanie stosunków konsularnych, likwidacja urzędu konsularnego, rewolucyjna zmiana systemu politycznego w państwie)
V. Cele i metody dyplomacji.
Cele działań dyplomatycznych.
a/ nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów międzynarodowych, odnawianie kontaktów zerwanych,
b/ odpowiednie reprezentowanie kraju i interesów własnego państwa oraz społeczeństwa,
c/ prawidłowe obserwowanie polityki zagranicznej innych państw, oraz całej rzeczywistości międzynarodowej oraz informowanie tych rządów o wnioskach płynących z tych obserwacji,
d/ negocjowanie uzgodnień i porozumień zarówno dwu- jak też wielostronnych.
Metody działań dyplomatycznych.
a/ przyjacielskie (utrzymywanie przyjaznych stosunków, prowadzenie bezpośrednich rozmów i negocjacji, dobre usługi mediacyjne, arbitrażu itp.)
b/ nieprzyjacielskie (stosowanie retorsji, reprasaliów, presji psychologicznej, nacisków politycznych, gróźb itp.)
c/ neutralne (rutynowe działania dyplomatyczne).
VI. Funkcje dyplomacji.
Funkcja symboliczna (dyplomacie przysługuje określony prestiż, który jest przynależny jemu nie jako osobie, ale jako przedstawicielowi obcego państwa),
Funkcja polityczna (uczestniczy on w kształtowaniu polityki zagranicznej swego kraju, utrzymując odpowiednie kontakty polityczne w kraju pobytu).
Funkcja prawna (dyplomata spełnia ją poprzez ochronę obywateli swojego kraju i ich mienia za granicą. W imieniu rządu zaciąga też zobowiązania polityczne oraz zawiera umowy).
Funkcje dyplomacji wobec całej polityki zagranicznej.
a/ określająca (polega na określaniu polityki zagranicznej własnego państwa i jest funkcją stałą),
b/ oceniająca (dotyczy działalności innych państw i ich rządów i polega na ocenianiu celów i zadań ich polityki za-granicznej również w odniesieniu do własnego państwa),
c/ selekcjonująca (polega na eliminowaniu zagadnień które tworzą sferę niezgodności między własną a obcymi politykami zagranicznymi).
d/ presprykcyjna (oznacza wskazywanie przez dyplomację najbardziej odpowiednich metod osiągania przez polity-kę zagraniczną jej celów i zadań).
VII. Dyplomacja prewencyjna.
Cechy dyplomacji prewencyjnej.
a/ cele które obejmują zapobieganie wszystkim działaniom i tendencjom zagrażającym stabilności, bezpieczeń-stwu i pokojowi międzynarodowemu,
b/ przedmiot prewencji czyli wszelkie aktualne lub potencjalne problemy, spory, i konflikty mogące zagrażać mię-dzynarodowej stabilności, bezpieczeństwu i pokojowi,
c/ Forma celów realizacji, której podstawową jest kooperacja międzynarodowa zwykle wielostronna, czy to w ra-mach organizacji międzynarodowych np. ONZ, czy luźnych związków państw np. OBWE.
Środki dyplomacji prewencyjnej.
a/ środki budowy zaufania,
b/ gromadzenie informacji i wyjaśnianie stanów faktycznych,
c/ wczesne ostrzeganie,
d/ wyprzedzające rozmieszczenie sił pokojowych w strefach potencjalnego konfliktu,
e/ tworzenie stref zdemilitaryzowanych.